From: GERO BI PARTETAN PARTITUA ETA BEREZIA LEHENBIZIKOAN EMAITEN DA ADITZERA, zenbat kalte egiten duen, luzamendutan ibiltzeak, =
egitekoen geroko utzteak. Bigarrenean kidatzen da, eta aitzinatzen, luzamenduak =
utzirik,=20
bere hala, bere egin bideari lothu nahi zaikana. Eskritura Saindutik, Elizako doktoretarik eta liburu=20
debozinozkoetarik, Axular Sarako errotorak bildua. Ne tardes converti ad Dominum, et ne differas de die in diem, Eccles 5. BORDELEN G. Milanges erregeren inprimazaillea baithan 1643
GOMENDIOZKO KARTA 1Euskal=20
testuen gordailua
ZERUKO LORIA
Neure iaun maitea, ioan zatzaizkit lurretik, bai=F1a = ez gogotik,=20 eta ez bihotzetik. Heldu nintzen. Ezterautazu iguriki. Ordea eneak dira = faltak,=20 enea da hobena. Gerotik gerora ibili naiz, eta hala dabillanari = gerthatzen ohi=20 zaikana egin zait niri ere.
Bai=F1a guztiarekin ere, neure obligazino handiek, ontasun = errezibituek, eta=20 bethiere, ene alderakotzat, obrekin batean, erakutsi duzun borondate=20 borondatetsuak, ezterautate utzten, ondotik bedere, zutzaz orhoitzapen = egin=20 gabe, liburutto hunen, kanporat atheratzeko, ausartziaren hartzera.
Zeren iduritzen zait ezen orai=F1o bizi zarela, begien aitzinean = zaitudala: eta=20 halatan, hala baitzinitut bezala, mintzatu nahi = natzaitzu.
2
Aita prestu ohorezko bat hiltzen denean, = ondotik=20 gelditzen den seme emazurtza, anhitz lekhutan da bere aitaren = amoreakgatik, ongi=20 ethorria, eta erraiki errezibitua. Liburutto haur da emazurtza. = Posthumus.=20 Aita hillez gero sorthua. Bai=F1a zu bezalako aitaren semea, emazurz = izanagatik ere, ezin dateke gaizki. Zeren ondotik ere, zure = prestutasuna, ohorea=20 eta fama ona, baliatuko baitzaitza.Eta zure prestutasunaz, ohoreaz, eta aitzineko eta ondoko, fama on = famatuaz,=20 nork zer erranen du?
Nor da euskal-herrian aldez edo moldez, zordun eta obligatu = etzaitzunik?=20 Behartu eta enplegatu etzaituenik? Eta baliatu etzaitzanik? Zure etxea, = egon eta=20 ibili zaren lekhu guztietan, bethiere izatu da, euskaldunen etxea, = pausalekhua=20 eta portua. Guztiek zuregana laster. Zuri bere arrenkurak, egitekoak, = koaitak,=20 eta ondikoak konta. Eta zuk guztiak arraiki eta alegeraki errezibi. = Zuhurki=20 konseilla, kida, goberna eta burutan athera.
Zu izan zara, eta izanen zara, euskaldunen ohorea, habea, iabea, = sostengua=20 eta kantabres fina, naturala eta egiazkoa.
3
Zu izan zara Echaus, mendi Pirinioetan, = Alduideko=20 hegaletan, bethiere zentinela, eta begiraille bezala, iratzarririk, = dagoen=20 iauregi eta gaztelu handi, eder, noble hartako seme. Hango Bizkondeak = eta seme=20 guztiak izatu dira bethiere, egundai=F1oz gero, erregez enplegatuak, = estimatuak,=20 fin eta leial frogatuak. Eta bai egiazko fedearen eta legearen = defendatzaille,=20 eta aitzinatzaille buruzagiak ere. Nafarroa behereko parte hetan, bertze = anhitz=20 lekhutan bezala, lege katolika saindua, iduriz flakatzera, kordokatzera = eta=20 erortzera zihoanean, badaki munduak nola zure aita Iauna, bere etxeaz, = onez eta=20 biziaz ere kontu guti eginik, ioan zen Donapalaiora, non baitzen orduan=20 Nafarroako Parlamenta. Eta han ausartzia handi batekin, bere bihotz = giristino=20 noblearekin, hasi zen, ezpata biluzia eskuan harturik, oihuz, Matatias = bat bere=20 denboran bezala, erraiten zuela: Omnis qui habet zelum legis, = statuens=20 testamentum exeat post me (2 Mach 2). =ABEa giristinoak, giristino = izenarekin,=20 izana duzuenak, bertze egiteko guztiak utzirik hurbil zakizkidate, = iarraiki=20 zakizkidate eta egiazko legearen eta fedearen mantenatzen eta = sostengatzen,=20 lagun zakizkidate=BB. Eta hanbat egin zuen, non bere herria eta = ingurunekoak ere,=20 hetan sartzera zihoan eritasunetik begiratu baitzituen. Eta gero handik = hartako=20 herraz eta mendekuz bere iauregi ederra erre zioten. Hunelakoak ziren = zure aita=20 Iauna eta bai bertze aitzinekoak ere.4
Bada eztuzu zuk ere zeure arrazaz ukhatu, = etzara=20 zeure lei=F1utik eta ethorkitik hastandu, berezi eta ez aldaratu. Zeren = zuk ere=20 Baionako Ipizpiku zinenean, eta bisitan zenenbiltzanean ikhusirik ezen, = elizatik=20 kanpoan zebiltzan iende batzuek, nahi zituztela, bere azken finean, = gorputza=20 elizan sarthu eta ehortzi; zeure bisita hautsirik, Nafarroako hirur = estatuak=20 bildurik, ioan zinen Gorthera: eta han anhitz trabaillu iraganik, = kontrakarra=20 izanik, ekharri zenduen, gero ere, behar zen erremedioa, eta handik = harat,=20 halako desordenuen debekatzeko ordenantza eta manamendua. Beraz etzara = zu ere,=20 zeure aitzinekoen giristinotasunaren gibelatzaile izatu.Bada ez eta ohorearen iraungitzaille ere. Aitzitik badirudi ezen zuk = xedea=20 aitzinatu duzula, marra iragan duzula, eta Echausko etxearen arropa = gorriaz=20 bestitzeko bidetan izan zarela. Zeren ezta eztakienik, ezen erregek=20 hartarakotzat hautatu eta izendatu zinituela. Eta kolpea huts egin bada = ere,=20 eztela zure faltaz edo zu hartako ez gai izanez, huts egin, zeren = utzirik alde=20 batetara zure merezimendu handiak: eta elizari, erregeri eta komun = guztiari,=20 anhitz okhasinotan egin derauztetzun zerbitzuak eta endrezuak, = naturalezak berak=20 ere anhitz donu, dohain, eta abantail suertez dotatu, hornitu eta = konplitu=20 baitzaitu. Adimendu eder bat, memorio handi bat, eta borondate onera, = ohorera,=20 eta prestutasunera erori bat, isuri bat, eta eman bat eman=20 baiteratzu.
5
Bai=F1a zertako sartzen naiz ni itsas = hondar gabe=20 hunetan? Ezin athera naitekeien oihanean? Zure laudorioen aiphamenean? = Berak=20 dira bere buruz asko gora mintzo: berak dira bere baithan asko klar eta = ozen.=20 Utz ditzadan beraz nik hek, hutsik eztagidan. Eta iragaiten naizela = aitzina,=20 derradan hutsik egin gabe. Zer ere eskiribatuko baita euskaraz, hura = guztia,=20 euskaldunen buruzagi bezala, zuri dagotzula, zuri zor zaitzula, eta = arrazoi=F1ez=20 orai ere zuri presentatu behar zaitzula. Eta guztiz ere zure zerbitzari = ttipi=20 hunen trabaillu aphur haur, gerotik gerora egitekoen luzatzeak, zenbat = kalte=20 dakharkeien, zuk hain ongi dakizun pontu haur, nori egonen zaika zuri=20 ezpadagotzu? Nork kidatuko, nork ostatuko du, zuk ezpadezazu?Zure gerizan doha: zure itzalaren azpian benturatzen da, errezibi = ezazu bada,=20 defenda ezazu, alde zakitza, egiozu begitarte. Ediren bedi liburutto = hunetan,=20 Echaus eta Echausen omena eta izena. Zeren halatan eta harekin batean, = ibiliko=20 den lekhu guztietan, burua gora ekharriko du, burupe izanen du eta = nehoren guti=20 beldurrik, iendartera, bere begitartea, ausartki atherako du.
Bai ordea ioan zara: lekhuz aldatu zara: hemengo aldia egin duzu.
Egia da, hala da. Eta aldez damu dut, eta aldez atsegin. Damu, zeren=20 ezpaitzaika nehori ere handik, niri bezanbat kalte ethorri.
Atsegin. Zeren nola ezpaikara bi mendetako eta zuk zeurea, hain ongi, = hain=20 ohorezki eta dohatsuki iragan baitazu, esperantza baitut zeruko lorian,=20 Iainkoaren konpai=F1ian, kredit handiarekin zaudela: eta hortik helduko=20 zatzaizkidala, eskua emanen derautazula: eta arranoak, airean dohanean, = bere=20 umetara bezala, zuk ere enegana begia edukiko duzula. Eta gero nik ere = (hemengo=20 aldia egin hurran baitut), Iainkoaren garaziarekin eta zure = arartekotasunarekin=20 batean, zure zorthe ona erdietsiko dudala: eta orduan guztiez eskerrak=20 errendatuko derauzkitzudala. Iainkoak hala nahi duela.
Zure zerbitzari ttipiena, eta obligatuena.
P. DE AXULAR
APPROBATIONES
Visis per nos Vicarium Generalem Illustrissimi ac = Reverendissimi=20 D. D. Francisci Fouquet Episcopi Bayonensis, attestationibus de mandato = eiusdem=20 Domini factis et supra insertis, dictum de non procrastinanda = poenitentia librum=20 imprimi permisimus. Datum Bayonae anno Domini 1642, die secunda = Decembris.
PERRIQUET
Vicar. General.
Hunc librum de non procrastinanda poenitentia authore = Domino=20 Petro de Axular, viro magni nominis in nostra Cantabria, ac celebri = nuper=20 rectore de Sara, mandato Illustrissimi Domini Domini mei Episcopi = Bayonensis=20 accurate evolvi, et in eo nihil adversum fidel pietatique, sed recta = omnia=20 ornata, et ad bonos mores multum conducentia, iudicasse ego infra = scriptus=20 testor. Datum apud Sanctum Ioannem de Lus die quarto decembris anno = Domini=20 millesimo sexcentesimo quadragesimo secundo.
SALVATUS DE DISSANECHE
Ego infra scriptus iussu Illustrissimi ac Reverendissimi Domini = Domini mei=20 Episcopi Bayonensis attente legi librum de poenitentia non differenda = cantabrico=20 idiomate a Domino Petro de Axular meritissimo olim rectore de Sara = compositum,=20 in quo omnia orthodoxae fidei et bonis moribus consona reperi, atque = uberem=20 authoris facundiam magna cum erudictione ac singulari pietate conjunctam = non=20 semel admiratus sum. Ideo in lucem perutiliter prodire posse censeo ac = iudico.=20 Datum apud Sanctum Ioannem de Luz die 25 Decembris millesimo = sexcentesimo=20 quadragesimo secundo.
PETRUS DURTHUBIE
Doctor Theologus
IRAKURTZAILLEARI
6
Egun batez, konpai=F1ia on = batean,=20 euskaldunik baizen etzen lekhuan nengoela, ekharri zuen solhasak, izan = zen=20 perpausa, etzuela, deusek ere hanbat kalte egiten arimako, eta ez = gorputzeko=20 ere, nola egitekoen geroko utzteak, egunetik egunera, biharretik = biharrera=20 luzatzeak. Eta on zatekeiela, gauza hunetzaz liburu baten, euskaraz, = guztiz ere=20 euskararik baizen etziakitenentzat, egitea: eta hartan, gero dioenak = bego dioela=20 erakustea. Konpai=F1ia berean galdegin zen berehala, ea nori emanen = zeikan=20 liburuaren egiteko kargua. Eta bertze guztien artetik, hasi zeizkidan = niri=20 neroni aditzera emaiten, lehenbizian kheinuz eta aieruz, eta gero = azkenean,=20 klarki eta agerriz, nik behar nituela, egiteko hartan eskuak sarthu. = Ordea nola=20 ezpainintzen neure buruaz fida, desenkusatu nintzen ahal bezanbat. = Bai=F1a=20 alferrik, zeren hain zinez eta batetan lothu zeizkidan, non ezetz = erraiteko bide=20 guztiak hertsi baitzerauzkidaten. Eta hala deliberatu nuen, = buru-eragotzkarri=20 bezala, liburutto baten, bi partetan partiturik, gero hunen gai=F1ean = egitera.Eta nahi nituzkeien bi parteak elkharrekin, eta batetan athera. = Bai=F1a=20 ikhusirik zein gauza guti edireiten den euskaraz eskiribaturik, gogan = behartu=20 naiz eta beldurtu, etziren bideak asko segur eta garbi, baden bitartean = zenbait=20 trabu edo behaztopa-harri. Eta halatan hartu dut gogo, lehenbiziko parte = hunen,=20 lehenik benturatzeko, eta berri iakitera bezala aitzinerat igortzeko. = Hunek zer=20 iragaiten den, zer begitarte izaiten duen, eta nor nola mintzo den, = abisu eman=20 diazadan. Gero abisu haren arauaz ethorkizunerat gobernatzeko: eta = bigarren=20 partearen kanporat atheratzeko, edo barrenean gelditzeko eta=20 estaltzeko.
7
Badakit anhitzek miretsiko duela eta = edirenen=20 arrotz eta estrai=F1io, ni lan huni lotzea. Zeren anhitz izan baita = orainokoan,=20 eta baita orai ere, ni ez bezalakorik, ni bai=F1o hunetako gaiagorik, = eta=20 anzatsuagorik, ezpaitute guztiarekin ere, orainokoan, hunelako = materiatan,=20 hunela ausartziarik eta eskudantziarik hartu. Baitirudi ezen asko behar=20 lizatekeiela arrazoin haur ene gibelatzeko eta geldi arazitzeko ere. = Bai=F1a ene=20 kontra dela dirudien arrazoin hunek beronek, ni esportzatzen eta = aitzinatzen=20 nau, hunek bihotz emaiten deraut, haur edireiten dut nik neure alde eta = fabore,=20 zeren enseiukarrean bezala egiten diren lehenbiziko obrek eta enseiuek, = zenbait=20 huts eta falta izanagatik ere, badirudi ezen, zeren lehenak diren, = barkhakizun=20 direla, eta bat bederak disimulatzeko, ez ikhusi iduri egiteko, eta are=20 desenkusatzeko dituela.8
Badakit halaber ezin heda naitekeiela = euskarako=20 minzatze molde guztietara. Zeren anhitz moldez eta diferentki minzatzen = baitira=20 euskal herrian. Nafarroa garaian, Nafarroa beherean, Zuberoan, = Laphurdin,=20 Bizkaian, Gipuzkoan, Alaba-herrian, eta bertze anhitz lekhutan. Batak = erraiten=20 du behatzea, eta bertzeak so egitea. Batak haserretzea = eta=20 bertzeak samurtzea. Batak ilkitzea, bertzeak ialgitea.=20 Batak athea, bertzeak bortha. Batak erraitea, = bertzeak=20 esatea. Batak irakurtzea, bertzeak leitzea. = Batak=20 liskartzea, bertzeak ahakartzea. Batak hauzoa, = bertzeak=20 barridea. Batak aitonen semea, bertzeak zalduna. = Finean bat=20 bederak bere gisara, anzura eta moldera. Eztituzte euskaldun guztiek = legeak eta=20 azturak bat, eta ez euskarazko minzatzea ere, zeren erresumak baitituzte = diferent.9
Bada eskiribatzeaz denaz bezan batean ere = ez naiz=20 egiteko gabe. Zeren bada hunetan ere diferentzia. Batak eskiribatzen du=20 chehero, bertzeak gehero. Batak chedea, bertzeak=20 gedea. Batak ichilik, bertzeak igilik. Batak = lachoa,=20 bertzeak lajoa. Batak choil, bertzeak joil. = Batak=20 kecho, bertzeak kejo. Batak chuchen, bertzeak = jugen.=20 Eta hunela bada bertzerik ere zenbait hitz, batak eta bertzeak, nork = bere=20 herriko edo erresumako arauaz diferentki eskiribatzen baitituzte.Ordea zeren ezpaitira hamar bat hitz edo baizen, hunela diferentki, = eta bi=20 aldetara eskiribatzen direnak: halatan nik ere zenbait aldiz = eskiribatukoitut=20 alde batera liburuan barrena, eta bertze aldera liburuaren bazterrean, = in=20 margine : bat bederak zerbait kontentamendu duen amoreakgatik.
Finean eskiribatze hunen gai=F1ean, diot ezen, nola latinak bi i = eta=20 bi v egiten baititu bat eta hartzen batentzat: adjicio, = conjicio,=20 vultus, vulnus. Eta espai=F1olak ere bi l egiten baititu bat, = llamo,=20 lloro: hala euskarak ere bi t egiten dituela bat, ttipia,=20 ttipittoa, gizonttoa, haurttoa. Zeren eskiribatzera txipia, = txipitxoa,=20 gizontxoa, haurtxoa ezta ongi heldu, euskaraz ongi minzatzen direnen = artean.
10
Bai=F1a zeren komunzki, hala = eskiribatzea, nola=20 minzatzea, nori berea iduritzen baitzaika hoberenik eta ederrenik: eta = ene haur=20 ezpaita zurea bezala, ez, othoi, hargatik arbuia eta ez gaitz erran. = Hunetzaz=20 kontent ezpazara, egizu zuk zeure moldera, eta zure herrian usatzen eta = segitzen=20 den bezala. Zeren ez naiz ni hargatik bekhaiztuko, eta ez mutturturik = gaitzez=20 iarriko. Aitzitik haur da nik nahi nukeien gauzetarik bat, ene enseiu = aphur=20 hunek kilika zinitzan eta gutizia, enseiu hobeago baten egitera eta ene = hemengo=20 falten ere erremediatzera. Zeren halatan, ez lizateke euskara hain = labur, eskas=20 eta ez hertsi, nola munduak uste baitu, eta baitaduka, dela.Orai badirudi euskarak ahalke dela, arrotz dela, eztela iendartean = ausart,=20 entregu, bithore eta ez trebe. Zeren are bere herrikoen artean ere, = ezpaitakite=20 batzuek, nola eskiriba, eta ez nola irakur.
Baldin egin baliz euskaraz hanbat liburu, nola egin baita latinez, = franzeses,=20 edo bertze erdaraz eta hitzkuntzaz, hek bezain aberats eta konplitu = izanen zen=20 euskara ere, eta baldin hala ezpada, euskaldunek ber=E8k dute falta eta = ez=20 euskarak.
11
Eztut liburutto haur letratu handientzat = egiten.=20 Eta ez xoil, deus eztakitenentzat ere.Ez eta, eztitut bethiere, eskritura saindua eta doktoren erranak ere, = hitzez=20 hitz euskarara bihurtzen. Zeren euskara eta bertze hitzkuntzak diferent = baitira.=20 Ordea ezta ez handik segitzen gaixtoago dela euskara. Aitzitik badirudi = ezen=20 bertze hitzkuntza eta lengoaia komun guztiak bata bertzearekin nahasiak = direla.=20 Bai=F1a euskara bere lehenbiziko hastean eta garbitasunean dagoela.
Bai=F1a euskara eta euskararen minzatzeko eta eskiribatzeko moldeak = eta=20 diferentziak utzirik: zeren hek azala eta lorea bezala baitira: har = ezazu=20 liburutto hunen fruitua, barreneko mamia: haur dasta ezazu, haur eskuzta = ezazu,=20 irakurtzen duzula, ez lehiaz, ez gaingiroki eta ez arbuiatzeko kontuan = ere.=20 Bai=F1a intenzione on batekin, zeurea, zeurk egina baitzendu bezala, eta = baldin=20 halatan eta orduan, bat ere gozorik edo zaphorerik edireiten badiozu, = zeren hura=20 guztia Iainkoaganik heldu baitateke, eta ez eneganik faltarik baizen, = hari=20 eskerrak errenda iatzotzu, eta nitzaz ere othoitz egiteaz, arren othoi, = orhoit=20 zaitezi.
VALE
GERO
HASTEN DA GEROTIK GERORA DABILLANAZ, EGITEN DEN = LIBURUAREN LEHEN=20 PARTEA
NOLA BERTZEAK BERTZE DIRELA, ALFERKERIATIK
IHES EGITEAGATIK ERE BEHAR DEN
TRABAILLATU
LEHENBIZIKO KAPITULUA
12
Gure Iaungoikoak, munduko = bertze=20 gauza guztien ondoan, gizona bera, bere gainki, bere imajinara eta = idurira, bat=20 ere bekhaturik eta bekhaturen kutsurik ere gabe, anhitz donu, dohain, = eta=20 abantail suertez dotaturik, egin zuenean, ibeni zuen berehala, lurrak = zuen=20 parterik, eta aurkientzarik hoberenean, lurreko parabisuan, lekhu = plazerez=20 bethean. Eta manatu zuen lant zezala, labora zezala, eta begira ongi = parabisu=20 hura. Posuit eum in paradiso voluptatis, ut operaretur, et custodiret = illum=20 (Gen. 2).Ordea nola lur-lantzea, aphaintzea, laboratzea, eta begiratzeko = beharrean eta=20 premian ere iartzea, bekhatutik sortzen eta heldu diren xertoak, = landareak,=20 fruituak, eta ondoreak baitira, eta oraino orduan ezpaitzen bekhaturik, = eta ez=20 bekhaturen aierurik, omenik eta ez aiphamenik ere, badirudi ezen etzela = halaber,=20 orai=F1o orduan, parabisu haren lantzeko, eta begiratzeko premiarik. = Zertako,=20 beraz, eman zioen orduan, Iainkoak gizonari, manamendu hura? Ihardesten = du San=20 Tomasek, erraiten duela: Nec tamen, illa operatio esset laboriosa = sicut post=20 peccatum, sed fuisset jucunda, propter experimentum virtutis naturae. = Custodia=20 etiam illa non fuisset contra invasorem, sed esset ad hoc, quod homo = sibi=20 paradisum custodiret ne ipsum amitteret peccando (S. Thom. 1. p. qu = 102 art.=20 3). Etzen ez orduko trabaillatze hura, penagarri izanen, orai bekhatu = eginez=20 gero bezala. Bai=F1a hura izanen zen atsegin hartze bat, eta bere = plazerera, eta=20 aisiara zegoela, bere indarraren eta anzearen frogatze bat. Eta = begiratzea ere,=20 ez etsaietarik, bai=F1a bereganik, eta beretzat bekhatuz galtzetitk = begiratzea,=20 izanen zen. Hunela dio San Tomasek.
13
Bai=F1a San Krisostomok emaiten du = bertze arrazoin=20 bat, ni narraikan pontuari hobeki hurbiltzen zaikana, erraiten duela: = Propterea praecepit Deus ut operaretur illun, si enim laboris omnis = fuisset=20 expers, ex nimio otio, in ignaviam fuisset prolapsus (Chrys. hom. 14 = in cap.=20 2 Gen. tom. 3). Egia da, etzen orai=F1o orduan, lur-parabisu hartan = egitekorik,=20 etzen trabaillatzeko premiarik. Ordea halarik ere, etzuen nahi Iainkoak, = han=20 zegoena, zegoen geldirik: ez trabaillatzetik alfertzera, eta nagitzera = ethor=20 etzedin, eta zein gauza gaixtoa zen, eta den alferkeria, aditzera=20 emaiteagatik.Kontatzen du Kasianok, Paulo abade zahar hura, palma adar batzuk = harturik,=20 hetzaz, zare, saski eta otharre egiten haritzen zela eta gero azkenean, = egin=20 ondoan, astearen buruan, guztiak erratzen eta desegiten zituela (Casian. = lib. 18=20 cap. 14). Zeren bataz, nola herrietarik urrun baitzegoen, gehiago = baitzekarkeien=20 garraioaren gastuak, obraren balioak bai=F1o: eta berriz bertzea, zeren = trabaillu=20 hura guztia orazinotan eta othoitzetan unhatu ondoan, alferkeriatik ihes = egiteagatik, hartzen baitzuen, eta ez ondoko irabaziagatik.
Gure Iaungoikoak eman zituen lege zaharrean seietan ehun eta gehiago=20 manamendu eta zirimonia suerte, eta hekin batean hanbat egiteko, non = erraiten=20 baitu Iondone Petrik, ez berak, eta ez haren aitzinekoek ere, ezin = bururik egin=20 zutela, eta ez iasan hain karga handia. Quod neque patres nostri, = neque nos=20 portare potuimus. (Act. 15). Eta nahi baduzue iakin, ea zergatik = kargatu=20 zituen Iainkoak hanbat manamenduz, ihardesten du doktor batek: Ut per = operationes variorum sacrificiorum otiositas tolleretur, quae multis = malis=20 initium tribuit et fomentum (Abulen. in praefat. in Levit). Kargatu = zituen=20 hanbat manamenduz, sakrifizioz eta zirimonia suertez, hekin batean khen = zedin,=20 hanbat kalteren eta damuren haste eta pitzgarri den=20 alfertasuna.
14
Nola gure Iaungoikoak beztitu baitzituen = lurreko=20 animaliak, aireko hegaztinak, itsasoko arrai=F1ak, eta oihaneko = zuhaitzak ere,=20 bere beztimenda suerte batzuez. Animaliak larruz eta illez: hegaztinak = lumaz:=20 arrai=F1ak ezkataz: eta zuhaitzak azalez.Eta nola zuhaitzak bere dauden lekhuetarik higitu gabe, eta = trabaillatu ere=20 gabe, bere azpiko lurraren gozoa eta gizentasuna, beregana, bere erroez = thiratuz=20
eta edoskiz, hazten, handitzen eta mantenatzen baitira: animaliek ere = bere=20 bazkak eta iatekoak, berehala, eho gabe, erre eta egosi gabe, iaten = baitituzte:=20 eta bai bere etxeak eta etzauntzak ere, non nahi den, arratsten eta = ilhuntzen=20 zaien lekhuan hartzen: eta gehienak, berehala bere ameen ondotik = baitoazi; zein=20 baitira abantail handiak. Hala Iainkoak nahi izan balu, eman zerauzkaion = gizonari ere abantail suerte hauk guztiok, eta gehiago ere. Beztitu = zukeien,=20 etxedun egin zukeien. Ordea etzuen hala ibeni nahi izatu. Eta zergatik = ez? Alfer=20 etzegoen amoreakgatik. Eta San Anbrosiok dioen bezala, errezibitu duen = adimendua=20 enplega dezangatik. Soli autem homini, ut rationale quod accepit = exerceat,=20 vitae cursus in labore praescribitur (Ambros. in praefat. in Levit). = Zeren=20 baldin orai, gauza guztiak hain nekez eta hanbat gostarik, erdiesten=20 ditugularik, hain nagi eta alfer bagara; zer geneidike, nahi dugun = guztia, nahi=20 bezala eskuen artean bagendu? Deus falta ezpalitzaiku? Erran genezake=20 Ebanjelioko aberats hark bezala: Anima, habes multa bona, posita in = annos=20 plurimos, requiesce, comede, bibe, epulare (Lc. 12). Dezagun ian eta = edan;=20 dezagun pausa eta atsegin har; zeren berdin eztugu deusen eskasik, = eztugu egun=20 hautan eskean ibiltzeko perilik.
=A7 1
15 Erraiten du Aristotelek, = on dela,=20 alferkeriaren herritik khentzeko, eta desterratzeko: eta herrien ere = bere=20 erregeren edo bertzeren kontra iaikitzetik begiratzeko, zenbait obra = handiren=20 hastea, zenbait dorreren edo gazteluren egitea, eta hetan iendearen = enplegatzea=20 (Arist. lib. 5 Politic. cap. 11). Nola ageri baita Ejiptoko Piramidetan, = zein=20 eragin baitzituen errege Faraonek, iendeak alfer etzeudezin = amoreakgatik.=20 Iduriturik errege hari, ezen baldin Israeleko seme gathibu bezala bere = azpian=20 zedutzan hek (iragaiten baitziren seietan ehun milla presunatan) utzten = bazituen=20 bere plazerera eta aisiara bizitzera, urguillutzeko eta nabusitzeko = bidean=20 iarriko zirela, eta handik behar etzena sorthuko zela, egin zuen = Piramide=20 batzuen egiteko gogoeta, asmua eta pensua. Eta Piramide hetzaz mintzo = dela,=20 erraiten du San Isidorok: Pyramides est genus sepulchrorum quadratum=20 fastigiatum ultra omnem celsitudinem, ut a lato incipiant et in augusto=20 finiantur (Isidor. lib. 5 Ethimol. cap. 11). Piramidea edo = Piramideak ziren=20 sepultura suerte batzuk, pilare, harroin, edo thonba laur kantoinetako = gora=20 ailtxatu batzuk, egin ahal zitezkeien gorenak, ondoan zabal eta puntan = mehar.=20 Eta hetan trabailla arazitzen zituen Faraonek bere azpiko iende hek,=20 sei=F1alaturik bat bederari, bere eguneko lana eta sailla. Eta eskuaren = ibentzea=20 bera asko bazuketen ere, ordea lanhabesak, tresnak, eta obraren egiteko = gai=20 guztiak ere, ber=E8k bilhatu eta hornitu behar zituzten. Eta halarik = ere, ezin=20 ausart zitezkeien arrenkuratzera: halako moldez ezen hartako lehenbiziko = hitza=20 ahotik itzuri zeienean, erran baitzerauen berehala Faraonek: Vacatis = otio=20 (Exod. 5). Asti duzue, zeuen ongiegiak, alferkeriak, aisetasunak=20 iratxekitzen deratzue, hark horrela kilikatzen eta mintza arazitzen=20 zaituztezate. Eta halatan aitzinerat kargatuago zituen, lana berretu = zerauen.=20 Eta hura guztia egiten zuen, baldin bat ere astirik bazuten, edo alfer = bazeuden,=20 handik zerbait ethor zekion gogan beharrez eta beldurrez. =
16
Pisistrato Atenasko tirano gaixto hark = ikhusi=20 zuenean plaza guztia iende alferrez bethea, eta hetarik anhitz malizia = eta pensu=20 gaixto sor zitekeiela, deitu zituen guztiak beregana. Eta aitzinerat = alfer=20 egoiteko desenkusarik etzutentzat, eman zerauen mando, zamari, idi, = hazi, diru,=20 finean trabaillatzeko behar zuten guztia. Eta gero igorri zituen lanera = eta=20 trabaillura, iduriturik ezen halatan etzutela kalterik eginen, = maliziarik=20 pensatuko, eta ez herririk nahasiko. (Aelianus, lib. 5 variis = histor.).Munduko berri dakitenek erran dute eta erraiten dute, on dela = herrientzat eta=20 erresumentzat, zenbait egiteko eta gerla bere herritik eta erresumatik = kanpoan=20 izaitea. Zeren nola bat bedera bakearekin lohakartzen, ez-ansiatzen eta=20 gorputzaren plazeretara emaiten baita. Hala gerl=E8kin, etsaiekin eta = kontrastekin=20 ernatzen, iratzartzen, eta axolduritzen da.
Plutarkok egiten du liburu bat, etsaietarik atheratzen den = probetxuaz, eta=20 guzti=E8tako handiena eta prinzipalena dio dela, alferren trabailla = arazitzea,=20 lotien iratzartzea, eta antsikab=E8n ansiatu eta arduratsu egitea = (Plutarc. lib.=20 de utilitate ex inimicis capienda). Adiskid=E8n artean garenean laxo = gara,=20 eztadukagu deusez ere konturik: eztugu gaizki mintzatuagatik eta milla = erhokeria=20 eginagatik ere antsiarik. Zeren baitakigu, ezen adiskide direnaz geroz, = hek=20 guztiak estaliko eta onera hartuko derauzkigutela. Bai=F1a etsaien = artean=20 garenean, behar dira buru-beharriak ernatu, zer egiten eta erraiten den = behatu.=20 Zeren nola etsaiak bethiere zelatan baitaude, zer ere huts edo falta = edireiten=20 baitute, hura berehala harrapatzen dute, eta are batzutan berreturik, = airatzen=20 eta kanpatzen dute. Hargatik erraiten du San Krisostomok: Saepe vero = ab=20 inimicis non minus lucramur quam ab amicis. Cum enim nobis peccata=20 exprobraverint, et iam invitos, in ipsorum correctionem excitant = (Chrys.=20 hom. 13 ad populum Anthio. tom. 3). Anhitzetan egiten derakute etsaiek = hanbat=20 ongi eta ontasun nola adiskideek, eta bai batzutan gehiago ere. Zeren = etsaiek=20 geure faltak erranez, eta hetzaz eranzute eginez, emaiten derakute = okhasino=20 ernatzeko, iratzartzeko, falta eginen emendatzeko, erremediatzeko eta = bai are=20 aitzinerat gehiago egitetik ere begiratzeko.
Arrazoin hunengatik erran ahal diteke, etzuela egundai=F1o, gure = Iaungoikoak=20 nahi izatu akhaba zekizten Israeleko seme hei bere etsai guztiak, = bai=F1a ordenatu=20 zuen, edo permititu, geldi zekien bethiere zenbait bakhotx eta hondar=20 iratzartzeko, ernatzeko, eta alfertzetik begiratzeko.
=A7 2
17
Irabazi zutenean = Lazedemoniakoek bere=20 fronterako hiri etsai bat, mugakide zuten bat, erran zuten Lazedemonia = hartako=20 bereko gobernariek: Sublata est pubis nostrae palaestra, non habebunt = post=20 hac, quibuscum luctentur adversarios (Plutarc. in Aphothe). Egin da = gure=20 iende gazteaz, eztute hemendik aitzina ihardukitzeko paradarik izanen = eta ez=20 borrokatzeko etsairik.Lazedemoniako hek ber=E8k etzuten desegin nahi izatu hiri kontrast = bat,=20 bethiere bere kontra eta etsai izan zuten bat, erraiten zutela, ezen, = hiri hura=20 zela, Iuventutis cotem: gaztetasunaren zorrotz-harria, zeren = gazt=E8k han=20 bere indarra eta antzea frogatzen, zorrotzten, eta herdoiltzetik = begiratzen=20 baitzuten (Plutar. ibid.).
Hunen arauaz ihardetsi zuen Kleomenes Sparziako hark ere, galdegin=20 zeraukatenean, ea zergatik hala bere meneraz gero, etzituen bere etsai = Argiboak=20 desegin? Ut habeamus qui iuventutem nostram exerceant (Plutarc. = in=20 Laco.). Eztitut desegin, dugun amorerakgatik nork gure iende gaztea = zertako den=20 froga dezan.
Enzun zuenean Publio Nasikak, egotzi zutela Erromakoek herritik = Anibal bere=20 etsai handi hura, Kartago ere hartu zutela, eta hainbertzez, bere ustez, = aitzinerat segurean iarri zirela, erran suen: Atqui nunc in lubrico = sumus=20 (Plutarc. in Aphothe.). Aitzitik orai gaude egundai=F1o bai=F1o = linburtzeko eta=20 erortzeko peril handiagoan. Zeren ezpaitugu orai, lehen bezala,=20 iratzartzaillerik eta geure eginbidearen eragillerik.
18
Izan zutenean Erromatarrek, desiratzen = zuten=20 abantailla eta garaitia Kartagotarren gai=F1ean, sarthu ziren = konseilluan=20 Erromatarrak, ea zer eginen zuten Kartagoko hiri hartzaz (Vide August. = lib. de=20 civitate Dei cap. 30 tom. 5). Eta Katonek (prinzipalenetarik bat = baitzen) erran=20 zuen guztiak desegin, plaundu eta lurrarekin berdindu behar zuela, zeren = bere=20 gerla guztiak eta egitekoak hiri hartarik sortzen zeiztela, eta hura = deseginez=20 gero, bakean eta soseguan iarriko zirela. Bai=F1a Szipion kapitain = famatu hark=20 ethorkizunari hobeki behaturik, erran zuen: etzutela neholatan ere hiria = desegin=20 behar. Zeren baldin desegiten bazuten, gerla bat iraungi ustean, bertze = handiago=20 bat pitztuko zutela. Zeren berehala iendea, alferkeriari, ian-edanari,=20 erran-merranei, eta aisiak dekhazkeien gaixtakeria suerte guztiei emanen = zeiela.=20 Eta handik nahastekak, diferentziak, guduak, hauziak, etsaigoak, eta=20 Kartagotarrekikoa bai=F1o gerla perilosagoa, bere arthean sorthuko = zeiela. Eta=20 hala gerthatu zen. Zeren Szipionen konseillua utzirik, hartu zuten = Katonena,=20 desegin zuten Kartagoko hiria, iarri ziren bere ustez bakean. Bai=F1a = Szipionek=20 erran zarauen bezala, fite berak, eta Erromako hiria ere, beheititu eta = erori=20 ziren.Egia haur ezaguturik Perikles famatu hark mantenatzen zuen bethiere = bere=20 herritik kanpoan zenbait gerla. (Plutarc. in Pericl.). Eta urtheoro = igortzen=20 zituen untziak, iendez betherik, gerla hartara. Eta hetan bulkhatzen = zituen=20 ediren ahal zitzan alfer guztiak. Eta gero bizitzen zen bake handi = batetan.=20 Zeren nola herri guztietan ohi baita komunzki zenbait alfer eta iende = galdu, eta=20 hek anhitz kalte eta nahasteka egiten baitute, ontasun handia heldu = zaika=20 herriari halako heken khentzeaz. Nola lurrari ere heldu baitzaika = probetxu=20 iorratzeaz eta belhar gaixtoen atheratzeaz.
19
Korintioak hain zeizten aiher = alferrei, ezen=20 ikhusten zutenean gizon bat bizitzen zela errentarik gabe, ofiziorik = gabe, eta=20 trabaillatu ere gabe, berehala bertze frogantzarik gabe, bizia edekitzen = baitzioten, zeren erraiten zuten ezen, presuna alfer ofiziorik eta = errentarik=20 etzuenak, ohoinkeriaz, enganamenduz edo zenbait arte gaixtoz usatu behar = zuela=20 eta halakoak bizia zor zuela, eta hala edekitzen zioten (Laert. lib.). = Eta on=20 lizate orai ere, halakoekin hala egin baledi.Solon handiak ordenatu zuen, ezen aita batek bere semeari ofiziorik = erakusten=20 etzioenean, etzela seme hura bere aitaren faboratzera, beharrean = ikhusiagatik=20 ere, obligatu izanen (Plutarc. in Solone.). Zeren ofiziorik ez = erakusteaz, alfer=20 eta gaixto izaiteko bidean eta perilean utzi batzuen bere = aitak.
Gimnosophista zerizten iende batzuek hain gaitzesten = zuten=20 alferkeria, ezen bethiere, afalaitzinean deitzen baitzituzten presuna = gazteak=20 beregana, iakiteko ia zertan iragan zuten eguna, eta baldin frogatzen = bazeien=20 alferkeriarik, etzerauen afariak gaitzik egiten (Patricius lib. de=20 republica).
Katon Zensorino hartzaz irakurtzen da (zei=F1ek baitzuen alferren = gai=F1ean esku=20 eta bothere) ekhartzen zeraukatenean gizon bat bere aitzinera, = akusaturik,=20 erraiten zela ezen alferra zela, berehala lehenbiziko gauza eskuetako = larrua=20 hazkatzen, eta ferekatzen zioela: eta baldin latz, lodi, eta gogor = edireiten=20 bazioen, ahalik eta arintkiena utzten zuela. Bai=F1a mehe, leun eta bera = bazuen,=20 alfertzat kondenaturik, falta gutigatik ere bortitzki gaztigatzen zuela=20 (Plutarc. in vita Caton. Censor.).
Katon hark berak erraiten zuen, hirur gauzetarik, bere mendean, ahal=20 bezanbat, begiratu zela: Emazteari bere sekeretuak fidatzetik, lehiorrez = ahal=20 zihoakeiela, itsasoz ioaitetik, eta egun guztian alfer = egoitetik.
Lukanoek edireiten zutenean nehork iende alferrei deus = prestatzen zeruela, emaiten zuten berehala sentenzia prestatzaillearen = kontra:=20 zerere prestatu baitzuen, hura guztia gel zezala (Nicolaus de moribus = gent.).=20 Bai=F1a nik uste dut ezen etzela halako sentenziaren emaiteko premiarik, = bera=20 baitago emana. Zeren ezpaitu halakoei prestatzailleak, koberatzeko = perilik.
Indietako herri batzuetan, etzen bat ere bere gorputzaz balia ahal=20 zitekeienik eskean ibiltzen. Itsuek ere tornuan edo arrodan bedere hari = behar=20 zuten. Apud Synas Indiae populos, caeci molas trusatiles versando, = sibi=20 victum parant. (Osor. lib. II).
=A7 3
20
Lehenagoko filosofo = batzuek, ez=20 aithortzeagatik egon zela behin ere Iainkoa alferrik, erran zuten, mundu = haur,=20 Iainkoa alferrik, erran zuten, mundu haur, Iainkoa bera bezala, eterno = zela eta=20 haste gabe. Zeren bertzela mundua egin arterainoko bitartean alfer egon = beharko=20 zuela Iainkoak. Bai=F1a ez mundua da eterno eta ez haste gabe, eta ez = hargatik=20 egotu Iainkoa egundai=F1o alferrik. Zeren badu, eta bazuen lehen ere = Iainkoak,=20 munduaren egitea eta gobernatzea bai=F1o obra handiagorik: nola baitzen, = eta=20 baita, bere buruaren kontenplatzea, onhestea, eta bai bertzerik ere = anhitz.=20 Ordea filosofo hek eman zuten hartan bere ahal guztiaz aditzera gauza = gaixtoa=20 eta perilosa zela alferkeria, Iainkoa baithan edireiten zela ez = aithortzeagatik,=20 erran baitzuten erhokeria handi bat, Iainkoa bera bezala, mundua ere = eterno zela=20 eta haste gabe. Eta pontu batean, mundua haste gabe zela erraitean, huts = egin=20 bazuten ere, ordea bertzean, alfertasuna gauza gaixtoa, perilosa, eta = nork=20 bereganik egotztekoa zela erakustean, etzuten hutsik egin. Zeren hain da = gauza=20 galdua eta galgarria alferkeria, non naturalezaren beraren ere kontra = baita.=20 Homo nascitur ad laborem et avis ad volatum (dio Iobek) (Job. 5). = Gizona=20 sortzen da trabailluko, eta hegaztina aireko. Nola hegaztinari emaiten=20 baitzaitza hegalak, airatzeko, eta hegaldatzeko: hala gizonari ere = emaiten=20 zaitza eskuak trabaillatzeko.21
Munduko gauza guztiek kondenatzen = dute alferra.=20 Zeren hartzaz bertze guztiek enplegatzen baitute bere denbora, zertako = eginak=20 baitira hartan. Iguzkiak arrazoi=F1ekin erran ahal diazaio = berandurai=F1o ohean=20 datzanari: zerk aratza hor alfer-nagia? Nik atzo, hik bai=F1o bide = gehiago iragan=20 nian, inguratu bainuen mundu guztia, eta orai ere, hi bai=F1o goizago = iaiki nauk.=20 Zuhaitzek ere erran ahal dezakete: eztakusazue nola gu ezkauden behin = ere=20 geldirik eta ez alferrik? Nola hazten, handitzen, loratzen eta geure = denboretan=20 eta sasoi=F1etan fruituz bethatzen garen?Bada aniamalia adimendurik eztutenek ere, behintzat = erleek eta=20 xinhaurriek, arrazoi=F1ekin erranen derakute, beha diazegula, heken = nekeak,=20 trabailluak eta ioan-ethorriak konsidera ditzagula eta, halatan agian,=20 ahalketurik bedere, geure eginbidearen egitera, eta trabaillatzera, = ernatuko eta=20 erdutuko garela.
Erleak, hain gauza ttipiak, eta flakoak, bethatzen du mundua eztiz = eztitzeko,=20 eta ezkoz argitzeko. Eta gaitz lizateke kontatzea nola gobernatzen diren = erleak=20 elkharren artean; nola duten bere erregea, eta obeditzen duten; nola = zaharrak=20 kofauean barrena, etxeko lanen egiten, egoiten diren; eta gazteak, bere=20 mantenuaren eta bizikaien garraion, kanpotik hari diren; nola duten bere = athal-zai=F1a, eta behar ere bai. Zeren eztiari, nola baita gozo, eta = izena duen=20 bezala, ezti, anhitz, baitarraika, eta baitzaika aiher. Nola = trabaillatzen=20 direnek, trabailatzen eztiren alferrak eta nagiak, ezten kolpez egotzten = dituzten bere konpai=F1iatik. Expellunt ab alvearibus pigras = (Plin.). Eta=20 nola bertzerik ere anhitz gauza egiten duten, eta guztiak hain = ordenantza=20 handiarekin, non baitirudi ezen eztela erregerik, bere erresuma hain = ongi=20 gobernatzen duenik, nola erleek bere erregearekin batean trabaillatuz,=20 gobernatzen baitute berea.
22
Bada xinhaurriaren gobernuaz, = zuhurtziaz,=20 trabailluaz, ethorkizuneko egiten duen probisioneaz, hornizoi=F1az, eta = biltzen=20 duen mantenuaz, nork zer erranen du? Nork eztu miretsiko, eta gogoeta = eginen?=20 Spiritu Sainduak berak igortzen gaitu aniamalia ttipitto hunengana, zer = egin=20 behar dugun ikhastera, erraiten duela: Vade ad formicam, o piger, et=20 considera vias ejus, et disce sapientiam quae, cum non habeat ducem nec=20 praeceptorem, parat in aestate cibum sibi (Prov. 6). Zoaz, nagia,=20 xinhaurriagana, eta konsidera itzatzu haren bideak eta bidexkak, = ioan-ethorriak=20 eta itzulinguruak, nekeak eta trabailluak, eta ikhasiko duzu zuk ere = nola behar=20 duzun aitzinerat eta bethiere bizi, ibili eta gobernatu. Hark = erakuslerik eta=20 kidaririk gabe, berak bere buruz biltzen du udan, neguaren iragaiteko = behar duen=20 mantenua, bazka eta bihia. Eta bihi hura gordetzen du lurrean barrena, = berak=20 eginikako ganbaretan, eta bihi-tegietan. Eta hain da zuhur eta goithatu, = ezen=20 kanpoan deus ezin izanez, bere bilduetara bildu behar duenean, lehenik = hozitu=20 behar duen burutik hasten baitzaika bihiari: zeren bertzela sor liteke = bihi=20 hura, buztan liteke, belhar bihur liteke: eta gero handik harat, = alfer-lan=20 gertha lekidikaio bere leheneko zuhurtzia guztia.Are gehiago, hozidurak ianez gero ere, lurraren humidurak ete = hezetasunak=20 gai=F1erakoa ustel eztiazon, atheratzen du noizik behin kanporat, = airatzera eta=20 iguzkiztatzera: eta orduan denbora onaren sei=F1alea dateke. Eta halatan = eta hala=20 iragaiten du xinhaurriak bere negua: eta erakusten dio bat bederari nola = eta zer=20 moldez behar duen mantenatu, gobernatu eta alferkeria guztiak utzirik, = bere=20 denboran trabaillatu.
ZENBAT KALTE EGITEN DUEN ALFERKERIAK;
ETA NOLA HANDIK SORTZEN DEN, GEROTIK
GERORA IBILTZEA.
KAP. II
23
Eskritura Sainduak, = Elizako doktorek,=20 lehenagoko ientilek, eta are zeruko, aireko, eta lurreko gauza guztiek = ere=20 kondenatzen dute alferra, eta emaiten aditzera behar dela trabaillatu, = eta nor=20 bere aldetik bere eginbidearen egitera enseiatu. Zeren nola ardurako=20 trabailluak, lan guztiak aitzinatzen baititu, hala alferkeriak=20 gibelatzeintu.Galdegiten du San Krisostomok: Quis equus utilis est: is qui in = delitiis=20 vel qui exercetur? Quae navis, quae navigat, vel quae in litore est? = Quae aqua,=20 eane quae fluit vel quae stat? Quod ferrum, an quod movetur, an quo nemo = utitur?=20 Nunc quidem illud splendet ac argento simile est, hoc autem rubigine = consumitur.=20 Tale quidem fit etiam in otiosa onima (Chrysos. hom. 35 in Acta = Apost. tom.=20 3). Zein zaldi da on edo hobeago, geldirik eta alferrik bere plazerera = dagoena,=20 ala ibiltzen eta manaiatzen dena? Zein untzi, kostan dagoena, ala = itsasoan=20 dabillana? Zein ur, geldia ala lasterra? Zein burdina, zokhoan datzana, = ala=20 erabiltzen dena? Segur da, guztiak erabiltzeaz manaiatzeaz eta = eskuztatzeaz=20 ontzen, argitzen eta fintzen direla, eta bai alfer eta geldi egoiteaz = ere,=20 galtzen, desegiten eta herdoiltzen. Bada haur beror gerthatzen da, alfer = dagoena=20 baithan ere.
24
Dabillan harriari etzaika goroldiorik = lotzen.=20 Ur irakinean eztu uliak pausatzen. Ardurako arropari etzaika zerrenik = egiten.=20 Zuhaitz bethakorra, eztu nehork ebakitzen. Bai=F1a alferra, fauna, = hutsa, bere=20 sasoi=F1ean jasaiten eztuena, zertako da? Ut quid etiam terram = occupat?=20 (Lc. 3). Halakoak zertako trabatuko du lurra?Nos numeri sumus, fruges consumere nati, dio Oratiok, alferrez = mintzo=20 dela (Horat. lib. 5 cap. 2). Gu kontu gara, gurekin kontuz gehiago, = bai=F1a=20 gai=F1erakoan, ezkara deusetako, lurreko fruituen eta onen iateko = baizen.=20 Zerbitzariak alfer egoiteaz beraz, gaizkirik ez eginagatik ere, merezi = du=20 gaztigu. Zeren San Krisostomok dioen bezala: Nihil boni facere, hoc = ipsum est=20 malum facere (Chrysos. hom. 16 tom. 2). Ongirik ez egitea bera, da = gaizki=20 egitea. Eta Katonen errana da: Homines nihil agendo, male agere = discunt.=20 Ez deus egiteaz beraz ikhasten da gaizki egiten. Otiositas est = mater=20 nugarum, noverca virtutum (Bernard. lib. de consider. cap. 11). = Alfertasuna=20 da ergelkerien ama, eta berthut=E8n ugazama. Eta halatan ergelkeriek, = erhokeriek=20 eta bizio suerte guztiek egiten dute laster alfertasunera, zeren ama = baitute;=20 bai=F1a berthut=E8k eta obra on=E8k, ihes. Zeren nola baitute ugazama, = baitakite,=20 eztuketela harenganik, begitarterik eta ez ongi = ethorririk.
=A7 1
25 Erraiten du Iob sainduak, deabruaz = mintzo dela:=20 Sub umbra dormit, in secreto calami (Job. 40). Itzalpean, = kanaberaren=20 estalgunean eta gerizan egiten du bere loa, han pausatzen du. Kanaberak, = nola=20 baita zuhaitz alferra, fruiturik iasaiten eztuena, eta barrenean ere = hutsa,=20 signifikatzen du presuna alferra. Eta hartan, nor bere ostatu jakinean = bezala,=20 ostatatzen da deabrua. Hargatik erraiten zioen San Jeronimok bere = adiskide bati:=20 Facito aliquid boni operis, ut diabolus semper te inveniat occupatum=20 (Hier. ad Rusticum). Etzaudezilla behin ere alferrik, egizu bethiere = zenbait=20 obra on, halatan bethiere deabruak enplegatua ediren zaitzan.
Multam malitiam docuit otiositas, dio Spiritu Sainduak (Eccli = 33). Anhitz=20 malizia erakutsi izatu du alferkeriak.
Ezta maliziarik eta ez pensu gaixtorik, presuna alferrean ediren=20 eztitekeienik. Asko da erraitea alferra dela, hartzaz edozein = gaixtakeriaren=20 sinhesteko.
Per agrum hominis pigri transivi, et per vineam viri stulti, et = ecce totum=20 repleverant urticae et operuerunt superficiem eius spinae, et maceria = lapidum=20 destructa est. Quod, cum vidissem, posui in corde meo, et exemplo didici = disciplinam (Prov. 24). Iragan nintzen gizon nagiaren landatik, eta = erho=20 gobernu gabearen mahastitik (dio Spiritu Sainduak) eta guztiak ziren = hasui=F1ez,=20 elhorriz eta belhar gaixtoz betheak: eta hesiak, herstegiak eta harmorak = ere,=20 eroriak eta deseginak. Eta hek hala ikhusi nituenean, egin nuen gogoeta, = hartu=20 nuen exenplo, ikhasi nuen zer egin behar nuen, eta zentzatu nintzen = bertzeren=20 gai=F1ean. Eta zer den nagiaren landatik eta erho gobernu gabearen = mahastitik edo=20 ardantzetik iragaitea, deklaratzen du Glosak, erraiten duela: Per = agrum=20 hominis pigri atque per vineam viri stulti transire, est vitam = cuiuslibet=20 negligentis inspicere, quam urticae vel spinae replent (Glos. = ordin.=20 super 24 Prov.). Nagiaren landatik eta gobernu gabearen mahastitik = iragaitea da=20 presuna alferraren eta antsikabearen bizitzearen eta ioan-ethorrien=20 konsideratzea, eta hetan, landa iorratu gabean bezala, anhitz hasuin eta = belhar=20 gaixto, anhitz falta, malizia eta bekhatu edireitea. Hasui=F1a edireiten = da=20 alfer-nagiaren landan eta alhorrean, zeren figurat acediam; si = molliter=20 tangis urit; si fortiter astringis, non pungit. Hasui=F1ak = signifikatzen du=20 nagitasuna: baldin malguki, leunki, emeki, nagiki eta balakuz bezala = hazkatzen,=20 ferekatzen eta erabiltzen baduzu, erreko zaitu; bai=F1a ez nabasiki eta = ausartki=20 hersten eta marruskatzen baduzu. Fertilis assiduo si non renovetur = aratro,=20 nihil nisi cum spinis, gramen habebit ager, dio Ovidiok (Ovid. lib. = de=20 trist). Den lurrik hoberenak ere behar du aphaindu, garbitu eta iorratu. = Zeren=20 bertzela belhar gaixtoa izanen da bethiere iaun eta nabusi. Pestis = est=20 mortalibus ignavia (Plaut. de Repub.). Ezta izurririk eta ez = pozoinik=20 nagitasunak edo alferkeriak bezenbat kalte egiten duenik.
Badirudi hargatik eztuela nahi izatu Iainkoak dagoen behin ere = itsasoa=20 geldirik: bai=F1a nahi du ibil dadin, higi dadin, marea dadin. Zeren = bertzela=20 usain liteke, kirats liteke: eta are aphoz, sugez, ielez, eta = likitskeriaz bethe=20 liteke: lakhuak, aintzirak eta bertze ur geldiak bethetzen diren=20 bezala.
=A72
26
Presuna alferra edukazu = galdutzat eta=20 hiltzat. Eta handik erraiten du Senekak: Otium sine litteris, est = vivi=20 hominis sepultura (Senec. epis. 28). Letra gabeko aisia, deus = eztakienaren=20 alferkeria, gizon biziaren hobia da, eta sepultura. Zeren deus = eztakiena, eta=20 egiten ere eztuena, presuna hillaren eta ehortzirik datzanaren pare = baita.=20 Omnium vitiorum quasi magistra quaedam atque origo otiositas, (dio = San=20 Krisostomok) (Chrys. hom. 36 tom. 2). Bizio guztien eta pensu gaixto = guztien=20 zimendu, ithurburu eta maestru bezala da alfertasuna. Zeren ithurritik = ura=20 bezala, alferkeriatik ere sortzen baitira gaixtakeriak.Handik heldu da probetasuna, errumeskeria, eskean ibiltzea eta bai = ohoin=20 izaitea ere. Pigritia est nutrix aegestatis, dio Senekak (Senec. = Lib. de=20 benef.). Nagitasuna da nezesitatearen eta probeziaren unhidea eta = haz-ama. Eta=20 erraiten du Spiritu Sainduak ere: Omnis piger in aegestate est = (Prov. 2).=20 Nagia bethi da behar, eskas eta errumes. Qui furabatur, iam non = furetur,=20 magis autem laboret, ut habeat, unde tribuat necessitatem patienti, = dio=20 Iondone Paulok (Ephes, 4). Ebatsten zuenak, eztezala ebats, bai=F1a = trabailla=20 bedi, manaia bedi, eta halatan izanen du bere eta bertzeren. Erran nahi = du,=20 baldin trabaillatzen bada, eztuela ebatsiko, eta ez errumeskeriakik = ikhusiko.=20 Aegestatem operata est manus remissa, manus auten fortis divitias = parat=20 dio Spiritu Sainduak (Prov. 10). Esku laxoak eta alferrak, = probetasun=20 dakharke, bai=F1a bortitzak eta trabaillariak aberatstasun biltzen=20 du.
27
Otiosus Esau amisit primatus = benedictionem,=20 quia maluit accipere quam quaerere, dio San Anbrosiok (Ambros. epis. = ad=20 Vercel.). Esau alferrak galdu zuen bere lehentasuna, zeren nahiago izatu = zuen=20 hartu, ezen ez bilhatu. Hala egiten dute bertze iende alferrek ere: = nahiago=20 dituzte bertzeren onak zuzen edo makhur hartu, eta bereak ere bahitu, = eta saldu,=20 trabaillatu bai=F1o. Eta gero ezin har dezaketenean eta ez ebats, eta = bahitzekorik=20 eta saltzekorik ere eztutenean, abiatzen dira eskean bataren eta = bertzearen=20 forogu, anhitz beltzuri eta bekhaitzkoa izaiten dutela, eta atheak ere = maiz, ez=20 ikhusi iduri eginik hertsten zaiztela. Badirudi ezen haur eman nahi = zuela=20 aditzera Spiritu Sainduak, erran zuenean: Substrahe pedem de domo = proximit=20 tui, ne quando satiatus oderit te (Prov. 25). Gibela ezazu zeure = oi=F1a=20 adiskidearen etxetik, ez han maiz ibil, ase eztezazun, higuin = etzakitzan, eta=20 gaitzets etzaitzan. Zeren San Anbrosiok dioen bezala: Qui frequenter = ad=20 alienam mensam convenit, otio deditus est (Ambros. in epis. ad Thes. = cap.=20 2). Bertzeren mahaira maiz biltzen denak, badirudi alferkeriari emana = dela.Eta halakoa eta halakoak, hai=F1a eta hai=F1ak maiz dira gaizki eta = on-behar.=20 Bai=F1a aldez eztira urrikalkizun; zeren bere faltaz, trabaillatu nahi = gabez, eta=20 ethorkizunera ez behatuz halakatu baitira. Paga bezate beraz iragan = duten aisia,=20 eta alferkeria, presenteko penaz eta trabailluaz, leheneko asea eta = soberania,=20 oraiko goseaz eta eskasiaz. In omni opere bono erit abundantia, ubi = autem=20 verba sunt plurima, ibi frequenter aegestas (Prov. 14). Trabaillu = onean=20 izanen da franko eta frankia, bai=F1a hitz anhitz den lekhuan, maiz da = probetasuna=20 eta eskasia. Alferrak xoil dira hitztun eder, solhasturi handi: heken = konpai=F1ian=20 zarenean, ezta zure aldirik, zu bai=F1o hek hobeki enzunak dira, = hekentzat da=20 audientzia guztia, hei dagote mundua ahoa zabaldurik, eta beharriak = ernaturik=20 beha. Ordea gero azkenean hek eskale eta zu emaille. Haur da = alferkeriatik edo=20 nagitasunetik heldu den irabazia, probezia, errumeskeria, bataren eta = bertzearen=20 karga, eta forogu izaitea, ondore gaixtoa, kalte handia.
28
Bai=F1a kalte guztien gai=F1eko = kaltea,=20 alferkeriatik heldu den handiena, zei=F1i narraikola erran baitut nik, = orai=F1okoan=20 erran dudan guztia, da luzamendua, gerotik gerora ibiltzea. Zeren = nagi-alferrak=20 eztu behin ere arraiten, egun. Bethi bihar, bethi gero, bethi luzamendu. = Alfertasuna da gero guztien ithur-burua, zimendua eta ama; egiteko = guztiak=20 egunetik biharrera, presentetik ethorkizunera, eta gerotik gerora = luzatzen=20 dituena. Eta ama hunen alaba haur, nagitasunetik eta alferkeriatik = sortzen den=20 gero haur, da gure galgarria, gure izurria, eta egundai=F1otik gure = etsai deabruak=20 gure enganatzeko ediren ahal duen biderik eta arterik hoberena, finena = eta=20 segurena.Beraz guk ere, gero huni eduki behar diogu begia. Hunen = geureganik=20 khentzera, urruntzera eta etxetik atheratzera, behar dugu geure indar = guztiaz=20 eta antzeaz enseiatu, permatu, deliberatu, eta egun egin behar dugun = gauzarik,=20 eta ahal daidikegunik, ez biharko luzatu.
NOLA NAHIKUNDE HUTSETAN, ETA DESIRKUNDE XOILLETAN = IRAGAITEN=20 ZAIKUN DENBORA
KAP. III
29
Erraiten du Salomonek, = edo Salomonen=20 ahotik Spiritu Sainduak: Sicut ostium vertitur in cardine suo, sic = piger in=20 lectulo suo (Prov. 26). Athea bere erroetan bezala, itzultzen da = nagia ere=20 bere ohean edo kamastran. Athea bere erroetan eta uhaletan ongi iarria = eta=20 pausatua dagoenean erraxki hertsten da eta idekitzen da, aise alde = batera eta=20 bertzera erabiltzen da. Ordea erabiltze hek guztiakgatik ere, erabili = ondoan=20 bere lekhuan eta tokian gelditzen da. Nagia ere negu hotzean, atheak = atheari=20 darauntsanean, ohean higitzen da, bertze aldera itzultzen da, burua = goititurik=20 iartzen da. Ordea hargatik itzul inguru heken buruan, lotara bere ohe = berora=20 bihurtzen da. Bada haur beror spiritualki, bekhatore nagia baithan ere=20 gerthatzen da. Bekhatoreak egonaren buruan, ezagutzen du bide makhurra = daramala,=20 errebelatua dohala. Eta hartzen du zerbait gogo, hartzen du nahikunde = bat, bide=20 onera bihurtzeko, bizitze berri bati lotzeko, eta anarterai=F1oko aztura = gaixto=20 guztien utzteko.Ordea gero ere, iraultze eta ibiltze heken guztien finean, athea bere = erroetan, eta nagia bere ohean bezala, bere bekhatuen xisteran eta = etzauntzan=20 baratzen da.
30
Aztorea eskuan dadukazunean, higitzen = da,=20 iharrosten da, hegaldatzera aphoderatzen eta oldartzen da. Ordea = oldartze hek=20 egin eta, lehen zegoen eskura bihurtzen da. Hala bihurtzen da bada = bekhatore=20 nagia ere, bere gogoeta on guztien buruan, bere leheneko tornuetara eta = mai=F1a=20 gaixtoetara. Enseiatzen da, bai=F1a flakoki, hurbiltzen da, bai=F1a ez = aski.=20 Halagoakgatik erraiten du Isaias profetak: Venerunt usque ad partum = et virtus=20 non est pariendi (Is. 37). Ethorri ziren erditzeko pontura, ordea = etziren=20 erdi, etzen hartarakotzat indarrik aski. Hartzen dugu gogo, hartzen dugu = borondate, obra onak egin behar ditugula: eta ethortzen gara egin behar = ditugun=20 orenera, ordea han ixtitzen eta gibelatzen gara, han anu eta ukho egiten = dugu,=20 beharrenean faltatzen dugu. Zeren hartzen dugun gogo eta borondate hura, = ezpaita=20 fina, ezpaita zinezkoa eta ez deliberatuki deliberatua; nahikundea baita = eta ez=20 nahia. Voluntas nova quae mihi esse coeperat, non erat idonea, ad = superandam=20 priorem, vetustate roboratam, dio San Agustinek (August, lib. 8 = Confess.=20 cap. 5). Ene borondate berriak etzuen indarrik asko borondate zaharraren = garaitzeko. Lo datzanak, erdi iratzartzen denean, egiten du zenzait = mugida,=20 iaiki nahi iduri bat, bai=F1a nola ezpaita asko zinez permatzen, berriz = lotara=20 bihurtzen da, loa nabusi gelditzen da. Hala dio San Agustinek, = gerthatzen=20 zeikala aldia batez, berari ere: Cogitationes quibus meditabar in te, = similes=20 erant conatibus expergisci volentium, qui tamen superati soporis = altitudine=20 remerguntur (August. ubi supra). Munduko atseginek eta plazerek, lo = gozo=20 batek bezala, azpian nendukaten, eta noizik behin ethortzen zeizkidan = plazer=20 hetarik ilkitzeko eta Iainkoa baithan phensatzeko desirkunde batzuk. = Bai=F1a hek=20 guztiak lotarik iratzarri nahi zuenaren enseiu eta permadura flako = batzuk bezala=20 ziren, probetxu gabekoak, loaren garaitzeko, munduko egitekoetarik = atheratzeko,=20 indarrik asko etzutenak. Eta halatan neure desirkunde on guztien buruan = ere,=20 neure leheneko usantzetan eta bekhatuetan gelditzen = nintzen.31
Vult et non vult piger, dio = Salomonek=20 (Prov. 13). Nahi du eta eztu nahi nagiak. Eztu nahi osoa eta ez = konplitua.=20 Pigri vocabulo denotatur, quod vult regnare cum Deo, et non laborare pro = Deo:=20 delectant proemia cum pollicentur, deterrent certamina cum iubentur = (Beda=20 lib. 2 super Prov.). Nahi du nagiak Iainkoaren erresuman parte, ez ordea = erresuma haren erdiesteko, iragan behar diren trabailluetan. Pagamenduak = alegeratzen du, trabailluak tristetzen du eta izitzen. Ongi egitetik = heldu den=20 irabazia, ongirik egin gabe nahi luke gozatu. Nahi du ioan parabisura, = ordea=20 nekhatu gabe. Ez atseginik nahi du utzi, eta ez penarik hartu. Herabe du = bideari=20 lotzera. Piger, quasi aeger pedibus (Isidor. lib. 2 Ethym.). = Maingu da,=20 oi=F1ak ditu eri, gogoa erbal eta flako. Nahikundea badu eta badugu, = nahia eta=20 obratzea zaiku falta, hura geroko egotzten dugu. Deus ere obratu gabe, = deus ere=20 geure gogoak eta borondateak dioskun gauzarik baizen egin gabe, desira = hutsen=20 botherez, borondateaz beraz nahi genduke salbatu eta zeruko lorian = sarthu. Eta=20 desira hautan, geroko gogoan eta borondatean, denbora guztia iragaiten = zaiku.=2032
Erran komuna da infernua desira onez = bethea=20 dagoela. Zeren han direnek obratu ezpazuten ere zenbait desira on bedere = izan=20 zuten. Ezta nehor ere hain gaixtorik, zenbait aldiz, bere gaixtakerien = utzteko=20 gogoa ethortzen etzaikanik, eta zenbait desirkunde on ere izaiten = eztuenik.=20 Ordea desirkunde on hek berak eztira asko. Zeren hek lorea bezala dira. = Eta nola=20 hartzen eztuen loreaz, itxatxetkitzen eztenaz, botean edo ninikoan = galtzen=20 denaz, ezpaita probetxurik, hala borondateaz beraz, desira hutsaz, = xoillaz eta=20 bakharraz, obra ahal ditekeiela, obratu gabe gelditzen denaz, ezin = dateke=20 probetxurik eta ez fruiturik.Alferrari erran behar zaika, dagiela, eta nagiari, = higi dadilla:=20 eta hala bata, nola bertzea, biak orobatsu baitira, biak dira borondate = huts:=20 eztira nahikunderik, desirkunderik, gogorik eta gutiziarik baizen. Eta = gutizia=20 hek berak dira penagarririk asko. Desideria occidunt pigrum, = erraiten oi=20 da (Prov. 2). Ignavis semper sunt feriae, nagientzat eta = alferrentzat=20 egun guztiak dira besta (Adagium). Bai=F1a hobeki erran liteke, = halakoentzat,=20 bestak ere astelegun direla. Zeren trabaillariak bere trabailluan = bai=F1o,=20 anhitzetan ere alferrak, bere alferkerian trabaillu gehiago edireiten = baitu.=20 Ageri da errege David baithan. Errege hari etzeraukaten egundai=F1o = gerl=E8k, eta=20 gerl=E8tako trabailluek hanbat egiteko eta atsekabe eman, nola = alferkeriak, eta=20 alfer zegoela egin zituen bekhatuek. Non sunt otiosi quorum = voluptates multum=20 negotium habent, dio Senekak (Senec. de brevitate vitae). Eztaude ez = alferrik, plazeretan dabiltzanak. Zeren plazer hetan bada desplazer eta=20 atsekabe, trabaillu eta egiteko. Dum otio vacant in rem = negotiosissimam=20 incidunt (Laert. 2). Alfer egoiteaz, erortzen dira egiteko handitan. = Sicut enim cum quis non comedit, dentibus nocet; ita qui comedit non = accomoda=20 stupescere facit (Chrys. hom. 36 tom. 3). Nola ez iateak galtzen = baititu=20 hortz-haginak, hala behar eztenetik iateak ere,=20 hortzkitzeintu.
=A7 1
33
Gauza segura da eta = egiazko fedeak=20 erakusten duena, salbatzeko, zeruko lorian sartzeko, eztirela desira = onak berak=20 asko. Bai=F1a behar direla Iainkoaren manamendu sainduak, desiraz bezala = obraz ere=20 konplitu. Haur da egia, eta haur giristino garen guztiok sinhesten dugu. = Ordea=20 guztiarekin ere edireiten du gure maliziak eta borondate gaixtoak, = zenbait=20 itzurpide, zenbait desenkusa, eta eskapatzeko bide, obratzea utzirik, = desiratan=20 denboraren iragaiteko, luzamendutan ibiltzeko. Propter frigus piger = arare=20 noluit (Prov. 20). Trabaillatu nahi etzuenak, hotzaren atxakia egin = zuen:=20 barutzera herabe zuenak, buruan min zuela erran zuen. Dicit piger, = leo est in=20 via (Prov. 19). Nagiak, bere lekhutik higitu nahi eztuenak, trabu = handiak=20 edireiteintu, bidean ere lehoi=F1a dagoela erraiten du. Occasiones = quaerit qui=20 vult recedere ab amico (Prov. 8). Adiskideaz desegin nahi denak,=20 adiskidetasuna hautsi nahi duenak, okhasinoak bilhaltzeintu, anhitz = desenkusa=20 eta estakuru edireiten du: hala edireiten ditugu bada guk ere = okhasinoak,=20 desenkusat, estakuruak, atxakiak eta itzurpideak, bekhatutan egoiteko,=20 desirkundetan eta nahikundetan denboraren iragaiteko.Nehork ontasunera hersten zaituenean, eta gibela = zaudenean,=20 ihardesten diozu hala hersten zaituenari. Othoi orai presenteon barkhatu = behar=20 derautazu, ezin daidiket orai=F1o zuk diozuna. Zeren buruan sarthu = baitzait=20 fantasia bat, konplitu behar dut fantasia hura; gogora baitzait gutizia = bat,=20 iragan behar dut gutizia hura; aphur bat ase behar dut, aspertu behar = dut,=20 ixiritu behar dut; eta gero orduan ase, asper, ixiri eta nekha nadinean, = bianda=20 higuintzen hasi dakidanean; orduan guztiak utzikoitut, orduan bide on = batean=20 iartzera eta finkatzera deliberatuko dut. Bai=F1a bitartean, = anarterai=F1o, ezta zer=20 mintzaturik. Zeren nik orai ahal dukedan guztia da, desira ona, geroko = gogoa eta=20 intenzionea, eta ez bertzerik. Ezta bide gaixtoa haur, eta hunela orai = egitea,=20 gero fin gaitz egiteko.
=A7 2
34
San Agustinek, frogatuak = bezala,=20 anhitz gauza erraiten du luzamendutan ibiltzeko pontu hunen gai=F1ean. = Kontatzen=20 du nola bere bizitze gaixtoaren utzteko ingurunera zenean, ibili zen = ezin=20 ethenduz, ezin partituz, eta bere baithan ezin deliberatuz. Kontatzen du = halaber, zenbat trabu edireiten zuen, zenbat gerla egiten zioten bere = lagunek,=20 okhasionek eta aztura gaixtoek. Alde batetik desiratzen zuen bide onean = iartzea,=20 hartara bulkhatzen zuten bere ama sainduaren nigarrek, konzientziaren = autsikiek,=20 eta Iainkoaren manamenduek. Eta bertzetik trabatzen eta gibelatzen zuten = leheneko usantzek, eta guztiz ere emazt=E8n balakuek, hitz ederrek eta = plazerek.=20 Tenaciter colligabar a foemina (Lib. 8 Confess. cap. 1). = Emazt=E8k=20 zedukaten bortitzki lothua. Dixeram da mihi castitatem et = continentian, sed=20 noli modo. Timebam enim, ne me cito exaudires eta sanares a morbo=20 concupiscentiae, quam extingui (8 Confess. cap. 7). Emazt=E8tarik = apartatzea,=20 hain zeikan gaitz eta gaitzi, ezen bere othoitzak ere, hetzaz geroko,=20 ethorkizuneko egiten baitzituen. Zeren beldur zen, enzun zezan berehala=20 Iainkoak, eta bere plazerak, gozatu nahizko desira handi batekin, bere = gogoan=20 zerabiltzanak, gibela ziatzon. Egiteko hunetan zebillanean, erraiten = zioen=20 Iainkoari: Modo, ecce modo, sine paululum (8 Confess. cap. 6). = Ha, Iauna,=20 utztazu aphur bat, igurikazu bertze aphur bat, ez lehia, ez khexa, ez = berantets,=20 sarri naiz zurekin. Hunela erraiten zuen, hunela luzatzen zuen. Eta = luzamendu=20 hautan zebillala, denbora handia iragan zeikan. Ordea gero ere hura asko = goiz=20 bihurtu zen, etzen azken ponturai=F1o egotu. Aitzitik, alde batetik eta = bertzetik=20 bere kontuak egi=F1ik, erran zioen, deliberamendu handi batekin, bere = adiskide=20 bati: Ego iam me abrupi, ab illa nostra spe et ideo servire statui, = ex hac=20 hora, in loco hoc aggredior (8 Confess. cap. 6). Nitzaz denaz bezan = batean,=20 ni kanpoan naiz munduko egitekoetarik, banalorietarik eta esperantza=20 guztietarik, nik hautsi dut munduarekin, egin dut harekikoaz, eta = deliberatu dut=20 Iainkoaren zerbitzatzera. Eta orai bereon, presenteon hasten naiz: ezta = ia=20 gehiago, geroko gerorik, luzamendurik, eta ez ephetan ibiltzerik. Eta = hala,=20 erran bezala, egin ere zuen. Anhitz luzamendu erabili zuen, bai=F1a = azkenean=20 guztiak, eta asko goiz, utzi zituen. Bai=F1a guk eztugu hala egiten, = egunetik=20 egunera gabiltza, bethi prometa, bethi gogo har; eta behin ere ez ethen, = behin=20 ere ez delibera, eta ez konpli, bethi nahi, bethi nagi, nahikunde = hutsetan,=20 desirkundetan, denbora guztia gal, eta hala gaudezilla, heriotzeak = atrapa,=20 atzeman eta har.35
Ikhusiko duzu iende handi batzuen = etx=E8tan,=20 Herkules sendo famatu hura pintatua, makilla borra bat, edo maillu handi = bat,=20 eskuan duela, baitirudi ezen hartzaz, etxean sartzen diren guztiei = buruak hautsi=20 behar derauztela. Ordea nola Herkules hura, harriz, zurez edo kobrez = egina=20 baita, edo pintura bat baizen ezpaita, geldi dago, kheinatzea egiten du = eta ez=20 bertzerik. Hala dira bada, gerotik gerora dabiltzanak ere, kheinatzen = dira, eta=20 eztute aurthikitzen: destatzen dira, eta eztute desarratzen. Erraiten = dute:=20 eginen dut; eta eztute behin ere egiten. Hala daudela denbora guztia = iragaiten=20 zaie, eta berak ere iragaiten, finatzen eta akhatzen = dira.NOLA EZTUGUN GEROKO SEGURANTZARIK
KAP. IV
36
Badakigu, orain = darabillagun=20 bizitzea, bizitze gaixtoa dela, eta gutzaz ongi izaitekotz, bizitze = gaixto haur=20 utzi behar dugula. Ordea pontua da, ea noiz utziko dugun. Eta zuk diozu, = gero.=20 Bai=F1a nik diot ezen ez gero. Bai=F1a nik diot ezen ez gero, bai=F1a = orai. Dakusagun=20 ea zei=F1ek dioen hobeki, zei=F1ek duen arrazoi=F1a. Eta erakusteko ezen = nik dudala,=20 eta zu zoazilla huts egina eta bide errealetik eta zabaletik aldaratua = eta=20 errebelatua: Erradazu behin, egiteko hunetan sarthu bai=F1o lehen. Zuk = baitiozu=20 ezen, gero onduko zarela, gero behar diren deskarguak eta eginbideak = eginen=20 ditutzula. Non duzu gero horren segurantza? Eztakizu, erran komuna den = bezala,=20 eztela heriotzea bezain gauza segurik, eta orena noiz izanen den bezain = guti=20 gerthurik?Gure bizitze hunek hain du zimendu flakoa eta eria, ezen ongi = minzatzera,=20 ezin baiterrakegu: bihar eginen dugu hunelako edo halako gauza. Bai=F1a = erran=20 behar dugu, Iondone Iakuek dioen bezala: Si Dominus voluerit et si = vixerimus,=20 faciemus hoc aut illud (Jacob. in sua epist. cap. 4). Baldin = Iainkoak nahi=20 badu, baldin bizi bagara, eginen dugu haur edo hura. Hargatilk erraiten = du San=20 Mateo ebanjelistak: Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam = (Mt.=20 25). Zaudete prestik eta iratzarririk, zeren eztakizue eguna eta ez = orena; eta=20 badio Spiritu Sainduak ere, anhitz galdu dela, bere buruari ethorkizunaz = sobera=20 prometatuz. Repromissio nequissima multos perdidit. (Eccli = 29).
Gure lehenbiziko aitaren bekhatua dela kausa, harengatik, haren = kariaz,=20 guztiok gaude preso, guztiok gaude mundu hunetako garzele hunetan, = heriotzera=20 kondenatuak.
37
Bai=F1a iragaitzaz bezala, gure = heriotzera=20 kondenaturik egoiteko pontu haur ukhi dezadan. Badirudi ezen gure = lehenbiziko=20 aitaren bekhatuagatik, ez hark berak, eta ez guk ere, ezkendukeiela hil = behar.=20 Zeren sagar bat edo halako bertze fruitu bat ian zuen. Bada sagar baten=20 iateagatik, gizon baten, are bere ondoko guztiekin, heriotzera = kondenatzea,=20 badirudi iustizia berriarena, soberania eta arrazoi=F1aren kontra dela. = Egia da,=20 hala dirudi. Ordea ezta hala, iduria du, eta ez izana. Aitzitik sagar = baten=20 iateagatik, zeren hain gauza ttipian eta erraxean manua hautsi zuen, = aldez=20 hargatik zuen gaztigu gehiago merezi. Batzuek bere lazotasunez, zeren = ezpaitira=20 giristino finak, barur eguna, mengoa gabe hautsten dute: batarekin eta=20 bertzearekin solhasean daudezilla, meza enzun gabe, besta egunean utzten = dute:=20 hitz guztiaz, ez eta bai asko den lekhuan, arnegu eta iuramentu egiten = dute, eta=20 gero erraiten dute: baldinba, ez ahal naiz hunengatik, hunein gauza=20 aphurragatik, eta hunein erraxki egin dudanagatik ifernurako? Bada erran = nahi=20 deratzut ezen zeren horrein gauza erraxean, aphurrean eta ttipian zeure=20 laxotasuna eta Iainkoaren manuaz kontu guti egitea erakutsi duzun, aldez = are=20 horigatik ifernurako zarela.Baldin Iainkoak manatu bazinitu, egun guztiak barur zindezilla, zur = baten edo=20 harri baten gai=F1ean, ohetan sarthu gabe etzin zindezilla; zilizio bat, = zerdazko=20 gerriko bat, larru arras bethi ere erabil zenezala; edo finean, hunelako = bertze=20 manamendu gaitz bat eman baleratzu, badirudi etzatekeiela miretsteko, ez = konplitzea, eta ez konplituagatik ere izan zendukeiela zerbait desenkusa = eta=20 estakuru. Bai=F1a gauza ttipian eta erraxean, sagar baten debekuan, zer = desenkusa,=20 zer estakuru ahal dukezu?
38
Adanek anhitz fabore eta abantail = errezibitu zuen=20 Iainkoaganik, eta gero heken guztien buruan, zuhaitz bat sei=F1alatu = baitzioen,=20 bertze guztietarik bai, bai=F1a haren fruitutik etzezala ian. Manamendu = erraza,=20 debeku ttipia ibeni zeraukan; eta guztiarekin ere, etzuen begiratu, = etzuen=20 konplitu, hautsi zuen, ian zuen, arrazoi=F1ez beraz, erraztasun = huragatik=20 beragatik ere, kondenatu zuen bere ondoko guztiekin heriotzera: zeren = ondokoek=20 ere, haren naturaleza hartu baitzuten. Gauza, debekua, ttipia da, = bai=F1a=20 desobedienzia handia. Eta hala iustuki dago, gure kontra sentenzia = emana,=20 iustuki gaude heriotzera kondenatuak, eta eztakigu noizko. Beraz baldin = geure=20 buruoz kontu onik eman nahi badugu, kondenaturik dagoen batek bezala, = behar dugu=20 egon, bizi eta gobernatu.Garzelean dagoenak, iakiten duenean kondenatu dela biziaren galtzera, = nork=20 erranen du nola tristetzen den? Zein gogoetatsu iartzen den? Hasten da = hats=20 beherapen egiten, alde batera eta bertzera itzultzen. Eta ikhusirik = eztuela=20 erremediorik, eztuela eskapatzerik, hartzeintu lehenez bertze gogoeta = molde=20 batzuk. Munduaz eta mundukoez etsitzen du, eztu hetzaz konturik egiten. = Bere=20 konzienziak, bere arimak derauka egiteko. Bere bekhatuak pensatzeintu, = ahalik=20 eta hobekiena kofesatzeintu, batari eta bertzeari barkhamendu eskatzen = zaie.=20 Finean, ahal bezanbat bere konzienzia deskargaturik, eta garbiturik, = heriotzeari=20 igurikitzen dio.
Bada garzelean kondenaturik dagoen hark bezala, hala=20 prestaturik, hark dituen gogoetekin, behar dugu guk ere egon, bizi eta = ibili,=20 hura biharamuneko bezala, gu ere, ez iakin noizko, benturaz gaurko, = Iainkoaz=20 beraz, Iainkoak sentenzia emanik kondenatuak gaudenaz geroztik.
Sar balitza iustiziak hamar gizon garzelean barrena urkhabera = kondenaturik,=20 eta handik athera balitza galtzera egun bat, eta bihar edo bertze egun = batez=20 bertze bat, edo bia. Othe lizateke nehor ere, heken artean, bizitze = luzearen=20 esperantza luenik? Edo zeren eztuten lehena atheratzen, azkena izanen = dela segur=20 lizenik? Eztut uste. Bada mundu haur ezta bertze gauzarik, gure = heriotzera=20 kondenaturik gaudenon garzele bat baizen. Eta garzele hunetarik = atheratzen gaitu=20 Iainkoaren iustiziak, egun bat, bihar bertze bat, bata lehen, bertzea = gero,=20 eztaki nehork noiz, ezta segurantzarik. Beraz gauden erne, gauden = prestik,=20 segurantzarik eztenaz geroztik.
=A7 1
39
Komunzki ahotan dabillan = solhasa da:=20 eztugu geroko segurantzarik, bethi gara periletan. Eta hala da egia. = Zeren=20 gutien uste dugunean, geure gogarenik gaudenean eta aitzinerat ere = anhitz=20 gauzaren egiteko gogo hartzen dugunean, atrapatzen baikaitu = heriotzeak.Nescit homo finem suum, sed sicut pisces capiuntur hamo, et aves = laqueo=20 comprehenduntur, sic capiuntur homines tempore malo (Eccl. 9). = Eztaki=20 gizonak bere finaren berririk, bai=F1a nola amuak atzemaiten baititu = arrainak eta=20 hegaztinak segadak, hala gizonak ere atzemaiteintu bere heriotzeak. = Arrai=F1a alha=20 denean, bazkari datxekanean, eta bere ustez hobekienik dagoenean = atrapatzen du=20 arrantzaleak, eta bai hegaztina ere ihiztariak. Hala atrapatzen du bada=20 bekhatorea ere heriotzeak bere bekhatuei bere gogarenik datxetenean, = gozokienik=20 alha zaienean, eta gutien uste duenean.
Midikuen errana da, presuna batek, sendoen denean, duela eritzeko = perilik=20 gehiena. Eta hala noiz eta uste baituzu, heriotzea zureganik dagoela = urrunenik,=20 orduan ohi dago komunzki hurbilenik. Zorrak pagatu dituzunean, etxe = berria egin=20 duzunean, umeak ezkondu dituzunean. Finean, zeure egitekoei garaiturik, = bake on=20 batean iartzera, eta zerbait sosegu eta plazer zeure buruari emaitera = prestatzen=20 zarenean, han da berehala heriotzea.
40
Ezkara deus ere, beirakiaren pare gara = eta are=20 beirakia bai=F1o perilos eta hautskorrago. Eztugu beirakiak bezanbat = indar eta=20 sophortu ere. Quid fragilius vase vitreo? Et tamen servatur et durat = per=20 saecula. Etsi casus vitreo vasi timentur, senectus ei et febris non = timetur,=20 dio San Agustinek (August, serm. 1 de verbis Dom. tom. 10). Zer da = beirazko=20 untzia bai=F1o gauza samurragorrik eta hautskorragorik? Eta alabai=F1a = ailtxatzen=20 eta begiratzen denean, irauten du mendez mende. Zeren erortzearen peril = badu=20 ere, ez ordea eztu sukharraren edo zahartzearen perilik. Beraz beirakia = bai=F1o=20 perilosago gara eta ezteusago. Zeren behaztoparik, eroririk, edo = eritasunik ez=20 gerthatuagatik ere, eta geure buruak ahalik eta hobekiena errekaitatu = eta=20 begiratuagatik ere, adinak berak eramaiten baikaitu.Bethi goazi, ezkara behin ere baratzen. Quasi aqua dilabimur = (2 Reg.=20 1). Uraren pare gara: ura bezala linburtzen gara. Corpora nostra = rapiuntur,=20 fluminum more (Senec. epist. 58). Gure gorputzak ur-lasterra bezala = dohazi.=20 In idem flumen bis non descendimus: manet idem fluminis nomen, aqua=20 transmissa est (Senec. ibid.). Ezkara behin ere ur batetan biatan = sartzen=20 (dio Senekak), uraren izena bethi da bat, ez ordea ura. Zeren nola bethi = baitoha, eta bethi aldatuaz, ezta behin ere lehena. Ez eta bada gu ere, = nola=20 bethiere baikoazi, eta bethi aldatuaz, eta muthatuaz, ezkara behin ere = lehenak.=20 Eta ezpere beha ezazu nola presuna bat gaztetik zahartzera, eta are = batzutan=20 urthetik urthera ere, aldatzen eta ezeztatzen den idurian ere, lehena=20 eztirudiela iartzen den, zein diferent egiten den.
Vita nostra naviganti similis est, namque qui navigat, stat, = iacet, vadit,=20 quia impulsu navis ducitur (Greg. epist. 26 tom. 2). Gure bizitzea = itsasoz=20 dohana bezala da (dio San Gregoriok), itsasoz dohana iatean, edatean, lo = datzanean, eta are iarririk dagoenean ere, badoha, ezta orduan ere = baratzen.=20 Zeren untziak, nahi ezpadu ere, berekin baitarama. Hala garamatza bada = gu ere=20 geure adinak eta denborak berekin: ezta pausatzerik, ezta gelditzerik, = eta ez=20 trikatzerik.
41
Galdegiten deratzutenean, zenbat urthe = ditutzun,=20 eta ihardesten duzunean, hogoi edo hogoi eta hamar ditutzula, zeren = zeure=20 kontuan hala baititutzu, badirudi eztuzula ongi ihardesten. Zeren San = Agustinek=20 dioen bezala, anni nostri veniunt, ut eant, non enim veniunt ut stent = nobiscum (August in psalm. 65). Gure urtheak ethortzen dira = ioaiteko, eta ez=20 gurekin egoiteko; iragan dira, beraz ezin derrakegu baitugula. Eta hala, = baldin=20 urthe heken buruan, iar bagaitezi hetzaz zer egin diren gogoetan, eztugu = deus=20 edirenen. Aitzitik ikhusiko dugu, sentitu gabe, ioan zaizkigula, eta = nola=20 eztakigula zahartu garela. Tempora labuntur, tacitisque senescimus = annis=20 (Ovid. lib. 6 Fasto). Denborak badohazi, eta urthe batzuez, hotsik = eta=20 habarrotsik egin gabe zahartzen gara.Erraiten da, hunelako bizi izatu zen hihur-hogoi urthez, bai=F1a = hobeki erran=20 liteke, hil zela hirur hogoi urthez. (Vide August, in psal. 127, tom. = 8). Zeren=20 sortzen garenean, hasten gara hiltzen, orduan abiatzen gara, eta ezkara = behin=20 ere baratzen. Lehenik hiltzen da haurtasuna; haurtasunaren ondoan = hiltzen da=20 morrointasuna; morrointasunaren ondoan hiltzen da gaztetasuna; = gaztetasunaren=20 ondoan hiltzen da zahartasuna; zahartasunaren ondoan hiltzen da = sentontasuna.=20 Adin guztiak elkharri derraitza: iragaitea eta hiltzea guztia da bat, = bata=20 bertzearen ondoan dohazi, halako moldez, ezen azken adina dathorreneko, = akhabatu=20 baitirate leheneko guztiak. Zeren San Gregoriok dioen bezala, ipse = enim=20 quotidianus deffectus, quid aliud est, quam quaedam prolixitas mortis?=20 (Greg. tom. 27 super Evang.). Egunetik egunera ahitze eta flakatze = hura, zer=20 da, luzaro hiltze bat baizen? Zuzia iratxekirik dagoenean, bizi da, eta = orduan=20 hiltzen da, zeren orduan ahitzen baita. Erratzeaz bizitzen da, eta = erratzeaz=20 hiltzen da. Hala bada gu ere, bizitzeaz hiltzen gara, eta hiltzeaz = bizitzen.=20 Zeren bizitzen garenean hiltzen baikara. Eta zenbatenaz eta gehiago = bizitzen=20 baikara, hanbatenaz heriotzeko portura hurbiltzenago gara. Hala erraiten = du=20 Senekak: Quotidie morimur, quotidie enim demitur aliqua pars = vitae=20 (Senec. epist. 24). Egunoro hiltzen gara, zeren egun oro gure bizitzeari = zenbait=20 poxin eta parte gutitzen eta edekitzen baitzaika. Eta are hazten eta = handitzen=20 garenean ere, gure bizia ttipitzen eta laburtzen da. Bethi doa, eta = behin ioanez=20 gero, ezta ioan denaren bihurtzerik, eta ez ethorkizunaren=20 segurantzarik.
=A7 2
42
Erraiten ohi dugu. = Benturaz egun=20 hillen gara, benturaz bihar, eztugu oren baten segurantzarik: beraz = lehen bai=F1o=20 lehen, behar dugu bide onean iarri, enganatuak gertha ezkaitezin. Hunela = erraiten dugu, eta erraitea ongi egiten dugu: ordea obratzea bethi ere = geroko=20 utzten dugu: heriotzea zahartzerakotzat egotzten eta ordenatzen dugu. = Ezin=20 sinhets dezakegu, adinak berak akhaba artei=F1o, akhabatuko garela. = Erran bai nahi=20 duzun bezanbat: benturaz bihar hillen, benturaz gaur, benturaz ez = zahartuko.=20 Ordea zahartuko baiki=F1a bezala geure gauza guztiak egin. Geure = nahiarekin=20 batean, geure gogoak hanbat segurantza emaiten deraku, non zahartu = hutsezko=20 ponturai=F1o, ezkarela hillen iduritzen baitzaiku.Erran zerauenean deabruak gure lehenbiziko aita amei: Nequaquam=20 moriemini (Gen. 3): Etzarete hillen; sinhetsi zuten berehala eta = sinhetsi=20 ere kolpe batez, osoki, dudatu gabe. Eta denbora hartan etzen hain = miresteko,=20 hala sinhestea. Zeren nola baitziren munduko lehenbizikoak, etziakiten = orai=F1o=20 heriotzearen berririk, etzuten nehor hiltzen zela ikhusi, eta halatan = erraxki=20 enganatu zituen. Hala bada nahi ginituzke gu ere enganatu, molde berean = nahi=20 leraukegu guri ere, ezkarela hillen, sinhets arazi. Ordea nola guk orai=20 bertzeren baithan ikhusiz, eta geure baithan ere zaharzeaz eta = flakatzeaz=20 frogatuz, baitakigu segurki eta gerthuki, hil behar dugula, eztugula=20 itzurtzerik, eta ez nehoizko segurantzarik, ezin engana gaitzake gu, = gure=20 lehenbiziko aita-ama hek bezain erraxki. Gurekikotzat, guri ezkarela = hillen=20 sinhets arazitzeko, edo sinhesten baikendu bezala, eragiteko, bertze = bide bat=20 hartzen du, bertze ioko thaillu bat iokatzen du, bertze mai=F1az eta = trazaz=20 usatzen du. Ez osoki, ez kolpe batez, bai=F1a aphur bana eta egunetik = egunera=20 luzatuz atrapatzen gaitu. Sinhets arazitzen deraku, ezkarela egun = hillen,=20 ezkarela bihar hillen, eta bihar bezain ephe luzerik ez, eta bihar = artei=F1o=20 bizitzeko esperantza eztuenik: eta halatan eta handik, nola ezpaitugu = uste egun=20 hillen garela eta ez bihar ere, bizitzen gara, segur baikina bezala, edo = sekulan=20 hillen ezkarela baikiniaki bezala.
=A7 3
43 Eztakigu noiz hillen garen, = eztakigu noiz=20 izanen den gure azken eguna: ezta beraz arrazoin, iakin dezagun, noiz = izanen=20 ezten ere. Ordea badirudi ezen, noiz izanen den ezpadakigu ere, = badakigula noiz=20 izanen ezten. Zeren erraiten dugu ezen gero, bertze urthean onduko = garela;=20 orduan hunelako eta halako deskargu eginen ditugula, beraz badakigu = eztela=20 anarterai=F1o izanen, bitartean igurikiko zaikula, edo behintzat = erraiten eta=20 egiten bedere badugu, baikiniaki bezala.
Guk nahi genduke egin geure bizitzeaz, eta bizitzeko = denboraz,=20 oihal puska batez egiten duguna. Oihalaren parte bat, neurtzen eta = ordenatzen=20 dugu kapatako, bertze bat iakatako, eta gai=F1erakoa behar diren bertze = soi=F1ekoen=20 egiteko. Hala bada, oihalaren bezala, geure bizitzearen ere iaun, aibe = eta=20 nabusi baikina bezala, ordenatzen dugu bizitzearen parte bat, eta = parterik=20 hoberena eta gaiena, gaztetasuna, munduarentzat, eta gero gai=F1erakoa, = gaixtoena,=20 zahartasuna, Iainkoarentzat. Quod in manu fortunae positum est, = disponis,=20 quod in tua dimittis, dio Senekak (Seneca de brevitate vitae cap. = 9).=20 Ethorkizuneko gauzak, fortunaren eskuan eta benturan daudezinak, nahi = ditutzu=20 oraidanik gobernatu, trazatu eta destatu: eta presentekoak, zeure eskuan = dituzunak, utzten ditutzu galtzera: duzunaz eztuzu konturik egiten, eta=20 eztuzunaz egin gogo duzu mirakuillu. Orai Iainkoak emaiten derauzkitzun=20 bizitzea, osasuna, indarra, antzea eta onhasunak nahi ditutzu Iainkoaren = beraren=20 kontra zabiltzala higatu eta galdu, eta gero, orai=F1o eman = ezterauzkitzunak eta=20 benturaz emanen ere ezterauzkitzunak, diozu ezen, haren zerbitzuan = enplegatuko=20 ditutzula. Ikhusazu zeure itsutasuna, desgobernua, eta galtzeko bidea.=20
44
Ninivitek penitenzia egiteko berrogoi = egunen=20 ephea, espatioa eta segurantza zutelarik, hartara behatu gabe eta azken = egunaren=20 begira egon gabe, berehala, lehenbiziko egunean, hasi ziren penitenzia = egiten=20 eta bere falt=E8n erremediatzen; eta handik eta halatan salbatu ziren. = Zergatik=20 bada guk ere, eztugu hala eginen? Zergatik utzi behar dugu, geroko, ez = berrogoi=20 egunen bai=F1a baten ere, segurantzarik eztugunaz geroztik?Noeren denboran, iaten, edaten, iokatzen, danzatzen, = ezkontzen,=20 sal-erosi egiten, eta ethorkizunerat anhitz gauzaren ordenatzen, = pensatzen, eta=20 trazatzen hari zirela, hartu eta hondatu zituen urak. Hala da bada = peril, gertha=20 dakigun guri ere, gerotik gerora gabiltzanoi. Zeren hek zein guti zuten, = are guk=20 baitugu hek bai=F1o segurantza gutiago; eta aitzinerat hobeki behatzen = ezpadugu,=20 galtzeko eta fin gaitz egiteko, iduri, arau eta molde=20 gehiago.
NOLA GEROKO BENTURAREN BENTURAN BENTURATURIK GALTZEN = GAREN
KAP. V
45
Nola gure Iaungoikoa = baita hain on,=20 bihotz bera, miserikordios, pazienziatsu eta ethorkor, erraiten duzu: = anhitzi=20 iguriki dio eta igurikitzen dio zahartu hutsezko ponturai=F1o, = naturalezak berak,=20 bere ahala egin artei=F1o, beraz eztut orai=F1o zer lehiaturik, zeren = benturaz, hala=20 eginen du enekin ere. Benturaz diozu. Eta eztakizu, benturak, benturaren = iokoak,=20 eta tornuak dituela?Hirur bentura molde, hirur bentura suerte edireiten ditut pontu hunen = gai=F1ean. Lehenbizikoa da, bekhatu egitetik eta anhitz periletarik = begiratzen eta=20 gibelatzen gaituena. Handik erraiten dugu: eztut bekhaturik egin nahi, = zeren=20 benturaz hetan nengoela, neure azken egunak atrapa nintzake. Eztut = ebatsi nahi,=20 zeren benturaz iustiziak atzeman nintzake, urkha edo azota. Eztut iokatu = nahi,=20 zeren iokoa ezta errenta, benturaz gal nezake. Eztut eskuetan dudanaz = gabetu=20 nahi, zeren benturaz gero, nahi dudanean ez nuke. Hala erran zerauezan = birjina=20 zuhurrek, birjina ergel, olio eske ethorri zeiztenei. Ne forte non = sufficiat=20 et nobis (M. 25). Ezteratzuegu eman nahi, zeren benturaz gero, = ezkenduke=20 geuretzat aski. Hala Datan eta Abiron bere Iagun batzuekin lurrak iretsi = zituenean ere, egin zuten inguru hartan zirenek handik ihes, erraiten = zutela:=20 Ne forte et nos deglutiat (Num. 16). Goazin hemendik, zeren = baldin hemen=20 bageneunde, benturaz bertze hauk bezala, irets ginitzake gu ere lurrak. = Haur da=20 bentura ona, ethorkizuneko bentura gaixtotik eta periletik begiratzen=20 gaituena.
46
Bigarrena da, halaber, bentura ona, = bekhatu egin=20 ondokoa, eginen erremediatu nahiz dabillanarena. Ikhusirik galduak = goazilla,=20 Iainkoaren manamenduak hautsi ditugula, erraiten dugu: eginak egin, ez = gehiago.=20 Aitzinerat hobeki nahi dut gobernatu: Iainkoari zin zi=F1ez, bihotzezko=20 urrikimendu batekin nahi natzaika barkhamendu eskatu. Zeren benturaz = halatan=20 barkhatuko deraut, halatan izanen du nitzaz miserikordia. Minzatze molde = hunez=20 usatu zuen Daniel profetak ere, erran zioenean Nabukodonosor erregeari: = =ABErrege,=20 aparta zaite zeure leheneko bide gaixtoetarik, eta egizu erremusina, = zaren=20 beharren alderakotzat bihotz bera eta miserikordios=BB. Et forsitan = Deus=20 ignoscet delictis tuis (Dan. 4). Eta benturaz = halatan=20 Iainkoak barkhatuko derauzkitzu zeure bekhatuak. Hala Ninive hiri handi = hartako=20 erregeak ere, enzun zuenean haserre zela haren eta harenen kontra = Iainkoa,=20 manatu zuen hiri guztia iar zedilla debozinotan eta penitenziatan, = guztiak barur=20 zitezilla, eta are abre mutuei ere, etzekiela eman iatera eta ez = edatera,=20 erraiten zuela: Quis scit si convertatur et ignoscat Deus, et = revertatur a=20 furore irae suae et non peribimus? (Ionae 3). Nork daki, mehatxatu = bagaitu=20 ere geure Iainkoak, eta erran badu ere haserre dela gure kontra, ea gure = urrikimendua eta penitentzia ikhusirik, itzuliko denz bertze aldera, = ematuko=20 zaikanz bere kolera, eta utziko gaituenz gaztigatu gabe? Erran baillu = bezala:=20 arrazoinekin da, gure Iainkoa, gure kontra haserre, arrazoi=F1ekin = mehatxatzen=20 gaitu, eta erraiten deraku gaztigatu nahi gaituela. Bai=F1a guztiarekin = ere=20 debozinotan iar gaitezin, lehen gaixtatasunean bezala, orai ontasunean = enplega=20 gaitezin, eta benturaz halatan bihotza hautsiko zaika, urrikalduko = gatzaitza,=20 eta barkhatuko deraku. Hala erran zioen untzi-maestruak ere, tormentatua = zebillanean, Ionas profetari: Quid tu sopore deprimeris? Surge et = invoca Deum=20 tuum si forte recogitet de nobis et non pereamus (Ionae 2). Zer = hariaz,=20 gizona? Zerk aratza lo? Eztakusak ithotzera goazilla? Haik hortik, iar = adi=20 orazinotan, egiok heure Iainkoari othoitz, eta benturaz halatan = eskapatuko=20 gaituk.Hala Patriarka Iakobek ere, bere anaiarekin gaizki zenean, igorri = zerautzan=20 bere anaia hari aitzinetik presentak, erraiten zuela: Forsitan = propitiabitur=20 mihi (Gen. 32). Benturaz hunelatan present haukin batean barkhatuko = deraut,=20 benturaz hunelatan adiskidetuko gara. Haur da bigarren bentura ona, = ontasunean=20 enplegatzen dena, falta eginak erremediatu nahi = dituenarena.
47
Bai=F1a bada bertze bat, hirurgarren = bat, bentura=20 gaixtoa, luzamenduak bilhatzen dituena, gibelamendutan dabillana, eta = perilik=20 baizen ezten lekhuan ere, segurantzak ediren nahi dituena. Erraiten = zaitzu=20 zahartzen hasi zarela, bi illetan iarri zarela, begiak lanbotzen hasi=20 zaizkitzula, bidearen bi herenak iragan ditutzula, eta baldin horrela = zaudela,=20 zeure azken egunak edireiten bazaitu, ez benturaz bai=F1a seguraz = kondenatuko=20 zarela. Ordea zuk eztuzu hunelakorik sinhetsi nahi, eta ez enzun ere. = Aitzitik=20 zeure nahiarekin batean benturaz eztela halakorik izanen iduritzen = zaitzu. Eta=20 erran behar bidean: benturaz hala izanen da, benturaz kondenatuko naiz, = erraiten=20 duzu: benturaz ez naiz kondenatuko, benturaz ezta halakorik=20 izanen.=A7 1
48
Lehenbiziko gezurra, = lehenbiziko=20 emazteak erran zuen. Galdegin zeraukanean deabruak Ebari, ea zergatik = etzuen=20 iaten Parabisuaren erdian zegoen zuhaitz eder haren fruitu eder = hartarik?=20 Ihardetsi zuen: Ne forte moriamur (Gen.3). Eztut iaten, zeren = erran=20 baiteraut Iainkoak, baldin iaten badut, benturaz hillen naizela. Eta = alabai=F1a=20 Iainkoak etzioen halakorik erran; etzioen benturarik aiphatu. Garbiki = eta=20 segurki erran zioen, iaten zuen egun berean hillen zela; erran nahi du, = mortal=20 eginen zela, hilkizun izanen zela. In quocumque enim die comederis ex = eo=20 morte morieris (Gen. 2). Benturaz hura Ebak berak berretu eta = iratxeki=20 zeraukan, eta berretura eta iratxetura hartzaz, bere burua eta guztiok = ere galdu=20 ginituen.Emazte ezkondu batek, bere senharraz bertzerekin, eta ezkondu gabeak = ere,=20 behar eztenarekin, bekhatu egitera deliberatzen dutenean, ezkondua = orhoitzen da=20 bere senharraz, eta bai ezkondu gabea ere, izorratzeaz, eta ethor ahal=20 dakidikaion desohoreaz, eta kalteaz. Ordea hargatik benturatzen dira = bata eta=20 bertzea ere erraiten dutela: benturaz senharrak eztu jakinen, benturaz = ez naiz=20 izorratuko. Ohoi=F1ari ere ebastera dohanean, gogoratzen zaika, eskuak = iratxeki=20 badiatzote, gutienean bereak emanen derautzatela, azotea izanen duela. = Bai=F1a=20 hark ere fite konsolatzen du bere burua erraiten duela: benturaz ez = naute=20 atrapatuko, benturaz ez naute sentituko. Hala bada guk ere, gerotik = gerora=20 gabiltzanok, konsolatzeintugu geure buruok, eta erraiten dugu: benturaz=20 hunerai=F1o iguriki derautanak, igurikiko deraut orai ere. Benturaz orai = ezpadut=20 ere, izanen dut aitzinerat, ongi egiteko gogo. Eztira orai=F1o denbora = guztiak=20 iragan.
49
Bada hemen bentura franko, eta ez = esperantza=20 eskasik. Zer da haur? Non da zentzua? Non da akhordua? Zer egin da = adimendua?=20 Zeure salbamendua, hanbat dihoatzun gauza, sekulakotzat ongi edo gaizki = izaitea,=20 iben dezazula benturan? Eztuzu pensatzen bentura horrek, benturaz, = bentura=20 gaixtoa emanen deratzula? Eta nork bere duen guztiaren benturatzea, = erhokeria=20 handia dela?Benturaz unen gai=F1ean erraiten du San Krisostomok: Sed multis, = inquis,=20 Deus dedit privilegium, ut in ultima senecta confiterentur. Quid, = igitur?=20 Numquid et tibi dabit? Fortasse dabit, inquis. Cur dicis fortasse? = Contingit=20 aliquoties. Cogita quod de anima tua deliberas; proinde etiam de = contrario=20 cogita; et dic: quid, autem, si non det? Quid, autem, si det? inquis. = Dat quidem=20 ipse, verum hoc illo certius et utilius (Chrys. Hom. 22 tom. 4). = Erraiten=20 duzu eta erranen duzu: Iainkoak anhitzi emaiten deraue pribilejio haur, = gaztean=20 gaixto izanagatik, igurikitzen baiteraue, zahar ditezkeien artei=F1o, = eta orduan=20 behar den bidean, penitenzia eginik, salbatzen baitira. Zer bada zuri = halako=20 pribilejiorik, edo garaziarik emanen othe deratzu? Erranen duzu: = benturaz bai.=20 Zergatik diozu: benturaz bai? Zeren batzutan gerthatzen baita. Egizu = gogoeta,=20 zeure arimaz dihoatzula, eta pensa ezazu, kontrara ere gertha = ditekeiela, Eta=20 errazu: zer izanen da igurikitzen ezpaderaut? Erranen duzu orai=F1o: eta = zer=20 izanen da igurikitzen baderaut? Iguriki ahal diazaizu. Ordea hobeago, = eta=20 segurago da igurikiko ezpaileratzu bezala, bizitzea eta gobernatzea. = Hunen=20 arauaz erraiten du San Agustinek ere. Si enim fortasse Deus non = perdet nec=20 malos, sine dubio no perdet bonos. Cur ergo non eligimus, ubi dubitatio = nulla=20 est? (August. in Psal. 77). Baldin Iainkoak benturaz galduko = ezpaditu=20 gaixtoak, segur da eta duda gabe da, eztituela galduko onak. Zergatik = bada=20 eztugu bat ere dudarik eztuena hautatuko? Zergatik ezkara benturak = utzirik=20 segurean iokatuko? Nola erraiten baitugu: benturaz igurikiko derakula = Iainkoak,=20 derragun (gertha ditekeien gauza baita), benturaz ezterakula igurikiko; = eta=20 goberna gaitezin, igurikiko ezpaileraku bezala, eta halatan ez benturan, = bai=F1a=20 segurean izanen gara.
=A7 2
50
Segur bezala dadukat, = ifernura=20 ioaiten diren gehienak, gero baten benturan iarririk, hartan = fidaturik=20 eta hartan enganaturik ioaiten direla. Behintzat hala ioan zen = Ebanjelioko=20 aberats hura. Zeren nola San Lukas ebanjelistak erraiten duen bezala, = aberats=20 hari urthe ona gerthatu baitzeikan, eta bildu baitzuen anhitz, iarri zen = bere=20 buruarekin gogoetan, erraiten zuela: Quid faciam quia non habeo quo = congregem=20 fructus meos? (Lc. 12). Zer eginen dut? Norako dut hunenbat ogi, = arno, bihi,=20 fruitu eta onhasun? Eztut edukitzeko lekhurik ere. Bai=F1a badakit zer = eginen=20 dudan, erraiten dio berriz bere buruari. Leheneko bihitegiak, = ardandegiak,=20 sotoak, salak eta ganbarak handitukoitut, edukitzeko lekhua franko = eginen dut.=20 Eta gero sosegatuko naiz, ardura guztiak utzirik, pausatuki, hatsaren = gai=F1ean=20 iarriko naiz, erraiten dudala neure baithan: Orai atsegin har dezadan, = ian=20 dezadan, edan dezadan, zeren berdin eztut deusen eskasik, eztut = gerokoren=20 perilik, badut ethorkizunekotzat behar den konplimendu guztia. Bada = kontu=20 hautan, kontuak ongi egin gabe, zebillala, aditu zuen zerutik mintzoa:=20 Stulte, hac nocte repetent animam tuam a te, quae autem parasti cuius = erunt?=20 (Lc. 12). Ha erhoa, zentzu gabea, zer mintzo aiz? zer gogoeta = darabillak?=20 Egin dik hireak, gaur eskatuko zaizkik heure arimaren, gaur gorputzetik=20 atherarik eramanen deraue. Eta gero orduan, bildurik dadutzan on horiek=20 norentzat izanen dira? Erhoa deitzen du aberats hura, eta = arrazoi=F1ekin. Zeren=20 zer da erhokeria handiagorik, geroko denboraz, bertzeren eskuan eta = benturaz=20 dagoenaz, bere eskuan eta segurean baillu bezala ordenatzea=20 bai=F1o?51
Gaitezin beraz bertzeren gai=F1ean = zentza; dezagun=20 bertzeren peiletik athera segurantza, hartzen dugula, Espiritu Sainduak = emaiten=20 derakun konseillua: Non tardes converti ad Dominum, et ne differas de = die in=20 diem, subito enim veniet ira illius, et in tempore vindictae disperdet = te=20 (Eccli. 5). Konberti zaitezi, bekhatutarik iltki zaitezi; eta = eztezazula=20 berant, eztezazula egunetik egunera luzat. Zeren gutien uste duzunean,=20 ahantzienik zaudenean, neurria betheko da, Iainkoa haserretuko da: eta = gero=20 mendekuzko egunean, heriotzeko denboran, galduko eta deseginen zaitu. = Badirudi=20 haur eman nahi zuela aditzera Spiritu Sainduak berak, erran zuenean: = Ne dicas=20 amico tuo vade et revertere, et cras dabo tibi, cum statim possis dare=20 (Prov. 3). Ezterrozula zeure adikideari, dohala eta dathorrela, = bihar emanen=20 diozuna: baldin baduzu emaitekorik, emozu berehala. Erran nahi du: = Eginen duzun=20 ongia eta ontasuna dagizula fite, geroko benturan utzi gabe, = luzamendutan, eta=20 ioan ethorritan ibili gabe.Egun batez galdegin zeraukaten Alexandro handiari, ea nolatan = erdietsi eta=20 irabazi zuen hanbat biktoria? Hanbat on eta onhasun? Hanbat hiri eta = erresuma?=20 Eta ihardetsi zuen laburzki: Nihil procrastinans. Ez deus = luzatuz, ez=20 deuz biharamuneko utziz. Etzuela egundai=F1o egunean egin ahal zezan = gauzarik=20 biharamuneko utzi; etzela egundai=F1o gerokoan fidatu, eta halatan hain = irabazi=20 handiak egin zituela.
Ezkaitezilla beraz gu ere gerokoan fida. Zeren geroko hartan, bentura = bat=20 ahal badateke ere, ez ordea segurantzarik; eta erhokeria handia da segur = behar=20 duen gauzaren, benturan ibentzea: biharamuneko esperantzan eta perilean=20 utztea.
NOLA DEN GEROAGO GAITZAGO,
BEKHATUTIK ILKITZEA
KAP. VI
52
Anhitzetan ere Eskritura = Sainduan,=20 konparatzen da bekhatorea, ardi errebelatuarekin. Eta arrazoi=F1ekin. = Zeren anhitz=20 gauzatan baitirudite elkhar. Ardia bere lagunei azkentzen zaienean, = halako=20 moldez bide onetik eta bere ardi lagunen alhapidetik aldaratzen, eta = hastantzen=20 da, non geroago, urruntzenago, galtzenago eta errebelatzenago baita. = Diru bat=20 edo erhaztun bat galtzen duzunean, han berean galdu zenduen lekhuan = gelditzen=20 da, eta bai edireiten ere, ezta bera handik higitzen. Bai=F1a ardia = orenetik=20 orenera, lekhuz aldatzen da, oihanean barrenago sartzen da, bethi eta = galtzenago=20 eta errebelatzenago da. Hala bada bekhatorea ere, gero eta gero = galtzenago,=20 errebelatzenago eta bere aztura gaixtoetan barrena sartzenago da. = Hargatik erran=20 zuen errege Davitek: Erravi sicut ovis quae periit (Ps. 118). = Errebelatu=20 nintzen eta galdu, ardia bezala. Zeren bekhatu bat egin zuenean, = berehala,=20 bertze batetan, behaztopatu eta erori baitzen.Ardia errebelatu berrian da erraxenik edireiteko eta inkontratzeko, = eta bai=20 kandela ere, iraungi berrian, oraino hotztu gabea denean, berriz lotzeko = eta=20 iratxekitzeko: hala da bada bekhatorea ere bekhatu egin berrian, gaienik = eta=20 prestenik bekhatutik ilkitzeko.
53
Sagarroia, bere egitez ere nekez = erditzen da,=20 baina are, bere faltaz nekezago. Zeren nola = larruan baita=20 latz, eta gaztaina karloa bezala, puntaz eta arantzez bethea, eta umeak = ere bera=20 bezala latzak, eta arantzetsuak baititu; ume hek erdi behar duenean bere = arantzeez, eta karloez min egiten diote, eta halatan minari = errendaturik,=20 erditzeko meneratzen denean, barrenat sartzeintu eta han ahal bezanbat=20 edukitzeintu. Eta nola hala dadutzan bitartean ere, handitzen eta = gogortzen=20 baitira ume hek; eta alabai=F1a erdi behar, edo hil: handik azkenean, = harri baten=20 kontra permaturik lehen eginen zen baino nekezago, eta penazago erditzen = da.=20 Bada haur beror obra onen egiteko, luzamendutan dabillan bekhatorea = baithan ere=20 gerthatzen da. Zeren nola konbertitzea eta obra onen egitea erditze bat = bezala=20 baita, halatan, zenbatenaz eta gehiago baitago, hanbatenaz obra on = hetzaz,=20 nekezago erditzen da. Beraz hunelatan, lehen bai=F1o lehen izanen da = hoberenik,=20 eta erraxenik obra onen egitea, eta bekhatuetarik ilkitzea.Zeure lurrean, zure baimendua eta lizenzia gabe, etxe bat hasten=20 deratzutenean, zeren baldin obraren akhabatzera utz bazinitza peril = bailluke,=20 akhometa liazazuten zuzen dutela lur haren gai=F1ean, hartarakotzat, = aitzindurik=20 bezala, ordenatzen du legeak, egotz ahal dezakezula obra berria (ff. de = novi=20 operis nuntia. L. Praetor). Hala egin behar da bada bekhatuetan, eta = bekhatuzko=20 obretan ere, berri direino egotzi behar dira, zeren bertzela nahiko du = deabruak=20 akhometatu eta alegatu, obra zahartu dela, eta hartan zuzen duela.=20
=A7 1
54
Errazago bada ere on = bahituaren=20 atheratzea, eta koberatzea, salduaren baino, edireiten da guztiarekin = ere bere=20 onak bahitzen bezala, saltzen ere dituenik. Eta haur beror gerthatzen da = arimako=20 gauzetan ere. Beldur direla, bere konzientziak alha zaiztela, bekhatu = bat edo=20 bia baizen eztutela eginen erraiten dutela, eta heken ere utzteko = gogorekin=20 dabiltzala, bekhatuak egiten dituztenek, bahitzen dituzte bere arimak. = Bai=F1a=20 beldurtasunik gabe, Iainkoz, konzientziaz, eta munduaren erraiteaz ere = konturik=20 egin gabe, antsikabeki dabiltzanek saltzen dituzte. Bahi bat tabernara = arnozun=20 igortzen duzunean, gaztigatzen diozu tabernariari eduki dezala zenbait = egunez=20 bahi hura, eta heken buruan atherako duzula. Bai=F1a zuk nola atherako = duzun ezen=20 barrenago sartzen duzu: egunetik egunera bahiaren gai=F1ean, arno = gehiago hartzen=20 duzu, halako moldez ezen azkenean ikhusirik bahiaren balioa edan duzula, = bahi=20 guztia tabernan utzten baituzu. Bada haur beror zeure arimaz ere egiten = duzu.=20 Erraiten duzu, bahi bai, bai=F1a neholatan ere eztezakezula sal. = Erraiten duzu=20 bekhatu bat eginen duzula, eta ez gehiago. Ordea bat egin eta bat hari, = hanbat=20 iratxekitzen diozu bere ondotik; halako moldez eta suertez arimaren = gai=F1ean,=20 bekhatuaren zorra berretzen eta kargatzen duzu, non azkenean, bahi = guztia, zein=20 baita zure arima, tabernan, deabruaren eskuan, eta botherean gelditzen = baita,=20 hartzaz, nork bere gauzaz bezala, nahi duenaren = egiteko.55
Bekhatutik ilkitzeko, luzamendutan = dabillanari,=20 gerthatzen zaika, zensuko eta intereseko diruaren irabazia pagatzen = eztuenari=20 gerthatzen zaikana. Halakoari urtherik urthera, zorra handitzen, = berretzen eta=20 are baldin denbora luzeaz badago, doblatzen zaika, eta orduan ezta = erraxkiago=20 pagatzen. Eta ez bekhatua ere ezta, egonaren buruan aisekiago = erremediatzen.=20 Zeren bataz deabruak, egunetik egunera, zure arimaren gai=F1ean, esku = gehiago=20 hartzen du: eta berriz bertzea, zeren nola zu baitzoaz bekhatu eginaz, = eta=20 bekhatutan egonaz, hala doha Iainkoa ere zure arimatik ihes eginaz, eta=20 urrunduaz zeren zerori lehenik urruntzen baitzara. Egizu kontu, egizu = gogoeta,=20 ea zenbat urthe duen bekhatutan zaudela, eta bekhatu egiten hari zarela: = eta=20 edirenen duzu ezen, urthe hetan guztietan, Iainkoaganik urruntzen eta = apartatzen=20 hari izan zarela. Bada komunzki ioaiteko bezanbat denbora, behar ohi da, = bihurtzeko ere. Beraz hunelatan zuk ere ioan diren hamar urtheotan, edo=20 gehiagotan, hari izan baitzara Iainkoaganik urruntzen, beharko duzu = hurbiltzeko=20 ere, hainbertze denbora. Nolatan duzu bada uste, hanbat denboraz iragan = duzun=20 bidetik, hain laburzki urthe batez edo biaz zeure zahartzean, zahartzen = bazara=20 ere, bihurtuko zarela?Egia da ordea, halako faborea, garazia, indarra eta haizea eman ahal = diazaio=20 Spiritu Sainduak zure gogoari, eta borondateari, non urruntzea bai=F1o = fitetzago,=20 eta denbora gutitzago egin baitezakezu hurbiltzea. Ordea eztakizu zure = baithan=20 hala gerthatuko denz: halako faborerik, eta garaziarik eginen=20 zaitzuntz.
56
Maria Birjina, eta Ioseph Mariaren = esposa urrundu=20 ziren Ierusalemetik egun baten bidea, han hei Iesus haurra ustekabean=20 azkendurik. Eta gero bilha abiatu zirenean, ediren zuten hirurgarren = egunean.=20 Denbora gehiago behar izatu zuten edireiteko, galzeko baino. Hala dirudi = bada=20 halaber, denbora gehiago behar dela bekhatuen erremediatzeko, egiteko = baino.=20 Zeren bekhatu egiten hari zarenean, Iainkoaganik urruntzen zarenean, = komunzki=20 gazte zara, sendo, eta indartsu, bai=F1a gero, Iainkoagana bihurtu, eta = hurbildu=20 nahi duzunean, eri zara flako, eta zahar. Beraz orduan gaitzago izanen = da=20 hurbiltzea, lehen urruntzea bai=F1o. Halatan erraiten du profeta = Davitek: Qui=20 elongant se a te peribunt (Ps. 72). Zureganik urruntzen direnek fin = gaitz=20 eginen dute. Eta Iainkoak berak ere mehatxatzeintu halakoak erraiten = duela,=20 vae eis qui recesserunt a me. (Oseae 9). Begira beute eneganik = urrundu=20 eta apartatu direnek, zori gaitz hekenzat.=A7 2
57
Bekhatuak ilhuntzen du = adimendua,=20 flakatzen du memorioa, eta gaixtatzen du borondatea; zenbatenaz bekhatu = gehiago,=20 eta bekhatutan egonago, hanbatenaz adimendua, memorioa eta borondatea,=20 eztheusago. Hanbatenaz deabrua, iaunago eta nabusiago. Hanbatenaz = Iainkoaganik=20 urrunago eta apartago. Eta hanbatenaz zure indarra eta ahala ere, = etsaiari=20 ihardesteko ttipiago eta flakoago. Bada gauza hauk hunela direnaz = geroztik,=20 nolatan duzu zuk uste, gero hobeki onduko zarela eta bekhatutik iltkiko = zarela=20 orai bai=F1o? Ura ttipi dei=F1o ezin iragan dezakezu, zer eginen duzu = bada handi=20 dadinean? Zuhaitz ttipiak, orai=F1o errorik eztutenak, ezin athera = ditzakezu, zer=20 eginen duzu bada errozta, eta handi ditezinean? Erran nahi dut, orai = bekhatu=20 guti duzunean, eta guti horiek ere berri direnean, ezin delibera = dezakezu=20 halarik ere, horietarik ilkitzera, zer izanen da bada gero, bekhatuz = beterik eta=20 hetan denbora luzeaz gogorturik zaudenean? Orai hamar bekhaturekin = dihardukazu,=20 gero ehunekin iharduki beharko duzu. Orai urthe baten edo biaren usantza = gaixtoa=20 duzu, gero hogoiena edo berrogoiena izanen duzu. Bekhatu egiteaz = koropilloak=20 doblatzeintuzu, gatheak berretzeintuzu, karga handitzen duzu. Zer = erhokeria da=20 bada haur, uste baituzu ezen gero karga handiarekin hobeki manaiatuko = zarela,=20 orai ttipiarekin bai=F1o? Uste baituzu ezen gero hamar bekhaturen = barkhamendua=20 hobeki erdietsiko duzula, orai bortzena bai=F1o? Uste baituzu gero, = eritasuna=20 handi dadinean, erraxago izanen dela sendatzen eta erremediatzen, ttipi = denean=20 bai=F1o? Eztakizu nola errraiten duen Spiritu Sainduak: Languor = prolixior=20 gravat medicum, brevem languorem praecidit medicus? (Eccli. 10). = Eritasun=20 luzeak eta zaharrak nekhatzen du midikua, bai=F1a laburrak eta berriak, = egiteko=20 guti emaiten dio, hura laburzki sendatzen du.58
Egia haur eman zeraukan aditzera aingiru = batek=20 lehenago mendietan eta ermitetan bizitzen ziren saindu hetarik bati (In = vita=20 Arsenii apud Suri tom. 4 pag. 257). Hartu zuen aingiru hark gizon baten = iduria=20 eta ioan zen mendietako saindu hetarik batengana, eta eskutik harturik, = eraman=20 zuen oihanean barrena, eta han erakutsi zeraukan gizon bat, hari zela = egur=20 egiten. Eta zama bat eginik, lothu zuenean, hasi zen enseiatzen ea iasan = ahal=20 zezakeienz. Bai=F1a hain egin zuen handi, ezen ezin iasanez utzi = baitzuen. Utzi=20 zuenean, hasi zen berriz bigarrenean egur egiten, eta bere leheneko = zamaren=20 handitzen. Handitu zuenean, hartu zuen, eta hasi zen lehen bezala = enseiatzen ea=20 iasan ahal zezakeienz. Bai=F1a are orduan gutiago, zeren lehendanik = handituago=20 baitzuen. Ordea guztiarekin ere, hasi zen hirurgarrenean ere lehiatzen, = egur=20 egiten eta bere leheneko zamaren, lehen bezala handitzen, ustez ezen = halatan=20 arinduko zeikan, eta erraxkiago iasanen eta eramanen zuen. Sainduonek = haur=20 ikhusi zuenean, galdegin zioen aingiruari: Zer erhokeria da haur, uste = baitu=20 gizon hunek, berretuz karga arinduko zeikala? Eta handituz, erraxkiago = iasanen=20 eta eramanen duela? Orduan ihardetsi zioen aingiruak: horrela duk bada = munduko=20 erhokeria ere, uste baitute bekhatorek bekhatu anhitzekin, karga = pisuarekin=20 hobeki iaikiko direla arinarekin bai=F1o. Erraiten baitute: orai herabe = dut. Orai=20 eskuen artean darabiltzadan bekhatuak, ezin utz ditzaket: orai=F1o = denbora aphur=20 batez hautan egon behar dut, bertzerik ere zenbait iratxekitzen = derauedala.=20 Bai=F1a gero guztiak utzikoitut, guztietarik iltkiko naiz. Itsutasunaren = itsua,=20 erhokeriaren erhoa, uste baituzu ezen gero, hemendik urthe baten, edo = biaren=20 buruan, orai bai=F1o bekhatu gehiago duzunean, hosinean barrenago = zaudenean, eta=20 orai bai=F1o flakoago zarenean, aisekiago, eta erraxkiago iltikiko = zarela. Iltki=20 bekizu erhokeria hori burutik, egotz ezazu zeure gogotik, eta sinhets = ezazu,=20 geroago gaitzago izanen dela. Eta Ovidiok dioen bezala: Qui non est = hodie,=20 cras minus aptus erit (Ovid. lib. 1 de remedio amoris). Egun gai = eztena,=20 bihar gutiago izanen da.NOLA GEROTIK GERORA IBILTZEAZ
KOBERATZEN DEN USANTZA GAIXTOA
KAP. VII
59
Erraiten du Spiritu = Sainduak:=20 Adolescens iuxta viam suam, etiam cum senuerit non recedet ab ea = (Prov.=20 22). Nor nola gobernatzen baita gaztean, hala komunzki egiten ohi da, = zahartzean=20 ere. Orduan hartzen duen bidea, plegua, eta usantza, edukitzen du = gerorat ere:=20 ezta handik aldaratzen, hari itxetkitzen zaika. Denbora luzeaz bide bat = eduki=20 duen urari, ezta erraz, bertzetarat irioitea, eta eragitea. Ezta erraz = bide=20 haren eta handik iragaiteaz, hartu duen usantzaren, abiaduraren eta = lasterraren=20 gal arazitzea. Ez eta beraz ezta erraz izanen, denbora luzeaz koberatu = den=20 usantza gaixtoaren ere utztea eta aldatzea. Zamaria gazte dei=F1o hezten = da.=20 Haragia berri dei=F1o, gazitzen da. Zuhaitza ttipi dei=F1o birlandatzen = da: finean,=20 gauza guztiek lehenbizian hartzen dute bere plegua eta ortkhoia, eta = behin=20 hartuz gero nekez utzten dute. Gogortuz gero gaitz da bilhukatzea. = Quo semel=20 est imbuta recens, servabit odorem testa diu (Orat. ep.1). Eltzeak = luzaro=20 edukitzen du, berrian hartzen duen usai=F1a eta kutsua, dio Oratiok. =Likurgok, erakusteko Lazedemoniakoei, zein indar, handia zuen = usantzak, hartu=20 zituen bi xakur gazte, bi orkume ama batenak, eta sabelaldi batetakoak: = eta=20 hetarik bata, usatu zuen bethi ere etxean barrena, kuzinako eta = sukhaldeko=20 eltze-plateren artean: eta berriz bertzea hazi zuen kanpoan ihiziko = orekin=20 batean. Eta gero handitu zirenean eraman zituen biak treilla batetan=20 Lazedemoniako iende heken aitzinera eta han laxatu eta largatu zituen, = eta=20 largatzearekin batean, egotzi zerauzten bere aitzinera, erbi bat eta = haragi=20 puska bat. Eta ihizian usatua, abiatu zen berehala erbiaren ondotik, eta = berriz=20 bertzea, kuzinan hazia, lothu zeikan haragi puskari. Eta gero erran = zerauen:=20 Ikhusazue, iaunak, zer egiten duen usantzak, zein indar handia duen = hazkuntzak,=20 lehenbiziko segientzak, eta ohikundeak: nola or hautarik bata, bere = hazkuntzaren=20 arauaz, lothu zaikan haragiari, eta berriz bertzea, iarraiki zaikan = ihiziari=20 (Plutarc.). Filii tibi sunt? Erudi illis et curva illos a pueritia = eorum,=20 dio Salomenek (Eccli. 7). Semeak ditutzunean, eskola itzatzu = haurretik;=20 uzkur itzatzu, eduki ttipi direino azpitik. Zeren behin handituz gero, = eztitutzu=20 hobekiago manukortuko, eskuperako, eta ez plegatuko.
=A7 1
60
Denbora luzeaz bekhatutan = egoiteaz=20 eta usatzeaz, bertze kalterik ethor ezpaledi ere, pleguaren eta aztura=20 gaixtoaren hartzea baizen ere, hura bera behar lizateke asko, bekhatutan = pausatzetik begiratzeko, eta lehen bai=F1o lehen bide onean iben = arazitzeko. Zeren=20 hain du indar handia usantzak, ezen erraiten baitu San Krisostomok: = Cum=20 manna, coelesti cibo, alerentur iudaei, cepas eta alia requierebant; = adeo=20 consuetudo valet, tantumque habet roboris (Chrys. adversus = vituperatores=20 vitae monasticae cap. 3, tom.7). Juduek mana zeritzan ianhari on, ezti, = gozo=20 hartarik franko zutelarik, guztiarekin ere, usantzak hain du indar = handia, ezen=20 hark errekeriturik. Ejiptoko tipula baratzurietara, bihurtu nahi = baitzuten. Eta=20 handik erraiten du San Agustinek: Peccata, quamvis magna et horrenda, = cum in=20 consuetudinem venerint, aut parva aut nulla esse creduntur, usque adeo = ut non=20 solum non occultanda, verum etiam iam praedicanda ac diffamanda = videantur=20 (August. in Enchirid. cap. 8 tom. 3). Bekhatuak handi eta izigarri = izanagatik=20 ere, ttipi eta ezdeus iduritzen zaitza, hetan usatu duenari: hain ez = deus ezen=20 gero, handik harat, nahiago baititu estali bai=F1o, agertu, kanpatu, eta = famatu.61
Errege Daviti eman zerautzatenean Saulen = harmak,=20 baitziren ezin hobeagoak eta halakoak, guztiarekin ere, probetxu bai=F1o = kalte=20 gehiago egiten zioten, trabatzen zuten. Zeren nola anarterai=F1okoan = bethi arzain=20 ibili baitzen, ezpaitzen orai=F1o harmetan usatua.Eta hala utzi zituen, erraiten zuela: Non possum incedere quia = usum non=20 habeo (2 Rg. 5). Harma haukin ni ezin higi naiteke, zeren ez naiz = usatua.=20 Indaitzue habailla batzuk, zenbat harrirekin, eta hetan usatua bainaiz, = atsegin=20 har ezazue, ezen nik eginen dut hetzaz neure eginbidea. Eta hala egin = ere zuen.=20 Zeren lehenbiziko aurthiki zuen harria finkatu zeraukan bere etsaiari = belarraren=20 erdian, landatu zeraukan kopetan, eta egotzi zuen bentzuturik lurrera. = Ordea=20 gero handik denbora gutiren barrenean, hain soldadutu zen eta harmetan = usatu,=20 trebatu, eta anzatsutu, ezen egun batez harmarik gabe, Saulen ihesi = zihoala,=20 hartu baitzuen Goliat handi haren ezpata, erraioten zuela, ezen etzela = munduan=20 harentzat halakorik eta ez hark nahiago zuenik. Zer erran nahi du hunek? = Lehen=20 Saulen harmak ttipiak eta arinak baitziren, handiz eta pisuz utzi = zituen, eta=20 orai jigant handi batenak iduritzen zaitza ttipi eta arin? Bai. Zeren = lehen=20 etzen usatua, etzen harmetara egi=F1a, bai=F1a gero egin zen, usatu zen, = enseiatu=20 zen, trebatu zen, eta enseiatzeak, usatzeak, eta trebatzeak, lehen gaitz = zena=20 erraxtu zeraukan. Zeren usatuari trabailluak ere etzaitza hain trabaillu = iduritzen, eztitu hain sentitzen: eta ez sentitzeko, eskuetako larrua = ere=20 loditzen, gogortzen, eta khaillutzen zaika. Halakoari, eta hai=F1ari, = etzaitza=20 hain fite eskuak maskurtzen, ikhorzirinak egiten, eta ez haragiak = ethentzen, eta=20 ez minberatzen. Zeren San Krisostomok dioen bezala Consuetudinis enim = vis, et=20 in bonis, et in malis magna (Chrys. Hom 3 de poenitentia, tomus 3). = Gauza=20 handia da usantza, hala onean nola gaixtoan. Eta badio San Jeronimok = ere:=20 Asperam nobis et insuavem virtutum viam, nimia facit consuetudo, quae = si in=20 alteram partem transferatur, invenitur semita iustitiae levis = (Hieron. ad=20 Celantiam). Bekhatuaren usantzak gaitzten du berthutearen bidea: ordea = baldin=20 usantza hura itzul badadi bertze aldera, gaixtatasunetik ontasunera, = edirenen da=20 berthutearen bide hura bera, errax, atsegin, eta plazent, Eskiribatzen = hasten=20 zarenean, ezin higi ditzakezu erhiak, lothuak bezala daude. Zeren = ezpaitira=20 usatuak. Bai=F1a gero eta gero usatzen eta trebatzen dira, hain = trebatzen, ezen=20 azkenean, bertze alderat beha zaudela ere, hitzen erdiak eskiribatzen=20 baititutzu. Hala ikhusiko duzu dendari baten etxean ere, ofizialeak = abiadura=20 handia daramala, pontuak husu eta laster emaiten tuela; bai=F1a = aprendiza bakhan,=20 barath, eta pontuak kontatuz bezala hari dela. Zeren ezpaita aprendiza = ofizialea=20 bezala usatua, ohitua eta trebatua.
62
Halatan erraiten du Aristotelek: Ex = actu=20 multoties iterato fit habitus (Arist. lib. 2 Ethic.). Ez behingoaz, = bai=F1a=20 maiz eta anhitzetan usatzeaz egiten da trebetasuna, eta aztura. Eta = behin aztura=20 hartuz gero, trebatuz gero, anhitz gauza egiten da, gogoa pensatzeketan, = eta=20 borondatea ere hautatzeketan ibili gabe. Hala erraiten du San = Krisostomok:=20 Consuetudo est qua postea etiam absque electione fit (Chrys. Hom. 10 = tom.=20 3). Anhitzetan, hartan guti pensaturik, zeinatzen zara. Anhitzetan, ser = mintzo=20 zaren eztakizula, arneguak, eta iuramentuak egiteintuzu. Anhitzetan, = bertze=20 alderat, beha zaudela, erhiak soi=F1u egiteko erabiltzeintuzu, eta hauk = guztiok=20 dira usantzaren iokoak, trebetasunaren kolpeak, eta azturaren = tornuak.Garzelean sarzen zaituztenean, sarthu berri hartan, usna on duzu, = kiratsa=20 aditzen duzu, erraiak nahasten zaizkitzu, sentikor zara. Bai=F1a barren = hartan=20 ohituz gero, sudurrak kirats hartzaz zenbait denboraz, betheak erabiliz = gero,=20 sortzen zara, ez-ansiatzen zara, ederesten duzu.
Usatzaite goizean goiz iaikitzen, eta oren hartan iratzarriko zara. = Usatzaite=20 anhitz iaten eta edaten, eta bethi hala nahiko duzu.. Are abre mutuek = ere=20 eztute, bere leheneko usatua, edo etsigarri bat bedere izan gabe, lehen = izan=20 diren ostatuetarik, aitzinat iragan nahi. Hain du indar handia usantzak, = ezen=20 erraiten baitu San Augustinek: Ipsa quoque mutatio consuetudinis = etiam quae=20 adiuvat utilitate, novitate perturbat (August. 3 Fortun. disput. 2 = tom. 6).=20 Anhitzetan ere, dakigularik, hobe lizatekeiela darabilagun usantzaren = uztea, eta=20 hautstea, eztugu guztiarekin ere utzten, eta ez hautsten, zeren aldatze = hura,=20 hautsteko eta utzteko berritasun hura, gaitzi baitzaiku. Zer nahizu = gehiago?=20 Bada erraiten duenik, eta egia: haurretik pozoin iaten usatzen dena, = azkenean=20 pozoi=F1ez haz ditekeiela, eta mantena (Comment. sup. 3=20 Phisic.)
=A7 2
63
Bada baldin hunein gauza = bortitza,=20 eta indartsua bada usantza, zer eginen du bethiere, gaztetik = zahartzerai=F1o=20 bekhatutan usatu denak? Nola utziko du zahartzean gaztean koberatu duen = usantza?=20 Beldur naiz utz eztezan. Zeren San Krisostomok dioen bezala: Annosa = passio,=20 medicamento momentaneo non curatur (Crys. 32. tom. 2). Arrazadura = urthatua,=20 narrio zahartua, zauri gaizkoatua, ezta pontu batetako midikuntzaz = sendatzen,=20 ezta behingo bisitaz erremediatzen eta ez hain fite leheneko estantera, = estatura=20 eta egoitzara bihurtzen. Zeren nola eritasun handiak, sendatuz gero ere, = utzten=20 ohi baitu bere ondotik, zenbait herru gaixto, zenbait kutsu, narrio etza = arrazadura, hala utzten du denbora luzeaz bekhatutan egoiteak ere bere = ondotik,=20 zenbait ondore gaixto. Si mutare potest Aethiops pellem suam et = pardus=20 varietates suas, et vos poteritis benefacere cum didiceritis malum, = dio=20 Ieremias profetak (Jerem. 13). Mairu herriko mairu beltzaz bere larru = beltza,=20 eta tigre arrak bere nabardurak, kolore pikardatuak, alda utz eta mutha=20 ditzanean, aldatuko, utziko, eta muthatukoitu presuna gaixtoak ere bere=20 usantzazko gaixtakeriak, eta bekhatuak.64
Halatan ikhusiko duzu, gazte denboran = bekhatu=20 batetan usatu duenari zahartzean ere, eta deus ezin daidikeienean ere, = gogoa=20 bedere, eta bekhatu hartzaz minzatzeaz, atsegin hartzea bedere, = badatxekala.=20 Zeren San Agustinek dioen bezala: Non quiescit turpe desiderium, = quamvis=20 frigiditas neget effectum (August. de vita eremitica ad sororem cap. = 28,=20 tom. 10). Zahar gaixtoak, zahartuagatik, badu gogoa, indarra zaika = falta. Ahoa=20 doi idekitzen du eta idekitzen duzu, eta guztiarekin ere arnegu eta = iuramentu=20 egiten hari zara. Gorputza ezin iasan dezakezu, eta alabai=F1a amurusiaz = mintzo=20 zara. Finean lehen zertan segitu baituzu, hartan gero ere, ametsetan, = eta=20 eldarnioetan ere edireiten zara. Eta zerk egiten du haur? Usantzak, = azturak,=20 gaztean hala, han, eta hetan segitu eta usatu baituzu, eta usantza hura=20 hezurretan barrena sarthu baitzaitzu. Eta nola zahartuagatik, hezurrak = gelditu=20 baitzaizkitzu, hala gelditu zaizkitzu usantza, aztura, eta handik = sortzen diren=20 mugidak, abiadurak, eta inklinazino gaixto guztiak ere. Halatan erraiten = du Iob=20 gizon saindu hark: Ossa ejus implebuntur vitiis adolescentiae eius, = et cum eo=20 in pulvere dormient (Job,10). Gaixtoaren hezurrak betheko dira gazte = denborako bekhatuez, eta harekin batean lurrean ere lohakartuko dira, = eztute=20 behin ere utziko. Zeren San Gregoriok, dioen bezala: Tenent illum = pravae=20 consuetudines, quem semel ceperunt, atque quotidie duriores existunt, et = cum eo=20 in pulvere dormient quia non nisi cum eius vita finiuntur (Greg. = lib. 15=20 Moral. cap. 15). Usantzazko bekhatuak iarraikitzen ohi zaitza nehori=20 heriotzerai=F1o, eta lurrean barrena sar artei=F1o, eztute harerai=F1o = utzten, eta ez=20 komunzki han ere.65
Iainkoak begira zaitzala, usantza = gaixtoak zure=20 baithan ostatu hartzetik, eta usantza hura hazkuntza bihurtzetik. Zeren = nola=20 baita hetika daritzan eritasun bat, zein egiten baita, sukharra denbora = luzeaz,=20 eta aphur bana hezurretan barrena sartzeaz: eta eritasun hark ezpaitu=20 erremediorik, mirakuilluz edo baizen, eta izaitekotz ere xoil luzaro: = hala da=20 denbora luzeaz, gogoan, eta bihotzean barrena sarthurik dagoen aztura = gaixtoa=20 ere. Hura da hetika gaixto sarthua, atheratzen eta erremediatzen gaitza. = Eta=20 halakoagatik erraiten du San Augustinek thonban barrena sarthua, eta = ehortzia=20 dagoela: eta gai=F1eko harri-estalkia, iaikitera eta hats hartzera, = utzten=20 eztuena, usantza gaixtoa dela. Moles illa imposita sepulchro, ipsa = est vis=20 dura consuetudinis, qua premitur anima, nec respirare, nec resurgere=20 permittitur. (Aug. Serm. 44 de verbis Domini tom. 10).Haur beror eman zuen aditzera gure Salbatzailleak berak, Lazaro laur=20 egunetako hil kiratsua, anhitz hatsbeherapen, eta sentimendu eginik, = pitztu=20 zuenean. Bertze guztiak erraxki eta aise zegoela pitztu zituen, bai=F1a = Lazaro,=20 iduriz, nekez. Aditzera emaiteagatik, zein gaitz den, denbora luzeaz, = bekhatutan=20 usatua, usteldua, eta kirastua dagoen bekhatorearen sendatzea, eta=20 erremediatzea. Halakoa, hartara heltzen dena, Lazaro kirastua bezala da, = Iainkoaren bothere handiaz baizen, ezin erremedia ditekeiena.
Arrazoin hautzaz guztioz emaiten da aditzera, nola luzamendutan, = gerotik=20 gerora ibiltzeaz, hartzen den usantza gaixtoa: eta usantza hura, olioa = oihalean=20 bezala, sartzen den gogoan, eta bihotzean barrena. Eta nola den = enganamendu=20 handia, eta gure galgarria, erraitea: =ABgero onduko naiz, gero bide = onean iarriko=20 naiz=BB. Zeren gero haren ondoan, desiratuko duzu bertze gero luzeago = bat. Eta=20 halatan gerotik gerora zabiltzala, usantzarekin batean, komunzki = gerthatzen=20 dena, heriotzeak atrapaturik, fin gaitz eginen duzu.
NOLA USANTZA GAIXTOAK GOGORTZEN ETA EZANSIATZEN DUEN=20 BEKHATOREA
KAP VIII
66
Gauza gaixtoa, eta = perilosa da,=20 orainokoan erran den bezala, bekhatutan egoiteaz eta segitzeaz = koberatzen den=20 usantza. Bai=F1a are da gaixtoago eta perilosago, usantza haren ondoko = ondorea;=20 eta hartarik sortzen den bihia, hark emaiten duen fruitua; zein baita,=20 bekhatutan itsutzea, gogortzea, ezansiatzea: eta ahalkea, ohorea, eta=20 prestutasun guztia galdurik, doillorkeriaz prezatzea, loriatzea eta = sendagailla=20 egitea.In circuitu impii ambulant, dio errege Davitek (Ps. 11). = Inguruka, edo=20 ingurunean dabiltza gaixtoak. Badabiltza, ordea inguruka, probetxu gabe, = bethiere lekhu berera bihurtzen direla. Hala dabillanak egiten duen = irabazi=20 guztia da lurraren aurizkitzea, zapatzea eta gogortzea. Eta zenbatenaz = eta=20 gehiago, baitabilla, hanbatenaz zapatzenago, eta gogortzenago du. Hala = bada=20 bekhatoreak ere bekhatutan ibiltzeaz eta usatzeaz gogortzen du bere = konzientzia,=20 maillu kolpeek ingudea gogortzen duten bezala.
Emaiten du aditzera Eskritura Sainduak, biti=F1ak bezala direla = gaixtoak, eta=20 azkeneko egunean, ezkerreko aldean, ibeniko dituela Iainkoak. Statues = haedos=20 a sinistris (Mat. 25). Biti=F1a, ahuntz-umea, gazte dei=F1o, on da = iateko, samur=20 da, uxter da, sasoal da: ordea galtzen du adinak. Gero eta gero doha = gaixtatuaz,=20 zailduaz eta gogortuaz. Aetas ex haedo asperum facit hircum = (Plaut.=20 lib. 1 Epigram.).
67
Bekhatoreak lehenbizian, bekhatu guti = duenean,=20 badirudi ezen orai=F1o, zerbait balio duela, samur duen parterik, uxter = duen=20 aurkientzarik, endrezera onik eta gozorik baduela. Eta hala orduan, = predikariez,=20 konseillu onez, eritasunez, bere lagunak hiltzen zaitzala ikhusteaz,=20 igortziriez, eta hunelako bertze peril mueta batzuez, ikharatzen da, = minberatzen=20 da, sentikortzen da, eta bere buruari alhaturik, ethorkizunaz gogoetan = iartzen=20 da. Bai=F1a bekhatuz bethez gero, plegua hartuz gero, usatuz gero, eta = usantza=20 zahartuz gero, gaixtatzen da, ezansiatzen da, eta aldez aingiru gaixtoen = berdin,=20 deabruen paretsu egiten da.Nola aingiruak bere adimenduaz erdiets ahal zezan guztia, ez guk = bezala aphur=20 bana, eta pensatuz, bai=F1a kolpe batez eta osoki erdietsi baitzuen, = lehenbizian=20 hartu zuen bidea daduka eta edukiko du sekulakotzat (Vide S. Thom. 1 p. = q. 4=20 art. 2). Behin makhurtuz gero alde batera, ezin xuxen diteke bertzera = eta ez=20 gibelat bihur. Eta hala gerthatzen zaiku guri ere hiltzen garenean. = Zeren San=20 Damaszenok dioen bezala: Hoc est hominibus mors, quod angelis casus=20 (Damascen. lib. 2 orthod. fiedei et refer. 1 S. Thoma ubi supra).=20 Aingiruetan bekhatuak egin zuena, egiten du gure baithan ere heriotzeak. = Hek=20 bekhatu eginez gero, etzuten erremediorik; ez eta guk ere, bekhatutan = hillez=20 gero. Bada aingiru gaixtoen egoitzara hurbiltzen gara gu ere, bekhatu = egin=20 hutsez, bekhatutan gogortzera, itsutzera eta ezansiatzera ethortzen = garenean.=20 Aingiru gaixtoa behingoaz galdu eta gogortu zen bethierekotz: hala bada = gu ere,=20 ez behingoaz bai=F1a bai anhitz bekhatu eginez eta hetan usatuz, galtzen = eta=20 gogortzen gara.
68
Eta halako bekhatua =97gogortuz = gerozkoa=97 erraiten=20 da Spiritu Sainduaren kontrako bekhatua dela (S. Thom. 2, 2 lib. 2 q. 28 = art.=20 6). Zeren hartaraz gero maliziazkoa baita. Eta nola flakotasunez egiten = den=20 bekhatua, erraiten baita Aitaren kontra dela; eta iakin gabez eta = inoranziaz=20 egiten dena Semearen kontra dela: hala maliziaz egiten dena ere erraiten = da=20 Spiritu Sainduaren kontra dela. Zein baita hain perilosa, non galdegiten = baitu=20 San Tomasek: An sit remissibile? Ea bakhakizun denz? Barkha ahal=20 ditekeienz? (Vide S. Thom. 2 2ae q. 4 et seq. et q. 14 art. 3). Eta = ihardesten=20 du lehenbizikorik: behintzat merezitzeaz denaz bezanbatean, eztuela=20 barkhamendurik merezi, zeren maliziazkoa baita. Bigarrena ihardesten du, = maliziazkoa denaz geroz eztela bere egitez barkhatzekoetarik. Zeren nola = baitira=20 eritasun batzuk, hain handiak, gorputz guztia flakatua, benzutua, eta = ezindua=20 ibentzen dutenak, eta eriari hain iauntzen zaitzanak, non bere izanez, = eta=20 egitez ezpaitute erremediorik, ezpaitira sendakizun; hala ostinatuaren,=20 gogortuaren, itsutuaren, eta ezansiatuaren bekhatua, eta eritasuna ere = hain da=20 handia, non berenez ezpaita sendakizun, eta ez barkhakizun. Zeren = sendatzeko,=20 eta barkhatzeko behar diren erremedioak, berak bere faltaz eta bere = maliziaz,=20 bere plazerera eta iakiara, utzten baititu probetxatu gabe iragaitera = eta=20 galtzera. Eta halatan halako bekhatuagatik, zein baita Spiritu = Sainduaren=20 kontrakoa, erraiten du San Mateok: Non remittetur in hoc saeculo nec = in=20 futuro (Mt. 12). Eztela barkhatuko mundu hunetan eta ez bertzean = ere.Egia da ordea nola Iainkoaren miserikordia baita guztien gai=F1ekoa, = gerthatzen=20 da halako bekhatuetarik ere zenbaiten barkhatzera. Ordea San Tomasek = dioen=20 bezala, ez maiz, gutitan, eta mirakuilluz bezala. Per misericordiam = Dei=20 aliquando tales quasi miraculose sanantur (S. Thom. ubi supra). Eta = erraiten=20 denean, eztela halako bekhatua barkhatuko, aditzen da, eztela = barkhatuko, ez=20 zeren Iainkoak ezin barkha dezakeien edo eztuen zenbait barkhatzen: = bai=F1a zeren=20 bataz gutitan barkhaatzen baitu: eta bertzeaz zeren gaitz baita: eta = finean,=20 zeren nola maliziazkoa baita eta ez flakotasunezkoa, ezpaitu halakoak = bere=20 egitez barkhamendurik merezi.
=A7 1
69
Galdegiten dute teologoek = ea zer=20 arrazoi=F1ez, edo zergatik deitzen diren bekhatore batzuk, bertzeren = artetik=20 ostinatuak, gogortuak, itsutuak eta Iainkoak berak ere utziak? Eta = Iainkoaren=20 aldetik denaz bezan batean, ezta erraz iakiten, ezta erraz arrazoinaren = eta=20 diferenziaren emaiten eta edireiten. Zeren Iainkoak hala bekhatutan = gogortuei,=20 nola gai=F1erako bertze bekhatore guztiei emaiten deraue, mundu hunetan = direi=F1o,=20 salbatzeko, eta bekhatuetarik ilkitzeko, asko duten bezain bertze = garazia,=20 laguntza eta fabore. Haren aldetik bada behar dena, ezta handik deusen = faltarik,=20 eta ez eskasik. Hark iguzkiak bezala egiten du, onei eta gaixtoei = guztiei=20 argitzen deraue. Solem suum oriri facit super bonos et malos. = (Mt. 5).=20 Eta Iondone Paulok dioen bezala, Iainkoak nahi du guztiak salba ditezin. = Qui=20 vult omnes homines salvos fieri (2 Thim. 2). Eta halaber guztien = athei=20 dagote, guztietan deitzen du, ideki baliazote nahiz. Ego sto ad = ostium et=20 pulso (Apoc. 3).Ordea guztiarekin ere nola anhitz lekhutan, erraiten baitu Skritura = Sainduak,=20 bekhatore batzuk, bertzeen artetik direla gogortuak, itsutuak, eta = Iainkoak ere=20 utziak, eta are Iainkoak berak itsutzen, eta gogortzen dituela: badirudi = behar=20 lizatekeiela Iainkoaren aldetik ere bilhatu, eta eman zenbait kausa, = arrazoin,=20 eta diferentzia (Ego indurabo cor Pharaonis: Ex. 4. Quem vult indurat: = Rom. 9.=20 Exceca cor populi huius: Is. 6). Eta edireiteko, iakin behar duzue ezen, = ikhusten duenean gure Iainkoak, nola gauden bekhatutan sarthuak, anhitz = enseiu,=20 eta pensu egiten duela, gure bekhatu hetarik atheratzeko. Anhitz = mai=F1az, eta=20 trazaz usatsen duela, gure bide onean ibentzeko. Nola geure borondatea = geure=20 eskuko baitugu, nola nahi badugu baietz, eta nahi ezpadugu ezetz = erraiteko libre=20 baikara: gure borundate libre hunen araubaz, deusetan ere bortxatu gabe, = deitzen, eta thiratzen gaitu Iainkoak beregana. Eta komunzki lehenbiziko = aldian,=20 ezkaitu ozentki, eta bortitzki deitzen Iondone Paulo bat deitu zuen = bezala.=20 Bai=F1a deitzen gaitu aphur bana, emeki, eztiki, mai=F1az, konzientzia = alhatuz,=20 eritasunak emanez, bere predikarien erranez, eta anhitz bertze moldez. = Eta=20 hunela lehenbiziko deitzen eta thiratzen gaituenean ihardesten badiogu,=20 hurbiltzen bagatzaitza, gero bigarrenean, bizikiago, eta sendokiago = deitzen eta=20 thiratzen gaitu: eta hala, hala hirurgarrenean, eta aitzinat ere. Halako = moldez,=20 non azkenean osoki, eta konplituki, kanpotik eta barrenetik deiturik, = eta=20 faboraturik, bere garazian, eta adiskidetasunean, bekhatu guztiak = barkhaturik=20 ibentzen baikaitu. Ordea lehenbiziko deitze, thiratze eta fabore ezti = komun=20 hetzaz konturik egiten eztugunean, hetzaz probetxatzen ezkarenean, hek=20 errezibitzen eztitugunean, bihurtzen bada ere, orai=F1o berriz, leheneko = fabore=20 hetara beretara, eta orai=F1o orduan ere deitzen bagaitu ere, asko den = bezain=20 bertze: eta aitzinerat ere prestik badago ere, molde berean, lehen = bezala=20 deitzeko eta faboratzeko: ez ordea orduan, ezta komunzki aitzinago = iraigaten.=20 Erran nahi dut, lehen bezala bai, bai=F1a ezkaituela orduan, lehen = bai=F1o=20 bortizkiago, eta sendokiago deitzen, eta faboratzen. Eta haur geure = faltaz. Hala=20 erraiten du ene eskola-nabusi batek: Obstinati excaecati, ob suam = culpam vix=20 aut numquam utuntur bene prioribus auxiliis, atque ita non accipiunt = posteriora=20 illa auxilia, quae reliquis peccatoribus saepe donantur (Zumel).=20 Ezterauzkigu emainten fabore bere gai=F1ezkoak, abantaillezkoak, eta=20 emendailluzkoak, zeren ezpaititugu errezibitzen komunak eta ardurakoak.=20 Edekitzen derauzkigu bigarrenak, zeren gaizki usatzen baitugu = lehenbizikoez.=20 Zeren baldin gauza ttipian,eta aphurrean leial dena, arrazoin bada, = handiagoan=20 ere enplega dadin: Quia in pauca fuisti fidelis, supra multa te = constituam=20 (Mt. 25). Badirudi bertze aldera, leial eztenari, emanen zeikana ere = edeki=20 behar zaikala. Ongi da, eta merezia da aitzineko fabore ttipiez konturik = egiten=20 eztuenari, eztakitzan eman handiak. Gureak dira = faltak.
70
Zeren San Augustinek dioen bezala: = Numquam=20 prius Deus deserit hominem, nisi prius ab homine deseratur (Aug. = serm. 88 de=20 tempore tom. 10). Eztu behin ere Iainkoak utzten gizona, baldin gizonak = lehenik=20 utz ezpadeza Iainkoa. Fabore komunak, ardurakoak, eta asko diren bezain=20 bertzekoak, emaiten derauzte gogortuei eta ostinatuei ere, ez ordea=20 beregai=F1ezkoak, eta abantaillezkoak. Eta ageri da ezetz. Zeren nola = anhitz=20 baitoha garaziatik garaziara, laguntzatik laguntzara, eta faboretik = faborera,=20 fabore beregai=F1ezkoak, ardurakoak bai=F1o handiagoak dituztenak, = berehala=20 lehenbiziko ukitzean sentikortzen dira, bide onean iartzen dira. Ad = cuius=20 tactum, commota sunt viscera eius (Cantic. 5). Edo behintzat badute = bere=20 baithan barrena, atsekabe bat, konzientziaren alhadura eta minberadura = handi=20 bat: hain handia, non ezin ongi bere bekhatuetan iar baititezke eta ez = sosega.=20 Bai=F1a fabore beregai=F1ezkorik, komunak eta ardurakoak bai=F1o = handiagorik izaiten=20 eztutenek, eztute konzientziaren halako alhadura handirik eta = beldurtasunik=20 izaiten. Aitzitik sosegatuki, presuna seguratuak bezala daude, eta hala = egoitea=20 da heken loria. Hala erraiten du halakoez mintzo dela Spiritu Sainduak:=20 Laetantur cum male fecerint et exultant in rebus pessimis (Prov. = 2).=20 Gaizki egitean, eta egin ondoan, guztietan atsegin hartzen dute, hartan=20 loriatzen dira. Impius cum in profundum malorum venerit, contemnit.=20 (Prov. 18). Gaiztoak bekhatuen hosinean sarthuz gero eta hetan = luzaro usatuz=20 gero, eztu antsiarik, eztaduka konturik, gai=F1erakoak sentitu gabe = egiteintu. Eta=20 badio Iobek ere: Bibunt iniquitatem sicut aquam (Job. 15). = Presuna=20 egarriak ur hotza bezala, edaten dituzte bekhatuak. Erran nahi du: = erraxki eta=20 hartan atsegin hartzen dutela. Halakoei nola Iainkoarekin etsai baitira, = eta=20 etsai ere barrena, ezterauzte emaiten bere adiskidei, edo gutiago etsai = direnei=20 emaiten derauzten ernetasun, iratzarpentasun, barreneko berotasun eta = bertze=20 fabore handi ixil batzuk. Eta hek ez emanez gero, berak bere faltaz = itsutzen,=20 gogortzen, eta ez ansiatzen dira. Hala erraiten du San Agustinek = Faraonez mintzo=20 dela: Quid est quod dixit: ego indurabo cor Pharaonis, nisi cum = abfuerit=20 gratia mea, obduret illum nequitia sua? (Aug. serm. 88 de temp. qui = est=20 primus de Pharao, tom. 10). Iainkoak bekhatorearen utztea, itsutzea, eta = gogortzea ezta ez Iainkoak berak itsutasun haren eta gogortasunaren = emaitea eta=20 ibentzea. Bai=F1a hura da, Iainkoak ez argitzea, ez beratzea, fabore = bizi handi=20 beregai=F1ezko heken, bekhatoreak berak, hala kausaturik, ez emaitea: = eta handik=20 itsutzera eta gogortzera utztea. Hunela aditu behar da, eta haur da, = Iainkoaren=20 aldetik eman ahal ditekeien arrazoi=F1a, zergatik erraiten den, = bekhatore batzuk,=20 bertzen artetik, direla itsutuak, eta gogortuak, eta Iainkoak itsutzen = eta=20 gogortzen dituela. Erran nahi du: bigarren fabore handiak bere faltaz=20 ezterauztela emaiten, eta itsu eta gogor ditezin permititzen=20 duela.=A7 2
71
Zergatik erraiten den = bekhatore=20 batzuk, bertzeen artetik direla itsutuak, gogortuak eta Iainkoak ere = utziak,=20 bada gure aldetik ere arrazoin bat, are klaragoa eta aditzeko errazagoa, = zein=20 baita usantza, segientza, denbora luzeaz bekhatutan egoitea. Handik, = hala=20 egoitetik, itsutzen eta gogortzen da bekhatorea: handik ontasunera = bai=F1o=20 gaixtatasunera eroriagoa, isuriagoa, eta emanagoa gelditzen da. Handik = erroak=20 egiteintu. Finean handik, bekhatua beretakotzen, eta natural bezala = errendatzen=20 du, ian eta edan gabe bai=F1o gehiago, bekhaturik egin gabe ere ezin = dagokeiela,=20 iduritzen baitzaika.Egiten duzu egun bekhatu bat eta bekhatu hartzaz orhoitzen zara = arratsean,=20 alhatzen zaitzu zeure konzientzia. Egiten duzu bihar bertze bat, eta = orduan ere=20 orhoitzen zara. Ordea egun bai=F1o, bihar gutiago orhoitzen zara. = Lehenbizian=20 sentikor, eta gero gutiago. Lenhenbizirik bekhatu egiten duzunean, = beldur zara,=20 bigarrenean ere bai, ordea lehenbizikoan bai=F1o gutiago. Eta hanbat = uzatzen duzu=20 bekhatu egitea, hanbat segitzen duzu, non alde guztiz beldurra galtzen = baituzu;=20 usatuari bezala, hetan laketzen baitzaitzu: eta handik harat batere = ezpaitzendu=20 bai=F1o gehiago, ezpaituzu konturik egiten. Bekhatu bat baizen eztuena, = minbera=20 da, sentikor da, beldur da, ezin sosega diteke, bai=F1a ehun dituenak, = bekhatua=20 bekhatuari iratxekirik, bekhatuz betherik dagoenak, eztu antsiarik, eztu = sentitzen, eztaduka konturik. Zeren usantzarekin batean itsutua, = gogortua,=20 ezansiatua eta erroak eginik, bekhatutan barrena sarthua baitago.
Gizon batek, bere herritik kanpora Indietara edo bertze lekhu urrun = batetara=20 partitzen denean, eta orai=F1o bere herriko agerrian, komarketan eta = terminoetan=20 denean, maiz behatzen du gibelat, bere herriko mendietarat. Bai=F1a = aitzina=20 iraganez gero, bere herria eta herriko lurrak bistatik galduz gero, = itzultzen da=20 bertze alderat, ioan behar duen eta dohan lekhu hartarat: eta han aldiz, = bere=20 begiak, eta gogoa ere ibentzentu. Bada haur beror gerthatzen zaika, = lehen iustu=20 izanik, zenbait denboraz bekhaturik gabe egonik, bekhatu egitera = partitzen eta=20 abiatzen denari ere. Abiatu berri hartan, maiz behatzen du gibelat, utzi = duen=20 bizitze presturat: eta hartzaz orhoiturik, egiten du zenbait = hatsbeherapen,=20 errezibitzen du bere baithan zenbait tristura. Bai=F1a bekhatutan = aitzina iraganez=20 gero, leheneko aztura onak eta berthuteak, begi bistatik galduz gero, = gogotik=20 utziz gero, ibentzen du aldiz bere gogoa, eta bihotz guztia, eskuen = artean=20 darabiltzan bekhatuetan eta plazeretan. Eta handik harat, eztu leheneko = herriaz=20 eta bizitzeaz konturik egiten, urrundu da, presentekoak darama=20 guztia.
=A7 3
72
Bekhatu bat egiten = duzunean, eritzen=20 da arima: bia egiten ditutzunean eritzenago da: eta anhitz eginez = usantza=20 koberatzen duzunean eta usantza koberaturik, usatuari bezala, hetan = laketzen=20 zaitzunean, are eritzenago da, orduan hurrantzen da arima. Eta halakoak, = ez=20 konseillu onez, ez predikarien erranez, ez bere lagunak hiltzen zaitzala = ikhusteaz, eta ez hunelako bertze gauzaz, eztu konturik egiten, eta ez=20 probetxurik atheratzen, kalterik baizen.Halakoari gertatzen zaika Iainkoarekin, eri bati midikuarekin egiten = zaikana.=20 Midikuak emaiten dio eriari edari bat, purga bat, bere egitez ona, eta=20 eritasunari dagokana. Ordea purga ona izanagatik, eritasuna hain da = handia eta=20 bortitza, eria hain dago ahitua eta usteldua, ezen ezpaitio purgak = batere onik=20 egiten, gaitzik baizen. Midikuak eta midizinak eztute faltarik. Nork du = bada=20 falta? Barreneko eritasunak, barreneko usteltasunak. Bada molde hunetan = berean,=20 gure Iaungoikoak ere, zeruko midikuak, emaiten derautza bekhatore eriari = edariak, midizinak, abisuak, konseilluak, eta anhitz erremedio. Bai=F1a=20 guztiarekin ere ezta sendatzen. Aitzitik orduan eritzenago, orduan = hurrantzenago=20 da. Eta nork du falta? Ez midikuak, ez Iainkoak. Nork bada? Eriak berak, = bekhatoreak: alde guztiz galdua, narriatua, arrazatua, eta erroak = eginik,=20 bekhatuz eta aztura gaixtoz bethea baitago. Iguzkiak beratzen du ezkoa, = eta=20 gogortzen lurra. Eta zertarik heldu da haur? Ez iguzkia beraganik. Zeren = hark=20 biak orobat berotzeintu. Bai=F1a heldu da ezkoaren eta lurraren arteko=20 diferenziatik eta naturalezatik. Iondone Petrik, eta Iudasek biek egin = zuten=20 bekhatu, eta biak deitu zituen Iainkoak, biei eman zerauen anhitz = midizina eta=20 erremedio. Eta guztiarekin ere sendatu zen bata eta ez bertzea.. Sendatu = zen=20 Iondone Petri Iainkoaren garaziaz, eta gelditu zen sendatu gabe Iudas, = bere=20 faltaz eta maliziaz.
73
Iainkoak begira zaitzala, bekhatuak ez = sentitzera=20 ethortzetik, zeren halakoei erraiten deraue Iainkoak berak: In = peccato vestro=20 moriemini (Jo. 8). Zeuen bekhatuan hillen zarete, zeren hartan = gogortuak eta=20 ezansiatuak baitzaudete. Cor durum male habetit in novissimo = (Eccli. 3).=20 Bihotz gogorra gaizki izanen da bere azken finean.Baldin utz bazeneza harri handi bath eskuetarik, norat othe lihoake, = goiti=20 ala beheiti? Segur da beheiti lihoakeiela. Bada arima galdua hanbat = urthez,=20 harria bezala bakhatutan urthatua dagoena eta egon dena, norako da bere = azken=20 finean, Iainkoak bere eskutik utz dezanean? Ezta zer galdeginik. = Erhokeria=20 handia da, harria beheiti bezala, bekhatutan dagoena ere, eztela = ifernura=20 eroriko uste izaitea. Zeren harria zein pisu den, are bekhatua baita = pisuago.=20
Bada zuk iragan diren urthe guztiotan, behin ere ongi = kofesatu=20 gabe, bekhatutan gogorturik eta ezansiaturik zaudezinorrek, zertan = baratu uste=20 duzu? Nolatan duzu esperantza salbatzeko? Eztakusazu mundu hunetako = aldia=20 dagizunean, ifernua zuretzat dagoeta? Zu bezalakoez erraiten da: = Descenderunt=20 in profundum quasi lapis. Erori ziren harria bezala, hondarrera.
Beraz hunelatan, ezta gerotik gerora ibili behar. Ezta denbora luzeaz = bekhatutan egon behar. Zeren egoite hura da gure galgarria. Handik = sortzen da=20 usantza: usantzatik ederestea, ederestetik ezansaitzea: ezansiatzetik ez = sentitzea, ez sentitzetik itsutzea, gogortzea, eta azkenean, ahalkea = galdurik=20 hartzaz prezatzea, loriatzea eta sendagailla eriztea. Eta handik harat, = hartaraz=20 gero, eztagizula hartzaz konturik, gaizki da, hurran da, hillaren pare = egiten=20 da.
NOLA GEROTIK GERORA GABILTZALA BETHA
DITEKEIEN BEKHATUEN NEURRIA, ETA OSA KONTUA
KAP. IX
74
Erraiten du Salomonek, = Iainkoarekin=20 mintzo dela: Omnia in mensura et numero et pondere disposuisti = (Sap. 11).=20 Iauna, zure gobernua eta ordenamendua, hain da handia, eta hain aitzina = heltzen=20 eta hedatzen da, non munduko gauza guztiak kontuan, pisuan eta neurrian = egiten=20 baitituzu. Pondus et statera iudicia Domini (Prov. 16). Pisua eta = balantza dira Iaunaren iulgamenduak eta sentenziak. Ezta gutitzerik eta = ez=20 berretzerik: ezta soberaniarik eta ez eskasiarik: ezta inorantziarik eta = ez ez=20 nuen usterik. Guztiak dakuski, guztiak dakizki eta guztiak berak bere = eskuz,=20 bere ordenamenduaren arauaz, behar bezala kidatzeintu. Hain xehero, bat = banaka,=20 beregainki, eta bereziki daki Iainkoak gauza guztien berri, non gure = buruko=20 illeak ere, kontatuak baitadutza eta ezpaitzaiku batere haren iakin gabe = galtzen=20 eta ez erortzen. Are badaki zenbat parabisurako diren, eta bai zenbat = ifernurako=20 diren ere (Lc. 12 et 21). Eta hark berak daki eta ez bertzek. Badu = guztien=20 kontua, eta kontu segura eta gerthua. Hala erraiten du San Tomasek: = Numerus=20 praedestinatorum in superna felicitate locandus, est certus et soli Deo = cognitus=20 (S. Thom. 1 p. q. 2 art. 7).Bekhatuak, eta bekhatuzko obrak, baititugu geure geureak eta gerok = eginak.=20 Halako moldez, ezen erraiten baitu Iainkoak berak Oseas profeta = baithan:=20 Perditio tua ex te Israel, tantummodo in me, auxilium tuum (Oseae = 13).=20 Israel, giristinoa, galtzea zeureganik, erremediatzea duzu eneganik. = Bekhatua=20 zurea da, barkhamendua da enea.
75
Ordea guztiarekin ere badaki Iainkoak = gure bekhatu=20 guztien berria eta kontua: badaki zenbat eginen ditugun, eta bai = zenbatetarai=F1o=20 igurikiko zaikun ere. Hala erraiten du San Agustinek: Sed hoc magis = sentire=20 nos convenit, tamdiu unumquemque Dei patientia sustentari, quamdiu = nondum=20 peccatorum suorum terminum finemque compleverit: quo completo, eum = illico=20 percuti, nec illi ullam veniam iam reservari (August. lib. de vita=20 christiana, tom. 9). Iakin dezagun gauza bat, sentitzekoa baita: = igurikitzen=20 dioela bat bederari Iainkoaren pazientziak, bere bekhatuen neurria betha = artei=F1o, kontua konpli artei=F1o: eta hura konplituz gero eztela = gehiago=20 igurikitzerik, eta ez barkhamendu erdiesterik. Badaki Iainkoak kontua, = zenbat=20 bekhatu eginen ditugun, eta bai zein handiak eta nolakoak ere. Eta = utzten gaitu=20 kontu haren konplitzera, neurriaren bethatzera eta mukurutzera. = Deliberatua=20 daduka anarterai=F1o igurikitzeko. Permititzen du ehun edo berrehun = bekhatu egin=20 ditzagun, edo gutiago edo gehiago, berak daki zenbat, xedea ibenia = daduka; eta=20 eztu nahi hartarik aitzinago iragan gaitezin. Cirdumdedi illud = terminis meis,=20 et posui vectem et ostia; et dixi usque huc venies, et hic confringes = tumentes=20 fluctus tuos (Job. 38). Inguratu nuen itsasoa neure mugez eta = mugarriez,=20 ibeni nerautzan athe sarraillak: eta erran nioen: hunerai=F1o, = kostarai=F1o etorriko=20 zara, eta ez aitzinago, hemen geldituko zara, hemen hautsikoituzu zeure = uhinak=20 eta hola hantu urguilluak. Itsasoak haserre denean, bere gaitzaldiak = dituenean,=20 badirudi iretsi behar duela mundua. Orduan halako moldez irakitzen du, = non=20 baldin bridarik ezpalu, manatua ezpalego, lur guztia estal baillezake. = Ordea=20 Ieremias profetak dioen bezala: Posui arenam terminum mari, = praeceptum=20 sempiternum, quod non praeteribit, commovebuntur et non poterunt et = intumescent=20 fluctus ejus et non transibunt illud (Jer. 5.) Badu itsasoak bere = xedea,=20 bere marra, bere mugarria eta zedarri iakina, zein baita kosta eta = kostako=20 sablea, harea eta legarra. Han hautsten da, han baratzen da, han = gaitzago eta=20 urguilluago bada ere, ematzen eta sosegatzen da.76
Bada itsasoari bezala ibeni derauka = Iainkoak=20 gizonari ere, bere arauaz bere zedarria, sei=F1alatu dio norerai=F1o = hel, bere=20 xedea, bere mugarria eta marra. Eta nahiago badu ere, eztiteke marra = hartarik=20 aitzinago iragan. Enseia ahal diteke, desira ahal dezake, bai=F1a = alferrik. Zeren=20 gizonak libertatea nahi badu ongi eta nahi badu gaizki egiteko = izanagatik ere,=20 ezta ez handik segitzen, bai bekhatuak libreki eta bere nahiz egiten = dituela,=20 baina ez nahi duen bezanbat bekhatu egin dezakeiela, eta ez libertate = hari nahi=20 duen bezanbat, iraun arazi ahal diazaiola. Zeren libertate haren = gai=F1eko eta=20 nabusi da Iainkoa. Hark libertate hari eta haren iraupenari, gutien uste = duenean, bortxarik egin gabe, utz arazi diazaio, herts eta traba, = daraman bide=20 gaixtoa. Aski esten du edo sobera esten du, bere batez aitzinago. Eta = hala=20 ikhusikoituzu iendethaillu batzuk, neurriaren bethatzeaz kontu guti = eginik,=20 abiadura handi batekin, bekhatu gehiago egitera abiatzen, eta erdutzen = direla:=20 eta hain zinez, eta deliberatuki, non iduritzen baitzaie, ezen ia han = direla,=20 eta deusek ere hara heltzetik ezin gibela ditzakeiela. Ordea ikhusiko = ditutzu=20 halaber, noiz eta gogoa zinezenik, hartan ibenia baitadukate, eta = lasterrenik=20 baitoazi, orduan berean, edo eritasunez edo inkontruz, edo estropuz, edo = heriotzeak atrapatuz bere bekhatu egiteko gogoarekin, bidatz-erditan = gelditzen=20 direla. Hala gerthatu zeikan errege Faraoni, Israeleko semeen kontra = egundai=F1o=20 bai=F1o deliberamendu handiagoarekin zihoanean, erraiten zuela: = Persequar et=20 comprehendam, dividam spolia, implebitur anima mea, evaginabo gladium = meum,=20 interficiet eos manus mea. (Ex. 5). Erdietsikoitut, atrapatukoitut,=20 aspertuko natzaie, guztiak ezpataren ahotik iraganeintut. Bada orduan = berean,=20 hunela mintzo zenean, eta zihoanean, neurria bethe zeikan, kontua osatu, = eta=20 konplitu zeikan, eta beruna bezala itsas-ondarrera eroririk, bere egunak = akhabatu zeitzan.=A71
77
Itsasoko untziak, barkha = handiak,=20 anhitz daduka, karga handia iasaiten du. Erditarai=F1o betheagatik itsas = gai=F1ean=20 dago. Hirur laurdenak betheagatik ere badabilla, orai=F1o ageri da. = Guztia betha=20 dadinean, hondatzen, eta ondoratzen da, orduan estaltzen da. Zeren ezta, = soberaniak gai=F1ez eragin eztiazaionik, ezta bere neurria bai=F1o = gehiago=20 dadukaionik. Bada haur beror gerthatzen zaitzu, zeure bekhatuen = kargarekin, zuri=20 ere. Egiten ditutzu hogoi bekhatu mortal, eta orai=F1o bizi zara, = igurikitzen=20 deratzu Iainkoak. Egiten ditutzu berrogoi, eta orai=F1o ere utzten = zaitu. Egiten=20 ditutzu hirurogoi, eta guztiarekin ere badu pazientzia, pairatzen = derauzkitzu.=20 Egiten ditutzu lauretan hogoi, eta orduan bethatzen da neurria, orduan=20 mukurutzen da, orduan gainez eginik, untzia ondara bezala, zu ere, = infernuko=20 zolara erortzen zara.Ordea eztut ez, hunetan erran nai, igurikitzen duela bethi Iainkoak, = lauretan=20 hogoi bekhatu egin artei=F1o: eztut erran nahi, eztela anarterai=F1o = neurria=20 bethatzen
eta ez orduan ere, orduan bethatzen dela. Aitzitik nola asko baita = bekhatu=20 mortal bat infernura ioaiteko, benturaz bada zenbait, bekhatu bat = beragatik=20 ifernuan dagoenik, bekhatu batez neurria bethe duenik. Ohoin batzuk, = anhitz=20 ohoinkeriaren buruan urkhatzeintuzte, eta berriz bertze batzuk berehala=20 lehenbizikoan dira atrapatuak. Hala gerthazen zaie bada bekhatu = anhitzekin edo=20 gutirekin ifernura ioaiten direnei ere. Batzuei igurikitzen deraue = Iainkoak=20 luzaro, eta bertze batzuei ez hanbat. Eta zergatik ez? Den bekhatu = mortalik=20 ttipienaren ere egitera, beldur garen amoreakgatik, hartzaz neurria = betha=20 ditekeienaz geroztik. Eta hala erraiten dudanean lauretan hogoigarren = bekhatuaz=20 neurria bethazen dela, orobat, derraket, lehenbizikoaz, bigarrenaz edo=20 hirurgarrenaz betha ditekeiela. Zeren nik konparazino hunetan erran nahi = dudana=20 da, badela bekhatuetan neurri bat, badela ez aitzinago iragaiteko marra = bat eta=20 kontu bat. Eta lehenbiziko bekhatuaren egitera ere bai, bai=F1a guztiz = ere handik=20 harat, hurrenekoaren egitera behar dugula izan beldur, zeren hartzaz, = lehenaz=20 egin eztena, neurria betha baititeke.
Eta hunetarik athera ahal dezakegu, eta ikhas anhitz gauza. = Lehenbizikoa,=20 zinez gatzaitzala, zu eta ni ere zordun geure Iaungoikoari. Zeren = benturaz=20 anhitz baitago orai ifertuan, guk orai=F1okoan egin dugun bai=F1o = bekhatu=20 gutiagorekin; eta guk geureak orai=F1o, gehiago balira ere, Iainkoarekin = batean,=20 erremedia baititzakegu. Halaber, bigarrena, ikhas ahal dezakegu = hunetarik, bethi=20 ere behar dugula izan beldur, eta herabe bekhatu egitera, zeren = ezpaitakigu=20 zei=F1ez zerratzen den kontua, lehenbiziko egiten dugunaz ala = bigarrenaz. Eta=20 guztien buruan ikhas ahal dezakegu eta athera hunetarik, erhokeria = handia dela,=20 guk geure buruan daramaguna, eta erraiten duguna, bekhatuen utzten eta = obra onen=20 egiten gero hasiko garela. Zeren pensatu behar genduke, badela = bekhatuetan=20 neurri bat, kontu iakin bat, eta guk destatzen, eta ordenatzen dugun = gero=20 hartara heldu gabe, kontu hura konpli ditekeiela, eta neurria=20 betha.
=A7 2
78
Erraiten du Aristotelek = eta hari=20 iarraikitzen zaitza bertze filosofo guztiak ere: Omnia viventia, quae = dicuntur natura constantia, habent certum limitem suae quantitatis = (Arist. 2=20 ex anima cap. 4 tex. 41). Bizitzen diren gauza guztiek, badute bere = neurria bere=20 handitasunean, eta bai ttipitasunean ere. Gizona ezin dateke zigarra = bezain=20 ttipi, eta ez zigarra ere, gizona bezain handi. Eta nola bizitzen diren = gauza=20 guztiek baitute bere handitasunean, eta ttipitasunean bere pontua eta = neurria,=20 hala dute iraupenean ere bere denbora. Denbora batetarai=F1o, iraun ahal = dezateke,=20 eta ez gehiago: handik harat guztiak dohazi beheitituaz, ahituaz, eta = bere=20 indarrean flakatuaz. Animalia batzuek gehiago irauten dute, bertze = batzuek=20 bai=F1o, eta bai zuhaitzek ere. Ordea guztiek dute ber denbora iakin = bat, eta=20 neurri bat. Hala dute bada bekhatuek, eta bekhatoreek ere bere arauaz = bere=20 neurria eta kontua zenbatetarai=F1o hel, eta bai denbora ere = noizarterai=F1o iraun.=20 Eta denbora hura konplituz gero, neurria bethez gero, eztu Iainkoak = gehiago=20 igurikitzen. Hala emaiten du aditzera Eskritura Sainduak, erraiten = duenean:=20 Vade et interroga mulierem praegnantem, si quando impleverit novem = menses=20 suos, adhuc poterit matrix ejus retinere partum in semetipsa? = (Esdrae 4 cap.=20 4). Zoaz, eta galdegiozu emazte izorrari, ea bederatzi hillabetheak = bethez gero,=20 eduki ahal dezakeien haurra sabelean? Ihardetsiko deratzu, ezetz. Ez eta = beraz=20 Iainkoak ere, bekhatuen neurria bethez gero, ezin dadukaio, bere = iustiziaren=20 arauaz, bere kolera agertu gabe. Eta erraiten badu ere Esaias profetak:=20 Expectat Dominus ut misereatur nostri (Is. 38): Igurikitzen du = Iainkoak=20 gutzaz miserikordia izaiteko: aditzen da, igurikitzen duela, baldin = neurria=20 bethe ezpada, denbora konplitu ezpada. Hala erran eta egin ere zuen = Iainkoak=20 berak Noeren denboran, uholde handi harzaz mundua hondatu zuenean. = Impleta=20 est terra iniquitate et ego disperdam eos cum terra (Gen. 6). Bethe = da lurra=20 gaixtakeriaz, mukurutu da maliziaz, ezta beraz zer gehiago igurikirik, = ditzagun=20 guztiak lurrarekin batean gal eta honda. Eta hala hondatu=20 zituen.79
Eta lurrarekin batean erraiten du: = Disperdamus=20 eos cum terra, zeren lurra gelditu bazen ere, ordea Glosak dioen = bezala:=20 Per salsedinem aquarum, ipsa terra peiorata est (Glos. lyrana = cap. 6=20 Gen.). Uholde hartzaz gero lurra ere mehatua, eta flakatua gelditu zen. = Pontu=20 hunetara ezta gaizki heldu San Mateo Ebanjelistak ibentzen duen = konparazino bat=20 (Mt. 13), zei=F1etzaz frogatzen baita, bekhatuetan bezala, obra onetan = ere,=20 neurria betha artei=F1o, eta zorhi artei=F1o, igurikitzen duela = Iainkoak. Eta da=20 konparazinoa: Gizon batek erein zuen bere landan hazi ona, ogi bihi = garbia,=20 bai=F1a gero zenbait nahastekarik egotzi zuen gai=F1etik hazi gaixtoa. = Eta=20 denborarekin batean hasi ziren hazi biak, ona eta gaixtoa, agertzen. = Agertu=20 zirenean, erran zioten bere muthilek nabusiari: Vis imus et = colligimus ea?=20 Iauna, zuk hazi ona eta garbia erein zenduen zeure landan eta = alhorrean,=20 bai=F1a badakusagu, on harekin batean sorthu dela gaixtoa ere. Nahi duzu = bada=20 goazin, eta gaixto hura, athera dezagun, bil dezagun? Non. Ez, = ihardesten=20 deraue, eztut nahi. Sinite utraque crescere usque ad messem. = Igurikazue=20 aphur bat, zaudete orai=F1o, luza ezazue uztarai=F1o, utzkitzue hazi = biak, ona eta=20 gaixtoa haztera, handitzera, eta zorhitzera: eta gero orduan ebakiko = ditutzue=20 guztiak; eta onak ongi bildurik, eta zamaturik, ailtxatuko, eta gaixtoak = ere=20 elkharganarik, sura egotziko ditutzue. Etzuen nahi zorhi artei=F1o, bere = sasoi=F1era, eta mugara hel artei=F1o, nehork utki zitzan ez eta = zorhituz gero ere=20 geldi zitezin.Hala egiten du bada gure Iainkoak ere, hala onekin nola gaixtoekin.=20 Igurikitzen deraue guztiei zorhi arteino, bere mugara, sasoi=F1era, eta = neurrira=20 hel artei=F1o. Eta gero orduan, onak bere loriako ailtxatzeintu, eta = gaixtoak=20 sekulako penetara egotzteintu. Fruituak utzten ditutzu ontzera, = umotzera, eta=20 bere sasoi=F1era heltzera: hala utzten ditu bada Iainkoak ere onak = ontasunean, eta=20 gaixtoak gaixtatasunean zorhitzera, eta neurriaren bethatzera.
=A7 3
80
Gure Iaungoikoak, = ikhusirik iarri=20 zeitzala gaiztakeriari iendeak, erran zuen bihotz min handi batekin: = Tactus=20 dolore cordis intrinsecus: zeren berak nahi etzuena, munduko = bekhatuek=20 eragiten baitzeraukaten. Delebo hominem quem creavi a facie terrae = (Gen.=20 6). Neurk egin nuen gizona, neurk deseginen dut, khenduko dut lurraren = gai=F1etik.=20 Eta hunetakotzat, deitu zuen Noe zeritzan gizon bat, zein, bera = zortzigarren,=20 etxatier guztia, gerthatu baitzen on eta iustu, eta hari erran zioen: = Repleta=20 est terra iniquitate. Bethe da mundua bekhatuz eta maliziaz, = gai=F1ez egin=20 hurran du gaixtakeriaz. Eta hala deliberatu dut guztien uholde batez = desegitera=20 eta hondatzera. Ordea eman nahi derauet asti, ephe, termino eta espatio=20 bizitzeko, eta penitentzia egiteko, ehun eta hogoi urthe. Eta bitarte = hunetan=20 zuk, erraiten dio Noeri, bertzeen abisatzeko, eta zeure etxekoen = salbatzeko, eta=20 halaber animalia suerte guztietarik haziaren eta arrazaren gelditzeko, = eginen=20 duzu untzi bat, barkha handi bat, erran den gauzako asko handi datekeien = bezalakoa. Eta hala egin ere zuen. Eta hartan sarthu zirenak, bizirik = salbatu,=20 eta eskapatu zirren, eta ez bertzerik.81
Orai hemen behar da konsideratu pontu = bat.=20 Untziaren eragiterakoan, erran zerauen Iainkoak igurikiko zerauela ehun = eta=20 hogoi urthez. Bai=F1a baldin kontua ongi atheratzen badugu, edirenen = dugu,=20 etzerauela iguriki ehunez baizen. Zeren ageri da ezen, untiziaren edo = barkharen=20 manua izan zuenean, bortzetan ehun urthe zituela Noek, eta gero seietan=20 ehunetara heldu zenean, ethorri zela uholdea. Zer erran nahi du bada = hunek?=20 Prometa igurikiko zerauela ehun eta hogoi urthez, eta ez iguriki ehunez = baizen?=20 Non dira gai=F1erakoak? Zer murritzte da haur? Zergatik eztu bere = promesa osoki=20 konplitzen? Ihardesten du San Krisostomok: Antequam implerentur anni=20 promissi, universale introduxit excidium, et hoc fuit sacrae = misericordiae=20 maximum indicium. Nam, quoniam vidit incurabiliter illos peccare, et non = solum=20 nihil ex indicibili longanimitate sua proficere, sed et incrudescere = ulcera,=20 propterea succidit tempus ut ne maiori scilicet poenae se obnoxios = facerent=20 (Chrys. Hom. 25 in cap. 7 Gen. tom. 1). Egia da, prometatu zituen = urtheak=20 konplitu gabe, igorri zuen Iainkoak uholdea. Eta haur izatu zen = miserikordia=20 sakratuaren sei=F1ale handi bat. Zeren nola ikhusi baitzuen, egunoro = bekhatu=20 egiten hari zirela, eta aitzinerat ere hala hariko zirela, eta = igurikitzeaz,=20 denbora gehiago emaiteaz, probetxu bai=F1o kalte gehiago heldu zeiela, = bekhatuen=20 zauriak gordintzenago, eta gaizkoatzenago zirela, hobenduriago egiten = zirela,=20 urrikaldurik, pena gutiago ethor zekien amoreakgatik, gutitu zerauen = denbora,=20 eta laburtu hogoi urthez, eman zerauen ephea eta promesa. Hunela = ihardesten du=20 San Krisostomok. Eta arrazoin ona da haur. Bai=F1a ez ni narraion = gauzaren=20 frogatzeko. Hartarakotzat edireiten da bertze bat San Jeronimo baithan, = eta ene=20 ustez ez gaixtoa. Eta da arrazoi=F1a: prometatu zerauen, igurikiko = zerauela ehun=20 eta hogoi urthez, ez ordea iguriki ehunez baizen. Zeren ehun eta hogoi = urthez=20 egin behar zituzten bekhatuak, edo egin behar etzituztenak, ehunez egin=20 baitzituzten, ehunez neurria bethe baitzuten. Eta nola neurria bethez = gero,=20 ezpaitzen zer gehiago igurikirik: halatan, nola berak lehiatu baitziren = bekhatu=20 egitera, eta neurriaren bethatzera, deliberatu zuen Iainkoak ere hei = biziaren=20 laburtzera, eta hogoi urtheren denboraren gutitzera eta ephaitera (Vid. = Hieron.=20 de quaest. hebraicis super hunc locum).82
Hunetarik athera ahal dezakegu, behar = gandukeiela,=20 gehiago bizitzeagatik bedere, bekhatu egitetik gibelatu, eta hartan = neurria=20 bethatzetik eskusatu. Halatan erraiten deraue Ieremias profetak iuduei: = Quare=20 facitis malum grande hoc contra animas vestras, ut intereat ex vobis vir = et=20 mulier? Zeuen buruon etsaiak, Iainkoagatik egin nahi ezpaduzue ere, = zergatik=20 zeuen probetxuagatik eta gehiago bizitzeagatik bedere, etzarete bekhatu = egitetik=20 begiratzen? Eztakusazue, bekhatu egiteaz, eta heken kontuaren = konplitzeaz, bizia=20 laburtzen duzuela? Eta halatan bertzela hillen zineten bai=F1o lehen = hiltzen=20 zaretela? Zeren kontua konplituz gero, ezpaita gehiago bizitzerik.Prometatu zerauen gure Iaungoikoak Abrahani eta haren ondokoei, = emanen=20 zerauela Iudeako erresuma on hura. Ordea etzerauen, prometatu eta = berehala eman.=20 Eta zergatik ez? Ihardesten du Iainkoak berak: Necdum enim completae = sunt=20 iniquitates amorrhaeorum (Gen. 15). Ezterauet emaiten berehala, = zeren=20 ezpaitira orai=F1o bethe eta konplitu Amorreoen bekhatuak, zeinek = baitadukate=20 herri hura. Hek neurria betha dezatenean, eta kontua konpli, orduan = edekiko=20 derauet hei, eta emanen Abrahani eta haren ondokoei.
Etzuen iduriz hala egin Sodomakoekin eta Gomorrakoekin: hek erran eta = berehala, gehiago iguriki gabe, zerutik su bat igorririk erre zituen. = Zeren ia=20 ordukotzat neurria bethe baitzuten. Eta hunen gai=F1ean erraiten du San = Agustinek:=20 Quo exemplo manifeste instruimur, singulos secundum peccatorum suorum = plenitudinem consummari, et tamdiu ut convertantur sustinere, quamdiu = cumulum=20 suorum, non habuerint, delictorum, consummatum (Vid August. de vita=20 christiana tom. 9). Exenplo hunetzaz emaiten zaiku aditzera, eta = erakusten=20 klarki, bat bederari, bere bekhatuak bethe dituenean, bethatzen zaitzala = bere=20 egunak ere: denbora hartarai=F1o igurikitzen zaikala, eta ez=20 gehiago.
83
Eta baldin orainokoan erran ditugun = gauza hauk=20 guztiok egiak badira, nola baitira egiak: baldin Iainkoak deliberatua = badaduka=20 igurikitzeko neurria betha artei=F1o eta ez gehiago. Zertan pensatzen = othe duzu=20 zuk, orainokoan ere, buruan ille duzun bai=F1o bekhatu gehiago egin = duzunorrek?=20 Zer dakizu hurran lehenbiziko eginen duzunaz, zuk zeure neurria = bethatzen=20 duzunz? Kontua konplitzen duzunz? Zer dakizu lehenbiziko eginen duzun = bekhaturen=20 begira dagoenz Iainkoa, zure egunen akhabatzeko, eta mundutik = atheratzeko?=20 Konsideratzekoa, eta bethi ere gogoan edukitzeko pontua da haur. Baina = zuk pontu=20 hunez eta bertze hunelakoez ere kontu guti eginik, zeure gero hartara = laster=20 egiten duzu, eta bethiere gero onduko zarela, eta zure neurria eztela = orai=F1o=20 betheko erraiten duzu.Ordea zer izanen da, zure gero hura heldu gabe, zure bekhatuen kontua = bere=20 kontura hel badadi? Eta zure bizia ere akhaba badadi?
Konsiderazino haur beror, bertzerik gabe, asko behar lizateke, ez = gehiago=20 gerotik gerora ibiltzeko: edo bai behintzat bekhatu baten egitera = zohazinean,=20 haren egitetik ixtitzeko eta gibelatzeko. Zeren pensatu behar zenduke = ezen,=20 egitera zohazin bekhatu hura, dela benturaz, zure azken bekhatua, eta = hartzaz=20 zuk zeure neurria bethatzen duzula, zeren etzara segur.
Anhitz bekhatu egin duzu orai=F1okoan, eta guztiarekin ere utzten = zaitu orai=F1o=20 Iainkoak, igurikitzen deratzu. Beraz esperantza ahal dukezu, eztuzula = orai=F1o=20 neurria bethe. Ordea betha dezakezu, lehenbiziko eginen duzunaz, beraz = haren=20 egitetik behar duzu begiratu.
Eta hala bira iraganak iragan, hek ahalik eta hobekiena erremedia = ditzagun,=20 eta aitzinerat gehiago egitetik ahalez begira gaitezin. Bethiere pontu = haur,=20 neurriaren bethatzeko peril haur, gogoan edukitzen dugula. Eta bizitzen = garela,=20 ez bekhatuz eta gaixtakeriaz, bai=F1a ontasunez eta obra onez, neurria = betherik,=20 azkenean zeruko loria erdiets dezakegun bezala.
ANHITZ BALIO DUELA IAINKOAREN MISERIKORDIAK, ETA NOLA = BEHAR DEN=20 HARTAN FIDATU
KAP. X
84
Erraiten du San Tomasek: = Fiducia=20 est spes roborata, ex aliqua firma oponione (S. Thom. 1 p. q. 129 = art. 6 in=20 corp. et ad 3). Fidanzia da esperantza bar bortiztua, indarztatua, eta = ustez=20 ongi finkatua eta seguratua. Duzunean adiskide bat aberatsa, = botheretsua, eta=20 zeure egiteko guztietan bethiere fin eta leial frogatua: halakoaren = hitza=20 dirutzat hartzen duzu, eskentzea, emaitea bezanbat zaitzu: aren = promesetan,=20 kheinuetan eta are aieruetan ere, fidantzia handia dadukazu. Beraz = hunelatan=20 arrazoi=F1ekin edukiko dugu guk ere fidantzia handia, eta esperantza = beroa, geure=20 Iainkoa baithan eta haren miserikordian. Zeren han edirenen ditugu, are=20 abantaillatuki, fidatzeko eta esperantza izaiteko, ahal diratekeien = segurantza=20 guztiak.Lehenbizikorik, hura da gure adiskide, eta hain adiskide, non zerutik = lurrera=20 iautsirik, lurrean guregatik, are bere etsai ginituelarik, bere bizia = liberalki=20 eta bolondreski eman baitzuen. Hala erraiten du Iondone Paulok: = Commendat=20 Deus Charitatem suam in nobis, quoniam, cum adhuc peccatores essemus, = Christus=20 pro nobis mortuus est (Rom. 5).
Halaber hura da aberats eta botheretsu. Zeren zerua eta lurra, zeruko = eta=20 lurreko gauza guztiekin bereak, berak eginak, eta bere eskuko = baititu. Domini=20 est terra et plenitudo eius (Ps. 23). Egin bitezi, erraiteaz, egin = zituen,=20 eta desegin bitezi erraiteaz, desegin ditzake. Ipse dixit et facta = sunt=20 (Ps. 32). Ezta ibiltzerik eta ez higitzerik, ezta irauterik eta ez hats=20 hartzerik, haren nahia eta borondatea gabe. In ipso enim vivimus, = movemur et=20 sumus (Act. 17).
85
Bada fintasunaz, bere hitzaren leial, = eta iabe=20 izaiteaz, ezta zer erranik. Respicite filii nationes hominum, et = scitote,=20 quia nullus speravit in Domino, et confusus est. Quis enim permansit in = mandatis=20 eius, et derelictus est? Aut quis invocavit eum et despexit illum? = (Eccli.=20 2). Beha ezazue munduko ienderazino guztietara, eta edirenen duzue = eztela=20 egundai=F1o, Iauna baithan fidatu denik galdu, eta ez bere beharrean, = behar den=20 bidean, hura behartu duenik, bere behar duena gabe, gelditu. Halatan = erraiten du=20 errege Davitek: Iacta super Dominum curam tuam, et ipse te enutriet = (Ps.=20 54). Nahi baduzu zutzaz ongi dohan, eta ongi iltki dadin, ibeintzatzu = zeure=20 esperantza, fidantza, eta ardura guztiak Iainkoa baithan, haren = gai=F1era egotz=20 itzatzu. Zeren munduko iduriz erremediorik eztuten egitekoei ere hark = edirenen=20 deraue eta emanen buru. Badirudi ezen hunen aditzera emaiteagatik = anhitzetan ere=20 utzten gaituela geure Iaungoikoak hersturatan iartzera, egitekotan = sartzera, eta=20 zerutik baizen erremediorik ezin dukegun bezalako pontura, ethortzera: = lurraz,=20 eta lurreko habe, iabe, eta fabore guztiez etsiturik, zerura eta = zerukoetara,=20 fidantzia handirekin laster dagigun amoreakgatik. Hala erraiten du San=20 Krisostomok: Quando res in maximam inciderit inopiam, tunc tu maxime = spera;=20 tunc enim Deus maximam suam ostendit potentiam; non a priomordio, sed = quando res=20 fuerit maxime desperata (Chrys. hom. 17 tom. 1). Egitekoak = egitekotan=20 direnean, galdugordean dabiltzanean, orduan edukazu zuk egundai=F1o = bai=F1o=20 esperantza gehiago. Zeren orduan, erakutsiko du Iainkoak bere bothere = handia: ez=20 egiotekoaren hastean, bai=F1a bai premiarik handienean, eta nehondik = erremediorik=20 eztela dirudienean. Zeren orduan da Iainkoaren faborearen eta = laguntzaren=20 sasoi=F1a eta puntada. Beraz orduan behar duzu zuk Iainkoa baithan, eta = haren=20 miserikordian, fidatu eta esperantzatu.Eta hala egiten duzun denboran, eztu ez Iainkoak faltatzen. Aitzitik = bere=20 ontasunaren, miserikordiaren eta botherearen erakusteagatik, orduan = laster=20 egiten du, orduan heltzen zaitzu, orduan zuk pensatu ere etzendukeien = bidetik,=20 erremedio igortzen deratzu. Iakin dezazun, bertze erremedio guztiak = ahitu=20 direnean, harenak hasten direla. Iakin dezazun bertze guztiek deus ezin = eginez=20 utzi zaituztenean, hark badaidikeiela, eta orduan faboratzen=20 zaituela.
86
Hala faboratu zuen Ionas profeta hirur = egunez eta=20 gauez baleak sabelean bizirik erabilli zuenean. Hala faboratu eta = begiratu=20 zituen Israeleko semeak ere itsasbazterrean, errege Faraonek alde = guztietarik=20 inguratuak, eta ezin ihesik zeidiketen bezala, ustez hartuak eta = atrapatuak=20 zedutzanean.Hala faboratu zuen Susana, Lege zaharreko emazte prestu hura ere, = bere=20 senharraz bertzerekin izan zela, falsoki akhusaturik, harriz iokatzera,=20 zeramatenean. Finean hala faboratu zuen Daniel profeta ere, lehoinen = artetik eta=20 botheretik osorik eta salborik athera zuenean.
Nork erran zukeien, gizon bat hirur egunez eta gauez balearen = sabelean ibiliz=20 gero, bizirik leihorrera iltkiko zela? Nork sinhetsi zukeien Israeleko = semeak,=20 itsas-bazterrean, hain herstura handian izan zirenak, Faraonen = eskuetarik=20 itzuriko zirela? Eta Faraon bera bothere guztiarekin ithorik han = geldituko zela?=20 Nork pensatu zukeien Susana gaixtotzat kondenaturik, plazara galtzeko = atheraz=20 gero, hanbat ohorerekin etxerat bihurtuko zela, eta haren = akhusatzailleak eta=20 kondenatzailleak, haren lekuan kondenatuak eta iustiziatuak izanen = zirela?=20 Finean, nori gogora zitzaikaion Daniel bezalakoa, lehoin gose-minduek = bere=20 menean, eta atzaparren artean edukiz gero, desegin gabe, eta iretsi gabe = utziko=20 zutela? Hauk dira Iainkoaren mirakuilluak, Iainkoak berak egin ahal=20 zitzakeienak, eta ez bertzek. Eta egin zituen iende heken alditan. Zeren = hek=20 herstura hetan zirenean, bere esperantza guztia, fidantzia handirekin, = Iainkoa=20 baithan ibeni baitzuten. Hala ibeni gabez, Israeleko seme Ejiptotik = iltki=20 zirenetarik, etziren Iosue eta Kalef baizen, herri prometatuan sarthu. = Zeren=20 guztien artetik, hek biek bai, bai=F1a ezpaitzuen bertzek, Iainkoaren = promesetan=20 eta erranetan behar zen esperantza, sinhestea eta fidantzia=20 eduki.
=A7 1
87
Abiatu zen egun batez Iondone Petri, = itsas=20 gai=F1ean, Iesukristo bere nabusiagana. Eta abiatu zen berehala oi=F1ez, = untzirik=20 eta xaluparik edo batelik gabe, leihorrean izan bailliz bezala, = fidantzia handi=20 batekin, esperantza segur batekin, bere Iainko nabusiagana zihoanaz = geroztik,=20 haren faborearekin batean, itsasoak iasanen zuela, etzela ithoko, eta ez = hondatuko. Eta etzen ez enganatu. Zeren fidantzia hark iraun zeraukan = bitartean=20 iasan zuen itsasoak, etzen ondora, leihorrean bezain segurki eta = gogortki=20 finkatzen zituen oi=F1ak. Bai=F1a gero haize bat iaikirik, itsasoa = handitzen, eta=20 haserretzen hasi zenean, hasi zen halaber Iondone Petri ere, izitzen,=20 ikharatzen, dudatzen, esperantzaren eta fidantziaren galtzen. Eta nola=20 baitzihoan dudatuaz, eta fidantziaren galduaz, hala zihoan itsasoan = barrena ere=20 sarthuaz, estaliaz eta hondatuaz: halako moldez, ezen azkenean guztiz = honda=20 etzedin, bere nabusiak eskua goiti edukitzeko, eman behar izatu = baitzeraukan,=20 erraiten zioela: Modicae fidei, quare dubitasti? (Mt. 14). Ha = fede=20 aphurretakoa, fidantzia gutitakoa, zergatik dudatu duk? Zergatik ez aiz = leheneko=20 gogoan eta sinhestean fin egotu? Fidantzia izan zuen bitartean, ongi = ioan=20 zeikan, orduan iasan zuen itsasoak. Bai=F1a fidantzia hura faltatu = zeikanean,=20 faltatu zeikan itsasoari ere, iasaiteko eta sostengatzeko indarra eta = botherea.=20 Halatan erraiten du errege Davitek: Qui confidunt in Domino sicut = mons=20 Sion. Iauna baithan fidatzen direnak Siongo oihana eta mendia bezala = izanen=20 dira: hura bezain fermo, fintko, segur eta bortitz.Beraz hunelatan anhitz balio du esperantzak, indar handia du = fidantziak, hain=20 handia ezen baitirudi, asko izanen dela fidantzia hura bera, = batbederaren,=20 egitekotan denean, eta guztiz ere bere azken finean gaixtoago bada ere,=20 salbatzeko eta bide onean ibentzeko. Ez horrelakorik. Hala iduriagatik, = ezta=20 hala, ezta fidantzia bera asko izanen. Zeren egia da, anhitz balio du=20 fidantziak, indar handia du esperantzak. Ordea aditzen dela neurriz, = soberania=20 gabe. Zeren soberania guztiak dira gaixto, hunen ondoko kapituluan = ageriko den=20 bezala.
IAINKOAREN MISERIKORDIAN FIDATURIK EZTELA PENITENTZIA = EGITEA=20 GEROKO UTZI BEHAR
KAP. XI
88
Erraiten du San = Agustinek, Iainkoaren=20 miserikordian sobera fidatzen direnez mintzo dela, erraiten dutela = halakoek:=20 Miserikordios da Iainkoa, bihotz-bera, amorioz eta ontasunez bethea; = beraz=20 eztugu zer lehiaturik obra onen egitera. Zeren berdin ezta deusen = perilik,=20 orobat da bihar, orobat da gero. Ahal dukegu esperantza, fidantza eta = segurantza=20 bizitze luzea emanen derakula; eta noiz nahi den, zahartzean, eta are=20 hiltzerakoan ere, geure bekhatu guztiak barkhatuko derauzkigula. Zeren = hain=20 gauza onak, miserikordiosak, bihotzberak, eta amoltsuak, ez liakitke = bertzela=20 egiten, ez liakitke nehori gaitzik emaiten (Vid. August de vera et falsa = paenit.=20 cap. 4, tom. 4).Guregatik zerutik lurrera iautsi zen; guregatik bizia eman zuen, = gorputzeko=20 odol guztia isuri zuen: eta odol hartzaz, bere Aitaren eta gure arteko = trabua=20 eta etsaigoa khendurik, bekhatuaren zorra osoki iustiziaren arauaz = pagaturik,=20 eta gathibutasunetik ere atherarik libertatean ibeni ginituen. Eta = Iainkoak=20 hunelako gauzarik egin bai=F1o lehen, Lege zaharrean ere, gaixtoak berak = kondenatzen ziren eta ez bertzerik. Beraz orai eztira gaixto guztiak ere = kondenatzen, edo gaixtoak erraxki ontzen dira. Zeren bertzela zer = diferentzia=20 lizateke leheneko denboratik hunetara? Edo zer probetxu genduke guk, = Iainkoaren=20 mundu hunetan ibiliaz, eta penatuaz? Eta Iainkoak berak erran bazuen = ere,=20 multi sunt vocati, pauci vero electi (Mt. 20), anhitz direla = deituak,=20 bai=F1a gutiak hautatuak: hargatik eztugu guk giristinok, zer iziturik. = Zeren=20 giristinorik baizen ezta salbatzen, eta gutiak dira giristinoak, = giristino=20 eztirenen aldean. Eta hala erraiten denean anhitz direla deituak eta = gutiak=20 hautatuak, aditzen da Ientilak, Mairuak, Turkoak, Iuduak, Luterak, eta = munduko=20 bertze guztiak direla deituak. Bai=F1a gutiak, giristinoak berak = hautatuak, eta ez=20 bertzerik.
Hunela dio San Augustinek, erraiten dutela iende suerte batzuek. = Bai=F1a=20 parterik gehienean erraiten dute gaizki eta gaixtoki. Minzatze molde = haur, gure=20 etsai gaixtoaren buruan pensatua da, eta handik iltkia. Zeren orai, = Iaungoikoak=20 heriotze errezibituz gero, errazago bada ere salbatzea, eta = bekhatuetarik=20 ilkitzea lehen bai=F1o. Ordea orai ere iltki behar da, ezta erraztasun = haren=20 esperantzan bekhatutan egon behar.
89
Nola etsai gaixtoak gure Iainkoari = berari,=20 tenploaren gai=F1era tentatzera eraman zuenean, erran baitzioen: = Mitte te=20 deorsum (Mt. 4). Egotz zezala handik behera bere burua; zeren berdin = aingiruek iasanen zutela, min hartzetik begiratuko zutela. Hala erraiten = deratzu=20 zuri ere orai. Egotzazu zeure burua gogoan darabillazun bekhatu = horretan, obra=20 ezazu zeure desira konpli ezazu, etzaitzala deusek ere gibela. Zeren = berdin nola=20 Iainkoa baita hain on eta miserikordios, etzaitu urrikituko, etzaitzu = kalterik=20 ethorriko. Zuregatik bizia eman zuenak, hanbat pena eta trabaillu iragan = zuenak,=20 eztu ez, hek guztiak, alfer gertha ditezin nahiko, etzaitu galtzera = utziko.=20 Egotz ezazu beraz zeure burua, egizu bekhatu, fida zaitezi, etzarela = deusen=20 beldur.Haur da deabruaren hitzkuntza, haren eskolan irakurtua, han erei=F1a, = eta=20 handik banatua. Iainkoaren miserikordiatik, ontasunetik, eta Pasione = sainduaren=20 meritutik, eta baliostasunetik, nahi duzu hartu okhasino eta ausartzia = bekhatu=20 egiteko, eta bekhatutan egoiteko. Hain da itsustasun eta itsutasun = handia eta=20 iende galduen kontua haur, ezen gure Salbatzaillea arrenkuratu ezpazen = ere bere=20 heriotze penatuaz eta desohorezkoaz, arrenkuratu, eta sentikortu baitzen = bidegabe hunetzaz, erraiten zuela: Supra dorsum meum fabricaverunt=20 peccatores, prolongaverunt iniquitatem suam (Ps. 128). Ene sorbalden = gai=F1ean=20 egin zuten egur bekhatoreek, han bere gaixtakeria hedatu, luzatu eta = zabaldu=20 zuten. Erran nahi du: gaixtoek bere gaixtakerien egiteko, eta hetan = luzaro=20 egoiteko, hartzen dituzte zimendutzat eta okhasinotzat, nik neure = sorbalden=20 gai=F1ean errezibitu nituen azoteak, kolpeak, penak eta oi=F1hazeak. Eta = hetan=20 fidaturik, hetan esperantzaturik eta kontu eginik, berdin nik hekengatik = pagatu=20 nuela, ausartzen dira bekhatu egitera, eta bekhatutan egoitera, erraiten = dutela:=20 miserikordios da Iainkoa, maite gaitu, on derizku, bereak, bere odolaz = erosiak=20 gaitu, men menera gaitezinean eztiazaigu falta: beraz har dezakegu esku = eta=20 lizentzia zenbait bekhaturen egiteko. Erran behar da miserikordios dela = Iainkoa,=20 hunelako ahapaldiak, hunein itsusiak pairatzen dituenean. =
=A7 1
90
San Basiliok bertze = hitzkuntza batez=20 usatzen du gauza hunetzaz mintzo denean, erraiten duela: Nam et ille=20 misericordiam cum iudicio exhibet, qui in pondere, numero et mensura = admetitur,=20 cuiusque merita et appendit (Basil. Hom. super Ps. 32). Eztadilla = nehor=20 Iainkoaren miserikordian sobera fida. Zeren nola Iaungoikoak gure obra = guztiak,=20 kontuan, pisuan, eta neurrian kontatzen, pisatzen eta neurtzen baititu: = hala=20 bere miserikordiaz ere, kontuz, pisuz, eta neurriz, iustiziaren arauaz = usatzen=20 du Mel invenisti, comede quod sufficit tibi, ne forte satiatus evomas = illud,=20 dio Spiritu Sainduak (Prov. 25). Ediren duzu eztia, ian ezazu bada = neurriz,=20 asko duzun bezain bertze, eta ez gehiago, ase-eginik, okha eztagizun, = ahotik=20 bihur eztezazun.Iustizia min da, eta garratz, eta miserikordia gozo eta ezti. Ordea = ezti=20 hartarik, ezti izanagatik, ezta sobera ian behar, ezta miserikordiaren=20 eztitasunean fidaturik, bekhaturik egin behar. Zeren hala egitea, ezti = sobera=20 iatea da.
Ne dicas miseratio Dei magna est, multitudinis peccatorum meorum=20 miserebitur: misericordia enim et ira cito ab illo proximant. (Eccli = 5).=20 Ezterrazula miserikordios dela Iainkoa, eta zeure bekhatu guztiak = barkhatuko=20 derauzkitzula. Zeren miserikordia eta iustizia hurbil dagotza Iainkoari, = eta=20 elkharri, eta iustiziak bekhatoretara daduka begia. Miserikordiaren = eztitasunari=20 behatzen diozun bezala, behatu behar diozu iustiziaren garratztasunari = ere.=20 Zeren Iainkoa hain da iustiziati nola miserikordios. Miserikordia eta = iustizia,=20 berdin dira pisuan, berdin dira balantzan.
91
Egia da San Tomasek dioen bezala: = Magis=20 proprium est Deo misereri et parcere quam punire, propter eius bonitatem = infinitam, illud enim secundum se Deo convenit, hoc autem secundum = nostra=20 peccata (S. Thom. 2, 2 q. 21, art. 2). Plazentago eta laketago zaika = Iainkoari miserikordia, iustizia bai=F1o, eta bai barkhatzea ere, = gaztigatzea=20 bai=F1o. Eta halatan usatzen du anhitzetan ere bere miserikordiaz, guk = merezi=20 gaberik, bere ontasunagatik beragatik; bai=F1a ez iustiziaz, eztu behin = ere=20 usatzen, guk lehenik geure bekhatuez hartara behartu gabe. Ordea = izaiteaz denaz=20 bezanbatean, bada Iainkoa baithan hanbat iustizia, nola miserikordia: = nola=20 ageriko baita bertze munduan, hemengo denbora miserikordiazko haur = iragan=20 dadinean. Hargatik erraiten du profeta Davitek: Misericordiam et = iustitiam=20 cantabo tibi Domine (Ps. 100). Iauna, miserikordia eta iustizia = kantatuko=20 derauzkitzut, biak berdin, hain ongi bata nola bertzea.Miserikordiaz soilki, eta bakharrik, iustiziaz konturik egin = gabe, mintzo=20 denak, eztaki zer mintzo den, eztu halakoak iustiziaren handitasuna = ikhusten.=20 Eta ikhusazu nola eztuen ikhusten. Zuk diozu miserikordios dela Iainkoa, = eta=20 ongi diozu. Bai=F1a zuk, Iainkoa miserikordios dela diozunorrek, aditu = behar=20 ditutzu aphur bat iustiziaren tornuak eta kolpeak ere, hek aditurik, = fidantzia=20 erhoak utz ditzatzun amoreakgatik.
=A7 2
92
Iustiziaren lehenbiziko = kolpea eta=20 desarra izan zen goitian, zeruko Aingiruetan, Luziferren eta haren = lagunen=20 gai=F1ean. Zeruko aingirurik ederrena, abantaillatuena, eta Iainkoaren = adiskiderik=20 handiena, egotzi zuen iustiziak, urguillutasuneko bekhatu batengatik, = sekula=20 fingabekotzat, ifernuko peneetara. Eta Aingiru guztien lehena, = aitzindaria eta=20 agintaria, egin zen deabru, eta deabru guztien buruzagi, kidoin, eta = kapitain.=20 Zen ederrena, egin zen itsusienik; bere gogarena gaizkienik. Onhetsiena, = gaitzetsienik; eta gorena, beherenik. Halako suertez non Esaias profetak = hain=20 iautsapen handiaz miretsirik, galdegiten baitio Luzifer berari: = Quomodo=20 cecidisti Lucifer qui mane oriebaris? (Is. 14). Nola erori zinen, = Luzifer?=20 Nola erori zinen artizarra, goizean goiz, oillaritean sortzen eta = ilkitzen ohi=20 zinena? Hain gora zeneundezina? Handia eta izigarria izan zen, zeruan = iustiziak=20 egin zuen kolpe hura.Bai=F1a egin zuen lurrean ere bertze bat, ez bere arauaz atseginagoa, = baldin=20 erremediorik ordenatu ezpalitzaika, zein baita Adanen bekhatuari eman = zeikan=20 gaztigua. Zeruan Luziferrek berak bedere egin zuen bekhatu; eta ezta = miretsteko=20 nor bere bekhatuagatik, penatzea. Bai=F1a lurrean bertzeren = bekhatuagatik,=20 Adanenagatik, haren ondoko guztiak, are sorthu bai=F1o lehen, bere = amaren sabelean=20 pitzten diren pontuan, diren bekhatore, eta hobenduri: eta hanbat = urtheren=20 buruan eztakion ahantz Iainkoari bekhatu hura, nork eztu miretsiko? Zer = ahal=20 dateke iustizia bortitzagorik?
Miserikordios da Iainkoa, eta bere miserikordia guztiarekin, beha = dagoka=20 ifernuan dagoen bati; ikhusten du, eta ikhusiko du, nola milla urthez, = eta hamar=20 millaz penatzen den. Eta guztiarekin ere, hala ikhusiagatik ere, han = bere=20 lekhuan utzten du. Etzaika bat ere bihotzik hautsten: etzaika bat ere = hala=20 dagoen on-beharra urrikaltzen. Aitzirik atsegin hartzen du, zeren hala = penatzen=20 den, eta nahi du pena dadin, eta are handik ilkitzeko esperantzarik gabe = pena=20 dadin. Gogortasunaren handia. Iustiziaren bortitza. Zuk diozu = miserikordios dela=20 Iainkoa. Bai=F1a hunetan badirudi, iustiziatiago dela; eta iustiziak = garaitzen=20 duela miserikordia. Eta arrazoinekin dirudi hala.
Zeren ezpaita bertze munduam izanen gaixtoentzat miserikordiarik.
Miserikordios da Iainkoa, bai=F1a erran behar da Iustiziati ere = badela. Zeren=20 munduari barkhatzera, ezin deusek ere balakatu zuen eta amoratu, bere = semearen=20 heriotzeak baizen.
93
Miserikordios da Iainkoa, eta = guztiarekin ere=20 Noeren denboran, zortzi presunaz bertze guztiak, uholde batez hondatu, = eta=20 akhabatu zituen. Halaber Sodoma eta Gomorra, inguruneko bertze hiri = batzuekin,=20 su bat zerutik igorririk, erre zituen. Halaber Datan, eta Abiron, lurrak = bere=20 lagunekin iretsi zituen. Eta orduan hek guztiak ifernura ziren. Eta orai = ere=20 ifernuratzen dira giristino eztirenak. Eta beldur nair giristinoetarik = ere,=20 gehienek, bide hura hartzen duten. Eta erraiten denean anhitz direla = deituak,=20 eta gutiak hautatuak, giristinoez ere orobat aditzen den. Zeren non da=20 giristinorik, giristino bezala bizitzen denik? Behar den bidean Iainkoa=20 laudatzen, eta zerbitzatzen duenik? Haren manamendu sainduak begiratzen=20 dituenik? Edo bere nahikunde gaixto baten konplitzetik Iainkoagatik = gibelatzen=20 denik? Othe da munduan bat ere halakorik?Bai bada zenbait, zeren Eliza ezin dateke gabe. Ordea guti. Eta = halatan=20 Eskritura Sainduan konparatzen dira giristino onak, harri preziatuekin, = aditzera=20 emateagatik giristino on ere guti dela; batak bezain bertzeak, direla = gaitz=20 edireiten. Eta nola bertze harrietarik baita, preziatuetarik bai=F1o = frankoago,=20 hala dela halaber kondenatuetarik ere salbatuetarik bai=F1o gehiago. = Salomonek=20 dioen bezala, Stultorum infinitus est numerus. Erhoen kontua = infinitu da,=20 infinituki anhitz kondenatzen da.
Bada baldin anhitz kondenatzen bada, are giristinoetarik ere, = zergatik zu=20 ere, giristino izanagatik ere, etzara beldur izanen kondenatuetarik bat = gertha=20 zaitezin? Orai=F1okoan, anhitz egotzi du Iainkoak ifernura, zergatik = bada etzaitu=20 zu ere egotziko, baldin egotzi dituen hek bezala bizitzen bazara? Uste = duzu=20 zuretzat lege berri bat iarriko dela? Uste duzu, Iainkoa han goitian, zu = gabe=20 ezin iragan ditekeiela? Edo zu ez haratzeaz bere loriatik galduko duela? = Zer=20 burupe, zer pribilejio, edo abantail duzu zuk orai, ifernuan daudenek = bere=20 denboran zuten bai=F1o gehiago, baldin hek bezala bizitzen bazara, ez = hek bezala=20 haratzeko, edo handik eskapatzeko? Eta baldin Iainkoaren miserikordian = fidatzen=20 bazara, eztuzu uste, orai ifernuan diren hek ere, bere denboran fidatzen = zirela?=20 Iakizu ezen miserikordiak iustuei loria bezala, iustiziak ere gaixtoei = ifernua=20 emaiten derauela.
=A7 3
94
Zeren Iainkoa den bihotz = bera, eta=20 miserikordios, ezta ez hunetarik hartu behar okhasinorik eta ez = eskudantziarik=20 bekhatu gehiago egiteko. Zeren haur lizateke kontrapozoinaren pozoin = egitea:=20 Iainkoaren miserikordiaz eta ontasunaz kontrara usatzea: eta bai = miserikordiarik=20 ezten lekhuan ere, oi=F1en permatzeko, perilean iartzea. Badira bisera = batzuk,=20 begi-ordethaillu batzuk, zei=F1ek gauzak diren bai=F1o handiago, iduri = arazitzen=20 baitituzte. Eta gertha ditekeien kasua da halako biserekin zubi = batetarik=20 iragaiten zarela, zubia den bai=F1o handiago iduriturik, eta zubirik = ezten lekhuan=20 oi=F1ak emanik, eror baitzindezke zubi azpiko hosinera, eta han itho, = eta honda.=20 Bada zeruko loriara iragaiteko zubia, miserikordia da: eta baldin=20 miserikordiaren zubi hunetarik iragan nahi baduzu zuk ausartkiegi, = fidatukiegi,=20 esperantza erho baten biserak iauntzirik, eta iduriturik ezen zeren = zaren=20 giristino, eta Iainkoa ere den miserikordios, hargatik beragatik ere, = salbatuko=20 zarela, engana ahal zindezke eta miserikordiaren zubirik ezten lekhuan=20 esperantzaren oi=F1ak ibenirik, iustiziaren hosinean eror ahal zindezke. = Zeren=20 Iainkoaren miserikordia infinituki handi izanagatik, ezta ez aditzen, = eta ez=20 handik segitzen, handitasun hark zuri bekhatu egiteko okhasinorik eman = behar=20 deratzula. Non sic est Deus misericors, ut sit iniustus, dio San=20 Augustinek (August. in Ps. 39). Ezta Iainkoa halako moldez = miserikordios, non=20 iustiziari bide gaberik egin diazon.95
Badio halaber San Agustinek: Puniamus = nostra=20 peccata si quaerimus misericordiam Dei. Non potest Deus misereri omnium=20 operantium iniquitatem, quasi blandiens peccatis et non erradicans = peccata=20 (August. in Ps. 58). Gaztiga ditzagun geure bekhatuak, dagigun hetzaz=20 penitenzia, baldin nahi badugu erdietsi Iainkoaren miserikordia. Zeren = Iainkoak=20 ezin barkha diazaio bekhatoreari, bekhatutan dagoei=F1o, hetan atsegin = hartzen=20 duei=F1o, hetarik apartatzera delibera artei=F1o. Ezta Iainkoaren = miserikordia hain=20 aitzina heltzen, eta ez hedatzen. Eta ez hedatze haur, gauzaren = ezinkizunetik=20 heldu da, eta ez miserikordiaren eskastasunetik. Ezta erraiten = miserikordios=20 dela Iainkoa, zeren bekhatutan debillanari, hala dabillaino, eta = ibiltzeko gogo=20 duei=F1o, lausengatzen eta barkhatzen dioen: Bai=F1a erraiten da = miserikordios dela,=20 zeren bere bekhatuak behar den bidean utzirik, behar den bidean = ethortzen=20 zaikanari, eta bere ahala egiten duenari, ezpaitio faltatzen, eta ez=20 barkhamendurik ukhatzen. Eta asko da haur eta hunela egitea = miserikordios=20 izaiteko.Enzuten duzunean, bihotz bera eta miserikordios dela Iainkoa, atsegin = hartzen=20 duzu, eta enzunagatik gaitz, gogor eta iustiziati ere badela, eztuzu = konturik=20 egiten. Bada Eskritura Sainduan, Iainkoak prometatzen dituen fabore = handi, ezti,=20 gozo, miserikordiazko hek, iustuentzat, ongi, artez, eta presturik = bizitzen=20 direnentzat dira: eta mehatxuak, khei=F1adurak, iustiziaren = garratztasunak eta=20 gaztiguak gaixtoentzat, zure eta zu bezalakoentzat. Zer erhokeria da = bada haur,=20 zuretzat diren mehatxuez, eta gaztiguez eztagizun konturik, eta zuretzat = eztiren=20 miserikordiazko solhasez har dezazun atsegin? Miserikordia iustuei, zu = ez=20 bezalakoei dagote. Eztuzu zuk bekhatutan zaudei=F1o hartan parterik, eta = ez=20 ikhuskizunik: eztuzu orduan Iainkoa miserikordios dela enzunagatik, zer=20 bozturik. Zeren orduan, iustizia bai, bai=F1a miserikordia ezta zurekin = mintzo,=20 ezta orduan zure. Aparta zaite bekhatutik eta izanen da zure: aparta = zaite=20 bekhatutik eta izanen duzu parte. Bai=F1a anarterai=F1o, bitartean, = iustizia edukazu=20 zeuretzat, eta utzazu miserikordia, bere bekhatuetarik apartatzen = direnentzat.=20 Zeren bertzela debekuan nahi ditutzu eskuak sarthu, bertzeren zuzena = nahi duzu=20 zeuretu eta goratu.
=A7 4
96
Erranen duzu, bethi dela = on=20 esperantza, beti behar dela eduki fidantzia. Eta ongi diozu, egia da, = hala da.=20 Ordea noiz, eta nola bethi? Bekhatu eginez gero, bai=F1a ez = egiterakoan.Ezta Iainkoaren miserikordian fidaturik bekhaturik egin behar. Susana = emazte=20 saindu hark nahiago zuen, iende gaixto batzuen eskuetan erori, = Iainkoaren=20 miserikordiaren menean bai=F1o. Melius est mihi incidere in manus = hominum=20 absque peccato, quam peccare in conspectu Domini (Dan. 13). Bai=F1a = Errege=20 Davitek nahiago zuen, iendeekin bai=F1o, Iainkoarekin iharduki, nahiago = zituen=20 bere ongaitzak harekin iragan. Melius est ut incidam in manus Domini, = quam in=20 manus hominum (2 Rg. 24). Eta biek, hala Davitek nola Susanak, = zeramaten=20 kontu ona. Zeren Susana zen bekhatu egingabea, eta Davit bekhatu egina. = Eta=20 bekhatu eginez gero, Iainkoarekin behar da iharduki, hara laster, han = fida,=20 haren miserikordiatik behar da erremedio. Nola Zesarek kondenatua, = apelatu=20 baitzen Zesar beragana, Zesar haserretuaganik ez haserretuagana: hala=20 bekhatoreak ere behar du apelatu, Iainkoaganik Iainkoagana: Iainko=20 iustiziazkoaganik Iainko miserikordiazkoagana. Bekhatu eginez gero, ezta = bertze=20 biderik, ezta bertze erremediorik. Ordea nehor bekhatu egin gabea = denean, nola=20 baitzen Susana, hobe da egitekoen alde hunetarik egitea, hobe da = gizonekin=20 ihardukitzea, eta hetarik ethor ahal dakidikaion kalteari igurikitzea, = ezen ez=20 Iainkoa baithan, eta haren miserikordian fidaturik, bekhatu egitea.
Bai=F1a guk kontrara egiten dugu. Zer izanen baita ere ethorkizunaz, = gero=20 Iainkoaren miserikordiara ihes eginen badugu ere, orai eskuen gai=F1ean, = presentean, eztugu, bekhaturik ez egiteagatik, plazerik utzi nahi, eta = ez=20 penarik hartu: nahiago gaitzaitza ethorkizuneko peril handiari, eta = gaitz=20 bortitzari iarri, presenteko trabaillu aphurrari bai=F1o. Eta zerk = egiten du haur?=20 Fidatzeak, kontu egiteak, berdin gero Iainko miserikordiosak guztiak = barkhatuko=20 derauzkigula, eta erremediatuko. Kontuaren gaixtoa, fidantziaren=20 erhoa.
97
Fidatzen zara, bekhatu eginez gerozko = kalteak=20 erremediatuko dituela Iainkoak, eta etzara fidatzen eta ez orhoitzen, = erremedia=20 ahal ditzakeiela halaber, bekhaturik ez egiteagatik, ethor ahal = dakidizketzun=20 atsekabeak eta egitekoak. Behar eztenean fidatzen zara eta ez behar = denean.=20 Behar eztenean iduritzen zaitzu Iainkoaren miserikordia handi, eta ez = behar=20 denean. Hamar ezkuturen behar zarenean edo bertze premia bat eta = eskastasun bat=20 duzunean, etzara fidatzen, eztuzu esperantzarik, prestuki bizitzen = zarela eta=20 bekhaturik egin gabe egoiten zarela, zeure premia eta eskastasuna estal = ahal=20 diazaizula Iainkoak. Eta hala zeure esperantza gabearekin egiten duzu = bekhatu,=20 ebatsten duzu, egiten duzu ohoinkeria bat. Eta egiten duzu ohoinkeria = hura=20 esperantzaz, gero berdin Iainko miserikordiosak barkhatuko deratzula = hartako=20 bekhatua. Itsutasunaren handia. Orai Iainkoarekin adiskide zarenean, = bekhaturik=20 gabe zaudenean, eztuzu esperantzarik Iainkoak zuregatik deus = daidikeiela; zure=20 premia estal dezakeiela: eta gero etsai zarenean, eta bekhatuz bethea = zaudenean,=20 duzu fidantzia, guztiak barkhaturik, bere garazia eta loria, hain gauza = handiak,=20 baliosak, eta erdiesteko gaitzak, emanen derauzkitzula. Gauza errazean = etzara=20 fidatzen eta bai gaitzean. Bekhatu egiten duenarentzat dadukazu Iainkoa = handi,=20 zabal, franko, liberal; eta bekhaturik egin gabe, prestuki bizitzen = denarentzat,=20 estimatzen duzu dela hertsi, mehar, eskas eta abarizios. Guztietan = zabiltza eta=20 gabiltza nahasiak, errebelatuak eta huts eginak.=A7 5
98
Ez huts egiteko, behar = bezala=20 esperantza eta fidantzia izaiteko, zer egin behar da? Ihardesten du = Errege=20 Davitek: Sacrificate sacrificium iustitiae et sperate in Domino = (Ps. 4).=20 Erran nahi du: egizue ongi, ahalez obra onetan enplega zaitezte, eta = gero orduan=20 euzue Iauna baithan esperantza. Zeren bertzelako esperantzak deus guti = balio=20 du.Egun batez ethorri zeitzan Fray Gil Sainduari kardenal batzuk = bisitatzera.=20 Eta bere bisita akhabaturik partitzerakoan, erran zioten, arren zegiola=20 Iainkoari hetzaz othoitz. Ihardetsi zerauen Fray Gilek: =97Aitzitik, = Iaunak, zuek=20 egiozue nitzaz. Zeren nik bai=F1o zuek sinheste eta esperantza gehiago = duzue.
=97Ordean nolatan ahal dateke hori horrela?, diotsate kardenalek. = Zeren gu=20 gabiltza munduan barrena sarthuak, aberatstasunez betheak, atseginez eta = plazerez gai=F1ez egi=F1ak, eta zu penitenziatan, obra onetan, munduko = egitekoetarik=20 kanpoan, eta guztiarekin ere diozu sinheste eta esperantza gehiago = dugula zuk=20 bai=F1o?
=97Bai, ihardesten deraue. Zeren zuek bizitzen zareten bezala, = bizitzen=20 zaretelarik ere, alegeraki, deusen beldur gabe, salbatzeko esperantza, = eta=20 esportzu handi batekin zabiltzate. Bai=F1a ni beldur naizela, ikhara = dirakidala,=20 zeren bekhatore bainaiz. Beraz hunelatan zuek nik bai=F1o esperantza eta = sinheste=20 gehiago duzue.
99
Ikhusiko duzu, iende thaillu batzuek, = maliziarik=20 eta enganamendurik baizen eztirenek, den sainduenak bai=F1o buruak = gogorrago=20 dituztela, eta salbatzeko esperantza gehiago dutela: halako moldez, ezen = ethortzen zarenean halakoekin minzatzera, erranen baiteratzute, = eztezaketela=20 bere esperantza, zurearekin truka: eztadukatela nehor ere bere buruak = bai=F1o=20 sainduago, eta ez prestuago: nor nahi den bezain ongi Iainkoari = gomendatzen=20 zaitzala. Eta bitartean beharrietarai=F1o bekhatutan barrena sarthuak = egon.=20 Itsutasunaren handia, deabruaren enganamendua. Uste baitute eta uste = baituzu,=20 bekhatutan zaudela, parabisua emanen zaitzula, miserikordia eginen = zaitzula.=20 Hori da Iainkoaz, eta Iainkoaren miserikordiaz eskarniatzea: hori da = esperantza,=20 esperantza gabea, fidantzia erhoa, gai=F1ez egina, soberaniazkoa. Eta = ezta ez hori=20 fidantzia ere. Bai=F1a hori da, ausartzia, presunzionea, nahi erhoa, eta = miserikordia heltzen den bai=F1o aitzinago zure desiraren hedatzea. Are = gehiago,=20 hori da Spiritu Sainduaren kontra diren bekhatuetarik bat. Eta hala=20 miserikordiaren esperantzan bekhatu egiten duenak, eztu miserikordiarik = merezi,=20 zeren halakoa, miserikordiaren beraren kontra baitabilla.Hala emaiten du aditzera San Basiliok, penitenziaz mintzo dela: = Qui spe=20 poenitentiae male agit, modum habet maleficentiae et poenitentia = privatus est=20 (Basil. Tom. 25 de Poenit.) Penitenziaren esperantzan bekhatu egiten = duenak,=20 eztu bide ona hartzen, eztu penitenziarik balia dakion merezi. Eta molde = berean=20 erran ahal diteke miserikordiaren esperantzan bekhatu egiten duenaz ere, = eztu=20 hark ere miserikordiarik merezi.
100
Nahi badugu urrikal gakitzan geure = Iainkoari,=20 enzun gaitzan, lagun dakigun, eta eduki dezan gutzaz miserikordia, = enseia=20 gaitezin gu ere geure aldetik, geure egin bidearen egitera, = bekhatuetarik=20 apartatzera, eta manamendu sainduen begiratzera. Zeren halatan bai, = bai=F1a=20 bertzela, bertzelako esperantza guztiak, eztira esperantza, alfer dira,=20 erhokeriak dira.Beraz hunelatan, eztugu miserikordiaren esperantzan bekhaturik egin = behar,=20 eta ez fidantzia hartan penitentzia egitea, eta aztura gaixtoen utztea, = geroko=20 luzatu behar. Aitzitik, zeren Iainkoa den hain on, bihotz bera eta=20 miserikordios. Zeren hain maite gaituen: zeren bekhatu egin eta berehala = ezkaituen gaztigatzen, zeren igurikitzen derakun; eta finean, zeren = hanbat ongi=20 eta ontasun egiten derakun, hargatik beragatik ere, hartarik okhasino = harturik,=20 behar genduke, are bertzela eginen genduen bai=F1o hobekiago, haren = borondatearen=20 egitera enseiatu; eta zerere bekhatu, eta gaixtakeria orai=F1okoan = erabili=20 baitugu, hek guztiak utzirik, prestutasun batean iartzera deliberatu: = eta halako=20 moldez, thailluz, eta suertez aitzinerat gobernatu, non azken finean, = Iainkoaren=20 miserikordiarekin batean erdiets dezagun guretzat ordenaturik eta = prestaturik=20 dagoen bozkarioa, zein baita zeruko loria.
NOLA GEROTIK GERORA IBILTZEAZ GALTZEN DUGUN = DENBORA
KAP. XII
101
Gerotik gerora zabiltza; = urthe=20 hunetan gaixto izanik, dathorkeienean onduko, eta prestutuko zarela = diozu. Bada=20 biz hala, zuk diozun bezala, eta gogoan darabillazun bezala, gertha = dakizun, eta=20 urthe hunetan gaixto, izanik, zure gero horretan, ethorkizunean prestu = zaitezin.=20 Hori horrela baliz ere, non da bataz, urthe, hunetan egin ahal = zendukeien=20 irabazia eta aitzinamendua? Zeren giristino onek, urthe batez anhitz = obra on=20 egiten dute, eta bai meritu ere erdiesten: giristino onak urthe batez,=20 aitzinatzen dira, bai=F1a zu nola aitzinatuko zaren ezen gibelatzen = zara, anhitz=20 bekhatu eta gaixtakeria egiten duzula. Eta berriz bertzea, non da = halaber=20 bitartean, urthe hunetan zure Gero horretara hel arterainokoan galtzen = duzun=20 denbora? Fili, conserva tempus (Eccli 4). Ene seme, begira ezazu = denbora,=20 dio Espiritu Sainduak. Aitzinean duzui=F1o, zakitza. Zeren behin ioanez = gero, ezta=20 bihurtzerik, eta ez erdiesterik.Fronte capillata est, et post occasio calva (Auson.) Okhasinoa = kopetan, belarrean, aitzin aldean, illetsu da, eta xerlotsu, bai=F1a = garhaitean,=20 garzetan, gibel aldean, motz, soil, garbal, karsoil, eta ille gabe. = Aitzinean=20 badu nondik lot, bai=F1a ez gibelean. Beraz aitzinean duzui=F1o, = probetxa zakitza.=20 Zeren gibeleraz gero, eztu esku-tokirik, eta ez lotzeko girthainik. Bada = okhasinoa bezala da denbora ere. Beraz hunelatan: Quodcumque potest = facere=20 manus tua instanter operare. Quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, = erit apud=20 inferos quo tu properas (Eccl. 9). Orai, denbora aitzinean, = duzui=F1o, egizu=20 ahal dagizuna: eta orai ere, Instanter, fite, presenteon. Zeren = iakin=20 behar duzu ezen eztela gero, zuk ioan behar duzun lekhu hartan, arrazoin = alegatzerik, eta ez iakintasunaz probetxatzerik izanen. Utzten baduzu, = nola=20 eztakizula, orai eskuen artean duzun denbora iragaitera, egin da, galdu = da, ezta=20 gehiago bihurtzerik. Hargatik erraiten du Iondone Paulok: Dum tempus = habemus=20 operemur bonum (Gal. 6). Denbora dugui=F1o dagigun = ongi.
102
Erran beza Aristotelek nahi duena = denboraz=20 (=ABTempus est numerus motus, secundum prius et posterius=BB. = Arist. 4=20 Physic.). Bai=F1a gure kontuko, denbora da lehen, orai eta gero, gauzeen = ibiltzea,=20 iragaitea eta iragaitearekin batean higatzea eta akhabatzea. Denbora = bethi doha.=20 Neque quod futurum est meum neque quod fuit, dio Senekak (Senec. = lib. 6=20 Natur. quaest.). Iragana, eta ethorkizuna eztira gure. Ioana ioan, = ethorkizuna=20 ethorkizun, presentekoa da gure, eta ez bertzerik.Eta presenteko haur, hain da guti ezen erraiten baitu San Tomasek: = De=20 tempore nihil est accipere in actu, nisi nunc (S. Thom. 1 p. q. 66 = art. ad 4=20 et 5). Denboratik eztugu deus ere, orai bat baizen, iraute aphurra, = pontutsu=20 bat, eta ez gehiago. Egia da ordea, nola pontutsu hunek, orai hunek = iuntatzen=20 eta iosten bezala baititu elkharrekin iragana eta ethorkizuna, ioste = hunek=20 orhoitzen gaitu iraganaz eta ethorkizunaz ere esperantza emaiten. Eta = halatan=20 orhoitze hunekin, eta esperantza hunekin batean, iragana, eta = ethorkizuna=20 presentekoarekin lothurik, eta bat eginik, etzaiku presentekoa hain = labur=20 iduritzen. Zeren guztiak elkharrekin bezala, eta bat baillira bezala = hartzen=20 baititugu. Hala erraiten du Senekak: Longam illi facit vitam, omnium = temporum=20 in unum collatio (Senec. de brevitate vitae. cap. 13).
Ordea den bezala, eta behar den bezala denboraren hartzera, edirenen = dugu,=20 deus guti dela, mehar dela eta labur. Presentekoa goza dezakegu, = ethorkizunekoa=20 desira, eta iragana lauda edo auhen eta deithora. Iraganak eztu = erremediorik,=20 hura ioan da: ethorkizunekoa eztakigu emanen zaikunz: presentekoa hain = da guti,=20 labur eta ez deus, ezen orai ere, bigarren hitza hasi dudaneko, iragan = baitateke=20 lehenbizikoa, eta lehenbizikoaren denbora.
103
Izatu da erran duenik denbora eztela = deus,=20 hartzaz orhoitzapenik eta pensatzerik eztenean. Eta halatan lo = datzanari,=20 etzaikala orduko denbora deus iduritzen, eztuela sentitzen, ezpailliz = bezala=20 iragaiten zaikala. Zeren orduan ezpaitu hartan pensatzen, eta ez gogorik = edukitzen.Urarekin nahi nuke konparatu denbora. Zeren denborak eta urak = elkharren=20 idurika handi baitute. Ura bethi doha, bata bertzeari darraika. Iragana = aitzina=20 da, ethorkizunekoa gibela dago, eta aitzinekoak aitzinean guti irauten = du. Eztu=20 nehork iragan den uretik hartzen, eta ez ethortzeko dagoenetik ere:=20 aitzinekotik, iragaitean, presentean denean behar da atrapatu. Hala da, = bada,=20 eta hala egin behar da denboraz ere, presentekoari lot zakitza, hari = probetxa=20 zakitza. Zeren bertzela, haize ona denean, bela egin gabe gelditzen den = untzia=20 bezala, geldi ahal zindezke zu ere.
104
Denboratik gauza aphurra, orai haur = dugu, eta ez=20 bertzerik. Ordea nork erranen du zenbat balio duen orai hunek? Iraute, = iraupe,=20 eta bitarte ttipi, aphur, labur hunek? Hanbat balio du, non baldin orai = ifernuan=20 dagoen bati, eman balekio hautatzera, ea zein lukeien nahiago bere = eskuko, ala=20 mundu haur guztior, bere on guztiekin, ala oren baten denbora, eta = bitartea?=20 Segur da ez oren baten denbora, bai=F1a are begien goiti ailtxatxeko = asko lukeien=20 bitartea ere, lehen hauta lezakeiela, nahiago lukeiela, eta bai hobeago = ere,=20 mundu guztia bai=F1o.Zeren denbora aphur hura, den aphurrena ere, ongi enplegatzen duela, = asko=20 bailluke anarterai=F1oko falta guztien erremediatzeko, eta zeruko = loriaren=20 erdiesteko.
Erraiten da, gauza bat preziatua dela, hartarik puska ttipia, = bertzetarik=20 handiak bai=F1o gehiago balio duenean, eta halatan erraiten da gauza = preziatua=20 dela urrea. Beraz zinez da gauza preziatua, eta baliosa denbora. Zeren = den=20 gutiena, bihotzezko urrikimendu batekin, asko baita salbamenduaren = egiteko. Eta=20 ezpere galdegiozu, bere azken orenean, hain laburzki parabisua irabazi = zuen=20 ohoi=F1ari, ea zer iduri zaikan denboraz? Ea gauza estimatzekoa, eta = ezertan=20 edukitzekoa denz? Eta hark, frogatuak bezala, erranen deratzu baietz, = ezertan=20 edukitzekoa dela, baliosa dela, eztuela munduan bere = parerik.
105
Hain da gauza handia, eta aberatsa, = orai eskuen=20 artean dugun denboraren orai haur, ezen purgatorioetako penak, mundu = hunetako=20 pena guztiak elkharri iratxekirik bai=F1o handiagoak direlarik, = guztiarekin ere=20 erraiten baitu doktor batek: Plus valet hic in patientia dies unus, = quam in=20 purgatorio annus (Lodolphus ex Saxonia 1 p. cap. 20). Gehiago balio = du eta=20 gehiago egiten du, orai hemen egun batez obra onetan enplegatzeak, gero=20 purgatorioetan urthe batez penatzen egoiteak bai=F1o. Oraiko egunak = balioko du=20 urthea. Hala emaiten du aditzera Ezekiel profetak: Diem pro anno dedi = tibi (Ez. 4). Eman neratzun eguna urthetzat. Erran nahia du: eman = deratzut,=20 eta emaiten deratzut anhitz egun, hain aberatsik, baliosik, eta prezio=20 handitakorik, non hetarik batek balio baitu, eta balioko baitu urthe = bat. Zeren=20 gero urthe batez egin ditekeiena eta eginen dena, egin baititeke orai = egun=20 batez. Eta arrazoi=F1a. Zeren gero izanen eztena, orai baita merezitzeko = eta=20 ontasunean aitzinatzeko ahala, indarra eta libertatea. Eta halaber, = zeren bi=20 pena suerte baitira, bata da, poena inflicta (Vide Dion. Chartus. = De=20 iudicio animae cap. 15). Bertzek emaiten derakuna, bertzetarik heldu = zaikuna, nola baita purgatorioetako pena, eritasun batetakoa.Bertzea da, poena assumpta, gerok geure borondatez hartzen = duguna,=20 nola baita egiten dugun penitenzia, barurtzea, orazinotan egoitea, = erromerian=20 ibiltzea. Eta pena hark, gerok geure borondatez hartzen dugunak, = eramaiten dio=20 aitzin aldea bertze penari, bertzek emaiten derakunari, pazientki = errezibitua=20 izanagatik ere. Zeren purgatorioetan dagoenak nahi luke handik libratu, = eta bai=20 eriak ere sendatu.
106
Bai=F1a orai gerok geure borondatez = egiten dugun=20 penitenzia, eta hartzen dugun pena, alde guztiz da borondatezkoa, = baliosa, eta=20 Iainkoari eder zaikana. Eta halatan hunek eramaiten deraue = purgatorioetako=20 penari, eta eritasunekoari ere, urreak, bertze diru guztiei eramaiten = derauen=20 abantailla.Zeren Iainkoak behatzen badu ere iragaiten dugun penara, ordea areago = behatzen du hartako borondatera. Beraz orai pena, orai barur, zilizioa = har.=20 Zeren oraiko pena ttipiak gerok libreki, geure borondatez hartzen = dugunak,=20 gehiago balioko du, purgatorioetako edo eritasuneko pena handiak = bai=F1o. Eta hala=20 badirudi ezen purgatorioetan daudenek, eztutela deusez ere hanbat damu, = eta=20 atsekabe izanen, nola denboraren galduaz, gaizki enplegatuaz, eta bere = buruen=20 bere borondatez, aphur bat bedere, ez penatuaz. Arrazoi=F1ekin erraiten = du San=20 Krisostomok: Neque intelligis omnia potius esse amittenda quam = tempus; aurum=20 amittis, potest recuperari; amissum tempur difficulter. (Chrys. Hom. = 57 in=20 cap. 9 Io. tom. 3). Eztuzu aditzen, bertze gauza guztiak lehen utzi = behar direla=20 galtzera, denbora bai=F1o. Zeren urrea, eta zilharra kobera ditezke, = galduagatik,=20 bai=F1a ez denbora.
=A7 2
107
Nihil proetiosius tempore et heu = nihil eo=20 vilius invenitur, dio San Bernardok (Bernard. ad Scolast). Ezta = munduan=20 gauza preziatuagorik denbora bai=F1o, ordea ai, ezta egungo egunean = gauza=20 eztheusagorik edireiten. Eztugu deusez ere hain kontu guti egiten, nola=20 denboraz.Quem mihi dabis qui aliquod praetium tempori ponat, qui diem = aestimet?=20 Nor emanen derautazu =97galdegiten du Senekak=97, denborari prezio = dioenik?=20 Eguna merezi bezala estimatzen duenik? Fitsaren berdin, ez deusen pare = dadukagu=20 denbora. Badirudi trabatzen gaituela anhitzetan ere, ezpagendu nahi = gendukeiela:=20 ez iakinez zertan iragan gabiltzala. Oren batean garenean, bigarrenean = bagina=20 desiratzen dugula. Erran behar da aberats garela, munduan den gauzarik=20 aberatsena eta baliosena, hain frankoki derabillagunean. Bada ala zuk = eta nik=20 ere, denboraren galtze hunetzaz, probetxu gabe iragaitera utzteaz, kontu = hertsia=20 eman beharko baitiogu Iainkoari.
Hirur moldez erran ahal diteke galtzen dela denbora. Lehenbizikoa, = bekhatu=20 egiteaz eta bekhatutan egoiteaz. Bekhatu egiten hari zarela, eta eginez = gero=20 hetan zaudela, iragaiten zaitzun denbora, emazu galdutzat. Denbora hark = eztu=20 deus balio zuretzat. Aitzitik hartan zeure arima eta arimako on guztiak, = eta=20 komunzki gorputzekoak ere galtzeintutzu, ura behera bezala, = egotzteintuzu.=20 Denbora hura da denborarik galduena, eta galgarriena.
108
Bigarrena, galtzen da denbora, gogoeta = erho,=20 bano, deus balio eztuten batzuetan egoiteaz. Zerori bakharrik alfer, = aise,=20 egitekorik gabe, ongi iana eta hobeki edana zaudenean, eta guztiz ere = ohean loz=20 aserik, ardurarik gabe, zauntzanean, egiten duzu zeure baithan barrena, = milla=20 pensu eta gogoeta, milla dorre eta gaztelu. Egiten zara Aita Saindu, = egiten zara=20 Errege, aberatsten zara, egiten duzu anhitz balentia. Ethortzen zaitzu = ioko eder=20 bat, irabatzen duzu. Finean, erabiltzeintuzu zeure gogoan, hala balira = nahi=20 zendukeien gauza batzuk. Eta sekulan hala izanen ezpadira ere, eta = eztirela=20 izanen badakizu ere, guztiarekin ere, hala pensatzeaz beraz ere, gogoeta = erho=20 hetan egoiteaz, atsegin hartzen duzu. Eta bitartean eztuzu = konsideratzen, zuk=20 handik atheratzen duzun probetxua denboraren galtzea dela, eta ez = bertzerik.Hirurgarrena, galtzen da denbora gorputzaren plazeretan ibiltzeaz. = Erraiten=20 duzu: dezagun denbora iragan, gaitezin ioka, gaitezin dantza eta dosta. = Eta=20 etzaitzu gogoratzen bitartean denbora galtzen duzula. Bada erraiten du = San=20 Bernardok: Omne tempus in quo de Deo non cogitas, hoc te computes = perdidisse=20 (Bernard. in medit. cap. 6). Iainkoa baithan pensatzen eztuzula, = iragan=20 zaitzun denbora guztia, egizu kontu galdu duzula. Hala erraiten du San = Ieronimok=20 ere: Omne tempus in quo meliorasse non senseris, aestima perdidisse=20 (Hieron. ad Eusthoch.). Hobetu zarenz sentitu gabe eta zerbait = ontasun egin=20 gabe iragaiten zaitzun denbora, estima ezazu galdu duzula. Ezta asko = gaizkirik=20 ez egitea, ezta asko ez gaixtatzea, bai=F1a ondu behar da, eta ongi egin = behar da;=20 ez aitzinatzea, gibelatzea da. Zeren bitartean bertze kalterik ezpada = ere,=20 denbora galtzen eta probetxatu gabe iragaiten baita.
109
Kontu egizu ezen orai ditutzula = berrogoi urthe.=20 Eta egizu halaber kontu eta gogoeta, zenbat ongi eta obra on egin = ditutzun=20 berrogoi urthe horietan. Eta edirenen duzu, baldin zinzinez, fintki eta = debotki=20 manaiatu eta enplegatu bazina, berrogoi urthe horietan egin ditutzun = ongiak,=20 ontasunak eta obra guztiak, egin zinituzkeiela urthe batez. Beraz = hunelatan=20 galduitutzu bertze urthe guztiak, berrogoietarik hogoi eta hemeretziak. = Zer=20 kontu emanen duzu bada urthe galdu hetzaz? Hitz alfer guztiez eman behar = da=20 kontu, zer izanen da bada hanbat denbora galduz eta alfer iraganez? = Arrazoi=F1ekin=20 erraiten du Ieremias profetak Vocavit adversum me tempus (Thren. = 1).=20 Deitu zuen ene kontra denbora. Denborak berak, guk galtzen dugunak, = akhusatzen=20 gaitu, hura bera iaikitzen da gure kontra.Omnia mi Lucile aliena sunt, tempus autem nostrum est, dio = Senekak=20 (Senec. Epist. 1). Bertze gauza guztiak, bertzerenak dira, bai=F1a ez = denbora,=20 hura gurea da.
Orai eskuen artean dugun denbora, prestatzen deraku geure = Iaungoikoak, utzten=20 deraku geure eskuko. Eta nahi du probetxa gakitzan, obra onetan enplega = dezagun,=20 eta hala enplegaturik ere, eskatuko zaiku kontu: baldin meza enzun = badugu, ea=20 ongi eta hartan pensatzen dugula, enzun dugunz. Baldin barurtu bagara,=20 orazinotan egon bagara, probeari erremusina eman badiogu (hauk obra onak = baitira), hautzaz guztioz eskatuko zaiku kontu, edergaillu, munduagatik, = ala=20 Iainkoagatik eta intenzione onez, banaloriarik gabe egin ditugunz. Hala = erraiten=20 du profeta Davitek Iainkoaren partez mintzo dela: Cum accepero = tempus, ego=20 iustitias iudicabo (Ps. 74). Denbora neuregana dezadanean, = heriotzeko=20 orenean, hain herstuki eskatuko naiz kontu, non obra onak ere, ea ongi, = iustuki=20 eta behar bezala eginak direnz, examinatuko eta iulgatuko baititut. Obra = onak=20 ere baldin ongi, eta intenzione onez eginak ezpadira, gaixtotzat emanik=20 kondenatukoitu Iainkoak.
=A7 3
110
Baldin presenteko = denbora haur, orai=20 eskuen artean duguna, enplegatzen ezpadugu ongi, peril da edeki dakigun=20 ethorkizunekoa. Eta alabai=F1a haur da gure erhokeria edo itsutasuna, = uste baitugu=20 geure lehenekoa gaizki enplegatu guztiarekin ere, aitzinerat ere orobat = emanen=20 zaikula denbora. Baldin merkatari batek eman baliazo bere semeari diru = suma bat=20 bere eskuko, manaia lezan, enplega lezan, tratuan eta merkatalgoan = erabil lezan.=20 Eta halatan, tratua ikhasirik, berak bere buruz zerbait irabaz lezan. = Ordea,=20 baldin seme hark bere aitaren eman hek guztiak, iokoan, ian edanean eta=20 arloterian gasta balitza, arrazoi=F1ekin lizateke seme hura beldur, ez = liazon bere=20 aitak aitzinarat gehiago eman eta ez fida. Eta are lehen emanak ere = edeki=20 liatzon. Hala bada, arrazoi=F1ekin izanen gara gu ere beldur edeki = diazagun geure=20 Iaungoikoak ethorkizuneko denbora, iragana hain gaizki enplegatu dugunaz = geroztik. Hala Noeren denboran ehun eta hogoi urthe bizitzeko prometatuz = gero,=20 edeki zerauzten azkeneko hogoiak, zeren leheneko ehunak gaizki enplegatu = baitzituzten. Haur emaiten du aditzera Errege Davitek ere erraiten = duenean:=20 Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos (Ps. 54,24). = Gizon=20 gaixto, odol-isurle, gerlati, maliziati, eta enganatiek eztituzte bere = egunak=20 erdizkatuko, eztira halakoak bertzela biziko zirenaren erdia=20 biziko.111
Batzuek bere gazte denboran, odola bero = dutenean,=20 bizitzen dira Iainkorik, heriotzerik, edo kontu errendatzerik ezpailliz = bezala,=20 libertate handian, milla bekhatu, malizia, eta enganamendu egiten = dutela:=20 gorputzari ahal bezanbat plazer emaiten diotela. Bai=F1a gero, = zahartzean, odola=20 hotzten hasten zaienean, hasten dira halaber ethorkizunaz orhoitzen, hil = behar=20 dutela, eta hil ondoan kontu errendatu behar dutela ohartzen eta = pensatzen. Eta=20 handik harat, hala bere buruei ohartuz gero, itzultzen dute plama eta = orria=20 bertze aldera: eta lehen gaixto bezain egiten dira gero on eta prestu. = Halakoek,=20 dimidiant dies suos, bere egunak erdizkatzeintuzte, bi erdi = egiteintuzte.=20 Zeren erdi bata, gaztetasuna, gaizki enplegatu bazuten ere, bertze = erdia,=20 zahartzea, ongi akhabatu baitzuten. Eta haur da azkenekotz ongi = erdizkatzea,=20 gaixtoa utzirik, onaren hartzea, Iondone Paulo batek bezala egitea.Bai=F1a berriz bertze batzuk gazten dira on, prestu eta debozinotsu, = eta=20 zahartzean gaixto, eta maliziatsu. Hastean on, eta akhabatzean gaixto, = Iudas=20 izan zen bezala. Halakoek, dimidiant dies suos, erdizkatzeintuzte = bere=20 egunak, bi erdi egiteintuzte, zeren zahartzean gaixto badira ere, = gaztean on=20 izan baitziren. Ordea hura da gaizki eta gaixtoki egunen erdizkatzea, = zeren=20 onetik gaixtora aldatzen baitira. Eta hanbatik hanbatean gaixtoago eta=20 perilosago da zahartzean gaixto izatea, gaztean = bai=F1o.
112
Bai=F1a finean berriz bertze batzuek: = Non=20 dimidiant dies suos. Eztituztenehoiz ere erdizkatzen bere egunak. Zeren hala zahartzean nola = gaztean,=20 arront baitira bat, bethi ere baitira maliziaz, eta gaixtakeriaz orobat. = Eta=20 halako hek ikhusten dutenean bere egunak laburtu hurran zaiztela, = heriotzera=20 hurbiltzen direla, kontu eman behar dutela: orduan, pagatzaille gaixtoek = egiten=20 dutena, eskatuko dira ephe eta luzamendu gehiago. In die redditionis=20 postulabit tempus (Eccli. 29). Ordea nola iraganaz kontu xarra eman=20 baitukete, eztira enzunak izanen: etzaie heken promesei sinhesterik = emanen, ezta=20 heken erranetan nehor gehiago fidatuko. Hala erran zuen Aingiruak ere, = gai=F1ekoaz=20 zin egi=F1ik, etzela izanen gehiago denborarik, akhabatuko zirela geroko = gero=20 guztiak. Iuravit per viventem in saecula, quia non erit tempus = (Ap.=20 10).
Egin ahal dezakegu nahi bezanbat, edo ahal bezanbat enseiu, eta = itzul-inguru,=20 bai=F1a azkenean ere, ezin ihesik daidikegun denborara eta pontura = herstu eta=20 bildu beharko dugu. Hala kontatzen du San Gregoriok, ezen Krisaorio = zeritzan=20 gizon gaixto batek, bere azken orenera zenean, munduan egin ahal zitzan = othoitz=20 guztiak eginagatik, ezin erdietsi zuela, biharamuneko luzamendua. = Coepit=20 magnis vocibus clamare, inducias vel usque mane, inducias vel usque = mane: sed=20 cum clamaret, in istis suis vocibus, de habitaculo suae carnis evulsus = est=20 (Greg. hom. 12 super Evang. et lib. 4 dialog. cap. 38). Herstu = zenean, nahi=20 zukeien aphur bat luzatu, nahi zukeien biharamun arterai=F1oko denbora = irabazi:=20 anhitz hitz eder ahotik athera zuen, anhitz othoitz eta oihu egin zuen:=20 anhitzetan egun baten tregoaren, ephearen eta espatioaren eskatu zen. = Bai=F1a=20 guztiak alferrik. Oihuz, eta othoitzez zegoela, bere egunak akhabatu = zeitzan,=20 arimak egin zeraukan, eta sekulakotz kondenatu zen.
=A7 4
113
Beraz hunelatan, bat ere = sentimendurik badugu, eztugu gerotik gerora ibili behar; eztugu = aitzinerat=20 gehiago denborarik galdu behar. Aitzitik lehen galdu duguna, behar dugu = orai=20 koberatu, eta erremediatu. Ordea nola edo zer moldez erremedia ahal = diteke eta=20 kobera? Zeren ioana ioan da, ezta haren bihurtzerik, eta ez = eskuetaratzerik.=20 Ihardesten du San Gregoriok hitz gutiz eta laburzki: Tempus = redimimus, quando=20 ante actam vitam, quam lasciviendo perdidimus, flendo reparamus = (Greg. lib.=20 Moral. cap. 28). Denbora iragana reskatatzen, eta geuretakotzen dugu = noiz eta=20 bizitze gaixto iragana, irriz eta plazerez galdu genduena, nigarrez eta=20 desplazerez koberatzen eta erreparatzen baitugu. Erran nahi du: denbora = iragana,=20 gaizki enplegatu genduena, eskuetarik ioan zeikuna, erdietsten dugu, = orduko=20 plazeren ordain, orai desplazer dobleak hartzen ditugunean. Orduan egin = behar=20 ginituen ongiak, eta orai egin behar ditugunak, orai egiten ditugunean. = Haur da=20 San Tomasek ere satisfazioneaz mintzo dela erraiten duena: Quamvis = homo non=20 possit tempus praeteritum recuperare, potest tamen recompensare illud = quod in=20 praeterito fecisse debuisset (S. Thom. in addit. q. 15 art. 1 ad 4). = Gizonak=20 denbora iragana ezin kobera badezake ere, eta ez bihur, ordea erremedia = dezake,=20 iraganeko falta, iraganean egin behar zuen ongia, egiten duela = ethorkizunean.=20 Baldin iraganean meza bat enzun behar bazenduen, eta ez hura enzun, = kofesa=20 hartako bekhatua, eta gero ethorkizunean dobla, enzun bia. Baldin = iraganean egun=20 batez barurtu behar bazenduen, eta ez barurtu: lehenik kofesa hartako = bekhatua=20 eta gero ethorkizunean dobla, barur bi egunez. Halatan denbora iragan = gaizki=20 enplegatua egin ahal ditekeien moldean reskatatzen, koberatzen eta = erremediatzen=20 da.114
Bi orenen bidea iragaiteko duzunean, = eta oren=20 hetarik bata, alferkerian, ian edanean, eta arloterian iragan duzunean, = zer=20 erremedio zeure bidearen mugaz, eta ilhundu gabe erdiesteko? Gerthatu = zaitzun=20 faltaren estaltzeko? Zer? Gelditzen zaitzun oren hartan, hain zinez, eta = laxter=20 abiatzen zara, non bi orenen bidea, batez egiten baituzu, eta halatan=20 erremediatzen eta estaltzen zeure leheneko falta eta alferkeria. Bada = molde=20 hunetan berean guk geure denbora, hunerainokoan alferkerian eta = gaixtakerian=20 gaizki enplegatu duguna, orai ontasunean doblatuz eta laster eginez = behar dugu=20 koberatu eta erdietsi. Hala erraiten da ardiak ere arratsaldean, = fitetzago=20 ianez, bere goizeko guti iana erdiesten duela. Halatan mahastiaren = iabeak ere,=20 arratsaldean trabaillatzen hasi zirenei eman zerauen hanbat iornal eta = alokairo,=20 nola goizetik trabaillatu zirenei. Zeren arratsaldean hasi zirenak, hain = zinez=20 eta gogotik harizan ziren, non hek denbora gutiz, bertzek anhitzez = bezanbat egin=20 baitzuten.Bada haur beror egin behar dugu guk ere orai arratsaldeon, = zahartzeon, geure=20 egunon akhabatzeon. Orai baitakusagu ezen ia adinaren arauz, heriotzeko = portura=20 hurbiltzen garela, hemengoaz, egin hurran dugula. Orai bada, orai behar = dugu=20 permatu; orai behar derauegu eskuei eragin. Orai nori berea errenda, = orai=20 etsaigoatik iltki. Orai ethorkizunean pensa. Orai zinzinez, bihotzezko=20 urrikimendu batekin, eta gehiago ez egiteko borondatearekin, aitzinetik=20 konzientzia ongi iratiorik, eta examinaturik, osoki, eta egiazki kofesa: = kofesatu ondoan, leheneko okhasinoetarik aparta, ez gehiago hetara, eta = ez=20 bertze halakoetara itzul. Halatan denbora iragana, hain gauza handia eta = baliosa, gerotik gerora ibiltzeaz galdu duguna, erremedia ahal ditekeien = moldean, erremediatuko, koberatuko eta erdietsiko dugu. =
GAZTETIK ZAHARTZERA PENITENZIA
LUZATZEN DUENAZ
KAP. XIII
115
Erraiten du Spiritu = Sainduak:=20 Memento Creatoris tui in diebus iuventutis tuae, antequam veniat = tempus=20 afflictionis tuae et appropinquent anni de quibus dicas, non mihi = placent=20 (Eccl. 12). Orhoit zaitezi zeure Iaungoikoaz zeure gazte denboran,=20 zahartzeko peneetara bai=F1o lehen, eta hurbildu gabe urthe hek, = zei=F1engatik=20 datozinean erranen baituzu: eztira ene gogarako. Gazte zarei=F1o, ahala = eta=20 indarra duzui=F1o, trabailla zaite, orduan eskuei eragiezu. Zeren = zahartuz gero,=20 zahartzeak berak emanen deratzu egitekorik asko.Hanbatik hanbatean, ederrago zaitza Iainkoari gaztetasuneko obra = onak,=20 zahartasunekoak bai=F1o. Zeren gaztetasunekoak bere egitez hobeago eta = ederrago=20 baitira. Manatzen zuen Iainkoak Lege Zaharrean, fruitu guztietarik = primizia eman=20 ziazotela, guztietarik parte bat, eta parterik hoberena, prinzipalena = eta=20 estimatuena, nola komunzki ohi baita lehenbizikoa, oferenda ziazotela. = Manatzen=20 zuen halaber Iainkoak berak, usoetarik, ez uso handiak, bai=F1a = usakumeak ekhar=20 ziatzotela. Gazteak nahi zituen, eta ez zaharrak. Zeren usoak zenbatenaz = gazteago, hanbatenaz dira hobeago, gozoago eta zaporetsuago. Hala dira = bada=20 halaber gaztetasuneko obra onak ere, zahartasunekoak bai=F1o gaiago, eta = baliosago. Eta haltan da gure Iainkoa ere hetarik gutiziosago, = desirosago, eta=20 zaleago. Hala erraiten du Mikeas profetaren zazpigarren kapituluan: = Praecocas=20 ficus desideravit anima mea (Mich. 7,1). Goiz ontzen diren fikoak,=20 desiratzen zituen ene arimak. Presuna gazteen lehenbiziko obra on hek = nahi=20 nituzke, hetarik naiz zale eta gura, hek zaizkit on, gozo eta ezti.
Hargatik da Teologoen errana, gizona adimendura heltzen den bezain = sarri,=20 pontu berean, obligatu dela bihotzaren Iainkoagana ailtxatzera, haren=20 manamenduen konplitzeko gogo hartzera, eta arrazoi=F1 naturalaren arauaz = bedere=20 bizitzera.
116
Pintatzaille batek egin baleza imajina = eder bat=20 alde guztiz konplitua, eta abantaillatua: imajina hark, baldin = ezagutzarik balu,=20 nori lehenik behatu behar othe leraukaio? Segur da pintatzailleari = berari, bere=20 egilleari. Beraz hunelatan, gizonak ere, Iainkoak berak bere imajinara = eta=20 idurira, hain ederki egina denaz geroz, adimendura heltzen den bezain = fite, bere=20 egilleari berari, iduria eman dioenari, behar dio behatu, haren = zerbitzuan behar=20 du bere ahala enplegatu. Hunen arauaz erraiten du Iondone Paulok: = Laborantem=20 agricolam, oportet primum, de fructibus accipere (2 Thim. 2). = Arrazoin da,=20 trabaillatzen den laborariak, berak lehenik bere fruituetarik dasta = dezan. Eta=20 Iondone Paulok berak dioen bezala, Dei agricultura estis (1 Cor. = 3). Zuek=20 zarete, eta gu gara Iainkoaren laboraritasuna: gu gara Iainkoaren lur = landua,=20 aphaindua eta trabaillatua. Arrazoin izanen da beraz halaber, Iainkoak = berak=20 laborari onak bezala, bere trabaillua lehenik goza dezan: eta adimendura = edo=20 endelegamendura heltzen garen pontu beretik, gure obren primizia, eta = lehena=20 dasta dezan.Bai=F1a ai, ai, eta millatan ai. Non da bere lehen fruitutik, bere = obren=20 hastetik, Iainkoari dasta arazitzen deraukanik? Non da giristino = goiztiarrik?=20 Goiz ontzen denik? Gaztedanik Iainkoa zerbitzatzen duenik? Vae mihi = quia=20 factus sum sicut qui colligit in autumno racemos vindemiae, non est = botrus ad=20 comedendum (Mich. 7). Ai ene urrikalkizuna (dio Mikeas profetak), = zeren ni=20 egin naiz udaren finean, bertzeren bil ondoan mahats hondar-mondarren = bilha=20 dabillana bezala. Hoberenak bertzek eramaintu. Ezterautate morkoxta ere = eta ez=20 bikhor bat, ahoan eman ahal ditekeienik utzi. Bada haur beror erran ahal = dezake=20 gure Iaungoikoak ere. Zeren gure gaztetasuna bertzek ioaiten du, = lehenbiziko=20 obrak bertzek biltzeintu. Deus gelditzen bazaika ere, bilondoak, = hondarrak,=20 zahartzekoak gelditzen zaitza. Eta gaixtoeneko kontuan, aillekitza hek = ere, edo=20 hek bedere geldi.
=A7 1
117
Badirudi ezen = desohore eta=20 laido zaiela oraiko presuna gaztei prestuki bizitzea eta bekhaturik egin = gabe=20 egoitea. Bere eginbidea, Iainkoari zor dioten zerbitzua, geroko, = zahartzeko=20 ordenatzen dute, erraiten dutela: Berdin oraino ezta hiltzeko perilik, = sendo=20 naiz, gazte naiz, eta gazteak gazte antzu, gazte bezala behar du bizi = eta=20 gobernatu. Zer lerrake munduak berak ere, baldin oraidanik parti = banengio? Hor=20 heldu da zahartasuna, denbora pausatua, umoa, erhokerien utztekoa. = Orduan bai,=20 orduan onduko naiz: orduan munduari gibela emanen diot, eta debozinoan = sarthuko=20 naiz. Bai=F1a anarterai=F1okoan dezadan atsegin har, dezadan mundua = zerbitza: nakion=20 goza: nakion behin, berriz bihurtzeko desirarik eztukedan bezala, ase, = eta=20 asper. Haur da oraiko presuna gazten deliberamendua, haur da hekhen = gogoa: eta=20 haur da adinean bezala, gai=F1erakoan ere gazte izaitea, eta azken = finean, fin=20 gaitz egiteko perilean iartzea.Baldin bazina esperantzatan hemendik urthe baten buruan erdiesteko = iaun handi=20 batenganik zenbait kargu edo errenta, ez lizateke erhokeria handia, = bitartean,=20 anarterai=F1oko denboran, iaun haren kontra ibiltzea? Bada are da = handiagoa zuk=20 egiten duzun erhokeria. Zeren zuk nahi duzu hemendik urthe baten buruan, = edo=20 gehiagoren, zeure zahartzean ondu, zuk nahi duzu orduan Iainkoarekin = adiskidetu,=20 eta harenganik anhitz fabore eta garazia erdietsi; eta alabai=F1a = bitartean,=20 anarterai=F1oko denbora guztian, zeure gaztetasunean, Iainko haren = kontra=20 zabiltza, harekin etsai zara, eta etsai bezala anhitz bidegabe egiten = diozula,=20 bizitzen zara. Ha zer bidea eta moldea, zer lausengua eta balakua, = harenganik=20 zahartzean, endrezu izaiteko, nahi duzunaren erdiesteko!
Zahartzean anhitz balioko duenak, gaztetik behar du ezagun eta ageri. = Fruiturik izanen duen zuhaitzak, aitzinetik behar du loratu. Doktor = handi izanen=20 denak, haurretik behar du eskolatu. Gaztean harmarik utkitu eztuena = zahartzean=20 nola kapitainduko da? Quae in iuventute non congregasti, quomodo in = senectute=20 invenies? (eccli 25). Gaztean biildu eztuzuna, nola edirenen duzu=20 zahartzean? Gaztean luzaro gaixto izatu dena, nola kolpe batez eta = laburzki=20 onduko da zahartzean? Zeren bertzeak bertze direla (lehen erran den = bezala),=20 gazteko usantzak jarraikitzen ohi zaitza nehori zahartzean ere: eta are = orduan=20 kargatzenago, iauntzenago eta lehiatzenago zaitza. Bada badirudi ezen = deabrua=20 ere orduan permatzenago dela.
118
Hala emaiten du aditzera Iondone Ioanes = ebanjelistak, erraiten duenean aditu zuela zerutik mintzo bat, zioela: = Vae=20 terrae et mari, quia descendit ad vos diabolus, habens iram magnam, = sciens quia=20 modicum tempus habet. (Ap. 12). Begirautzue, lurra eta itsasoa, = gaizki doha=20 zuetzat: zeren iautzi da deabrua zuetara kolera handian, iakinik ezen = denbora=20 guti duela. Guztiak tentatzeintu deabruak, baina zintkienik, eta = fintkienik,=20 zaharrak. Zeren nola hek, luzenaz ere ezin anhitz iraun baitezakete, = denbora=20 guti baitute, akhabatu hurran baitzaie: eta akhabatze hartan, baitago = sekulakotz=20 ongi edo gaizki izaiteko pontua, eta gora beher=E0: halatan deabruak ere = akhabatze=20 hartan, eskuei eragiten daraue: orduan bere artea, antzea, mai=F1a, eta = ahal=20 guztia enplegatzen du: orduan zakukoak atheratzeintu, dakizkien iokoak=20 iokatzeintu: eta ikhusirik denbora guti duela tentatzeko, guti hari ahal = dagien=20 guztia balia arazitzen derauka. Beraz hunelatan, peril handian iarri = nahi du,=20 zahartzerai=F1o bekhatutan egon gogo duenak. Zeren arrazoi=F1 haur ere = eman dezadan,=20 zer izanen da anhitzi gerthatzen zaikana, zahartu ustea zahartu gabe, = bere=20 adinik hoberenean hil badadi? Eta hil ezpadadi ere, zer ahal daidike,=20 zahartzean, adin flako hartan? Eta orduko ongi egitea zer balia ahal=20 dakidikaio?119
Izigarri da San Basiliok pontu hunen = gai=F1ean=20 erraiten duena: Temperantia in senecta non est temperantia, sed = potius=20 incontinentiae quaedam impotentia (Basil. orat. 4 de poenit.). = Zahartasuneko=20 pairua eta pairatzea, ezina da eta ez pairua eta ez pairatzea: = indarraren=20 eskastea da, ahalaren faltatzea, ezin eginez egoitea: borxaz gelditzea, = adinak=20 urkho egitea, egin nahiaren ezin egina, bekhatuak berak aitzintzea; ez = guk=20 bekhatuen, bai=F1a bekhatuak gure utztea. Eritasunean guti iatea ezta = guti iate:=20 orduko barurtzea ezta barurtze, zeren baliz aphetiturik, bada borondate. = Hala da=20 bada komunzki zahartzeko pairamendua, begiramendua, eta bekhatuetarik = barurtzea=20 ere: ezinezkoa da, eta ez borondatezkoa. Hunen arauaz erraiten du San=20 Krisostomok ere: Qui modestus est in senectute, cum aetate plurimum = iubetur,=20 non magnam suae modestiae mercedem arbitror habiturum (Chrys. Hom. = 50 in=20 cap. 24 Mt. T. 2). Eztut uste presuna zaharrak, probetxu anhitz izanen = duela=20 bere zahartzean onhest, modest, pausatu eta sosegatu izaiteaz: zeren = adina bera=20 hartara laguntzen baitzaika, adinak berak hartaratzen baitu; nahiago = badu ere,=20 ezin baitaidike bertzela. Zer esker uste duzu izanen duela, edo irabazi = eginen=20 duela zahar ezinduak etsaiari bidera harmaturik ez ilkitzeaz? Arratsean = etxerat=20 goiz biltzeaz eta bihurtzeaz? Amorantiara gaztean bezala ez ioaiteaz? = Dantzan=20 eta iauzian ez ibiltzeaz? Pontu hunen gai=F1ean ere bertze guztietan = bezala ederki=20 erraiten du San Agustinek: Sed quidam sunt, fratres mei, qui in = iuventute sua=20 luxuriose vivere volunt, et si ad senectutem pervenerint, gloriantur = dicentes se=20 continentes esse; tunc enim eligunt servire castitati, quando libido eos = servos=20 habere contemnit. Numquid tales continentes dicendi sunt? Absit. Tales = enim=20 praemium non habebunt, quia laboris certamen non habuerunt (August. = ad=20 fratres herem. serm. 6. Tom. 5). Batzuek nahi dute, bere gazte denboran = bizi=20 bere gogara, anhitz bekhatu, eta desordenu, guztiz ere emazteekin egiten = dutela.=20 Eta gero baldin zahartzen badira, loriatzen dira, erraiten dutela: Gu = iende=20 kastoak, onhestak, garbiak, pausatuak eta begiratuak gara: eztugu, = Iainkoari=20 esker, desonheskeriarik akhometatzen, eta ez emazteetako bekhaturik = egiten.=20 Ordea nolatan eztuzue egiten? Ezin baitaidikezue. Beraz ezinari esker, = eta ez=20 zuen borondateari.Orai uste duzue zuek ezen iende garbiak, onhestak eta kastoak = zaretela, eta=20 kastitate horrengatik Iainkoaren aitzinean pagamendu handi izanen = duzuela. Baina=20 enganatzen zarete. Zeren pagamendua izanen duenak, utzi behar du = bekhatua,=20 bekhatu ahal daidikeien denboran, eta hartu berthutea orduan=20 berean.
120
Zeren San Krisostomok dioen bezala: = Neque enim=20 omnis prorsus aetas omnibus vitiis est opportuna (Chrys. hom. 10 in = cap. 3=20 Mt. tom. 2). Eztira ez adin guztiak bekhatu suerte guztietako on eta ez = gai.=20 Eztagoka zahartasunari amurusia, eta ez komunzki gaztetasunari abarizia. = Badituzte gauza guztiek bere sasoi=F1ak, trenpeak eta denborak. Bada = eraiteko=20 denbora, eta bai biltzekoa ere. Eta erho handia da, bildu behar den = denboran eta=20 mugan ereitera dohana. Gaztean behar da erein eta trabaillatu, eta = zahartzean=20 bildu, gozatu eta pausatu. Fin gaitz eginen duk, xoria, baldin = gaztedanik=20 ezpadagik kafia, dio errefranak. Zuk nahi baduzu gaztean alfer egon eta = gero=20 zahartzean trabaillatu eta obra onen egiten hasi, hori da ordenantzaren = haustea,=20 sasoi=F1ik ez begiratzea, bildu behar denean, eta pausatu behar denean=20 trabailluari lotzea. Ordenantza hobea begiratzen dute erleek bere = artean. Erle=20 gazteak, gazte direi=F1o, kanpoan dabiltza, trabaillatzen dira. Bai=F1a = zahartuz=20 gero, etxean daude, kofauean daude. Eztira bere plazerera baizen handik=20 ilkitzen, han pausatzen dute. Zeren zahartzea hartako, pausatzeko = ordenatua=20 da.=A7 2
121
Egia da: Iainkoak = prometatzen dio=20 bere bekhatuen barkhamendua noiz nahi den, zahartzean ere, penitenzia = egiten=20 duenari. Ez ordea eztio nehori penitenzia egiteko biharamunik = prometatzen, eta=20 ez hartako segurantzarik emaiten. Hala erraiten du San Agustinek:=20 Indulgentiam peccatorum promisit Deus, sed crastinum diem quo = poeniteas non=20 promisit (August. de verbis Domini serm. 16 tom. 10). Zahartzean = penitenzia=20 egiten baduzu on da. Ordea pontua da, ea zahartuko zarenz: eta zahartzen = bazara=20 ere, ea zahartze hartan penitenziarik eginen duzunz. Ea leheneko adin = sendoan=20 hasi eztuzuna, geroko adin flakoan, akhabatuko duzunz.Ea egundai=F1o bai=F1o ongi nahiago, adinaren arauaz hobeki = beharrago, eta=20 plazerei ere emanagoa zarenean, zeure burua penatuko duzunz. Ea orduan = leheneko=20 aztura zahar gaixtoak utzirik, aztura berri on batzuk hartuko dituzuntz. = Eztakit, nik duda egiten dut. Eta nork eztu duda eginen? Zeren sendoak = iasaiten=20 eztuena, flakoak nola manaiatuko du? Baldin bazinitu bi abre, eta bi = karga, ez=20 lizateke erhokeria kargarik pisuena abrerik flakoenari emaitea? Hala = egiten du=20 bada, penitenziaren karga zahartzerat egotzten = duenak.
122
Gaztetasuna sendo da, indartsu da, ongi = egiteko,=20 trabaillatzeko, eta Iainkoaren zerbitzuan enplegatzeko gai da. Bai=F1a = zahartzea=20 flako da, on behar da, berak du bere buruarekin, eta bere buruaren = sostengatzen,=20 egitekorik asko. Zaharra ezin barur diteke, belhauriko orazinotan ezin = dagoke,=20 erromerian ezin dabilke. Finean zaharrak, bere zahartasuneko = eritasunekin eta=20 arrazadurekin, penitenziazko obrarik ezin daidike. Nola izanen da bada = orduan,=20 bere eginbidearen egiteko on eta gai?Guti da zahartzean, gaztean bai=F1o zalhuiago, arinago, eta = iauzkalari=20 handiago.
Elefantak (animalia handi bat baita) bere gazte denboran belhaunak, = eta=20 gai=F1erako bertze iunturak zalhuitu, erraxki doblatzen eta plegatzentu: = baina=20 zahartzean gogortzen eta osatzen zaitza, halako moldez, non baldin = orduan eror,=20 edo etzan badadi, ezin iaki baititeke. Eta halatan hartaraz gero, bere=20 naturalezak berak hala erakutsirik, zuhaitzen kontra, hek sostengu = harturik,=20 zutik dagoela, bere loa ere egiten du. Bada Elefant zaharraren eta = gaztearen=20 artean edireiten den diferentzia, edireiten da presuna zaharraren eta = gaztearen=20 artean ere: gaztea zalhui, eta manaiukor bezain, da zaharra gogor eta=20 zurrun.
=A7 3
123
Bai=F1a hunelako diferentziarik ezpaliz = ere, ezta=20 zahartzeko begira egon behar. Zeren zahar arterai=F1oko denbora hartan = ere, gazte=20 zarenean ere, anhitz ongi eta ontasun egiten deratzu zeure Iaungoikoak: = hazten,=20 mantenatzen, eta bizirik edukitzen zaitu. Ez lizateke bada arrazoin, zuk = ere=20 bitarte hartan, zeure denboran, ontasunak errezibitzen ditutzunean, = eskerrak=20 errenda ziniatzon, zerbitza zenezan, lauda eta ohora zenegan? Zuri = Iainkoak=20 bethi egiten deratzu ongi, zergatik bada zuk ere eztiozu bethiere = ezagutza=20 eginen, eta esker emanen? Zure alderakotzat frantko da eta liberal = Iainkoa,=20 nolatan bada zara zu hain eskas eta hertsi, zeure gaztetasuna, adinik = hoberena,=20 sobera etsirik, gaixtoena, hondarra, zahartzea eman nahi baitiozu? = Gai=F1ak,=20 pikai=F1ak, eta hautuak bertzeren, hondarrak eta arbuioak Iainkoaren. = Non enim=20 tantum minimum in fundo, sed pessimum, dio Senekak (Senec. epist.). = Gauza=20 hondartuz gero, gutitzen da eta gaixtatzen. Hondarra guti da, eta guti = hura ere=20 gaixto. Florea, irina, hoberena, gaztetasuna, eramaiten du etsai = gaixtoak, eta=20 gero nahi duzu kontenta dadin Iainkoa zahiaz, eta zahartzeko hondarraz.=20 Arrenkuratzen zen Iainkoa, zeren aniamalia itsuak, mainguak, eriak eta = hebai=F1ak=20 oferendatzen zerautzaten (Malach. 2): beraz arrazoi=F1ekin arrenkuratuko = da zutzaz=20 ere. Zeren zahartzea baita itsu, eri, maingu, hebain, eta zuk hura = oferendatu=20 nahi baitiozu.Zahartzean begietako bista laburtzen da, beharrietan gorreria egiten = da:=20 belhaunetan hezueria iartzen da, indarra gutitzen da, aphetitua galtzen = da, loa=20 ioaiten da, ikhara ethortzen da, larrua zimurtzen da, illea urdintzen = da, burua=20 karsoiltzen da, hatsa khiratsten da. Finean, presuna zaharra, = hotzberatzen,=20 minberatzen, idurikortzen, haserrekortzen da, eta alde guztiz = on-behartzen eta=20 urrikalkizun egiten da: hain urrikalkizun, non baldin nehon ere = gorputzak=20 narriorik, arrazadurarik, edo falta estalirik baldin badu, orduan = guztiak=20 agertuko baitira.
124
Zertako du beraz Iainkoak halakoa? = Munduak eta=20 mundukoek beretzat on eztadukatena, bere artean ikhusi nahi eztutena, = eta=20 konpainietan ere narda zaiena, nahi duzu zuk har dezan Iainkoak bere = bestale,=20 maita dezan, besarka dezan? Bere konpai=F1ian eta lorian errezibi dezan? = Hoberena=20 behar duenari, eta onik baizen hartzen eztuenari, nahi zeneraukaio zuk = gaixtoena=20 bulkhatu?Eta gaixto hura, zahar, itsu, maingu, hebain, eri hura har baleza ere = Iainko=20 miserikordiosak, ez lizateke ez guztiarekin ere halakoa, egiteko gabe. = Zeren non=20 da bekhatuagatik egin behar den deskargua eta pagamendua? Nolatan = zahartzean,=20 hain denbora laburrean eta adin flakoan eta erbalean, pagatuko eta = satisfatuko=20 du, hanbat bekhaturen zorra eta obligazinoa? Hargatik erraiten du San=20 Agustinek: Qui sero poenitet, non evadet ignem purgatorii = (August. de=20 vera et falsa poenit. cap. 18. Tom. 4). Berandurai=F1o penitentziarik = egiten=20 eztuenak, zahartzerai=F1o Iainkoagana itzultzen eztenak, peril du = hoberenaz ere,=20 purgatorioetan luzaro egon beharko duen, hara gabe eskapatuko ezten, = lehenbiziko=20 urthean zamarrik edo arropa forraturik beharko eztuen.
Zeren Klimato sainduak dioen bezala, balentia handia da egunean = eguneko=20 deskarguaren egitea. (Climac. Scala 8 in fine). Eta badio San Mateok = ere:=20 Sufficit diei malitia sua (Mt. 6). Egunak berak du bere = buruarekin=20 egitekorik asko.
Nola nahitutzu bada zuk, hanbat egunetako, eta denboratako, = gaztetasun=20 guztiko bekhatuak, zorrak eta egitekoak elkhargana bildu eta guztiak = zahar=20 denborako begiratu, eta eduki? Eztakusazu zahartzeko manaiua, manaiu = aphurra=20 dela? Eta adin hark bere denboran egiten dituen falten ere erremediatzen = egitekorik asko izanen duela?
Beraz hunelatan, gaztedanik behar da Iainkoa zerbitzatu, = penitenziatan=20 enplegatu, bekhatuetarik apartatu, eta ez gerotik gerora, gaztetik = zahartzera,=20 luzatu.
ZAHARTZEAN ERE PENITENZIARIK
EGITEN EZTUENAZ
KAP. XIV
125
Erraiten du Eskritura = Sainduak:=20 Filius unius anni erat Saul, cum regnare coepisset, duobus autem = annis=20 regnavit super Hierusalem (1 Reg. 13). Urthe batetako haurra zen = Saul,=20 erregetu zenean, eta bi urthez izan zen errege Ierusalemeren = gai=F1ean.Ordea nolatan ahal dateke haur hunela? Zeren segur da urthe bat = bai=F1o gehiago=20 zuela Saulek erregetu zenean, eta halaber bi urthe bai=F1o gehiago egon = zela bere=20 erregetasunean. Egia da, hala da. Ordea nola hastean baitzen malizia = gabe, urthe=20 batetako haurraren pare, eta egoitza hartan iraun baitzuen bi urthez, = eta ez=20 gehiago: eta Iainkoaren alderakotzat, ezpaitira kontutan hartzen = ontasunean=20 enplegatzen diren urtheak baizen, halatan erraiten da, urthe batetako = haurra=20 zela Saul, errege sarthu zenean, eta bi urthez egon zela barren hartan, = eta ez=20 gehiago. Zeren ezpaitzen, bi urthez baizen, bekhaturik egin gabe = egotu.
Erraiten du Senekak: Quidam tunc vivere incipiunt cum desinendum = est. Si=20 hoc iudicas mirum, adiiciam quod magis admireris: quidam ante vivere = desierunt=20 quant inciperent (Senec. epis. 23). Iende batzuk hasten dira = bizitzen,=20 bizitzetik gelditu behar denean: eta baldin hunetzaz miretsten baduzu, = erranen=20 deratzut are miretsikoago duzuna: bertze batzuk bizitzen hasi bai=F1o = lehen,=20 gelditzen dira bizitzetik. Zeren obra onen egiten hasi bai=F1o lehen = akhabatzen=20 baitzaie bere bizia. Quid est autem turpius quam senex vivere = incipiens?,=20 dio halaber Senekak (Senec. epis. 13). Zer da gauza itsusiagorik, = bizitzen=20 hasten den zaharra bai=F1o? Lehen behar da lehen hasi, lehen behar da = ikhasi. Eta=20 nola zaharra ezin has baititeke bizitzen, segur da obrez mintzo dela = Seneka=20 lekhu hunetan, eta ez adinaz.
126
Itsusi da zahartzerai=F1o Iainkoaren = zerbitzatzen=20 ez hastea, itsusiago orduan ere ez hastea, eta guztietako itsusiena eta=20 gaixtoena, orduan gaixtakeriari berriro lotzea eta malizian barrenago = sartzea.=20 Batzuk zahartzean hasten dira prestutzen, eta berthuteari iarraitkitzen: = eta=20 hobe da orduan ere, ez nehoiz bai=F1o, ordea hura da, bidea iraganik, = etxean egon=20 behar lukeienean, abiatzea: handituegirik aprendizkoan iartzea, = urdindurik=20 eskolara ioaitea. Eta hauk guztiok dira itsusi, sasoi=F1etik kanpoan, = eta muga=20 gaitzean.Gazte denboran ibili zinen gazte antzu, arintki, debozino gutirekin, = bethi=20 prometatzen zenduela, eta gogoan erabiltzen, zahartzean mirakuillu = eginen=20 zenduela, orduan saindutuko zinela. Bada orai zahartu zara, zeure = promesen eta=20 hitz handien ephean eta mugan zara. Bai=F1a zuk orai ere itzurpideak=20 bilhatzeintuzu, luzamenduak edireiteintutzu, eta azken adinean zarela = guti=20 konsideraturik, lehenbizikoan baitzina bezala gobernatzen zara. Etzuen = hala=20 egiten Senekak, ientil bazen ere, erraiten zuenean: Ante senectutem = curavi ut=20 bene viverem, in senectute ut bene morerer (Senec. epis. 6). = Zahartzeko=20 aitzinean enseiatu nintzen ongi bizitzera, eta zahartzean ongi hiltzera. = Gaztean=20 bizitzeaz eduki nuen kontu, eta zahartzean hiltzeaz, zahartuz gero utzi = behar da=20 bizitzea, eta bizitzeko gogoa, heriotzearekin behar da iharduki, eta = hartako=20 bere ahal guztiaz prestatu.
=A7 1
127
Zahartzea, sentontzea, = urthe=20 anhitzez bizitzea, bere egitez on da, Iainkoaren donua, eta dohaina da. = Zeren=20 Iondone Paulok dioen bezala, Licet is qui foris est, noster homo = corrumpatur,=20 is autem qui intus est, renovabitur de die in diem. (2 Cor. 4,16). = Gure=20 gorputz haur, arimaren kanpoko, eta gaineko estalki haur, zahartzeaz = higatzen=20 eta desegiten bada ere, ordea barrena, arima, hobetzen eta erraberritzen = da.=20 Presuna zaharrak nola ia berak frogatuz, eta esperientziaz ere baitaki = munduko=20 erhokerien eta ioan-ethorrien berri, ordu du gaztetasuneko mai=F1en eta = tornuen=20 utzteko, eta bere buruari akhordatzeko, eta ohartzeko. Bai=F1a gaztea = perilos da.=20 Eta halatan errege Davitek erraiten zioen Iainkoari: Ne revoces me in = dimidio=20 dierum meorum (Ps. 101). Ez nazazula dei neure egunen erdian. Utz = nazazu=20 zahartzera, umotzera, urdintzera, eta azken adinera heltzera. = Zahartasuna bertze=20 anhitz gauzatako ere bai, bai=F1a guztien gai=F1etik emaiten da, = gaztetasuneko=20 falteen erremediatzeko. Eta hartarakotzat, hartaraz gero, leheneko odol = beroa=20 hotzten da, sosegua ethortzen da, eta bat ere adimendurik duena, = ethorkizunean=20 pensatzen iartzen da. Den presunarik lazoenak eta antsikabenak ere = arratsean=20 etxeko atheak hertsteintu: portaleen mugan hirietan munduak laster = egiten du:=20 ardiak ilhuntzerakoan fitetzago iaten du: zisneak hiltzerakoan bere = kantua=20 erredoblatzen du. Hala dagitela konseillatzeintu Iondone Paulok presuna=20 zaharrak: Tanto magis quanto videritis appropinquantem diem = (Hebr.10).=20 Zenbatenaz eta ikhusten baituzue zeuen azken eguna hurbiltzenago = zaitzuela,=20 hanbatenaz lasterrago abia, hanbatenaz permago eta lehiago zaitezte. = Begirautzue=20 orduan zabartzetik, nagitzetik, eta ezansiatzetik. Zeren orduan da mena, = orduan=20 da mina, orduan da azken adina, eta peril guztien gai=F1eko perila. Eta = nola=20 hanbatik hanbatean, ederrago baitzaitza Iainkoari gaztetasuneko = zerbitzuak eta=20 obra onak, zahartasunekoak bai=F1o: hala bertze aldera, zaitza halaber = itsusiago,=20 eta gaitziago, zahartasuneko faltak eta huts eginak, gaztetasunekoak = bai=F1o.=20 Zeren zahartasunekoak ezpaitira iakin gabez, inorantziaz edo = esperientzia faltaz=20 eginak, bai=F1a bai maliziaz, gaixtakeriaz, eta gogoan deliberaturik, = begiak=20 itsuturik bezala akhometatuak eta obratuak.Ezta pontu hunetara gaixki heldu Spiritu Sainduak dioena: Tres = species=20 odivit anima mea et aggravor valde animae illorum: pauperem superbum, et = divitem=20 mendacem, et senem fatuum et insensatum (Eccli 25). Hirur bekhatu = edo=20 bekhatore suerte gaitzesteintut, eta zaizkit bertze guztien gai=F1etik = itsusi:=20 probe urguillua, aberats gezurtia, eta zahar erho zentzugabea, edo zahar = amurusa.
128
Konsideratzekoak dira hitz hauk, iakin = dezagun ea=20 zergatik daritzten Iainkoak hain gaitz hirur bekhatu suerte haui: = probearen=20 urguillutasunari, aberatsaren gezurrari, eta zaharraren erhotasunari. = Baldinba=20 bada hauk baino bekhatu handiagorik. Lehenbizikorik, probea urguillu = izaitea,=20 badirudi eztela bekhatu handi, lehen dirudi erhokeria, eta adimendu = falta. Zeren=20 probea zerk urguillutzen du? Halaber aberatsa ere gezurti izaitea, = badirudi=20 bekhatu arina dela, behintzat anhitz da handiagorik. Bada gizon zaharra = ere=20 banaloriatzea, eta gazte denborako zenbait erhokeriatara bihurtzea, = gizonari=20 gertha dakidikaiona da; anhitz da bekhatu handiagorik. Zergatik bada, = hauk=20 hunela direlarik, erraiten du guztiarekin ere Spiritu Sainduak hirur = bekhatu=20 hauk zaitzala gaitzienik eta itsusienik? Ezta gaitz ihardesten.Baldin hirur bekhatu suerte hauk konsidera baitzagu gaingiroki, = azaletik eta=20 kanpotik, bada hauk baino handiagorik, eta Iainkoz ere gaitzetsiagorik. = Ordea=20 baldin har badezagu barrena, mamia, Spiritu Sainduak hunetan erran nahi = duena,=20 edirenen dugu, maliziaz, premia gabe, golotoniaz, bere plazerera, = kausarik,=20 okhasinorik, eta tentamendurik gabe egiten diren bekhatuak direla = gixtoenak, eta=20 halakoak dira hirur bekhatu suerte hauk, zeinetzaz mintzo baikara=20 presenteon.
Probea gezurti izaitea, ezta hain miretsteko, zeren beharrak anhitz = gauza=20 eragin dezake. Aberatsa ere urguillu gerthatzea, komun da, ardurako = gauza da,=20 zeren nola nehoren men gabe, berak baitu bere dina eta behar duena, hark = urguillutzen du, hark handitzen eta hantzen du. Bada presuna gazte bat = bere=20 obretan eta ioan ethorrietan arin, eta erho izaitea, ezta ongi, bai=F1a = badirudi=20 aphur bat bedere, adinak desenkusatzen duela. Bai=F1a probeak zer = okhasino du=20 urguillutzeko, aberatsak gezurti izaiteko? Eta presuna zaharrak gazte = denborako=20 tornuetara eta erhokerietara bihurtzeko? Bekhatu hauk eta guztiz ere=20 zahartasunekoek, eztute desenkusarik, eztute estakururik, eta ez = ederztatzeko=20 biderik, eta halatan zaitza hain gaitzi eta itsusi Iainkoari.=20
=A7 2
129
Egun batez permititu = zuen Iainkoak=20 desegin zezaten bere etsaiek Ierusalemeko hiri eder famatu hura, utzi = zerauen=20 hartzaz nahi zuten guztia zegitela. Eta nola Iainkoak ezpaitu behin ere = nehor=20 bidegabeki gaztigatzen, emaiten du arrazoina Ieremias profetak, ea = zergatik=20 Iainkoak hiri dura desegitera eta bilhakatzera utzi zuen, erraiten = duela:=20 Sordes ejus in pedibus ejus, nec recordata est finis sui (Jer. = 1). Bere=20 likitskeriak eta lizuntasunak zituen oi=F1etan, eta bere finaz ere etzen = orhoitu.=20 Erran baillu bezala: Oi=F1ak zituen lohiak, satsuak, eta likitsak, haur = da kausa=20 eta eta arrazoi=F1a zeren hiri hura hala galdu zen. Bada gauza komuna = da, eta=20 ardurakoa, oi=F1ak likits izaitea, zeren lurrean baitabiltza. Zer antsia = zen beraz=20 hargatik? Baldin begitartea, bisaia izan balu likits, badirudi = arrazoi=F1a izan=20 zukeiela egin zuenaren egiteaz, bai=F1a oi=F1akgatik zer antsia zen? Eta = alabai=F1a=20 hargatik, oi=F1etako likitskeriakgatik, erraiten da galdu zela; zeren = nola=20 zahartzea baita azken adina, eta bizitzearen bazterra eta hondarra: hala = dira=20 oi=F1ak ere gorputzaren fina, akhabanza. Eta halatan oi=F1etan likits = izaiteak erran=20 nahi zuen, zahartzean zela likits eta gaixto, eta etzela bere finaz ere = orhoitu,=20 eta halatan galdu zela. Zeren zahartzean gaixto dena, eta orduan bere=20 salbamenduaz orhoitzen eztena, gaitz da galdu gabe eskapatzea. Erraiten = du San=20 Zipirianok: Sicut in lignis ipsa reproba arbor comparet quae post = flores,=20 fructus optimos cultori suo no exhibet; sic et in hominibus ipse = reprobus est=20 quem flos iuventutis deserit, et tamen in sui corporis senectute, = bonorum operum=20 fructus proferre parvipendit (Cyprianus de 12 abusio. 2). Nola = zuhaitza=20 baita zuhaitz alferra, fauna, idorra eta agorra, hostoaren eta lorearen = ondoan=20 fruiturik iasaiten eztuena: hala da gizona ere, gizon alferra eta guti = balioa,=20 bere gaztetasuneko lorea eta berdetasuna iraganez gero, obra onen = fruiturik gabe=20 dagoena.Gizonak, nehoiz ere izaitekoz, behar luke hogoi urthetan izan laster = eta=20 arin: hogoi eta hamarretan indar eta sendo; berrogoietan zentzu eta = adimendu;=20 berrogoi eta hamarretan diru eta hazienda, eta hirur hogoietan debozino = eta=20 konzientzia. Adin hartan, hirur hogoi urthetaraz gero konzientzarik = eztuenaz,=20 bere aphetitu desordenatuetarik gibelatzen eztenaz, eztagizula konturik. = Eta are=20 gutiago, orduan berriro gaixtakeria pensatzen, eta egiten hasten denaz: = hartzaz=20 etsi ezazu, hura emazu galdutzat.
130
Hainak, eta halakoak mehatxatzeintu = Ieremias=20 profetak hitz estali batzuen azpian, erraiten duela: Vae nobis, quia=20 declinavit dies, quia longiores factae sunt umbrae vesperi (Jer. 6). = Ai gure=20 urrikalkizunak, galdu gara, egin du gureak. Zeren akhabatu hurran da = eguna,=20 beheititu da iguzkia, eta itzala ere luzatuago da arratsaldean. Zer = erran nahi=20 du minzatze molde hunek? Baldinba iguzkiak, bethiere ageri den bezala, = luzeago=20 egin behar du itzala, arratsaldean, eguerdian bai=F1o. Zeren eguerdian = gaindik=20 behera artez, eta arratsaldean saihetsetik, soslai emaiten baitu. Ordea=20 guztiarekin ere, zeren haur hunela gerthatzen den, erraiten zaiku begira = dugula,=20 galduak goazilla. Nola aditzen da bada haur? Aditzen da, galduak = goazilla, ez=20 zeren ikhusten dugun iguzki hunek egiten duen, arratsaldean, itzala = handiago eta=20 luzeago, baina zeren gure arratsaldean, zahartzean, adina irauliaz, eta=20 beheitituaz dohanean, eta dihoakunean, mendekatzeko, enganatzeko, eta = are=20 bizitzeko nahia, eta desira ere, berretzenago eta luzatzenago zaikun; = zeren=20 zaharrago, eta gaixtoago egiten garen: hargatik erraiten du galduak=20 goazilla.Badakigu parabisurako denak, eztuela behar bekhaturik, eta ez = bekhaturen=20 notharik, eta ez zimurdurarik. Non habentem maculam aut rugam = (Eph. 9).=20 Badakigu utzi behar direla aztura gaixtoak aitzinetik. Eta zuk gazte = zinenean,=20 erraiten zenduen, etzela orduan lekhurik, bai=F1a zahartzean, guztiak = falta gabe=20 utziko zinituela. Bada orai han zara, bazterrean zara, zahartu zara, eta = alabai=F1a egundai=F1o bai=F1o barrenago sartzen zara, lehen bezain = gaixto edo=20 gaixtoago zara. Zer egin gogo duzu bada? Zertan pensatzen duzu? Zeren = begira=20 zaude? Zahartzearen? Han zara. Ephearen? Konplitu da. Konpli ezazu bada = zuk ere,=20 zeure hitza, eta promesa, zahar zindezi=F1eko eman zenduena.
Erranen duzu: Badut orai=F1o bertze ephe bat ere: eztira orai=F1o = denbora guztiak=20 iragan. Egia da, erran nuen, zahartzean onduko nintzela, orduko zen = lehen ephea.=20 Bai=F1a har dezaket bigarren bat ere. Zeren orai=F1o, zahar = naizenagatik, bizi=20 naiteke gehiago ere. Bada azken urthean, hiltzerako aitzinean, falta = gabe, falta=20 guztiak erremediatukoitut. Orduan neure hitzak edukikoitut, promes = guztiak=20 konplitukoitut. Anarterai=F1o ezta lekhurik, ezta zer mintzaturik.
Haur da presuna galduen kontua, eta hurran, hurran, hunen ondoko, eta = hurrenako kapituluan, ageriko den bezala, fin gaitz egiteko sei=F1ale=20 gerthua.
HERIOTZEKO ORENERAI=D1O BEKHATUTAN
EGON GOGO DUENAZ
KAP. XV
131
Erraiten du Senekak: = Moriantur=20 ante te vitia (Senec. epi. 27). Hil bitezi zu bai=F1o lehen, zure = faltak, eta=20 bekhatuak: Hek lehenik, zu gero. Eztitzatzula heriotzerai=F1o zeurekin = eduki.=20 Zeren hartaraz gero, periletan iar zindezke, zerori hilagatik, hek = bizirik geldi=20 litezin. Zahartzeraino bekhatutan dabillana, ezta peril gabe. Zer izanen = da=20 bada, are aitzinago, heriotzeko orenerai=F1o, bethi barrenago sartzen = dela, bethi=20 hala dabillanaz, eta ibili gogo duenaz?Ez nuke erran nahi, zein peril handiak diren heriotzeko oren hartan. = Zeren=20 ezpaneraukaio nehori, izitzeko eta esperantzaren galtzeko okhasinorik = eman nahi.=20 Ordea ezin nagoke erran ere gabe. Zeren orduko esperantzak, anhitz = galtzen=20 baitu. Eta baitakusat ezen, nik orai hemen eman ahal dezakedan = izialdurak, eta=20 beldurtasunak bai=F1o, orduko perilaren berririk iakingabeak, kalte = gehiago egin=20 dezakeiela.
Bai=F1a egiteko hunetan sarthu bai=F1o lehen, nahi nuke iakin zenezan = gauza bat,=20 eta da: Nola egiazko penitenzia baita Iainkoaren donua, dohai=F1a eta = emaitza,=20 Iainkoak berak plazer duenean eman dezakeiena: hala egiazko penitenzia = hura,=20 noiz nahi den dela, heriotzeko azken orenean bada ere, salbatzeko asko = sendo eta=20 botheretsu dela. Eta halatan salbatu zen ohoi=F1a, bere azken orenean, = anarterai=F1o=20 bekhatutan egona eta ibilia. Orai=F1o bideazkoak gara, eta hunela = garei=F1o iragan=20 gaitezke aitzinat, eta bai gibelat ere bihur, badaidikegu ongi, eta bai = gaizki=20 ere. Zeren borondatea libre eta geure eskuko baitugu. Halatan erraiten = du San=20 Agustinek: De nullo desperandum est, quamdiu patientia Dei ad = poenitentiam=20 adducit, nec de hac vita rapit impium. (Aug. serm. 11 de Verbis = Domini. Tom.=20 10). Ezta nehortzaz ere etsitu behar, ezta nehor ere galdutzat eduki = behar,=20 Iainkoaren pazienziak penitenzia egitera igurikitzen dioei=F1o, mundu = hunetan=20 utzten duei=F1o.
Halaber erraiten du San Agustinek berak: Poenitentia aboleri = peccata,=20 indubitanter credimus, etiam si in ultimo vitae spiritu admissorum = poeniteat=20 (Aug. de Ecclesiae dogmat. cap. 80 Tom. 3). Segur dadukagu, duda = gabe=20 sinhesten dugu, azken hatsaren aurthikitzean ere, penitenziak barkhatzen = dituela=20 bekhatuak. Eta Iainkoak berak errana da Ezekiel profeta baithan: = Impietas=20 impii non nocebit ei, in quacumque die conversus fuerit ab impietate sua = (Ez. 13). Eztio bekhatoreari bekhatutik ilkitzen den egunetik harat, = bere=20 bekhatuak kalterik eginen. Konberti bedi, onera bihur bedi, nahiz dela = arimak=20 egiterakoan. Biz hats bakotxean dagoenean, eta orduan ere enzuna izanen = da.=20 Biziak dirauei=F1o, hatsa sabelean dei=F1o, arima gorputzetik iltki = artei=F1o, baldin=20 orai=F1o adimendua on badu, memorioan, eta akhorduan badago, nahasten = ezpada,=20 baduke bere bekhatuaz behar den urrikimendua, damua eta dolorea. Eta=20 hanbatenarekin eztu bitartean zer etsiturik, eztu zer esperantza = galdurik, zeren=20 ezpaita orai=F1o orduan erremediotik kanpoan.
132
Bekhatuez barkhamendu erdiesteko, egin = behar da=20 penitenzia: eta penitenzia egiteko, asko da pontu bat, buru itzultze = bat, begi=20 herts-ideki baten bitartea. Zeren egiazko penitenzia, eta bertzerik ezin = daidikeienean, salbatzeko asko dena, bihotzezko urrikimendua da, falta = eginez=20 barrenean, Iainkoagatik, damu eta dolu izaitea.Erraiten denean egin behar dela penitenzia, eta bertzela ezin salba=20 ditekeiela, ezta ez aditzen bada eta ezpada behar dela konfesatu, = barkhamendu=20 eskatu, barurtu, orazinotan egon, erromerian ibili, eta hunelako bertze = obra=20 penatuetan penatu. Zeren egia da, gauza hauk guztiok penitenziak dira, = eta=20 penitenziazko obrak: ordea dira kanpokoak, eta egin ahal ditezkeienean = zenbait=20 bedere egin behar direnak. Bai=F1a baldin ezin egin baditezke, ezin = kofesa badadi,=20 ez mintza, eta ez deusetan ere manaia: asko da orduan barren ona, = borondatea,=20 bihotzezko damua, dolua eta dolorea. Zein baita egiazko penitenzia, eta = kasu=20 hartan, bertzerik ezin daidikeienean, salbatzeko asko dena.
Erremedio haur dute itsasoan edo handik kanpoan kofesatu gabe hiltzen = direnek: barreneko penitenzia, bihotzezko damua eta dolorea = kontrizionea. Eztute=20 bertzerik, bai=F1a haur dute asko, baldin behar den bidean izaiten=20 badute.
133
Eta barreneko penitenzia haur, = bihotzezko damu=20 eta dolore haur (zein latinez deitzen baita contritio, a verbo = contero,=20 erran nahi baitu, xehatzea, zathitzea, porroskatzea. Zeren bekhatuz = gogortu=20 zen bihotza, damuaz, doloreaz, eta urrikiaz, xehatzen, beratzen eta = zathitzen=20 baita) baduke nehork laburzki, denbora gutiz, pontu batez. Zeren San = Basiliok=20 dioen bezala: Non enim temporis quantitate, sed animi proposito = poenitentia=20 iudicatur (Basil. orat. 4 de poenit.). Penitenziaren indarra eta = balioa,=20 borondatearen deliberamenduan dago eta ez denboraren luzetasunean. Hala = dio San=20 Agustinek ere: In actione autem poenitentiae, non tam consideranda = est=20 mensura temporis, quam doloris (Augus. in Enchyrid. cap. 6. T. 3).=20 Penitenzia egitean, ezta hain konsideratu behar denboraren = neurria, nola=20 dolorearena. Urrikimendu egiazkoak, bihotzez konbertitzeak, dolore finak = eta=20 beroak, gehiago daidi denbora gutiz, dolore laxoak eta hotzak anhitzez = bai=F1o.=20 Dolorea behar da neurtu, eta konsideratu, eta ez denbora. Haur beror = emaiten du=20 orai=F1o aditzera San Agustinek, erraiten duenean: Poenitentia vero = non annorum=20 numero censetur, sed amaritudine animi (August. serm. 67 de temp. T. = 10).=20 Penitenzia ezta ez urtheen kontuaz egiazko, eta balios egiten, bai=F1a = bai=20 bihotzaren barreneko doloreaz, urrikiaz eta atsekabeaz.Nola bekhatuaren arimatik kentzeko eta atheratzeko, bi gauza behar = baitira:=20 bata Iainkoaren aldetik, haren garazia eta faborea, eta bertzea guretik, = gure=20 nahia eta borondatea, (Vid. S. Thom. 1. 2 q. 113, art. 7 in corp.) eta = gauza=20 hauk guztiok, are gure aldetik behar direnak ere, prinzipalki Iainkoak = egiten=20 baititu: halatan Iainkoak bere garaziaren emaitea eta gure garazia haren = errezibitzeko, eta harekin batean bekhatuaren kentzeko prestatzea ere, = egin=20 ditezke laburzki, heriotzeko azken artikuluan. Zeren bekhatuaren egiteko = asko da=20 pontu bat, gogoaren egotzte bat, borondatearen deliberatze bat eta = konsentitze=20 bat: asko izanen da beraz halaber bekhatu haren beraren erremediatzeko = ere,=20 pontu bat, gogoaren bertze aldera itzultze bat, borondateak zintki eta = fintki=20 Iainkoagatik bekhatuaren utzte bat, eta gaitzeste bat. Zeren are=20 miserikordiosago da Iainkoa, iustiziati bai=F1o, barkhatzera prestago = gaztigatzera=20 bai=F1o. Beraz hunelatan heriotzeko pontuan ere, azken orenean ere, egin = diteke=20 Iainkoaren faborearekin batean, egiazko penitenzia, eta erdiets = bekhatuen=20 barkhamendua. Haur da egia, eta egia hunetan ezta = dudarik.
=A7 1
134
Bai ordea, bada duda, = eta duda ere=20 handia, ea azken oren hartan, egiazko penitenziarik, behar den = urrikimendurik=20 izanen duenz bekhatoreak. Aitortzen deratzut, badukeiela orduan ere: = ordea=20 pontua da, ea izanen duenz. Eta ezta munduan, heriotzeko orenerai=F1o = bekhatutan=20 dagoenaren salbamenduaz dudatzen eztuenik, seguranzarik emaiten duenik. = Aitzirik=20 Eskritura Saindua, eta Elizako Doktor guztiak hain herstuki eta = izigarriki=20 mintzo dira, orduko penitenziaz, non baitirudi ezen heken erranen = arauaz,=20 hartaraz gero, eztela bat ere salbatzen. Erraiten du San Mateo = ebanjelistak:=20 Orate ut non fiat fuga vestra in hieme vel sabbato (Mat. 24). = Egizue=20 othoitz, eztadilla zuen ihesa gertha neguan edo larunbatean; zein = baitzen orduan=20 besta. Zeren nola negua baita linburi, leun, istilsu, eta lohitsu, ezta = bidean=20 ibiltzeko on. Eta besta egunean ere debeku zen, etzen sori, eta ez = zilhegi bide=20 luzerik iragaitea, urrun ioaitea. Bada heriotzeko orena da negu, eta = besta.Negu, zeren guztia baita trabuz, trabailluz eta egitekoz bethea. = Besta, zeren=20 orduan behar baita pausatu, eta astelegunetako trabailluez, = anarterai=F1oko obra=20 onez gozatu. Beraz hunelatan lehen behar da etsai gaixtoaren eskuetarik = ihes=20 egin eta eskapatu, eta ez anarterai=F1o egon eta luzatu.
Arropa berriak bazkokotzat eragin nahi dituenak, aitzinetik behar du=20 prestatzen hasi, aitzinetik behar du oihala ekharri, neurria hartu eta = iostera=20 eman. Erhokeria handia lizate goiz bererai=F1o, dendaria deitu gabe eta = bertze=20 gauzak xuxendu gabe egoitea. Bada are da erhokeria handiagoa heriotzeko=20 orenerai=F1o, arimaren beztitzeaz konturik ez egitea, eta uste izaitea = ezen=20 herstura hartan, hain denbora laburrean, prestatuko eta aphainduko dela. = Halatan=20 Alexandro handiak egotzi zuen soldadu bat bere konpai=F1iatik. Zeren = etsaiarekin=20 batzerakoan, konbat emaiterakoan, hasi baitzen harmen garbitzen eta = prestatzen.=20
135
Denbora hertsia eta egitekotsua da, = heriotzeko=20 denbora: gaitz da orduan egiazko penitenzia egitea, eta izaitea, guztiz = ere=20 lehen debozinoan usatu eztenarentzat, edo anarterai=F1o bethi gaixto = izatu=20 denarentzat.Eta nola den gaitz, anhitz arrazoi=F1ez froga ahal diteke. = Lehenbizikoa: orduan=20 munduko egitekoek, zor-hartzekoek, hartu-emanek, seme-alabek, sehiek, = ondokoek=20 eta guztien gai=F1etik eritasunak berak, orduko oi=F1haze mi=F1 hek = trabu handia=20 ibeniko deratzute, nahasiko, desmordituko, zeri lot eztakizula, zeure = buruaz eta=20 egin bideaz ahantzirik, ibeniko zaituzte.
Sukhar handi batekin, saihetseko punta batekin, edo bertze eritasun = bortitz=20 batekin dolorez zarenean, dolore hark berak, are eskapatzen zarenean = ere,=20 emaiten deratzu egitekorik asko, ezteratzu bertzetan pensatzeko ere = astirik=20 utzten.
Zer izanen da bada, dolore guztien gai=F1eko doloreak, arimaren = gorputzetik=20 atheratzeko asko denak, heriotzekoak har zaitzanean? Zer balentia egin = uste duzu=20 zuk orduan? Egiazko penitenzia, zein baita gauza handia, egitekotsua, = eta=20 osasuna duenari ere, lanik eta ekhairik asko emaiten dioena, nahi duzu = zuk, den=20 denborarik herstueneko, gaitzeneko, eri zareneko, eta are, heriotzearen = azken=20 oreneko luzatu.
Horretan emaiten duzu aditzera, eztuzula nehoiz ere penitenziarik = egin nahi.=20 Zeren osasunarekin zaudenean, ahala duzunean, ezpaituzu egiten.
Hala erraiten du doktor batek: Si non facis dum potes, manifeste = ostendis=20 quod non vis (Hugo. De Sacram. par. 4, cap. 5). Hargatik errraiten = du=20 Agustinek ere:
Festinare debet ad Deum = convertendo dum=20 potest unusquisque, ne si dum potest noluerit, omnino cum voluerit, non = possit=20 (Augst. Serm. 17 ad fratres in eremo. Tom. 10). Bat bederak behar du = konbertitu eta egin laster Iainkoagana, ahala duenean. Zeren ahala = duenean,=20 nahia eztuenak, benturaz gero, nahia duenean, eztu ahala izanen: = behintzat=20 iartzen bedere bada, ez izaiteko perilean.Beraz hunelatan lehen behar da prestatu.
Zeren gaitz izanen da, heriotzeko orenean, eritasunez eta oi=F1hazez = kargatua=20 zaudenean, penitenzia egitea, behar den fintasunarekin eta = berotasunarekin=20 Iainkoari gomendatzea. Zeren orduan, bertzeak bertze direla, eritasunak = berak,=20 emanen baiteratzu egitekorik asko.
=A7 2
136
Are gehiago, gaitz = izanen da=20 heriotzeko orenean, behar den bidean, penitenzia egitea. Zeren = penitenziak eta=20 edozein bertze obra on batek ere, egiazko eta balios izaitekotz, behar = du=20 gogotik, amorioz, borondate onez eta libreki egina izan, eta ez bortxaz, = ez ezin=20 bertzez edo beldurrez. Eta aken oreneko penitenzia hark badirudi, = bortxazkoa,=20 ezin bertzezkoa, edo beldurrezkoa dela, eta ez behar bezalakoa, eta ez = behar=20 bezain librea eta borondatezkoa.Halatan erraiten du San Agustinek: Poenitentia quae ab infirmo = petitur,=20 infirma est, poenitentia quae a moriente tantum petitur, timeo ne ipsa = moriatur=20 (August. serm. 57 de temp. Tom. 10). Eriaren penitenzia, penitenzia = erai da;=20 beldur naiz hil dadin, hiltzerakoan baizen egiten eztena. Lehen behar da = lehen=20 egin.
Quoniam non est in morte qui memor sit tui (Ps. 6). Zeren = Profeta=20 Davitek dioen bezala, ezta nehor heriotzean Iainkoaz orhoitzen. Ordea = zer erran=20 nahi du, minzatze molde hunek: eztela nehor heriotzean Iainkoaz = orhoitzen? Zeren=20 gu orduko esperantzak bizi gaitu: eta esperantza harekin eztugu = anarterai=F1okoan=20 gaixtakeriarik baizen egiten: ezkara ephe hartarai=F1o Iainkoaz ere = orhoitzen.
Bai=F1a orduan diren gaixtoenak ere, hasten dira, bere konzientzien = iratiotzen=20 eta iraultzen, batari eta bertzeari barkhamendu eskatzen, eta bertze = egiteko=20 guztiak utzirik, ahalez Iainkoa bera baithan = pensatzen.
137
Nolatan ahal dateke beraz egia, errege = Davitek=20 dioena: eztela nehor heriotzean Iainkoaz orhoitzen? Ezta gaitz = ihardesten. Zeren=20 bataz, lehen erran den bezala, orduan eritasunak berak, bere gorputzeko = gaitzak,=20 emaiten baitio bat bederari egitekorik asko: eta berriz bertzea zeren = peril=20 baita orduko orhoitzea, orhoitzen bada ere, ez orhoitzea bezala, = beldurrezkoa,=20 edo borxazkoa izanen den, eta ez behar bezalakoa. Zeren San Agustinek = dioen=20 bezala: Quia etiam hac animadversione percutitur peccator ut moriens=20 obliviscatur, qui dum viveret oblitus est Dei (Aug. serm. 10 de = sanct. Tomo=20 10). Bizi dei=F1o Iainkoaz ahantzirik egon denak, merezi du, berari ere=20 hiltzerakoan, ahantz dakion bere burua, eta orhoitzen bada ere, orhoitze = hura,=20 eztakion deus balia. Eta iduri ere badu etzaikala deus baliatzen. Zeren = komunzki=20 halakoa, eritasunetik eskapatzen denean, leheneko bekhatuetara bihurtzen = ohi=20 da.Halakoaz eta halakoez mintzo dela, erraiten du errege Davitek: In=20 multitudine virtutis tuae mentientur tibi inimici tui (Ps. 65). = Zeure=20 berthutearen multzutasunean, gezur eginen deratzute zeure etsaiek. Zer = erran=20 nahi du minzatze molde hunek? Konparazino batez edo biaz adituko=20 duzue.
138
Bi aitonen semek, edo zaldunek = elkharren artean=20 etsaigoa dutenean, eta elkhar dixidaturik, desafiaturik, konbatera eta = gudura=20 deiturik, kolpeka hasten direnean, komunzki sendoenak, edo anzatsuenak = garaitzen=20 du bertzea, bere meneratzen du, azpiratzen du, lurrera egotzten du, = ezpataz=20 iragaitera darama. Orduan lurrean datzanak, herstura handian baitago, = erraiten=20 dio bere etsaiari: Ha, iauna, othoi barkha iazadazu, bizia indazu. = Ezagutzen dut=20 orainokoan, zure alderakotzat faldatu dudala, gaizki egin dudala, = bai=F1a=20 prometatzen deratzut ezen, hemendik aitzina, zure zerbitzari izanen=20 naizela.Hunela minzatzen zaika, hunela othoitz egiten dio. Eta = othoitz=20 hauk gogoan harturik, bihotza hautsten zaika, urrikaltzen zaika, = barkhatzen dio,=20 utzten du iaikitzera. Ordea iaiki den bezain fite, bere eman duen = promesaz eta=20 egin zaikan garaziaz kontu guti eginik, bere leheneko tornura, eta = etsaigoara=20 bihurtzen da. Halakoari bere etsaiaren indarrak, bothereak, eta = garaitiak=20 gezurra erran arazi derauka, eta prometa arazi konplitzen eztuena. In = multitudine virtutis tuae mentientur tibi inimici tui.
Hala eriek ere bere eritasunetan, eta marinel tormentatuek bere = tormentetan,=20 anhitz promes eder egiten dute, saindutzeko gogo hartzen dute, debozino = bat=20 erakusten dute.
Ordea nola hura guztia, beldurrez egiten baitute, eritasuna eta = tormenta=20 iragan direnean, iragan dateke heken debozinoa ere, eta handik harat = lehen=20 bezain gaixto, edo gaiztoago egiten dira. halakoei eritasunaren eta = tormentaren=20 indarrak gezurra erran arazi deraue, eta prometa arazi komplitzen = eztutena.
Garzelean dagoenak egiten duen ordenuak eta testamentuak eztuela deus = balio=20 dio legeak (Ff. de eo qui metus causa legat in carcere). Ez eta beraz = eztu deus=20 balioko eritasunaren eta heriotzearen garzelean eta hersturan dagoenak = egiten=20 duen promesak eta penitenziak ere. Zeren hek guztiek dirudite direla, = bortxaz=20 eginak, eta ez amorioz, eta ez borondatez.
=A7 3
139
Erraiten du Eskritura = Sainduak,=20 Antioko errege gaixto hark, heriotzeko orenera zenean, urrikimendu handi = bat=20 erakutsi zuela, anhitz promes eder egin zuela; hanbat, ezen baitzirudien = bere=20 hitzetan saindu bat zela, eta saindu bat bezala mintzo zela, erraiten = zuela=20 bertze anhitz gauzaren artean: Iustum est subditum esse Deo, et = mortalem non=20 paria Deo sentire (2 Mach.) Iustu da eta arrazoin, Iainkoari = errendaturik=20 egoitea, eta gizonak Iainkoaren berdin bere buruaren ez edukitzea.Eta guztiarekin ere, hunela mintzo bazen ere, erraiten du Eskritura = Sainduak=20 berak, lekhu berean: Orabat autem hic scelestus Dominum, a quo non = esset=20 misericordiam consequuturus. Gaixto hura othoitzez zegokan = Iainkoari, bai=F1a=20 alferrik, etzuen barkhamendu erdiesteko perilik. Zeren othoitz hek, eta = Iainkoaz=20 orhoitze hek bortxak, heriotzearen beldurrak eragiten baitzerautzan. = Pontu hunen=20 gai=F1ean erraiten du Soto doktor handi hark: Antiochus propterea non = est=20 veniam consequutus, quod poenitentiam non habuit; sed ob id nobis = exemplo=20 propositus est, ut admoneamur, dolorem peccatorum, qui ex cruciatibus = mortis=20 enascitur, fallacem esse saepissime (Soto in 4 sent. dist. 15 q. 3 = art.=20 6).
Etzuen errege Antiokok barkhamendurik erdietsi, zeren ezpaitzuen = behar zen=20 bidean penitenziarik egin. Ordea hark bere azken finean egin zuen = enseiua, eta=20 penitenzia itxurapena, ibentzen zaiku geure begion aitzinean exenplotzat = eta=20 miraill bezala: iakin dezagun, eritasunaren eta heriotzearen = oinhazetarik eta=20 hersturetarik sortzen den penitenzia, maiz dela alfer, faun, falso, = gezurti, eta=20 guti balio. Ikhusten duzunean bere mende guztian gaixto izatu den bat = eritu=20 denean, eta ia hiltzera etsitu duenean, hasten dela batari eta bertzeari = barkhamendu eskatzen, beharrei bere haziendaren partitzen, eta = hats-beherapen=20 handi batzuekin, begiak zerura iraulirik, Iainkoari gomendatzen, = eztezazula ez=20 hargatik pensa, segur duela halakoak bere salbamendua. Aitzinetik, = aitzinetik,=20 eritu bai=F1o lehen eta heriotzeko hersturan iarri bai=F1o lehen, behar = da bekhatua=20 utzi eta debozinoa hartu. Zeren bertzela erituz gerozko debozinoan ezta = zer=20 fidaturik, ezta segurantzarik. Eritasuneko debozinoa, komunzki
, = heriotzearen beldurtasunetik heldu da, eta ez Iainkoaganako = amoriotik.=20 Eritu ezpazina, lehen bezala, zeure leheneko bekhatuen xisteran, = etzauntzan eta=20 tokian egonen zinen.140
Baldin aitzinetik, eritu bai=F1o lehen, = bekhatua=20 utzten baduzu, intenzione ona hartzen baduzu, eta ahalez zeure leheneko = falten=20 erremediatzen hari zarela, zeure azken eritasunak atrapatzen bazaitu, = iakizu=20 ezen orduan, munduko bekhatorerik handiena izan bazara ere, salbatzeko = bidean=20 zarela, eta salbatzeko esperantza handi bat ahal dukezula.Bai=F1a bertzela, Iainkoak begira zaitzala, bekhatutan eta bekhatu = egiteko=20 gogoan eta borondatean zaudela, zeure azken eritasunak edireitetik. = Zeren baldin=20 hala edireiten bazaitu, peril da zeure eritasun hartako kofesatzeak,=20 urrikimenduak, debozinoak, eta egiten ditutzun bertze enseiu guztiek = ere, deus=20 guti balioko duten, indar guti izanen duten.
Ez naiz neure burutik mintzo. Hala erraiten du San Agustinek: = Agens=20 poenitentiam et reconciliatus cum sanus est et postea bene vivens, = securus hinc=20 exit. Agens poenitentiam ad ultimum et reconciliatus, si securus hinc = exit, ego=20 non sum securus, poenitentiam dare possum, securitatem dare non possum. = Numquid=20 dico, damnabitur? Non dico. Sed dico etiam liberabitur? Non. Sed quid = dicis=20 mihi? Nescio, non praesumo, non promitto, nescio (August. de vera et = falsa=20 poenitentia. Hom. 41). Osasuna duela, bere bekhatuen kofesa, eta = penitenzia=20 egiten duena, eta gero handik harat ongi bizitzen dena, ongi eta segur = ilkitzen=20 da hemendik. Bai=F1a bere azken finerai=F1o, eta azken eritasunerai=F1o = gauza hauken=20 egitera igurikitzen duena, ez naiz segur, ongi eta segur ilkitzen denz. = Segur=20 naizenean erraiten dut segur naizela, eta ez naizenean, ez naizela. Ahal = derraket, orduan ere badaidikeiela penitenzia, ez ordea eman = segurantzarik.=20 Eztut erraiten kondenatuko dela, eta ez salbatuko dela ere. Ez naiz = fida, ez=20 naiz segur, eztakit. Hunela dio San Agustinek, eta erraiten du orai=F1o = gehiago=20 ere: Vis te de dubio liberare? Vis quod incertum est evadere? Age=20 poenitentiam, cum sanus es. Si sic agis, securus es. Quia egisti = poenitentiam eo=20 tempore quo peccare potuisti. Si autem vis agere poenitentiam tunc = quando non=20 potes, peccata te dimisserunt, non tu illa. Nahi duzu dudatarik = iltki? Nahi=20 duzu segurean iokatu? Egizu penitenzia sendo zarei=F1o, bekhatu ere ahal = daidizui=F1o. Zeren bertzela, baldin zuk egin nahi baduzu penitenzia eri = zarenean,=20 hiltzerakoan, bekhaturik ere ezin daidikezun denboran: eztitutzu orduan = zuk=20 utzten bekhatuak, bai=F1a behatuek zu utzten = zaituzte.
141
Zer esker edo merezimendu uste duzu = izanen=20 duzula, ia ezin gehiago daidizunean, eta hiltzera etsitu duzunean tratu = gaixtoen=20 utzteaz, eta batari eta bertzeari, zeure onen utzteaz eta partitzeaz? = Zeren=20 berdin ezin eraman zinitzakeien zeurekin. Baldin obra on horiek egin = bazinitu=20 osasuna zenduenean, eta zeure burua, hala oneko nola gaixtoko, zeure = eskuko=20 zenduenean, badirudi indar gehiago izanen zutela, baliosago izanen = zirela,=20 segurantza handi bat emanen zeratzutela, eta zutzaz ongi ioanean zela. = Bai=F1a=20 zeure azken finean, ia ezin gehiago iraun dezakezula ikhusirik, eta = etsiturik=20 egiten duzun obra onean eta penitenzian; ezta zer sobera fidaturik. = Zeren peril=20 baita, ezten orduko obra on hura eta penitenzia behar bezain fin eta = egiazko=20 izanen.Eztagoela beraz nehor penitenziarik egin gabe, eta bekhatuak utzi = gabe,=20 bekhaturik ezin daidikeien denborarai=F1o, eztagoela bortxaren begira: = begi bere=20 egin bidea libreki, eta borondatez: begi mugaz eta goiz. Zeren San = Agustinek=20 dioen bezala: Multos solet serotina poenitentia decipere (August. = de vera=20 et falsa poenitentia). Anhitz enganatzen ohi du arratsaldeko = urrikimenduak,=20 penitentzia berantkorrak.
Badira zuhaitz batzuk, udaren finean, sasoinetik kanpoan hasten = baitira=20 loratzen edo birloratzen. Bai=F1a lore hetarik guti lotzen, eta = itxatxekitzen ohi=20 da: heken fruitutik guti umotzen eta ontzen da: nork nola eztakiela, = ihartzen,=20 eta iraungitzen ohi dira. Hala dira bada bere adinaren finean, = eritasunean eta=20 hiltzerakoan, desira onez bethatzen hasten direnak ere. Orduko desira on = hek,=20 nahikunde hek neguko loreak dira, denbora gaitzekoak, sasoi=F1etik = kanpokoak,=20 itxatxeki gabe, fruiturik ekharri gabe, desikundetan, ihartzen, eta = iraungitzen=20 direnak.
=A7 4
142
Errege Faraonek, = Israeleko semen=20 ondotik, heken hil nahiz, zihoanean, ikhusirik ezen urak hartzera = zeramala,=20 erran zuen: Fugiamus Israel, Dominus enim pugnat pro eis contra nos = (Ex.=20 4). Dagigun ihes, bihur gaitezin gibelat, eztaidikegu nahi dugunik. = Zeren=20 Iainkoa bere alde dute iende hauk. Abiatu zen bada gibelat, eman zioen = ihesari,=20 bai=F1a alferrik, probetxu gutitan, berant orhoitu zen: hura laster, = bai=F1a ura=20 lasterrago, han bere lagun guztiekin itho eta hondatu zen. Hala = gerthatzen zaie=20 bada komunzki heriotzeko orenean, bere gaixtakerietarik gibelat bihurtu = eta ihes=20 egin nahi dutenei ere. Abiatzen dira, egiten dute zenbait enseiu, = bai=F1a ez asko,=20 flako dira, eta halatan atzemaiten eta atrapatzen dira.Ioab eta Abner, bi kapitain hek, gerla handia erabili zuten elkharren = artean.=20 Eta azkenean, ikhusirik Abnerrek, gaizti ziohakola, benzutu hurran zela, = erran=20 zioen Ioab bere kontrastari: Num usque internecionen mucro tuus = desaeviet?=20 (2 Rg. 2). Zer da haur, Ioab, kapitain famatua? Zer egin gogo duzu? = Akhabatu=20 nahi othe gaituzu? Asko egin duzu, garaitia baduzu, utzkuzu bizia. = Orduan=20 ihardetsi zioen Ioabek: Vivit Dominus si loquutus fuisses mane = recesisset=20 populus. Promes emaiten deratzut ezen, baldin goizean mintzatu = bazina,=20 iendea barraiatuko zela, eta enzuna izanen zinela. Erran baillio bezala: = eta=20 nola? egun guztian, orai artei=F1o, ene kontra ibilli zara, hartan zeure = ahal=20 guztiaz permatu, eta enplegatu zara, eta gero orai, arratseon, atrapatu=20 zareneon, gehiago ezin daidizunean, nahi duzu baketu eta adiskidetu? = Bada ez,=20 ez, berandu duzu, alfer mintzo zara, orai ene aldia da, lehen zurea zen = bezala.=20 Huna non duzun klarki pintaturik bekhatore bati, bere mende guztian = bekhatutan,=20 Iainkoaren kontra gerlan ibilirik, heriotzeko orenean, ia atrapatu = denean,=20 Iainkoarekin gerthatzen zaikana. Halakoari eta halakoei erranen deraue = Iainkoak,=20 Abimelek erregeari, eta harekin ziren lagunei, Isak patriarkak erran = zerauena:=20 Quid venistis ad me hominem, quem odistis et expulistis a vobis? = (Gen.=20 26). Zertara ethorri zarete orai enegana, lehen gaitzetsia, alferetsia, = eta=20 zeuenganik egotzia, erabili duzuen gizon batengana?
Erranen deraue halaber halakoei Ebanjelioko borz birjina ergel hei = erran=20 zerauena: Amen dico vobis, nescio vos (Mt. 25). Zoazte hortik,=20 etzaituztet ezagutzen. Clausa est ianua. Hertsi da athea, ezta=20 idekitzerik, berandu duzue. Erranen deraue halakoei: Zuek, ahala = zendutenean,=20 etzenduten ontasunik egin nahi, zergatik bada orai, ahalik eztuzuenean, = egin=20 behar deratzuet nik zuei? Finean erranen deraue: Non dira orai=F1okoan = zerbitzatu=20 ditutzuen iaunak eta nabusiak, erabili ditutzuen bekhatuak eta=20 gaixtakeriak?
Surgant et = opitulentur=20 vobis (Dt. 32). Zoazte hetara, eta hek lagun bekizkitzue: eta utz = nazazue ni=20 orai ere, orai=F1okoan utzi nauzuen bezala. Zuek lehen egiten zenduten = nitzaz=20 irri, eta eskarnio; hala bada aldiz, nik ere orai eginen dut zuetzaz. = Ego=20 quoque in interitu vuestro ridebo.143
Hunela erranen deraue, heriotzeko = orenerai=F1o=20 bekhatutan ibilirik, oren hartan bere bekhatuak erremediatu nahi = dituztenei. Eta=20 arrazoi=F1ekin erranen deraue hunela. Zeren orduan bortxaz eta ezin = bertzez=20 hartaratzen baitira, eta borxazko ongi egiteak, deus guti balio = baitu.Halakoek nahi dute, bizi direi=F1o, deabruaren zerbitzuan egon eta = gero=20 hiltzerakoan Iainkoagana aldatu. Ordea hura da legearen kontra. Zeren = erraiten=20 du legeak, zuhaitz bat bere denbora guztian ondoz eta erroz, zure = baratzean edo=20 lurrean egon dena, azkenean bertzeren baratzera edo lurrera = makhurtuagatik; eta=20 ebakitzen dutenean bertzeren lur hartara eroriagatik, zure izanen dela, = eta ez=20 eroririk datzaneko lurraren iabearen (Lege Si plures in ff. novo lib. = 5). Hala=20 komunzki izanen da bada halaber, bizi dei=F1o deabruaren zerbitzuan = erroak eginik=20 egon dena ere, hiltzen denean, deabruaren, eta ez orduan Iainkoagana=20 makhurtuagatik Iainkoaren.
Eta nola zuhaitza zutik dagoenean, makhurtua dagoen aldera, erortzen = ohi=20 baita, komunzki ebakitzen denean: hala zu ere bizi zarei=F1o, norat = baitzaude=20 makhurtua, harat eroriko zara hiltzen zarenean. Eztezazula pensa, = eztakizula=20 iduri, baldin bizi zarei=F1o, sendo eta osasunarekin zabiltzai=F1o, = ezkerrerat=20 makhurtua, eta alderditua bazaude, eritasunean eta heriotzean = eskui=F1erat iarriko=20 eta xutxenduko zarela. Bizitzeari darraika heriotzea: nola bizi hala = hil.
Ur guztiak ilkitzen dira itsasotik. Ordea guztiarekin ere ur hetarik = batzuk=20 dira gazi, eta bertzeak geza: batzuk gogor, bertzeak bera. Eta = arrazoi=F1a. Zeren=20 nolako baita lurra, zeinetarik iragaiten baita ura, halako gerthatzen = baita ura=20 ere. Urak lurraren gozoa eta zaphorea hartzen du. Ura, lurrak ontzen edo = gaixtatzen du. Hala bada heriotzea ere, nola bizitzetik iragaiten baita, = bizitzeak ontzen edo gaixtatzen du. Nolako baita ehaiten den ehuna, eta = oihala,=20 halako izanen da oihalaren albenia, eta bazterra ere. Beraz hunelatan, = nolako=20 baita bizitzea, halako izanen da halaber bizitzearen bazterra, eta = akhabatzea=20 ere, zein baita heriotzea. Ongi bizi, ongi hil; gaizki bizi, gaizki=20 hil.
=A7 5
144
Gertha diteke Iainkoaren = zenbait=20 sekeretuz eta ordenamendu estaliz, ongi eta prestuki bizi izatu dena, = gaizki=20 hiltzera, azkenean behaztopatzera eta galtzera; untzi anarterai=F1o ongi = ibilirik,=20 portuan sartzean, galtzen den bezala. Nola halaber bere mendean gaizki = bizi=20 izatu dena, azken finean erremedia baititeke, ohoin ona egin zen bezala. = Bai=F1a=20 hunelakorik orai=F1okoan gutitan gerthatu da, eta benturaz ez sekulan = gehiago=20 eginen. Komunzki ongi bizitzen dena, ongi hiltzen da: eta gaizki = bizitzen dena,=20 gaizki hiltzen da. Haur da bide zabala, erreala, plauna, eta segura. = Bertze=20 guztiak dira bidexkak, bide xidorrak, hertsiak, meharrak, malkhorrak eta = perilez=20 betheak. Male mori times, et male vivere non times. Non potest male = mori qui=20 bene viverit. (August. de disciplina christiana, libro unico Tom. = 9). Gaizki=20 hiltzearen zara beldur, eta ez gaizki bizitzearen. Bada ezin hil diteke = gaizki,=20 ongi bizi izatu dena. Eta iakiteko, duda guti dela egiteko hunetan, bada = sei=F1ale=20 bat handia. Zeren bat bederak sendo zei=F1o zertan baitzedukan gogoa, = hartan ohi=20 daduka, eta hartzaz minzatzen ohi da eritasunean, eta hiltzerakoan ere: = hartan=20 edireiten da ametsetan, eta eldarnioetan ere: asko baita aditzera = emaiteko,=20 bizitzen bezala hiltzen ere dela. Quae seminaverit homo, haec et = metet,=20 dio Iondone Paulok (Gal. 6). Gizonak zer ere ereiten baitu, hura = biltzen ere=20 du. Eta galdegiten du S. Mateo ebanjelistak, ezetzko kontuan bezala: = Numquid=20 colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? (Mat. 7). Othe da = nehor,=20 elhorri-arantzetarik mahats, edo saphar-laharretarik fiko biltzen = duenik? Bizi=20 dei=F1o gaixtakeria banatzen eta ereiten ibili denak, eta gero bere = azken finean,=20 saindu batek bezala, hil uste duenak, elhorri arantzetarik, mahats:=20 saphar-laharretarik fiko, gaixtakerietarik ontasun bildu nahi du: ezin = datekeien=20 gauza desiratzen du.145
Bere mende guztian errebelatua = ibilirik,=20 heriotzeko orenean, ilhuntzen hasterakoan, bide onera, eta arthezera = bihurtuko=20 dela uste duenak, huts egiten du. Lehen behar da, lehen. Zeren = heriotzeko oren=20 hura, oren ilhuna, nahasia, eta tormentatua da. Ezta tormenta = kapitai=F1ik hanbat=20 egiteko emaiten duenik. Orduan, lehen erraz zena ere, gaitz bihurtzen = da. Untzia=20 itsaszabalean, denbora ederrarekin aise erabiltzen da, alde batera eta = bertzera=20 errazki lemaz itzultzen eta gobernatzen da. Bai=F1a bazterreraz gero, = kosta ioz=20 gero, ezta gobernatzerik, eta nahi bezala manaiatzerik. Denbora klar = dei=F1o, adin=20 onean, eta osasunarekin, untzia itsas zabalean, denbora ederrarekin = bezala,=20 zeure gogara zabiltzai=F1o, eskuei eragiezu, orduan perma zaitezi. Zeren = denbora=20 gaitzak, eritasunaren oi=F1hazeak, eta heriotzearen tormentak hartuz = gero,=20 kostaraz gero, bizitzearen bazterra heriotzeak ukituz gero, egin da, = mirakuillu=20 izanen da salbatzea.Utzazu beraz burutik buruan darabillazun erhokeria hori, egunetik = egunera,=20 heriotzerai=F1o luzatuz eta ephe hartuz, orduan erremediatuko zarelako=20 esperantzarekin, anarterai=F1o bekhatutan egoite hori. Zeren badakizu = tormenta=20 handiarekin, kostan ioitera dohan untzi kargatua, eztela peril gabe, = aitzitik=20 galdutzat dadukazu halako untzia. Hala edukazu bada halaber zuk ere = galdutzat=20 zeure burua, bekhatuz betherik eta kargaturik, heriotzearen kosta ioiten = duzunean: bethi ere gero onduko zarela erraiten duzula: eta bekhatu = egiteko=20 gogoan, eta borondatean zaudela, zeure azken eritasunak edireiten = zaituenean.=20 Zeren hartaraz gero, gutiak dira ongi libratzen direnak, galdu gabe = eskapatzen=20 direnak.
Beraz hunelatan, orai baituzu osasuna, indar, antze, adimendu eta = zeure burua=20 zeure eskuko: orai ezpaitzara orai=F1o eri, eta ez heriotzeko hersturan = iarri:=20 orai baitzara libre, eta nahi baduzu ongi, eta gaizki ere, daidikezun = denboran.=20 Orai bada, orai, men menean iarri gabe, sukharrak nahasi gabe, eta = eritasuna=20 iaundu gabe, egintzatzu gero egin gogo ditutzun ongiak eta deskarguak. = Eta orai=20 diot. Zeren nola orai egiten duzun guztia, eritu gabe, heriotzeko = hersturan=20 iarri gabe, eta nehork bortxatu gabe, libreki eta borondatez egiten = baituzu:=20 hura izanen da gauza handia, estimatua, indartsua, botheretsua, baliosa, = Iainkoari eder izanen zaikana, eta merezient azken zeruko loriaren=20 erdiesteko.
ERREMUSINA EGITEAZ ETA HANDIK SORTZEN DEN = PROBETXUAZ
KAP. XVI
146
Erraiten du Espiritu = Sainduak:=20 Ignem ardentem extinguit aqua, et eleemosyna resistit peccatis = (Eccli.=20 3). Urak iraungitzen du sua, eta erremusinak egiten deraue bekhatuei = kontra.=20 Urak sua bezala, erremusinak iraungitzen du bekhatua. Halaber erraiten = du San=20 Mateok: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam = consequentur (Mt.=20 5). Dohatsu dira miserikordiosak, zeren hek erdietsiko dute = miserikordia. Hunen=20 arauaz erraiten du errege Davitek ere: Beatus qui intelligit super = egenum et=20 pauperem, in die mala liberabit eum Dominus (Ps 49). Dohatsu da, = beharraren=20 eta probearen gai=F1ean enplegatzen dena. Zeren hura, egun gaitzean, = heriotzeko=20 orenean begiratuko eta libratuko du Iainkoak. Eta badio orai=F1o Spiritu = Sainduak:=20 Conclude eleemosynam in corde pauperis, et haec pro te exorabit, ab = omni malo=20 (Eccli 29). Gorde zazu erremusina probearen golkhoan eta hark eginen = dio=20 Iainkoari othoitz, gaitz guztietarik begira zaitzala. Finean hanbat = gauza=20 erraiten da erremusinaz, non baitirudi ezen, bat bederaren salbatzeko, = eta=20 arimaren seguratzeko, asko izanen dela, bertze gauzarik gabe, bihotz = bera, eta=20 erremusinalari izaitea. Zeren handia baita, erremusinaren indarra eta=20 botherea.Egia da, hala da, handia da, eta Glosak dioen bezala, San = Agustinganik=20 atherarik: Sola misericordia comes est defunctorum (Glosa Lyrana = in cap.=20 29 Eccli.). Miserikordia bera da eta ez bertzerik, defunktuak = konpainiatzen=20 dituena, arima ioanei laguntzen zaiena, erremusinak edukitzen du = bethiere=20 on.
Ordea eztuzu ez pensatu behar erremusinak berak, sakramendu batek = bezala,=20 ex opere operato, bere indarrez eta botherez bekhatua iraungitzen = eta=20 barkhatzen duela. Eztu berak, hartarakotzat indarrik asko (Vid. S. Thom. = 2 2ae=20 q. 154 art. 3 ad 7).
147
Alde batetik duzun guztia probei = emanagatik,=20 baldin bertzetik, bekhatutan bazaude, eta hetan finatzen bazara, deus = guti=20 baliatuko zaitzu zeure erremusina, eta miserikordios izaitea. Hala = erraiten du=20 Iondone Paulok: Et si distribuero in cibos pauperum omnes facultates = meas, et=20 tradidero corpus meum, ita ut ardeam, charitatem autem non habuero, = nihil mihi=20 prodest (1 Cor. 13). Dudan guztia probei eman badiazet ere, eta = neure burua=20 erratzera utz badezat ere, etzaizkit hek guztiak deus baliatuko, baldin=20 karitaterik ezpadut. Erran nahi du: erremusinak eta bertze obra=20 miserikordiazkoak ere, deus guti probetxatzen zaitzala, bekhatutan=20 dagoenari.Ordea guztiarekin ere anhitz, eta handiak dira erremusinari emaiten = zaitzan=20 ohoreak, laudorioak eta abantaillak. Eta arrazoi=F1ekin, eta mereziturik = emaiten=20 zaitza. Zeren erremusinak berak indarrik asko ezpadu ere bekhatutik = atheratzeko,=20 bai ordea badu athera arazitzeko. Zeren badirudi ezen Iainkoak bere=20 ontasunagatik, hartzeko duela okhasino, miserikordios denari, zeren=20 miserikordios den miserikordia egiteko. Zure erremusinak, zure=20 bihotz-beratasunak, beratzen, eta hautsten dio Iainkoari bihotza, eta = emaiten=20 okhasino zure faboratzeko. Zu miserikordios izaiteaz, gaitzen zara,=20 disposizionean iartzen, eta prestatzen Iainkoaganik miserikordia = erdiesteko, eta=20 errezibitzeko: eta Iainkoa ere hartzaz iratzartzen eta ernatzen bezala = da, zuri=20 ongi egiteko, eta bere garaziaren emaiteko. Hunetakotzat, egia hunen = frogatzeko,=20 anhitz exenplo ediren ahal diteke, bai=F1a nik orai presenteon eztut bat = baizen=20 ekharriko. Bonifazio martira denbora batez ibili zen emazte eder, noble, = aberats=20 batekin galdua, eta haragizko bekhatuan barrena sarthua. Eta bazuen = Bonifazio=20 hark bertzerik ere anhitz bekhatu: edale zen, iokari zen, arnegari zen, = halakoak=20 ohi diren bezala. Gauza bat zuen ona. Bihotz-bera zen, erremusinalari = zen. Alde=20 batetik bekhatu anhitz egiten bazuen, bertzetik probeak faboratzen = zituen. Eta=20 halatan bera ere Iainkoak faboratu zuen, bihotzean utkitu zuen, = inspirazino=20 saindu batzuk, gogoeta on batzuk eman zerautzan. Eta gero hekin batean=20 konbertitu zen, aitzinerat obra onetan enplegatu zen, eta azkenean = martir=20 hiltzen. Ikhusazu zer egiten edo eragiten duen erremusinak, = miserikordios eta=20 urrikalmendutsu izaiteak. Hain zaika eder Iainkoari urrikalmendua, eta = beharrari=20 ongi egitea, non berari ere handik urrikaltzen baitzaika ongi egille = hura, eta=20 lehen edo gero erakusten baitio, eta emaiten bide onean iartzeko bidea.=20 Bonifaziori eman eta erakutsi zioen bezala.
148
Esportza gaitezin beraz, eta enseia = miserikordios=20 eta erremusinalari izaitera: zeren anhitz baitira, eta handiak, handik = eta=20 hartarik sortzen diren probetxuak, ontasunak eta irabaziak.Eta bertze anhitzen artean hirur dira erremusinaren probetxu = prinzipalak=20 (Eleemosyna est meritoria, satifactoria et impetratoria). Lehenbizikoa:=20 Eleemosyna est meritoria gloriae et augmenti gratiae, si fiat ab = homine=20 existente in gratia et propter Deum. Bekhaturik gabe dagoela, = Iainkoagatik=20 egiten den erremusinak, merezitzen du zeruko loria, eta berretzen = Iainkoaren=20 garazia. Bigarren probetxua da: Eleemosyna est satisfactoria pro = poenis=20 peccatorum dimissorum. Erremusinak satisfatzen eta pagatzen ditu = bekhatu=20 barkhatuen pena tenporalak, guztiak edo parte bat, hemen edo = purgatorioetan=20 pagatu behar zirenak. Eta haur da Eskritura Sainduak erraiten duena: = Peccata=20 tua eleemosynis redime. Hirurgarrena:Eleemosyna est = impetratoria.=20 Erremusinak anhitz ontasun erdiesten du Iainkoaganik. Beati = misericordes,=20 quoniam ipsi misericordiam consequentur (Mt. 5). Dohatsu dira=20 miserikordiosak, zeren hek erdietsiko dute miserikordia. Eta hala zure=20 erremusinak berretzen du zeruko loria, eta handitzen Iainkoaren garazia: = gutitzen du purgatorioetako pena: eta erdiesten du Iainkoaganik anhitz = fabore=20 eta ontasun. Iakin dezagun ezen erremusinagilleari, bihotz bera, eta=20 miserikordios denari eginen zaikala miserikordia. Eta zer ere emaiten = baitiogu=20 orai hemen probeari, edo bertze obra onetan enplegatzen baitugu, hura = gero=20 edineren dugula bertze munduan, eta ez bertzerik.
=A7 1
149
Iakin dezagun, eztiogula = probeari=20 liskarrik edo eranzuterik egin behar, eta ez gaizkirik erran. Baldin = emaiteko=20 gaietan bagara, edo debozinorik badugu, eman diazogun, eta gai=F1erakoan = utz=20 dezagun. Zeren probea, ongien dena ere, on behar da eta urrikalkizun. = Biluz da:=20 orthuz da: eztu aldatzeko athorrarik, eta ez etzateko oherik: eztaki = othuruntza=20 on baten berririk. Asko du bere lazeria, eskasia eta miseria. Beraz = etzaika=20 halakoari liskarrik, eranzuterik edo mehatxurik egin behar. Zeren hala = egiteaz,=20 batean ezpada bertzean, periletan iar zindezke huts egiteko: eta = probearen bere=20 probetasunaren gai=F1era, bere gogoan eta bihotzean zaurtua, gaizkoatua = eta=20 tristetua igortzeko. Eztut uste, galdeginen derakula Iainkoak, ea probe = onari=20 ala gaixtoari eman diogunz, eman diogunz baizen. Dagigin ongi, eta = eztezagula=20 beha nori.Aberatsak bezala, probeak ere Iainkoak eginak dira. Aberatsa hain = biluz-gorri=20 sorthu zen, nola probea. Eta Iainkoak nahi izan balu, egin zukeien = probea=20 aberats, eta bai aberatsa ere probe. Eta hala orai ere anhitzetan heken = zorthea,=20 eta fortuna trukatzen du, probeak aberatsten, eta aberatsak probetzen = baititu.=20 Probeak pairatuz, pazienzia izanez, eta bere ongi egillez othoiz eginez, = behar=20 du salbatu, eta bai aberatsak ere, bere onetarik probeari emanez eta = partituz.=20 Eta ongi gehiago egiten deraku probeak guri, eskatzeaz, eta gureganik=20 errezibitzeaz, guk hari emaiteaz egiten diogun bai=F1o. Zeren guk hahi = labore=20 poxin bat, kornadu bat, edo hunelako zenbait bertze gauza aphur emaiten = diogu,=20 bai=F1a guk handik zeruko loria irabazten dugu.
Are gehiago probeari emaiteaz, geure deskargua egiten dugu. Zeren = Iainkoak=20 orai emaiten derauzkigun onak eta onhasunak, hetarik, geure mai=F1adaren = mantenatzeko, eta estatuaren edukitzeko behar duguna hartu, eta = ethorkizuneko=20 kasuetako ere zerbait gelditu, eta gai=F1erakoak probe beharrenak=20 dira.
150
Eztu ez Iainkoak utzi probeak mundu = hunetan=20 haberik eta sostengurik gabe, aberatsen gomendioan utzitu. Eta halatan = emaiten=20 deraue, aberatsei beretzat behar duten bai=F1o gehiago, gehiagoko hura = probetara=20 parti dezaten amoreakgatik. Eta handik, erraiten du San Krisostomok: = Nam si=20 pauperes esse permisit, etiam hoc divitum gratia factum est, ut per = eleemosynam=20 peccata possint abluere (Chrys. hom. 77 in cap. 15 Jo., tom. 3). = Permititzen=20 du Iainkoak munduan diren probeak, hei ongi eginez, salba ditezin = aberatsak. Eta=20 Iainkoaren ontasuna eta liberaltasuna hain da handi, non orai zuk = ditutzun on=20 horiek Iainkoarenak berarenak, eta Iainkoak emanak dituzularik, = guztiarekin ere,=20 zuk horietarik probeari emaiten diozunean, zeuretarik emaiten biatzinio = bezanbat=20 estimatzen baitu Iainkoak. Eta are handik bere burua zure alderakotzat = zordun=20 erakusten du: hain zordun, ezen erraiten baitu Spiritu Sainduak: = Foeneratur=20 Domino qui miseretur pauperis.(Prov. 19). Probeari emaiten dioenak,=20 Iainkoari emaiten dio. Eta emaiten ere, nola? Foeneratur. = Zensuan,=20 interesean, irabazian, obliga arazirik bezala, prinzipala irabaziarekin=20 bihurtuko dioela. Eta hemengo irabazia ttipi da, ezta seguraturik = ehuneko bat=20 ere, bai=F1a Iainkoarena handi da, gehiago da ehuneko ehun bai=F1o.Zer nahizu gehiago? Probeari emaiten diozunean Iainkoaren izenean, = berari=20 emaiten baitzinio bezanbat estimatzen du Iainkoak; hain ezertain = edukitzen=20 du.
Eta haur ezta miretsteko, zeren orai hemen gure artean ere, ikhusten = dugunean=20 ezen gizon batek gure ahaide edo adiskide bati egiten dioela gure = amoreakgatik,=20 zenbait ongi, guk ere lehenbiziko okhasinoan, errendatzen derautzagu = eskerrak=20 gizon hari; bitartean eztugu onik, anarterai=F1o geure buruak zordun=20 dadutzagu.
Zer eginen deraue bada Iainkoak, haren amoreakgatik probeak = faboratzen=20 dituztenei? Zer esker, zer pagamendu emanen deraue?
151
Iondone Marthiek bere kaparen erdia = probeari eman=20 zioenean abiatu zen Iainkoa gau hartan berean, kapa hartzaz estalirik, = erraiten=20 zuela sendagaillaz: Martinus, hac me veste contexit. Ikhusazue, = ikhusazue=20 zer balentia egin duen Martinek, nola kapa hunez estali nauen, zer eman=20 derautan.Bada Martinek kapa hura probeari eman zioen eta ez Iainkoari. Ordea=20 guztiarekin ere Iainkoak, zeren haren izenean eman zioen, erraiten du = berari=20 eman zioela.
Halatan erranen deraue azken iudizioko egunean ere, eskuinekoei = dohazilla=20 sekulako loriara, ezkerrekoei sekulako penetara. Zeren eskuinekoek = gosetu zenean=20 eman baitzioten iatera, eta egarritu zenean edatera. Bai=F1a ez = ezkerrekoek.
Eta, Iauna, galdeginen diote orduan guztiek: noiz ediren zinitugun = guk zu=20 gose edo egarri? Ihardetsiko deraue: Probeak athera ethorri = zeizkitzuenean.=20 Orduan heken lekhuan ni nintzen han.
Eta hala probea eskatzen zaitzunean, kontu egizu ezen probe hura dela = Iainkoa=20 bera, zeren haren izenean eskatzen zaitzu, haren izenean emaiten diozu, = eta=20 Iainkoak ere berari emaiten baitzinio bezanbat estimatzen du. Hala = erraiten du=20 San Krisostomok: Nihil nempe interest sive huic pauperi, sive ipsi = Christo=20 dederis (Chrys. hom. 89 in cap. 27 Mt. tom. 2). Ezta antsia, ala = probeari=20 ala Iesu Kristo berari eman, eztu batek bai=F1o bertzeak gehiago monta, = eta ez=20 balio, guztia da orobat.
Eta are San Krisostomok berak, aitzinetik abisaturik eztadilla nehor = hargatik=20 asalda, erraiten du: Nemo his verbis turbetur. Non est aequale, ipsum = Dominum=20 praesentem alere, cuius praesentia vel lapideum ad se animum attraheret, = et=20 propter ieus verba dumtaxat, pauperes, mendicos, aegrotos alere atque = curare=20 (Chrys. ubi supra). Ezta berdin bai=F1a aldez gehiago da eta merituago, = probeari=20 Iainkoaren izenean emaitea, Iainkoari berari bere presunan bai=F1o. = Zeren presunak=20 berak eta presunaren presentziak hobeki ukitzen du bat bedera, presuna = haren=20 beraren presentean ezteneko erranak eta manuak bai=F1o.
Eta hala, aldez gehiago da, zeren Iainkoak manatzen duen, probeari = emaitea,=20 Iainkoari berari emaitea bai=F1o.
=A7 2
152
Beraz hunelatan ezta = probearen gabe=20 egotzterik, eta ez athean oihuz edukitzerik ere. Zeren probearen oihuek, = eta=20 anhitzetan ere berariaz bere buruaren hebain, maingu, herbal, eta eri = egiteak,=20 gure bihotzaren gogortasuna eta hotztasuna akhusatzen dute.Gu bagina emaitera prest, erne eta bolondres, ez lezake probeak = halako=20 pensurik egin eta ez arterik bilha. Baldin probea bada maliziati, bere = beharrez=20 eta gure faltaz da maliziati: hark bai=F1o, guk hartan falta gehiago = dugu, bere=20 bizitzearen atheratzeko hanbat enseiuren egitera behartzen baitugu. Hala = erraiten du San Krisostomok: Nam si simulat ex neccessitate simulat = et=20 egestate, propter saevitatem, et inhumanitatem tuam, quae talibus = personis=20 supplicantibus ad misericordiam non flectitur (Chrys. hom. 37 ad = populum=20 Anthi. de eleemosyna et misericordia, tom. 5).
Probeari emanen diozuna, guti edo anhitz, emozu berehala. Baldin = doiez=20 bazara, guti baduzu, emozu guti: eta baldin aberats bazara, gia=F1ez = egina=20 bazaude, emozu anhitz.
153
Ierusalemeko tenploaren egitean, eta = eginez gero=20 ere, bazebillan obraren eskea; eta bazen athearen aldean ere kutxa bat,=20 erremusinaren edukitzeko untzi bat; hartan bat bederak debozino zuenaren = emaiteko: orai ere gure elizetan, kruzifikaren aldean, dagoen = bezala.Bada tenploko kutxa, untzi edo kopa hartan, zein iuduek deitzen = baitzuten,=20 gazophislatium, aberatsek emaiten zuten anhitz, batak hamar, bertzeak = hogoi, bat=20 bederak bere izanaren, ahalaren eta debozinoaren arauaz. Eta heken = artean ediren=20 zen emazte probetto bat, eta hark eman zituen bi kornadu.
Eta gero haren gai=F1ean erran zuen gure Salbatzailleak, gehiago eman = zuela=20 emazte probe hark, aberats guztiek bai=F1o. Zeren emazte hark beretzat = behar=20 zuenetik eman baitzuen, bai=F1a aberatsei, emanak emanik ere, franko = gelditu=20 baitzeien. Emazu beraz duzunaren arauaz. Zeren hartzaz kontentatzen da = Iainkoa;=20 baldin ezpaduzu emaitekorik, euzu damu, zeren eztuzun: eta damu harekin = batean,=20 euzu borondate, baldin bazendu emaiteko.
Zeren Iainkoak behatzen badu ere emaitzara, ordea areago borondatera. = Eztuenak borondateaz konplitzen du, bai=F1a duenak, borondatearekin = batean behar=20 du konplitu eta obratu.
Eta obratu ere nola? Ez edergaillu, ez banaloriaz, eta ez = munduagatik, bai=F1a=20 Iainkoagatik.
Eta halarik ere, sekeretuki, ahalik eta ixilkiena, eskui=F1ak emaiten = duena=20 (Ebanjelioak dioen bezala), ezkerrak iakiten eztuela.
154
Eta are albaliz, erremusina = errezibitzen duenak=20 ere, ez luke iakin behar, nondik heldu zaikan ontasun hura. Zeren = halatan=20 Iainkoak berak, azken egunean guztiak, zure ohore handitan, mundu = guztiaren=20 aitzinean agertuko eta kanpatukoitu.Eta zuk ere orduan, orai duzun desira, nahi baitzenduke, zure = erremusinak,=20 eta egiten ditutzun bertze obra onak, munduak iakin litzan, konplituko = duzu.
Zeren orduan guztiak iakinen eta agertuko baitira.
Eta ezta ez asko, eske ethortzen zaitzun probeari emaitea eta ez=20 bertzeri.
Bai=F1a, Iainkoak emanik, gehiagoren ere ahala duzunaz geroz, behar = duzu=20 informatu, galdetu, eta iakin, ea nor den herrian probe-beharrik, gosez = denik,=20 sabel-uzkur dabillanik, ahalkez eskatzera ausartzen eztenik.
Eta guztien buruan eduki behar duzu kontu, ea badenz = probe-eririk.
Zeren probetasuna eta eritasuna, bi eritasun dira.
Halakoak dira alde guztiz on behar, ondikozko, eta urrikalkizun. = Heken=20 faboratzea da meritu handia, eta zeruko loriaren erdiesteko, eta are = mundu=20 hunetan ditutzun onen ere seguratzeko, berretzeko eta emendatzeko bide = ona,=20 zabala eta segura.
=A7 3
155
Batzuek uste dute, ezen = probeari=20 emaiteaz probetuko direla: eta halatan erraiten deraueza eske ethortzen=20 zaiztenei, Ebanjelioko bortz birji=F1ek bere lagunei bezala: Ne forte = non=20 sufficiat nobis et vobis, ite potius ad vendentes. (Mt. 25). Zoazte = hortik,=20 Iainkoa lagun dakizuela, emaiteak gutitzeintu gauzak, eztugu geuretzat = ere=20 sobera.Eztute konsideratzen, probeari emaiteak, ez probetzen bai=F1a = aberatsten, ez=20 gutitzen bai=F1a berretzen duela.
Hala emaiten du aditzera Spiritu Sainduak: Qui dat pauperi non = indigebit,=20 qui despicit deprecantem sustinebit penuriam (Prov. 28). Beharrari = emaillea,=20 ezta beharrean iarriko, emaille eztena, azkenean behar izanen da.
Gehiago dio Spiritu Sainduak: Alii dividunt propria, et ditiores = fiunt;=20 alii rapiunt aliena, et semper sunt in egestate (Prov. 11,24). = Batzuek bere=20 onak partitzen eta emaiten dituzte, eta guztiarekin ere, bethi dira = aberats, eta=20 berriz bertze batzuek, nola bereak emanen dituzten ezen bertzerenak = ebatsten=20 dituzte, eta halarik ere bethi dira errumes, noharroin, eta on-behar: = baitirudi=20 ezen hek hartuz probetzen, eta bertzeak emanez aberatsten=20 direla.
156
Amak haurrari dithiaren emaitea bezala = da=20 probeari emaitea ere. Ama haurrari dithiaren emaiteaz esnatzen da, ez = emaiteaz=20 anzutzen da. Halaber ereitea bezala da probeari emaitea: Euntes ibant = et=20 flebant mittentes semina sua, venientes autem venient cum exultatione = portantes=20 manipulos suos (Ps. 125). Bihika ereiten zuten, eta eskumenka = biltzen.Ereiten bihi bakhotxak, eta biltzen buru betheak, botean hirur laurak = zituztenak. Halaber badira urputzuak, berariaz eginak, zimenduan = ithurria=20 baitute. Bada gauza frogatua da, putzu hetarik urik ez atheraagatik ere, = eztela=20 erraitekorik, ura handitzenago: eta atheraagatik ere, ongi atheratzera,=20 ttipitzenago. Zeren atheratzen bezanbat sortzen baita. Hala dira bada = beharrei=20 emailleak ere: emaiten duten bezanbat emaiten zaie. Eta emaiten = ezpadute, bihotz=20 gogor badira, eztira hargatik aberatstenago, probetzenago baizen. Zeren=20 haserretzen da Iainkoa berak emanetarik, eman nahi eztiozunean.
Hala haserretu zen aberats abariziosaren kontra. Zeren aberats = hartzaz=20 erraiten badu ere Ebanjelioak: Induebatur purpura et bysso, et = epulabatur=20 quotidie splendide (Lc. 16). Beztitzen zela ongi eta othuruntzatzen = hobeki,=20 ezin erran diteke, ordea, hargatik ioan zela ifernura. Zeren ederki = beztiturik=20 ibiltzea, eta mahai onaren ere edukitzea, badirudi eztela bekhatu handi, = behintzat munduak eztaduka hala. Bada Ebanjelioak eztu erraiten, bertze = faltarik=20 zuela aberats hark.
Zergatik bada kondenatu zen? Aditzen da, kondenatu zela, zeren = etxathera eske=20 ethorri zeikan probe gose premian zegoenari, ezpaitzioen bere mahai = asetik,=20 asetzekorik eman eta ez are elikatzekorik ere.
Handik bere burua eta onak ere galdu zituen. Handik probetu zen, eta = hain=20 probetu non azkenean, bere mihiaren hezatzeko eta freskatzeko, ur-xorta = bat ere,=20 ezin izanezko probetasunera ethorri baitzen.
Nola egiten baitu galtzapen eta beheratzapen handia, probeari gibela = emaiten=20 dioenak: hala egiten du goratzapen miragarria probe beharrari, bere = beharraren=20 estaltzeko emaiten dioenak.
Eta goratzapen hura, eta handik heldu den irabazia galtzen du bihotz=20 gogorrak, erremusina egiteko gogorik eztuenak.
Eta egiteko gogo duenak ere, baldin berak bere eskuz bizi dei=F1o, = egiten=20 ezpadu, segur da, irabazi haren parte handi bat, edo parterik gehiena = galtzen=20 duela, hunen ondoko kapituluan ageriko den bezala.
NOLA ERREMUSINAK, ETA BERTZE OBRA ON, BORONDATEZKOAK = ERE,=20 ZERORREK ZEURE ESKUZ, EDO BERTZERENEZ, ZERORI BIZI ZARELA, ONDOKOETARA = UTZI GABE=20 EGIN BEHAR DITUTZUN
KAP. XVII
157
Gauza segura da, eta bat = ere dudarik=20 eztuena, probetxuago eta merituago izanen duzula, orai zerorrek, bizi = zarela,=20 eta osasuna duzula, zeure eskuz probeari emaiten diozunaz, ezen ez gero=20 hiltzerakoan ordenatzen diozunaz. Ordea zuk orai=F1o eta geroko, franko = duzularik,=20 orai ez bat ere, bai=F1a gero biziaz etsitu duzunean, egin gogoitutzu = liberaltasun=20 handiak. Aberats zara, on handiak ditutzu, eta baduzu bai borondate, on=20 horietarik probetara partitzeko.Ordea noiz? Gero, hiltzerakoan. Bitartean erraiten duzu: Neure onak = neurk=20 nahi ditut gozatu eta manaiatu, eztut orai=F1o gabetu nahi: eztut ohera = gabe=20 biluzi nahi. Bai=F1a gero, neure azken ordenuan eta testamentean, = manatuko dut=20 neure ondokoa, neure onekin utziko dudana, egin ditzala ene deskargu = guztiak.=20 Eta are gehiago, abisatuko dut suma bat, sei=F1alatuko baitiot suma hura = probetara=20 parti dezala. Eta benturan purgatorioetaratzen banaiz ere (zeren = gaixtoeneko=20 kontuan guztiok purgatorioetara uste dugu) berehala handik atheratzeko, = hunenbat=20 meza eta trentena eman arazi diatzadala, eta bertzerik ere anhitz obra = on ene=20 izenean, ene onetarik dagiela.
Hunela diozu eginen duzula. Zure ongi guztiak, bertzek, zure = ondokoak, eta=20 zeurk ez bat ere.
Bada etzatekeien hobe obra on horion guztion zerorrek bizi zinela, = zeure=20 eskuz egitea, eta horien bidez, purgatorioetara ioan gabe egoitea, ezen = ez gero=20 haratzen zareneko erremedioen egitea? Preso zareneko erremedioak = bilhatzeintuzu=20 eta ez preso sartzetik begiratzekoak.
158
Are gehiago, erremusinen eta bertze = obra onen=20 ondokoetara utzteaz, emaiten duzu aditzera gibeletik eta urruititik nahi = duzula=20 argi diazazuten. Zer zenerrake, baldin gau ilhunean, pausu hertsi, = gaitz,=20 perilos batean iragan behar duenak, erran baliaze bere muthilei, daudela = gibelat, eta gibeleti eta urruititik dagiotela argi? Hala dira bada bere = erremusina eta bertze obra miserikordiazkoak bereek bere eskuz egin ahal = ditzaketelarik, bere ondotik, urruititik, eta hillez gero, bertzeren = eskuz,=20 bertzeri eragiteko gogo dutenak ere. Hura da, hurran hurran erran komuna = den=20 bezala: usoak ioan, sareak heda.Eta badio San Basiliok ere: Nemo post vitam, = pietatis laudem,=20 praemiumve capiet. Eztu nehork, hil ondoko erremusinaz, = erremusinalari izan=20 delako, laudoriorik izanen. Hobeki zeneidike, eta segurkiago ioka = zindezke,=20 baldin gero, bertzeren eskuz egin gogo duzuna, orai zeurez, zeurk = ikhusten=20 duzula, egin bazeneza. Zeren orai=F1o San Basiliok dioen bezala: Quis = exitus=20 tui tempus nuntiabit? Quis de mortis genere sponsor? Quot vides = repentino ac vi=20 casuve extingui, qui prae doloris et spiritus angustia, ne vocem quidem = emittere=20 potuerunt? Quot etiam febris, a sensu alienos fecit? Quid igitur, = expectas=20 tempus, in quo, saepe, rationis tuae compos non eris? (Basil. orat. = 14 de=20 mor. et Hom. 7 in divites avaros). Zuk baitiozu, ezen hiltzerakoan, = zeure on=20 guztiak, edo parte bat, probei ordenatuko deraztezula, orduan ongi = handiak=20 eginen ditutzula. Erradazu, nondik iakinen duzu, edo nork abisatuko = zaitu noiz=20 edo zer moldez hillen zaren? Nor duzu hartako fiadore? Zenbat ikhusten = ditugu=20 ustekabean, laburzki kolpez edo estropuz, mintzatu ere gabe, finatzen = direla?=20 Eta bai halaber sukharrak nahasirik, bere testamentak hasi, eta akhabatu = gabe=20 gelditzen direla? Zergatik bada nahi duzu zuk ere benturaz zeure = adimenduan=20 egonen etzaren denborako, eta astirik ere izanen eztuzuneko, zeure = egitekoa=20 eduki eta luzatu?
=A7 1
159
Goazin aitzinago. = Orai=F1o orduan,=20 hiltzerako aitzinean, adimendu, memorio, eta asti bazendu ere, erran = nezake zure=20 orduko erremusinak deus guti balio duela. Zeren baitirudi ezen = bortxazkoa dela,=20 eta ez borondatezkoa: guztiz ere lehen ahal zeneidikeielarik, beraziaz,=20 anarterai=F1o luzatu duzunean. Zeren orai zeure onak eztitutzu gutitu = nahi, ezin=20 delibera dezakezu, hartara; bada badirudi ezen gero ere, hil uste = ezpazendu,=20 etzenezakeiela delibera, edo ez hetarik eman.Are gehiago, zure orduko, azken oreneko onen emaite eta errepartitze = hark,=20 badirudi, deus guti balio duela zuretzat.
Zeren zure onetarik, eta zure izenean egiten bada ere errepartitze = hura,=20 ordea anhitzetan ere, ezpaituzu zeurk egiten. Herioa hurbiltzen = zaitzunean, nola=20 athaka hertsian, eta pausu gaitzean iragan behar baituzu: eta bitarteko = doloreak=20 ere handiak baitira, orduan zeure onez kontu guti egiten duzu: zeren = handiagoak=20 ahantzarazitzen baiterauzkitzu. Orduan zeure ondokoei, eta han = presentean=20 edireiten direnei, zer ere nahi baitute, eta nola behar dela ikhusiko = baitute,=20 hala dagitela utzten derauezu. Hain nekez eta penaz bildu zinituen onak = eta=20 onhasunak, eta hain zuhurtki eta maiteki begiratzen zinituenak gero, = hain laxoki=20 eta antsikabeki largatzeintuzu: lehen zein hertsi eta itxekin baitzinen, = gero=20 hain franko eta liberal egiten zara. Orduan nork zer erraiten = baiteratzu, hura=20 laudatzen duzu: eta anhitzetan ere, zer erraiten duzun eztakizula, = baietz=20 erraiten duzu. Neure mendean anhitz ikhusi dut halakorik. Eta hala = badiruri=20 ezen, orduan egiten duzun guztia bertzek egiten duela; eta ez zuk. = Ikhusazu bada=20 ea zer probetxu eta merezimendu ahal dukezun, bertzek egiten duen = ongiaz.=20 Arrazoi=F1ekin erraiten du Spiritu Sainduak: Ante mortem bene fac = amico tuo, et=20 secundum vires tuas exporrigens da pauperi (Eccli. 14). Heriotzera = bai=F1o=20 lehen egiozu ongi zeure adiskideari, eta duzun indarraren arauaz heda = iazozu=20 zeure eskua probeari.
160
Egun batez egin zioen othoitz Santa = Luziak bere=20 amari, gero egin gogo zuena, geroko begira egon gabe, egun beretik egin = zezala,=20 eritasunaren eta heriotzearen hersturan iarri gabe, sendo zela berak = bere eskuz=20 bere onak probei parti ziatzela.Bai=F1a ihardetsi zioen amak, orai usatzen den bezala:
Ene alaba, igurikazu orai=F1o aphur bat, ni zahartu naiz, sarri hilen = naiz, eta=20 orduan guztiak zerorri geldituko baitzaizkitzu, zerrorek eginen duzu = plazer=20 duzuna. Errepuesta haur bere amak eman zeraukanean, lehiatu zeikan = berriz alaba,=20 erraiten zioela:
Non est admodum gratum, o mater, Deo munus quod qui offert, ideo = offert,=20 quia illius usum suprema interdicit dies (Suri. tom. 10 die 13 = septemb. in=20 vita Stae Luciae). Ene ama maitea, badirudi ezen etzaikala Iainkoari = eder eta ez=20 plazent, presunak, berak ezin goza dezakeien gauzaren emaitea eta=20 presentatzea.
Da dum sana es, ne si moriens dederis, invita dedisse arguaris. = Emazu=20 beraz, ama, sendo zarela, eztiagizuten eranzute, edo erran eztiazazuten, = hiltzerakoan emaiten duzuna, bortxaz emaiten duzula.
Arrazoin hauk aditu zituenean amak, egin zuen alabak nahi zuen = guztia: eta=20 berehala, geroko begira egon gabe, berak bere eskuz partitu zituen bere = onak=20 probetara.
Orai hemen benturaz erranen du zenbaitek: beraz hunelatan, eriek bere = eritasunetan, eta azken ordenuetan egiten ditutzten legatek, emaitzek,=20 eskentzek, erremusinek eta bertze obra miserikordiazkoek eztute deus=20 balio.
161
Bada ordea, ordukoek ere balio dute. = Ordea=20 lehenekoek gehiago. Hala erraiten du San Krisostomok: Melius quidem = fuerit,=20 multumque afferens fiduciae, dum adhuc vivis, paupertati egentium = succurrere. Si=20 vero istud nolueris vel moriendo generosum quid facies; id enim, licet = non=20 multum habeat dilectionis, aliqua tamen est dilectio (Chrys. hom. 10 = in cap.=20 81 ad Doma. tom. 4). Hobeago, merituago, eta bihotz esportzagarriago = bazatekeien=20 ere, zerorrek zeure eskuz bizi zinela eta sendo zinela probearen = faboratzea;=20 ordea guztiarekin ere, lehen faltatu baduzu ere, eztezazula, = hiltzerakoan bedere=20 falta, egizu orduan zenbait liberaltasun. Zeren orduan egiten denak ere, = ez=20 anhitz, bai=F1a zerbait balioko du. Iainkoaz orhoitzen zarela aditzera = emanen du.=20 Gehienik osasuna dugui=F1o, eta geure eskuz, bai=F1a gero ondotik ere, = eta bertzeren=20 eskuz ere, dagigun ahal dagiguna. Mundu haur bideazkoen ostatua da, = iragaitzaz=20 gare hemen.Gure sekulako ostatua, herria eta etxea, bertze munduan da. Eta = nehork bere=20 herrira, eta bethiereko behar duen etxera igortzen ohi du aitzinetik = ahal=20 dagiena, eta bai gero deus gelditzen bazaika, bera dohanean, berekin ere = eramaiten.
Hala egin behar dugu bada guk ere. Orai sendo = garei=F1o gehienik,=20 bai=F1a gero eritasunean, eta hiltzerakoan ere, egin behar dugu ahal = dagiguna.=20 Igor dezagun aitzinetik, eta daramagun geurekin ere.
Bai=F1a erremusinak, eta bertze obra on miserikordiazkoak, eta = borondatezkoak=20 utzirik, zeren ezpaita hetan hanbat peril, mintza gaitezin hurreneko = kapituluan=20 obra iustiziazkoez, eta obligazinozkoez, eta dakusagun nola guztien = gai=F1etik=20 heken geure eskuz egitera, ondokoetara utzi gabe, garen obligatu.=20
NOLA OBRA OBLIGAZINOZKOAK, KONZIENTZIAZ ZOR = DITUTZUNAK,=20 ONDOKOETARA UTZI GABE, ZERORREK EGIN BEHAR DITUTZUN
KAP. XVIII
162
Baldin obra = miserikordiazkoak, nola=20 baitira probeen faboratzea, biluzen beztitzea, gose, eta egarri denari, = iatera,=20 eta edatera emaitea, bat bederak berak bere eskuz, bizi dela, irabazi = handirik=20 egitekotz, egin behar baditu: zenbatenaz berak bere eskuz ondokoetara = utzi gabe,=20 egin beharkoitu obra obligazinozkoak, iustiziazkoak, eta konzientziaz = zor=20 dituenak? Nola baitira ebatsien bihurtzea, zorren pagatzea, erauzi = dituen falso=20 testimonioen satisfatzea, eta eragin dituen kalt=E8n, eta gaixtakerien=20 erremediatzea?Baldin obra miserikordiazkoak zerorrek zeure eskuz egiten ezpadituzu, = eta ez=20 bertzeri ere eragiten, egia da, eztuzu orduan merezimendurik izanen, = bai=F1a ez=20 bekhatu mortalik ere. Zeren obra miserikordiazkoak, hargatik deitzen = dira=20 miserikordiazkoak, eta ez iustiziazkoak, zeren zenbait behar ordu = herstutan, eta=20 premiazkotan baizen, ezpaikara obligatu heken egitera. Bai=F1a obra=20 iustiziazkoetan, diferentki mintzatu behar dugu. Zeren heken konplitzera = obligatu gara bekhatu mortalen penan.
Eta eztuzu ez pensatu behar, ondokoetara utzteaz konplitzen duzula. = Ez eta=20 ondoko hei, zertzaz paga esleiturik, berezirik: eta seinalaturik utzten=20 baderauezu ere. Zeren nola erran komuna den bezala, otsoak ian baitezake = ardi=20 kontatuetarik: hala zure ondokoak ere geldi dezake beretzat, zuk = bertzerentazt=20 sei=F1alatuetarik. Eta zertako ibili behar zara sei=F1alatzeketan, eta = bertzeri=20 kargu emanketan? Paga ezazu zerorrek, zeurk zor duzunaz=20 geroztik.
163
Erranen duzu: Eztut ordea zertzaz paga. = Baldin=20 ezpaduzu, ezinak eztu legerik. Orduan etzara obligatu pagatzera, = pagatzeko ahala=20 dukezun artei=F1o. Ez eta etzara obligatu pagatzera, baldin hartzeko = dunak berak=20 kitatzen bazaitu edo barkhatzen baderatzu. Are gehiago, hartzeko dunak, = ez ezin=20 bertzez edo bortxaz, bai=F1a bere nahiz eta borondatez, igurikitzen = deratzunean,=20 eta emaiten ephe, olrduan luza dezakezu pagamendua ephe hartarai=F1o, = bai=F1a ez=20 gehiago. Paga ahal dezakezula, pagatu gabe, iabearen borondatearen = kontra,=20 onaren edukitzea, bekhatu da.Eta haur hain ongi aditzen da zor iakinaz, eta aithortuaz, nola gauza = ebatsiaz, eta ixilik eramanaz. Hain ongi pagatu behar da bata nola = bertzea.
Eta, ezta ez asko, aithorraren emaitea, eta ez gero zeure ordenuan, = eta=20 hiltzerakoan, bihurtzeko eta pagatzeko, gogo eta borondate izaitea ere. = Baldin=20 ahal badezazu, zerorrek bizi zarela, eta ahalik eta fitetzena pagatu = behar duzu=20 zeure zorra, eta bai bihurtu ere gauza ebatsia, eta gaizki eramana. Ezta = asko=20 ondokoei, kargu utztea. Hala emaiten du aditzera doktor Navarrok: = Decedentes=20 et vita, cum possint et non restituunt, sed legant in testamento, non = secure=20 decedunt (Navar. in Manuali de restitut. cap. 17, num. 69) . = Hiltzerakoan,=20 berek paga ahal dezaketelarik, pagatzen eztutenek, bai=F1a bere = testamenteretara,=20 ordeneretara, eta ondokoetara utzten dutenek, eztute ongi egiten, eztira = halakoak bere konzientzietan mundu hunetarik segur partitzen. Gehiago = dio Doktor=20 Navarrok lekhu berean:
Qui alienum iniuste retinet, et scit, illud se debere, si expectat = donec=20 condemnetur per iustitiam, peccat mortaliter. Zordun dela dakienak = eta=20 iustiziaz kondena dezaketen artei=F1o, pagatu nahi eztuenak, bekhatu = mortal egiten=20 du.
164
Batzuek bekhatu badaritzate ere, gauza = ebatsien=20 pagatu gabe edukitzea, ez ordea eztaritzate bekhatu, zor iakinari eta=20 aithortuari luzatzea.Erraiten dute: Badakit, eta badaki zor dudala, aithortzen diot, = eztiot=20 ukhatzen, eta badut pagatzeko gogo, eta borondate. Iduritzen zaitzu ezen = baldin=20 aithorra emaiten baduzu, eta pagatzeko gogo baduzu, hain bertzez = konplitzen=20 duzula.
Bai=F1a enganatzen zara. Zeren bataz gogoa bera ezta asko, eta ez = aithorra ere.=20 Zeren zure gogoaz eta aithorraz ere probetxu guti du hartzeko duenak,=20 pagamendurik eztenean. Eta berriz bertzea, sendo dela pagamendua egin = ahal=20 dezakeielarik, eri artei=F1o egin nahi eztuenak, emaiten du aditzera, = baldin=20 eritasunik ezpaliz, eta eritasunak ondorerik ezpalu, kontu guti = leidikeiela. Eta=20 hala frogatzen da halakoetan: zeren eritasunetik eskapatzen direnean, = iduritzen=20 zaie ezen aldi hartakotz, berriz eri artei=F1o segur direla eta=20 kito.
=A7 1
165
Nahi duzu zuk ezen egin = behar=20 zenduen deskargua eta egin eztuzuna zure ondokoak egin dezan. Bada uste = duzu,=20 zure dirua edo hazienda zuk zeure ondokoari, zeure zorraren eta = obligazionearen=20 pagatzeko utzten diozuna, etzaikala zure ondoko hari ere zuri bezain on, = gozo=20 eta eder idurituko? Eztuzu uste? Eztuzu pensatzen, zuk bezala, hark ere = bere=20 denboran gozatu nahiko duela? Eta erranen ere bai bere baithan: Niri = neure=20 aitzinekoak utzi derautan hazienda haur, nabaski, gaizki, eta bide = gabeki=20 beretakotua zuen, eta guztiarekin ere etzuen satisfatu, eta ez bihurtu. = Bethi=20 berekin eduki zuen. Bada ez naiz ni, hura bai=F1o obligatuago. Egia da, = hark, nola=20 haren ondokoa bainaiz, manatzen nau bihur dezadala: hala bada manatuko = dut nik=20 ere neure ondokoa. Bai=F1a bitartean ene aitzinekoak bezala, gozatu nahi = dut nik=20 ere, eta eduki neure denboran. Ikhusazu nola batak bertzeagana utziz, = ezten=20 deskargurik egiten. Eta nola halaber handik eta halatan zuk zeure burua = galtzen=20 duzun, eta zeure ondokoa ere galtzeko periletan ibentzen duzun. Zeren = peril=20 baita, zuk bai=F1o gehiago eztuen hark ere deskargurik eginen. Ha zenbat = trentena,=20 zenbat arima-kari, zenbat deskargu dagoen egin gabe, batak bertzeaga = utziz, eta=20 guztiek utziz.166
Ezta pontu hunetara gaizki heldu = Pierres Damiano=20 daritzan doktor batek kontatzen duena. Dio doktor hunek ezen behin gizon = saindu=20 batek ikhusi zuela bere espirituan, ametsetan bezala, ifernuko suaren = erdian=20 eskalera bat: eta eskalera haren lehen pausuan eta maillean zegoela = konde bat,=20 iaun handi bat. Eta gero ikhusi zituela halaber zazpi konde, ethorki = berekoak,=20 bata bertzearen ondoan, eskalera hartan berean zeudezilla. Zeren bata = bertzearen=20 heredero, ondoko, eta elkharren onen primu eta iabe izan baitziren. Eta=20 lehenbizikoak gaizki eta bidegabeki beretakotu zuena, eta safisfatu gabe = utzi;=20 hala bigarrenak, hirurgarrenak, eta zazpigarrenak ere utzi baitzuen, = ezpaitzuen=20 batek ere deskargurik egin: eta halatan guztiak bata bertzeari = zerraitzala=20 kondenatu ziren (Petrus D. ep. 5 cap. 8 et refertur a S. Antonino 2 p. = sum. cap.=20 1 =A7 5).Hala gerthatzen da bada, egungo egunean ere iende batzuen artean. = Egiten=20 ditutzu ohoinkeriak, goraturik eta bortxaturik dadutzatzu bertzeren = onak: eta=20 zuk, edo eztuzu kasurik egiten, edo utzten ditutzu pagatu gabe zeure = ondokoaren=20 esperantzan, eta bai hark ere berzerenean, eta hala hala bertzeak ere: = eta=20 handik, eta halatan, batak bertzeagana utziz, eta guztiek utziz, utzten = dira=20 deskarguak egin gabe. Etzuen hala egiten Zakeo aberats hark erraiten = zuenean:=20 Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus, et si aliquem defraudavi = reddo=20 quadruplum (Lc. 15). Neure onen erdiak emaiten derauztet probei, eta = baldin=20 nehor enganatu badut, bihurtzen dut laur doble. Eztu erraiten dabo,=20 emanen dut, ezta geroko mintzo, presentean erraiten du, do, = emaiten=20 dut. Eta baldin deus gaizki eramaitera gerthatu bazait, hura ere neure = eskuz,=20 bizi naizela, eritu bai=F1o lehen, neure ordeneretara eta ondokoetara = utzi gabe,=20 reddo, neurk bihurtzen dut. Hala borondatezko obrak nola = obligazinozkoak=20 berak bere eskuz egiten zituen. Eta hala egin behar ditu, nork ere nahi = baitu=20 merezimendu handirik erdietsi, eta bere konzientzia segurki=20 seguratu.
167
Irakurtu izatu dut, ezen behin gizon = batek=20 zituela hirur aztore onak, eta famatuak. Eta bere azken finean, hetarik = bata=20 utzi zuela, zor bat baitzuen, haren pagatzeko; bigarrena, seme bat = baitzuen,=20 harendako; eta hirurgarrena, arima-kari, mezatan enplegatzeko. Eta gero = handik=20 fite, aztore hetarik bata ioan baitzen airaturik eta ez gehiago bihurtu: = erran=20 zuen semeak, ioan zen aztore hura zela, haren aitak arima-kari utzi = zuena.=20 Etzuen erran berarentzat utzi zuena zela. Etzaitezilla zeure ondokoaren=20 esperanzan eta hark eginen duen deskarguan fida. Zeren baldin zerorrek = bizi=20 zarela zeure arimaz orai konturik egiten ezpadazu, eta zeurk egin duzun = falta,=20 zeurk erremediatzen ezpaduzu, eztezazula, pensa, eztakizula iduri, gero = zure=20 ondotik zure ondokoak, zuk zerorrek bai=F1o hobeki eginen duela.Guztiok nahi dugu salbatu, guztiok nahi dugu ioan parabisura, eta = guztiok=20 dugu esperantza. Bai=F1a esperantza banoa, alferra, eta iduriz probetxu = gutitakoa=20 du, deskarguak egiteko dituelarik, eta berak egin ahal ditzakeielarik, = egin=20 gabe, ondokoetara utzten dituenak.
Bat dugunean, bia nahi ditugu; bia ditugunean, hirur. Ongi edo = gaizki, zuzen=20 edo makhur, plazer zaiku hartzea, eta berretzea, bai=F1a gaitz, eta = gaitzi=20 gutitzea, eta bihurtzea: hartan min hartzen da.
Bada min hartuko bada ere, bihurtu behar da, satisfatu behar da. Eta = hobe da=20 batekin zoazin parabisura, hamarrekin ifernura baino.
Eta hobe da halaber utz diazozun zeure umeari edo ondokoari guti, eta = on,=20 ezen ez anhitz eta gaixto. Guti hek, ongi irabazi hek, deskarguak = eginik, eta=20 nori berea errendaturik geldituko zaitzan aphur hek, sumatuko dira, = berretuko=20 dira, gurenduko dira: bai=F1a bertze guztiek fin gaitz eginen dute: = hetarik=20 hirurgarren belhaunekoek guti gozatuko dute.
Ikhusazu bada, egizu gogoeta, ea, zorrik edo bertzeren onik, gaizki = eramanik,=20 baduzunz: eta hek obligazinozkoak baitira eta ez borondatezkoak, hek = guztien=20 gai=F1etik, zerorrek bizi zarela, zeure eskuz, bertzeren peskizan, eta = esperantzan=20 utzi gabe, paga itzatzu, iraungitzatzu. Zeren halatan zeure umeak, = primuak, eta=20 ondokoak peril handi batetarik atherakoitutzu: eta zerori ere, = aitzinetik=20 deskarguak eginik, aisia handi batean, eta salbamenduko bidean, = oraidanik=20 iarriko zara.
ZENBAT KALTE EGITEN DUEN = IURAMENTUAK, ETA=20 IURAMENTU EGITEKO USANTZAK, ETA NOLA BEHAR DEN LEHEN BAI=D1O LEHEN = USANTZA
HURA UTZI
KAP. XIX
168 Nola gure lehenbiziko = aita hark,=20 gure naturaleza haur, bere bekhatuaz narriatu, arrazatu, eta eritokitu = baitzuen,=20 handik gara hain arrenkuratsu, inzirinatsu, eta on behar. Handik gara,=20 ontasunera bai=F1o gaixtatasunera eroriagoak, isuriagoak eta emanagoak. = Handik=20 dugu adimenduan itsutasuna, borondatean malizia eta memorian = flakotasuna. Handik=20 heldu da halaber, gezur erraitea, elkharren ez sinhestea, eta fidantzia = gabe,=20 bethi gogan behartsu ibiltzea. Zein baita kalte handia, elkharren artean = bizi=20 behar dutenentzat: hain handia, non gogan behartsu, idurikortsu, eta = fidantzia=20 gabe bizitzea, ezpaita bizitze. Bada kalte handi hunen erremediatzeko, = ediren=20 zuen Iainkoak bide bat, zein baita iuramentua. Ikhusten duzunean, = etzaituztela=20 sinhetsi nahi, eta premia dela sinhets zaitzaten, dagizun orduan = iuramentu,=20 dagizun zin, ekhar dezazun zeure erranaren lekhuko Iainkoa, gezurrik = ezin=20 derrakeiena, eta gauza guztien berri dakiena.
Eta halatan lekhuko harekin batean eman = diazazuten zeure=20 erranean fede eta sinheste. Hunetakotzat erran zuen Iainkoak berak : = Dominum=20 Deum tuum timebis, et per nomen eius iurabis. (Dt.6). Izanen zara = zeure=20 Iainkoaren beldur, eta eginen duzu haren izenaz iuramentu.
Eztuzu eginen iuramenturik Iainko falsoez, zeren hartan bide gabe = ezin=20 ziniazaio egiazko Iainkoari, hari dagokan ohorearen, bertzeri emaiteaz. = Zeren=20 nola iuramentu egiten duzunean, ekhartzen baituzu Iainkoa zeure = erranaren=20 lekhuko (zeren hura da iuramentu egitea: Iurare est Deum in testem=20 adducere; eta hartan emaiten baituzu aditzera, Iainko hura dela = egiatia, eta=20 gauza guztien berri dakiena, zein baita ohore handia Iainkoarentzat); = ezta=20 arrazoin eman dakion ohorerik bertzeri. Eta hala iuramenturik egitekotz, = egiazko=20 Iainkoaz egin behar da, eta ez bertzela, eta ez = bertzez.
169
Egia da, egin diteke iuramentu, Zeruaz, = Iurraz,=20 sainduez, eta bertze kreaturez ere: ez ordea hei Iainkoari dagokan = ohorerik=20 emaiten zaiela, halako agurrik egiten zaiela, bai=F1a Iainkoaren = kreatura bezala=20 eta Iainkoak hetan parte duen bezala: halatan egin diteke hetzaz = iuramentu eta=20 ez bertzela (Vide S. Thom. 2 2ae, q. 89, art. 6 ad 1).Ordea badirudi ezen orai lege berrion, ezin egin ditekeiela, = neholatan ere,=20 eta nehortzaz ere iuramenturik. Zeren Iainkoak berak erraiten du. Ego = autem=20 dico vobis non iurare omnino (Mt. 7). Erran bezate bertzek nahi = dutena,=20 bai=F1a nik diotsuet zuei, eztagizuela neholatan ere iuramenturik. Hunen = arauaz=20 erraiten du Iondone Iakue apostoluak ere:
Ante = omnia=20 autem, fratres mei, nolite iurare, neque per caelum neque per terram, = nec aliud=20 quodcumque iuramentum. Sit autem sermo vester est est, non non (Jac. = 7).=20 Guztien gai=F1etik gomendatzen deratzuet, neure anaia maiteak, = eztagizuen batere=20 iuramenturik, ez zeruaz, ez lurraz, eta ez bertzez: bai=F1a biz zuen = hitzkuntza,=20 solhasa, eta mintzaia: ez, ez, bai, bai. Beraz hunelatan, badirudi, = eztela bat=20 ere, eta neholatan ere iuramenturik egin behar. Egia da, hala dirudi, = eta hala=20 da. Ezta bat ere iuramenturik egin behar, premiarik eztenean, eta egia = bertzela=20 froga ahal ditekeienean. Bai=F1a premia denean, eta egiaren frogatzeko = bertze=20 biderik eztenean, egin diteke eta egin behar da iuramentu. Zeren = iuramentua bere=20 ethorkiz, naturaz eta izanez Iainkoaren ohoratzeko; eta bere finez, eta=20 intenzionez, egiaren balia arazitzeko eta hauzien eta diferentzien = iraungitzeko=20 eta erabakitzeko ordenatua da. Halatan erraiten du errege Davitek:=20 Laudabuntur omnes qui iurant in eo (Ps. 62). Laudatuak izanen dira = Iainkoaz=20 iuramentu egiten dutenak. Eta badio Iondone Paulok ere: Homines per = maiorem=20 sui iurant, et omnis controversiae eorum finis, ad confirmationem, est=20 iuramentum (Hebr. 6). Gizon=E9k, berak bai=F1o handiagoaz egiten = dute iuramentu,=20 eta heken diferentzia guztien fina, eta akhabatzea, iuramentua da. Zeren = iuramentura emanez gero, zin eraginez gero, ezin dateke, gehiago=20 hauzirik.Eta hala gauza ona, saindua, eta Iainkoak berak = ordenatua da=20 iuramentua. Ordea hargatik egin diteke bai iuramentuan bekhatu. Zeren = gauza ona=20 eta saindua da gorputz sainduaren errezibitzea ere, ordea aditzen da = ongi eta=20 sainduki errezibitzen denean, eta ez bertzela. Hala da bada gauza = saindua, eta=20 ona, iuramentua ere, ongi egiten denean.
=A71
170
Iuramentuak ongi, = zuzentki eta behar=20 den bidean egina izaiteko, behar ditu hirur gauza, hirur lagun eta = sostengu:=20 egia, premia eta zuzena. Hala erraiten du Ieremias profetak: = Iurabis vivit Dominus, in veritate, et in iudicio et iustitia = (Jer.=20 4). Lehenbizikorik, iuramentua behar da egin, egiaz, eta segurki egiaz, = eta ez=20 dudan. Zeren bertzela egiten den iuramentua, den gauzarik eztheusenaren = gainean=20 izanagatik ere, bekhatu mortal izanen da.Gezurrez iuramentu baten egitea, munduak hala ezpadaduka ere, bekhatu = handiagoa da, lagunaren onaren ebastea bai=F1o, eta bai edozein = emazterekin parte=20 izaitea bai=F1o ere, zeren iuramentuak Iainkoa bera bere presunan = utkitzen du,=20 bai=F1a bertze bekhatu hauk, eztiote hain arras emaiten, etzaitza hala = hurbiltzen.=20 Iben baleza Errege batek legea, eztioela nehork ere biziaren penan = nehori=20 behar-ondokorik emanen, eta guztiarekin ere gertha balekio zenbaiti, = emaitera=20 zenbaiti, halakoak bide gabe liazaio Erregeri, zeren haren lege, eta = manamendu=20 hautsi baitu. Bai=F1a areago egin liazaio, baldin Errege berari bere = presunan eman=20 baliazo. Hala da bada gezurrez iuramentu egitea: hartan Iainkoa bera = bere=20 presunan ukitzen da. Zeren Iainkoa izendatuki, gezurraren aithor eta = lekhuto=20 ekhartzen baita: zein baita bekhatu handia eta itsusia.
Beraz hunelatan iuramentu egiten duzunean, lehenbiziko gauza behar = duzu egin,=20 ez gezurrez eta ez dudan ere, bai=F1a ustez bedere egiaz, eta egiaren=20 gai=F1ean.
171
Bigarrena, egiaz, eta egiaren gai=F1ean = ere, ezta=20 ez berehala banoan, premia gabe, eta aitzin-gibel behatu gabe egin behar = iuramentua. Usatu behar da iuramentuaz, purgaz bezala. Purga ezin = bertzez, eri=20 zarenean, premia duzunean hartzen duzu: eta orduan ere ahalik eta = gutiena, eta=20 berantena: eta baldin gabe, iragan albazindezi, ez luke hark bere = parerik, are=20 hura hobeago. Hala egin behar da bada iuramentua ere, are hura hobeago. = Hala=20 egin behar da bada iuramentua ere, ezin bertzez, premiaz, zeure ohoreaz=20 dihoatzunean, eta iustiziak hartara zuzentki behartzen, eta errekeritzen = zaituenean. Zeren bertzela, baldin ez eta bai asko den lekhuan, egiten = baduzu=20 iuramentu, egiaren gainean izanagatik ere, bekhatu benial bedere eginen = duzu.=20 Ezta edireiten egin zuela egundai=F1o Iondone Paulok iuramenturik = eskiribuz=20 baizen. (Ita S. Thom. 2-2ae q. 89 art. ad 1). Zeren eskiribatzen den = gauza,=20 hobeki pensatzen eta konsideratzen baita, berehala solhasean erraiten = dena=20 bai=F1o: eta bai halaber, halatan huts ere gutiago egiten. Ustez bedere = egiaz eta=20 premiaz behar duzu egin iuramentua.Hirurgarrena; ezta ez asko, egiaz, eta premiaz ere iuramentuaren = egitea;=20 bai=F1a egin behar da gauza onaren eta iustuaren gai=F1ean, eta ez = gaizki egiteko=20 kontuan. Egiten duzunean iuramentu hautsi behar diozula presuna bati = burua, edo=20 bertze gaizki bat egin behar diozula, bekhatu egiten duzu halako = iuramentuaren=20 egiteaz, eta are bekhatuago haren konplitzeaz. Eta baldin uste baduzu = edo=20 sinhesten baduzu, obligatu zarela konplitzera, hirurgarren batez = kargatzen=20 zara.
Halaber egiten duzunean iuramentu, zenbait ongiren ez = egiteko,=20 probeari ez deus emaiteko, nehori ez deus prestatzeko, edo elizaz = obligatu=20 zarenean baizen ez barurtzeko, bekhatu egiten duzu halako iuramentuen = egiteaz,=20 benial bedere, eta etzara obligatu heken konplitzera, eta hobe ez=20 konplitzea.
Halaber egiten baititutzu bertze iuramentu batzuk, deus balio eztuten = gauza=20 batzuen gai=F1ean, ezpaita heken hautsteaz kalterik eta ez konplitzeaz=20 probetxurik, nola baita mahaian iartzean etzarela lehenik iarriko, = etxean=20 sartzean, etzarela aitzinean sarthuko: edatean eztuzula lehenik=20 edanen.
172
Hunelako iuramentu hauken egiteaz, ezta = bekhaturik, behintzat mortalik, eta ez, ez konplitzeaz ere. Iondone = Petrik erran=20 baitzioen zin zinez iuramentu eginik bezala, bere nabusiari: Non = lavabis mihi=20 pedes in aeternum (Jo. 13). Ezterauzkidatzu sekulan zuk niri oinak=20 garbituko. Utzi zerautzan, guztiarekin ere, garbitzera, eta eztuen = hartan=20 bekhaturik egin, zeren hunelako iuramentu hautan emaiten da aditzera, = geure=20 aldetik denaz bezan batean kortesiaz, hala nahi gendukeiela. Ordea utz = ditzakegu=20 geure buruak, bekhaturik egin gabe, benzutzera, Iondone Petrik utzi zuen = bezala.Eta zeren iuramentu batzuk baitira presenteko gauzez, bertze batzuk=20 ethorkizunekoez, guztietan behar da egia. Eta ethorkizunekoak behar dira = egin,=20 gauza onaz, maliziarik gabe, enganamendurik gabe eta konplitzeko=20 borondatearekin: baldin konplitzeaz, zenbait kalte, nehork lehen uste = etzuenik,=20 sortzen eta agertzen ezpada: nola agertu baitzen Herodesek egin zuen=20 iuramentuan.
Herodesek, benturaz gogoan gaitzik etzedukala, prometatu zioen, = iuramentu=20 eginik neskatxa dantzari bati, emanen zioela eska zedin guztia.
Eta oraino orduan, on zen iuramentua. Ordea gero eskatu zeikanean = Iondone=20 Ioannes Baptistaren buruaren, galdu zuen iuramentuak indarra, etzen = konplitu=20 behar.
Halaber badira bertze iuramentuak, batzuk mehatxuzkoak, eta bai=20 maradizinozkoak ere, aita amek bere umei eta nabusiek ere bere sehiei, = egiten=20 deraustezatenak. Hek guztiak dira bekhatu. Eta anhitzetan ere = mehatxuzkoak,=20 konplitzeko borondaterik gabe egiten badituzte ere, eta maridizioneak = ere ez=20 hitzez baizen, zeren ezpailukete nahi halakorik, guztiz ere heken umei = gertha=20 lekien.
Ordea guztiarekin ere, guztiak dira bekhatu. Zeren bataz, bertzeak = bertze=20 direla, handik ikhasten dute umek ere maradizino egotzten ete burho = egiten: eta=20 berriz bertzea, zeren burhasoen maradizioneak anhitzetan heltzen zaizte = umei,=20 eta gelditzen dira maradikatuak, Noeren semetarik bata maradikatua = gelditu zen=20 bezala.
=A7 2
173
Iuramentuan den gauzarik = gaixtoena,=20 galgarriena eta perilosena da usantza. Premia gabe, egiaz ala gezurrez = mintzo=20 den behatu gabe, makillaren permatzeko eta pordoinkatzeko urrats guztiaz = eskuan=20 bezala iuramentuaren ere ahoan, hitz guztiaz minzatzeko, erabiltzea. = =ABEz=BB=20 eta =ABba=BB" asko den lekhuan erraiteaz eta enzuteaz =ABbai = Iainkoaren=20 Pasionea=BB, =ABez Iainkoaren Odola=BB, nor ezta ikharatuko? Nori = etzaitza buruko=20 illeak latztuko? Behintzat badio Spiritu Sainduak: Loquela multium = iurans,=20 horripilationem capiti statuet, et irreverentia ipsius obduratio aurium=20 (Eccli. 27). Iuramentu anhitz egiteak, bethi burhoz minzatzeak, = latzteintu=20 buruko illeak, eta iende prestuek, halakorik ez enzuteagatik, beharriak=20 hersteintuzte, burua bertze aldera itzultzen dute.Iuramentu anhitz egitea, bethi burhoz, arneguz eta maradizinoz = egoitea eta=20 minzatzea, ifernuko usantza da, eta hitzkuntza ifernuan usatzen = dena.
Eta nola bat bedera bere hitzkuntzan baita ezagun nongo den: = franzesez mintzo=20 dena Franziako dela: eta espai=F1olez mintzo dena Espai=F1iako: hala da = bada halaber=20 bat bedera bere arneguetan eta iuramentuetan ezagun nongo den, ifernukoa = dela.=20 Eta nola Iondone Petriri bere nabusiaz ukhatu zuenean, erran = baitzioten. Tu=20 ex illis es. nam loquella tua te manifestum facit (Mt. 26). Eztuzu = zer=20 ukhaturik, zu hetarik zara, Iesu Kristoren dizipuluetarik zara, zure = mintzaian=20 ezagun zara: hala erran ahal dakidikaio arnegariari eta iuramentu = egiteko=20 usantza duenari ere: Tu ex illis es.
Zu ifernukoetarik zara: zeure minzatzean, arneguetan, burhoetan = eta=20 maradizionetan ezagun zara. Zeren hori da ifernuko erdara, lengoaia, eta = hitzkuntza, han eta hangoen artean usatzen dena. Ifernuan daudenak, = hango dolore=20 handiak direla kausa, hek ezin pairatuz, bethi daude arneguz, = iuramentuz, burhoz=20 eta maradizinoz. Hala erraiten du Iondone Ioannes Ebanjelistak:=20 Blasfemaverunt Deum coeli prae doloribus et vulneribus (Ap.=20 8).
174
Eta nola parabisuratzen direnak, = usatzen baitira=20 eta hasten oraidanik, hemen lurrean, gero zeruan eginen duten ofizioaren = egiten=20 eta ikhasten, Iainkoaren laudatzen: hala ifernurako direnak ere, hasten = dira,=20 orai beretik, ifernuko ofizioaren egiten, arnegatzen eta maradizino = egotzten.=20Ikhusiko duzu, burhasoek eta nabusi-etxekoandrek, bere semealaba, = sehiak eta=20 etxeko familia guztia, hargatik beltzuri bat ere egin gabe, eta hartan = bat ere=20 damurik hartzen dutela iduririk egin gabe, nahi duten iuramentu guztien = egitera=20 utzten dituztela. Hek eta halakoak dira eskriba fariseoak bezala, = zei=F1ek=20 konsentitzen baitzuten, egin ziazoten Iesu Kristo gure Salbatzailleari = eta haren=20 izen sainduari, heken etxekoek eta bertze guztiek hanbat irri eta = eskarnio.
Fin gaitz egin zuten hek, eta hala eginen dute, hala diren bertze = guztiek=20 ere. Zeren ifernura ioaiteko sei=F1ale handietarik bat da iuramentu = egiteko=20 usantza izaitea. Usantza hura dutenek, agian badute zenbait ahalke = bertze=20 bekhatuen kofesatzeko, bai=F1a ez bat ere iuramentu egin dutela = erraiteko.
Halakoak kofesatzera ethortzen direnean, eta galdegiten zaienean, ea = zer=20 bekhatu egin duten, berehala, sendagaillaz bezala eta ohore bailliz = bezala,=20 iuramentuak ibenzeintuzte brankan, lehnebiziko hastean. Ha Iainkoa, zuk=20 ukitzatzu, zuk erremedia itzatzu halakoak, zeren bertzela egin du=20 hekenak.
=A7 3
175
Iainkoaren beraren = ohorea, eta haren=20 izen sainduarena hain dabiltza elkharganik hurbil, ezen baldin = Iainkoaren=20 ohoreaz ibentzen bada lehenbiziko manamendua, halaber haren izen = sainduari=20 dagokanaz, minzatzen baita bigarrena.Handia da Iainkoaren izen sainduari ekharrri behar zaikan ohorea, = egin behar=20 zaikan agurra, eta eman behar zaikan laudorioa. Beraz hunelatan, handia = izanen=20 da halaber, eta itsusia izen saindu haren, banoki, premia gabe, eta = egiaz ala=20 gezurrez mintzo den konturik egin gage erabiltzeaz egiten den bekhatua = eta=20 deskortesia. Baldin ikhus
bazeneza ezen gizon = batek, meza=20 erraiteko kaliza, aldaretik harturik, hartan nori nahi den, ageri diren = arlote,=20 errumes eta bertze iende suerte guztiei emaiten derauela kantoin = guztietan=20 edatera, zer othe zenerrake? Gutienean bazenerrake hura dela luthertasun = handia,=20 gauza itsusia, eta eztakizula zer gaztigu ordena halakoari.Bada baldinba gauza handiagoa eta ohore gehiago merezi duena da = Iainkoaren=20 izen saindua, kaliza bai=F1o.
Eta guztiarekin ere, eztakizu, erran den moldean kaliza erabiltzen = duenari,=20 zer gaztigu ordena: zer ordenatuko diozu bada Iainkoaren izen saindua, = hain=20 deblauki, antsikabeki eta kontu guti eginik erabiltzeko usantza = duenari?
Iuramentu egitea da erraiten dugun gauzaren sinhets arazitzeko, = Iainkoaren=20 lekhuko deitzea, ekhartzea eta ibentzea.
Eta baldin erraiten ditutzun hitz ergel guztietan, dei bazeneza = errege bat=20 edo iaun handi bat lekhuko, merezi bazenduke eman liazazuten edozein = gaztigu,=20 zeren hura baillizateke halako presunez kontu guti egitea. Zer mereziko = duzu,=20 eta zer gaztigu izanen da arrazoin eman dakizun, hartako bereko, = aiphamen=20 guztietako, Iainkoa bera, Errege guztien Erregea, eta Iaun guztien = Iauna,=20 lekhuko deitzen duzunean, nola deitzen baituzu iuramentu egiten = duzunean?
Ezin erran diteke, zein handia den hartan Iainkoari egiten zaikan = bidegabea:=20 eta bekhatoreak berak ere, bere buruari garraiatzen dioen damua eta = kaltea.
Hargatik erraiten du Spiritu Sainduak: Non assuescat iuramento os = tuum,=20 multi enim casus in illo (Eccli. 25). Begirautzu eztadilla zure ahoa = iuramentura usat, zeren anhitz kasu, behatztopa eta peril da=20 hartan.
176
Nola anhitz mintzo denak, peril baitu = batean=20 ezpada bertzean, bere hitzetan huts egiteko, eta errebelatzeko, hala = iuramentu=20 anhitz egiten duenak ere, du peril zenbait iuramenturen gaizki egiteko. = Hain=20 peril ezen iuramentu egiteko usantza duenak, behatu gabe eta konturik = eduki=20 gabe, noiz mintzo den egiaz eta noiz gezurrez, eta dagoenean deliberatua = eta=20 prestik, egiaren gai=F1ean bezala orobat gezurraren gai=F1ean ere = iuramentu egiteko:=20 halakoak, hala iuramentu egiten duen guztiaz, bekhatu egiten du eta = ifernuko=20 bidean bere burua ibentzen du.Handik Salomonek, ziakienak bezala, zenbat kalte zekharkeien = iuramentu=20 egiteko usantzak, erran zuen: Vir multum iurans replebitur = iniquitate, et non=20 discedet a domo eius plaga (Eccli. 23,12). Iuramentu anhitz egiten = duena,=20 betheko da bekhatuz eta gaixtakeriaz, eta ezta haren etxetik apartatuko = plaga,=20 han izanen da inkontru gaitza, edirenen da behar eztena.
Eta hala baldin kontua ongi edukitzen badugu, edirenen dugu, ezen = presuna=20 arnegariak, are mundu hunetan ere, anhitz inkontru gaitz izaiten duela, = eta=20 arnegu hek direla kausa, anhitz bertze bekhatutan ere erortzen dela, eta = azkenean, alde guztiz fin gaitz egiten duela.
=A7 4
177
Bekhatu handia da, eta = probetxu=20 gabekoa iuramentua, eta iuramentu egiteko usantza.Orai=F1o ebastea edo emazte batekin parte izatea, ezta hain = miretsteko, zeren=20 hetan bada zenbait probetxu edo plazer. Bai=F1a iuramentuan ezta = probetxurik, eta=20 ez plazerik.
Halaber gauza desohorezkoa eta desohoragarria da iuramentua. Zeren = hitz=20 guztiaz iuramentu egiten duenak, emaiten du aditzera, gezurtia dela; eta = haren=20 erranei lekhukorik gabe, sinhesterik ezin eman dakidikeiela. Nola baldin = gizon=20 bati, erraiten dituen hitz guztietan nehor kontra balekio, eta erran = baliazote;=20 =ABetzaitugu sinhesten, ekhartzu zenbait lekhuko=BB, desohore eman = bailliazaoite.=20 Hala hitz guztiaz iuramentu egiten duenak: eta iuramentuez bere erranak = frogatu=20 nahi dituenak ere, emaiten dio bere buruari desohore. Zeren ikhusirik = eztela=20 bera sinhesteko, ekhartzen baititu lekhukoak, zein baitira iuramentuak, = hekin=20 batean sinhets dezaten amoreakgatik.
Iende prestuek damu hartzen dute heken hitz sinpleari sinheste = emaiten=20 etzaikanean, eta iuramentu egitera, nehork behartzen dituenean. Eta = baldin zu=20 hala behartzen bazaituzte, zeurk duzu falta, zerori zara kausa. Hala = erraiten du=20 San Krisostomok: Tu horum causa es, qui tam prompte et facile iuras=20 (Chrys. hom. 9 in Act. Apost. tom. 3). Zeren hain prestki eta = erraxki egiten=20 baituzu iuramentu, halatan hain maiz behartzen zaituzte. Quod si hoc = non=20 esset, sed omnibus esset manifestum quod non iures, crede mihi dicenti, = quod vel=20 solo nutu plus crederetur tibi quam iis qui multa iuramenta dederant = (Chrys.=20 ibi, 5). Munduak balekusa eztuzula bat ere iuramenturik egiten eta ez = gezurrik=20 erraiten, bai=F1a bethi egiaz mintzo zarela, eta fama hartan bazeneunde, = sinhets=20 nazazu, dio San Krisostomok, ezen orduan, zure hitz sinpleari eta = bakhunari, eta=20 are kheinuari eta aieruari ere sinheste gehiago eman lekidikaiola, = anhitz arnegu=20 eta iuramentu egiten dutenei bai=F1o. Bai=F1a nola baitzara gezurti era = fama hartan=20 baitzaude, halatan etzaituzte sinhesten: eta halatan zerorrek ere, zeure = gezurrak sinhets arazi nahiz, hanbat arnegu eta iuramentu egiten=20 duzu.
178
Bai=F1a zenbatenaz eta zuk iuramentu = gehiago,=20 hanbatenaz nik gutiago sinhets. Zeren gezurraren erraitera herabe = eztuenak, eztu=20 gezurraren gai=F1ean iuramentu egitera ere herabe izanen. Eta behin = gezurrean=20 frogatuz gero (nola iende iuramentutsuak maiz frogatzen baitira), etzaie = handik=20 harat halakoei sinhesterik emaiten. Zeren haur da gezurtiaren gaztigua, = egia=20 erraiten duenean eztadin sinhets. Eta eztu merezi ere sinhets dadin. = Zeren erran=20 komuna den bezala, otharre bat egiten duenak egin ditzake ehun ere, = gezur bat=20 erraiten duenak, baderrake gehiago ere.Iondone Paulo Apostolua, munduak dakien bezain fintki konbertitu = bazen ere,=20 eta saindutasun handi batekin hasi predikatzen; guztiarekin ere = Ierusalemera zen=20 lehenbiziko aldian ihesi zihoazkon bere lagun Apostoluak, etzeitzan = fidatzen,=20 zeren uste baitzuten ezen lehena zela, eta lehen bezala, heken kontra=20 zebillala.
Hala da bada gezurtia, behin gezurrean frogatu dena, eta bai edozein = bertze=20 faltatan erori dena ere.
Etzaika handik harat halakoari berandurai=F1o, aphur bat froga = artei=F1o,=20 sinhesterik emaiten, eta ez eman behar ere.
Ez eta etzaika absolbazinorik, eta barkhamendurik eman behar behin, = biatan,=20 eta gehiagotan bere iuramentuen egiteko usantza gaixtoa utziko duela = kofesorari=20 prometatuaz gero, bat ere utzi gabe, bere leheneko usantzarekin berriz=20 kofesatzera bihurtzen denean.
Nola amorantearekin dagoena, edo bertzerena ebatsirik dadukana, ezin = absolba=20 baititeke amorantea utz artei=F1o edo bertzerena ahal badeza, bihur = artei=F1o, hala=20 iuramentu egiteko usantza duena ere, ezin absolba diteke, usantza = harekin=20 dagoei=F1o, haren utztera enseia ditekeien artei=F1o. Quia tunc est = in statu=20 peccati. Zeren orduan bekhatuaren egoitzan, estatuan, eta tokian=20 baitago.
Eta hala pensa bezate kofesorek zer hari diren halakoak belhaunetara=20 ethortzen zaiztenean, zeren eztira egiteko gabe.
Eta badirudi, hoberena lizatekeiela behin erakustea eta aditzera = emaitea zein=20 peril handian dauden: eta gero aphur bat absolbazinoaren luzatzea, eta = erraitea=20 dohazilla eta bihur ditezilla handik amorz egunen buruan; eta bitartean = enseia=20 ditezilla bere usantza gaixtoaren utztera. Eta gero bihurtzen direnean = edireiten=20 bada bat ere utzi dutela eta utztera enseiatzen direla, orduan absolba, = eta ez=20 bertzela.
=A75
179
Ha Iainko handia, helas, = zer izanen=20 da bada nitzaz? Ene mihi guztia da iuramentu egiteko usantzan barrena = sarthua,=20 guztia da hartara emana, eztakit bertzela minzatzen. Zer eginen dut = bada? Nola=20 erremediatuko naiz? Adi ezazu zer erraiten duen pontu hunen gai=F1ean = San=20 Krisostomok: Malam iurandi consuetudinem ab ore nostro aufferamus, = fraenum=20 imponamus linguae. Nullo hic sumptu opus est, nullus labor exigitur, non = indiget=20 magna temporis mora exercitatio, sufficit velle et totum factum est, res = enim=20 haec a consuetudine pendet (Chrys. Hom. 26 ad popul. Anth. tom. 5).=20 Iuramentu egiteko usantza ahotik khen dezagun, mihia brida dezagun: eta = nahi=20 badugu, badaidigu. Zeren ezta, hartakotzat, bat ere gasturik egin behar, = ez=20 trabaillurik hartu, eta ez denbora anhitz enplegatu. Asko da nahia, egin = da hain=20 bertzez, zeren egiteko haur usantzatik heldu da. Usatu zara anhitz = minzatzen,=20 hitz guztiaz iuramentu egiten, usat zaitezi bada orai, aldiz iuramentuen = utzten.=20 Nahi baduzu, badaidikezu, eta baldin egiten ezpaduzu, sei=F1ale da, = eztuzula=20 nahi.Erranen duzu: =ABNahi nuke bada, eta indazu zenbait erremedio=BB. = Lehenbiziko=20 erremedioa da hartzea goizean gogo eta borondate fin bat, deliberamendu=20 deliberatu bat, egun hartan iuramenturik ez egiteko, mihiaz kontu = edukitzeko.=20 Eta baldin halarik ere, gerthatzen bazaitzu huts egitera, eman zeure = buruari=20 zenbait pena: bulharrak io, erran Iesus, edo egin zenbait obra on. Eta = orduan,=20 hala enseiatzen zarenean, zeure nahigaberik, usantzak errekeriturik, = zenbait=20 iuramenturen egitera mihia linburtzen bazaitzu, eztuzu hartan = bekhaturik. Zeren=20 hura guztia dateke usantzarena, eta ez = borondatearena.
180
Bigarren erremedioa, iuramentu egiteko = usantzaren=20 utzteko, da erraitea, iuramentuaren orde, iuramentuaren lekhuan: =ABbai = segur=BB,=20 =ABez segur=BB, =ABhala da=BB, =ABezta hala=BB, =ABegia erraiten = deratzut=BB, =ABsinhets nazazu=BB,=20 =ABez nazazula gehiagotara behar=BB. Hunela minzatzen zen gure = Salbatzaillea:=20 Amen amen dico vobis. Egiaz egiaz erraiten deratzuet. Hunela = mintza zaite=20 bada zu ere, eta zaude iuramenturik egin gabe. Eta bazeneundeke, baldin=20 iuramenturik egiten eztuzun egunean, hamar ezkuturen irabazteko = segurantza=20 bazendu. Bada baldinba, zure arimak, hamar ezkutu bai=F1o gehiago balio = du.Bihoa beraz urrun iuramentua eta iuramentu egiteko usantza, ifernuko=20 hitzkuntza, bekhatu idorra, gozogabea, arimaren galtzeko baizen deus = balio=20 eztuena. Eta bethor egun beretik, geroko luzatu gabe, egiaz minzatzeko, = eta=20 iuramentu guztiak utzirik, ez eta bai, es segur, bai segur,=20 erraiteko usantza eta aztura. Zeren bertzela minzatzen zaren = bitartean,=20 iakizu ezen peril handian bizi zarela, ifernuko bide zabala daramazula, = eta=20 azken finean egiteko handitan izanen zarela.
ZENBAT KALTE EGITEN DUTEN KOLERAK ETA ETSAIGOAK, ETA = NOLA BEHAR=20 DEN LEHEN BAINO LEHEN ETSAIGOATIK KANPORA
KAP. XX
181
Bethi ere, lehenbizitik = hartu dugun=20 xedeari, ahal bezanbat, authikitzen dioguela, hari iarraikitzen = gatzaitzala,=20 hartara destatzen eta enkaratzen garela, edirenen dugu gure gero hunek = presuna=20 herratsuen, errietatsuen eta haserrekorren artean ere baduela bere = ostatua eta=20 iarlekua, hetan ere kalte handiak egiten dituela. Zeren adiskide batekin = hautsten duzunean, baldin berehala osatzera eta bat egitera enseiatzen = ezpazara,=20 iakizu ezen, gero eta gero gaitziago izanen zaitzula, gibelatukoago,=20 urrundukoago, eta ezantsiatukoago zarela. Halako moldez ezen San = Agustinek dioen=20 bezala: Sicut festuca crescit in trabem, sic ira inveterata fit odium = (August. Homil. 5). Landarea zuhaitz bezala, haserretasuna ere = egiten da=20 gaitzerizkoa. Hunen arauaz erraiten du Senekak ere: Optimum est, = primum=20 irritamentum irae protinus spernere, ipsisque repugnare seminibus = (Senec.=20 lib. 2 de ira cap. 8). Gauza ona da koleraren lehenbiziko=20 narritamenduari, mugidari eta abiadurari begiaren edukitzea, hazi haren=20 hozitzetik, sorzetik eta bihitzetik begiratzea. Hargatik erraiten du = Iondone=20 Paulok: Sol non occidat super iracundiam vestram (Eph. 4). = Eztadilla=20 iguzkia eror zuen haserretasunaren gai=F1ean. Erran nahi du: Non = duret usque ad=20 occasum solis (Glosa interl.) Eztezala iraun iguzkia sar artei=F1o: = etzoaztela=20 oherat mendekatzeko desirarekin: akhaba diferentziak iguzkiz iguzki. = Zeren=20 berzela su ttipia handitzen den bezala, diferentziak ere aphur bana = handituko=20 dira, eta behin handituz gero, nekez ttipituko eta iraungiko dira.Nola geure gogarako gauzekin naturalki bozten eta alegeratzen = baikara, hala=20 desgogarakoekin eta kontrakoekin tristetzen eta haserretzen gara. Hain=20 haserretzen, ezen ezin baikarateke orduan behintzat haragiaren arauaz, = koleratu=20 gabe, sentikortu gabe eta mendekatzeko desira gabe.
Nola ardia otsoaren ikhusteaz latzten, larritzen, asaldatzen, izitzen = eta=20 ikharatzen baita: hala egiten gara gu ere etsaiarekin batzeaz eta=20 inkontratzeaz.
Orduan haragiaren arauaz ezin garateke haserretu gabe, min hartu = gabe, eta=20 barrenean irakitu gabe. Hunen arauaz erraiten du San Krisostomok: = Caro quidem=20 diligere inimicum non potest, quia dilectio vel odium carnis in sensu = est,=20 animae vero in intellectu. Propterea anima, quidem, secundum rationem = vertitur;=20 caro autem, invertibilis in passione tenetur (Hom. 13, tom. 2). = Haragiak=20 ezin onhets dezake bere etsaia, eta ez sentitu gabe utz, egiten zaikan = bide=20 gabea eta desarrazoi=F1a. Bai ordea arimak onhets dezake, zeren arimak = libertatea=20 du, bere burua bere eskuko du. Bai=F1a haragiak eztu libertaterik, eta = ez bere=20 burua bere eskuko.
=A7 1
182
Nola baitira bi = gaitzerizkoa, bata=20 naturala, haragiarena, eta bertzea librea, borondatearena: hala dira = halaber, bi=20 onherizti eta amorio: bata naturala, haragiarena, eta bertzea librea,=20 borondatearena. Gure Salbatzailleak izan zuen heriotzearen alderakotzat=20 gaitzerizkoa naturala, naturalki gaitzesten zuen heriotzea, haragiaren = arauaz=20 etzuen hil nahi. Eta halatan egin zioen othoitz bere aitari, erraiten = zioela:=20 Pater, si possibile est transeat a me calix iste.Aita baldin posible bada, iragan bedi enegandik kaliza = hori:=20 eztezadala heriotzerik errezibi. Ordea, gaitzerizkoa natural hunekin = izan zuen=20 amorio librea.
Zeren libreki, bere nahiz, eta borondatrez hiltzen. Eta hunetan da = ageri=20 badiratekeiela elkharrekin gaitzerizkoa naturala, eta amorio librea. = Badukegu=20 etsaiaren alderakotzat gaitzerizkoa, onherizkoarekin. Eta gaitzerizkoa = librea,=20 zein baita borondatearena, da komunzki bekhatu, eta ez naturala, zein = baita=20 haragiarena. Gaixto batek hil deratzu zeure aita, zerrori ere egin = deratzu milla=20 pensu, asmu falso eta malizia: heken arauaz ezin zarateke, gaitzerizkoa = naturala=20 gabe. Ordea gaitzerizkoa natural hark, ezteratzu amorio librea = edekitzen, eztu=20 borondatea gaitzestera bortxatzen, eta ez gaizki egille hari = barkhatzetik, eta=20 ongi egitetik debekatzen, hargatik libre da zure borondatea.
Eta halatan anhitzetan ere egiten diogu geure gaizki egilleari ongi. = Eta=20 halatan, halaber, etsaiaren onhesteko manamendua, eman zioen Iainkoak = arimari,=20 eta arimaren bothere libreari, borondateari, eta ez haragiari eta ez = haragiaren=20 aphetituari. Eta hala bidegabe bat egiten deratzutenean, ethortzen = baitzaitzu=20 alde batetik mendekatzeko, eta ordai=F1aren bihurtzeko mugida bat, = gutizia bat,=20 eta desirkunde handi bat. Eta berriz bertze aldetik, gauza ongi = konsideraturik,=20 eta aitzingibel behaturik, gibelatzen baitzara mendekatze hartarik: = orduan=20 haragia haserretzen da, eta ez arima. Hala erraiten du San Krisostomok:=20 Quando ergo homo irascitur, et non vult facere quod ira compellit, = caro eius=20 irata est, animus autem non est iratus (Chrys. Hom. 13 tom. 2).
Eta haur da arimaren, eta gorputzaren, spirituaren, eta haragiaren = arteko=20 gerla perilosa, eta biktoria loriosa, batak gaitzesten duena, bertzeak = onhesten=20 baitu.
183
Haragiaren gaitzerizkoa naturala, = haragiaren=20 lehenbiziko mugida =97Primus motus=97, haragiaren haserretzera = eta=20 mendekatzera laburzki, eta konsiderazinorik gabe oldartze eta abiatze = hura, bera=20 soilki eta bakharrik, ezta bekhatu. Bekhatu izaiteko arrazoi=F1ak behar = du lekhu=20 eta parte, borondateak behar du deliberatu eta konsentitu.Are gehiago erran nahi deratzut, borondatearen deliberamenduarekin, = eta=20 konsentimenduarekin haserretzea, eztela bethi ere bekhatu. Aitzitik = haserretzeaz=20 bezala, ez haserretzeaz ere egin diteke bekhatu. Nola arazoi=F1aren = kontra eta=20 bidegabeki haserretzea, eta mendeku bilha ibiltzea, baita bekhatu: hala = halaber=20 haserretu behar denean, eta haserretzeko okhasinoa denean, ez = haserretzea, da=20 bekhatu. Hala erraiten du San Krisostomok: Itaque non solum non = peccant qui=20 cum causa irascuntur, sed e contra, nisi irascantur peccant (Chrys. = Hom. 12=20 T. 2).
Quoniam patientia irrationabilis, vitia seminat, negligentiam = nutrit, et=20 non solum malos, sed etiam bonos invitat ad malum. Ez haserretzeak, = sobera=20 pazient izaiteak, falt=E9n disimulatzeak, ez ikhusi iduri egiteak, eta = ez=20 gaztigatzeak emaiten du okhasino, falta gehiago egiteko, eginetan = laketzeko, eta=20 gaixtoen bezala, onen ere gaixtakeriara konbidatzeko.
184
Haserretu behar denean, ez haserretzea, = sentikortu behar denean, ez sentikortzea, bethi bat, bethi uli, lolo, = malba, eta=20 bare izaitea, eztheustasuna da, eta ez gizontasuna. Sicut excessus = irae est=20 malus et vitiosus, ita moderatae irae deffectus a iusta reprehensione et = peccati=20 labe non est immunis, dio San Tomasek (S. Thom. 2-2 q. 158, art. 8). = Nola=20 sobera haserretzea baita bekhatu, hala halaber gutiegi egitea ere, ezta = hoben=20 gabe.Arrazoi=F1arekin, intenzione onez eta iustiziaren arauaz haserretzea, = eta hala=20 haserreturik, hala gaztigatzeko desira izaitea, gauza ona da, eta = saindua. Hain=20 saindua, ezen erraiten baitu San Basiliok:
Neque enim si contra nequitiam desit indignatio et ira, satis eam = odio, quo=20 decet, persequi poteres (Basil. Homil. 9 de ira). Haserretu gabe, = aphur bat=20 bedere koleran iarri gabe, eta bere baithan piztu gabe, eztira = gaixtakeriak asko=20 fintki gaztigatzen, eta ez obra onak ere asko zintki egiten. Neque = damus=20 aliter disciplinam filiis, nisi aliquamtum irascendo (dio San = Agustinek)=20 (August. de Verb. Dom. Hom. 16. T. 10). Eztu aitak bere semea, bere = soseguan=20 dagoela, gaztigatzen, eztio begia bihurtu gabe zer egin behar duen = erakusten.=20 Behar da behar, behar denean, khar aphur bat ailtxatu, behar da = koleratu, eta=20 haserretu. Halatan du aitak esku, eta bothere, semeari gogorki = minzatzeko, eta=20 bai kargudunak ere, bere kargukoen kontra, huts eginak dohazinean = iaikitzeko,=20 eta haserretzeko. Hala haserretu ziren Moisen eta Matatias, idoloak = adoratzen=20 zituztenen kontra (Ex. 31; 1 Mach. 2). Hala gure Salbatzaillea ere = errezuzitatu=20 zenean mintzatu zeien gogorki bere diszipulu batzuei, deitzen zituela = adimendu=20 gabeak, eta sinhets gogorrak.
O stulti et tardi corde ad credendum (Lc. ultimo). Hala = Iondone Paulok=20 ere mehatxatu zituen Galaziago iendeak, erraiten zerauela: O, = insensati=20 galatae, quis vos fascinavit, non oboedire veritati? (Gal. 5 al = 3,1). Ha=20 galatar zentzu gabeak, nork erhotu, eta liluratu zaituzte, ezpaituzue = orai,=20 lehen bezala, egia obeditzen eta sinhesten? Hitz hauk desohorezkoak = ziren=20 galatarrentzat. Ordea zeren bihotz onez, eta intenzione sainduz erranak=20 baitziren, etzen bitartean bekhaturik.
185
Haur da San Agustinek ere erraiten = duena: Non=20 irascitur fratri, qui peccato fratris irascitur (August. lib. 1 = Rhetor, cap.=20 19. T. 1). Ezta anaiaren kontra haserretzen, anaiak duen bekhatuaren = kontra=20 haserretzen dena. Halakoak bekhatua gaitzesten du, eta ez bekhatorea. = Eta hartan=20 egiten du midiku batek edo barber batek eriarekin egiten duena. Barberak = penatzen du, ebakitzen du, odol husten du, etsai bat bezala erabiltzen = du. Ordea=20 zeren hura guztia eritasunaren kontra egiten baitu, eta ez eriaren; ez=20 intenzione gaixtoz, bai=F1a amorioz, eta sendatzeko kontuan, halatan = hark egiten=20 duen guztia estimatzen da, eta hartzen da parte onera. Hala behar dira = bada=20 halaber arrazoi=F1aren arauaz, intenzione onarekin, falt=E9n = erremediatzeko, eta=20 bekhatuen eritasunetik sendatzeko borondatearekin, egiten diren = liskarrak,=20 ahakarrak, mehatxuak, eta eranzuteak ere, estimatu eta parte onera = hartu.
=A7 2
186
Ordea begira beu bat = bederak,=20 bekhatuen kontra haserretzen denean, sobera haserretzetik, amorioz, eta=20 borondate onez egin behar duena, koleraz, eta mendekuz egitetik. Zeren=20 aita-am=E9k, predikariek, nabusiek, eta bertzeren eskolatzeko eta = gobernatzeko=20 kargu dutenek, eztute kargu hartan halako moldez kexatu eta irakitu = behar, non=20 gai=F1ez egin dezaten, eta amorioa desamorio, eta gaitzerizkoa bihur = dakien.=20 Hargatik erraiten du profetak: Irascimini et nolite peccare (Ps. = 4).=20 Haserre zaitezte, eta eztagizuela bekhaturik. Haserre bai, ordea = neurriz,=20 pazientziaren xedea eta marra iragan gabe; faltari bai, bai=F1a faltaren = iabeari=20 herrarik eta aiherkunderik eduki gabe.Zeure umea edo zerbitzaria, korrijitu, emendatu, eta zentzatu nahi = duzunean,=20 anhitzetan ere, zerori iartzen zara zenza beharreanago. Zeren zenzatze = hartan,=20 zeure umeari erakustean, hain haserretzen, koleratzen, eta zeure = zenzutik eta=20 pazientziatik ilkitzen zara, non anhitz arnegu eta iuramentu eginik, = azkenean,=20 zure umearen eta zerbitzariaren falta bai=F1o, zurea handiago gerthatzen = baita,=20 eta zerori erremediakizunago, eta zentza beharrago iartzen baitzara.
Bada ez bertzela, bai=F1a arrazoi=F1aren eta iustiziaren arauaz, eta = noren kontra=20 haserretzen baitzara, haren ontasunagatik eta falt=E9n = erremediatzeagatik, neurriz=20 haserretzea, gauza ona da eta saindua. Eta molde hunetan haserretzea, = deitzen=20 da: Ira per zelum, zelo onezko hira, amoriozko haserrea, = onginahizkoa.=20 Bai=F1a bada bertze bat, borondate gaixtozkoa, mendekuzkoa, ez = bekhatuaren=20 erremediatzeko, bai=F1a bekhatoreari berari gaitz eman nahizkoa. Zein = deitzen=20 baita: Ira per vitium, biziozko hira, bekhatuzko haserrea, = arrazoi=F1aren=20 kontrakoa, intenzione gaixtotakoa, soberaniazkoa, gai=F1ez egina. = Hunetarik,=20 hunela gai=F1ez egitetik, sobera haserretzetik, eta koleratzetik, = sortzen dira=20 kalte handiak, liskarrak, hitz gaixtoak, iuramentuak, diferentziak, = hauziak,=20 gaitzerizkoak, heriotzeak, eta bere buruen eta bertzeren galtzeak, eta=20 egitekotan ibentzeak.
187
Anhitz gauzak egiten derauka = giristinoari gaitz=20 eta kalte, eta hetarik bat da, eta are buruzagietarik, hira, kolera,=20 haserretasuna, mendekatzeko desira desordenatua. Hunek arima eta = gorputza=20 zaurtzeintu, hunek biak eritzeintu, egunak laburtzeintu, eta muga = bai=F1o lehen,=20 illeak ere urdintzeintu. Hala emaiten du aditzera Spiritu Sainduak: = Zelus et=20 iracundia minuit dies, et ante tempus senectam adducet cogitatus = (Eccli.=20 30). Hunen arauaz eta ereduz erraiten du Senekak ere: Vitanda est = ira, non=20 solum moderationis causa, sed sanitatis (Senec. ep. 18). Begiratu = behar da=20 sobera haserretzetik, alde egin behar zaika kolerari: eta ez, ez = prestuki eta=20 onhetski bizitzeagatik beragatik, bai=F1a bai gorputzeko osasunagatik = ere. Zeren=20 haserretasunak, mendekatu nahiak, barreneko hegigoak, irakidurak, = hudigoak,=20 gorrotuak, korromioak, eta herrak, arimari eta gorputzari egiten deraue = kalte,=20 biei senti arazitzen deraue, biak eritzeintu.Eta halatan presuna hirosak, erreak, eta haserrekorrak, ez ohi du, = begi orde=20 anhitz higatzen, eta ez komunzki bere um=E9n umerik ere bere ingurunean = ikhusten.=20 Zeren bere barreneko koleraren suak eta irakinak, errai guztiak = erratzen,=20 elkortzen, eta idortzen baiterautza. Eta hala ikhusiko duzu, bere egitez = iauzkor, eta mendekos diren presunak, baldin berehala bere desiren = arauaz=20 mendekatzen ezpadira, egosten eta desegiten direla. Eta baldin halaber=20 mendekatzera, eta eskuen odolztatzera gertha badakie, gero ondotik = dolutuak, eta=20 atsekabeztatuak dabiltzala. Halako suertez, ezen nola nahi den dela, = nahiz=20 mendekaturik, eta nahiz mendekatu gabe: nahiz bere gogoak histurik, eta = nahiz=20 histu gabe, ezta halakoentzat damurik, atsekaberik eta asaldurik=20 baizen.
Eta ezpere beha iazozu haserretua dabillan bati, nola = mintzo=20 den, nola ahotik habui=F1a darion, begietarik iharrak iauzten zaitzan, = lurra=20 ostiko ioiten duen, ethortzen zaitzan arartekoez eztuen kontutik egiten: = eztioen=20 nehori ere ohorerik ekhartzen (Vide Chrysost. 4 T. 3). Aitzitik erho = batek=20 bezala, aitzin gibel behatu gabe: ethorkizunaz konturik egin gabe, = guztiak=20 gezurztatzen dituen, desohoratzen dituen: bulkhatzen dituen: hil nahi = dituen.=20 Beha iazozu bada halako bati eta zentza zaite haren baithan. Zeren = iakizu ezen=20 zerori ere, haserre zarenean, hala zarela, erho zarela, itsu zarela, = hordi bat=20 bezala irrigarri zarela.
=A7 3
188
Presunak, haserre = denean, badirudi=20 eztirudiela lehena. Hargatik abisatzen zituen Platonek bere diszipuluak, = har=20 zezatela, haserre zirenean, mirail bat bere aitzinean, eta hartan ikhus=20 zitzatela bere buruak. Eta erraiten du Senekak ere: Quibusdam profuit = aspexisse speculum, perturbabit eos tanta mutatio sui (Fulgent. lib. = 7 cap.=20 2, Senec. li. 2 de ira cap. 36). Batzuei on egin izan deraue, haserre = zirenean,=20 bere buruen miraillean ikhusteak. Zeren han de ezagun, nola kolerak bat = bedera=20 muthatzen, eta lehen zena eztirudiela ibentzen duen. Eta badio San = Krisostomok=20 ere: Quod si iratus seipsum intueri posset, nulla alterius indigeret=20 admonitione, nihil enim irato turpius = (Chrysost.=20 Hom. 25 in cap. 3 Joan. Tom. 3). Baldin presuna haserreak, haserre = denean, ikhus=20 albaleza bere burua, ez luke ez berriz haserretzeko, bertze abisuren = beharrik:=20 zeren orduan hain da itsusi, non itsustasun hark berak begira = baillezake,=20 aitzinerat gehiago haserretzetik. Koleran dagoenak hanbat erhokeria = egiten du=20 eta erraiten, non hari bere plazerera beha dagokana, ahalketzen baita = erhokeria=20 heken ikhusteaz eta enzuteaz.Eta halakoak berak ere, bere baithara dadinean (zeren koleran dagoena = eztago=20 bere baithan), nork erranen du, zenbat damu, eta atsekabe izanen duen? = Zein=20 ondore gaixtoa edirenen duen? Zein on-behar, eta triste geldituko den? = Orduan=20 gogoratzen zaika ikhusi dutela bere adiskid=E8k, eta bai etsaiek ere, = guztiak beha=20 egotu zaitzala. Eta hark bere koleran egin dituen desordenuez, eta = erhotkeriez,=20 adiskid=E8k hartu dutela damu, eta atsekabe, eta etsaiek atsegin eta = plazer.=20 Orduan erreko da bere baithan barrena, despitatuko da, tristetuko da,=20 malenkoniatuko da. Eta guztiz ere, baldin bere haserre hartan kolperik = egin=20 badu, barber beharrean nehor ezarri badu, edo bere hitzetan nehork = bahirik hartu=20 badio. Han dira zinak, eta minak, han dira kexadurak, izerlekak,=20 hats-beherapenak, intzirinak, eta maradizinoak. Orduan iartzen da bere=20 buruarekin gogoetan, erraiten duela San Krisostomok dioen bezala: Et = quid=20 mihi pugna opus erat?
Quid in iniuriis? Quid contentionibus? Haec et illa pereant, et his = omnibus=20 terrenis maledicunt, qua ipsis discordiae materiam praebuerunt = (Chrys. Hom.=20 4 Tom. 3). Zer mengoa nuen nik, egiteko hautan sartzeko? = Diferentziatan=20 ibiltzeko? Hitz gaixtorik erraiteko? Kolperik emaiteko? Fin gaitz = dagitela=20 hunelako egitekoek, ni hunela egitekotan ibeni nautenek. Baldin ez = nagoenean,=20 banengo, begira bide nindeke, berriz hunela itsutzetik, erhotzekik, = minzatzetik,=20 eta egin naizen bezala iauztetik, eta koleratzetik. Hunela minzatzen da = hotztu=20 denean, hunela bere buruaz arrenkuratzen da, haserredura ematu = denean.
Haur da koleraren ondorea, ihardukitzearen fruitua: arimaren galtzea, = gorputzaren desegitea, eta tristura handi baten azpian damuztaturik = ibentzea,=20 eta utztea.
189
Gizon koleratua, sukharra duenaren = polsua bezala=20 da, kexo da, eztu sosegurik. Halaber gau ilhuna bezala da. Zeren nola = gau=20 ilhunean dabillanak ezpaitu ezagutzen, zerk zer kolore duen: zein den = berde, eta=20 zein more; hala gizon koleratuak ere eztu ezagutzen, noiz mintzo den = ongi, eta=20 noiz gaizki: noiz dohan artez, eta noiz makhur. Nahasia, itsutua, = haztamuka=20 dabilla: ilhunbean dohana bezala, urrats guztiaz behaztopatzen da, = errebelatzen=20 da.Halatan deabruak ere orduan egitentu bere kolpeak, orduan = bethatzeintu bere=20 zakuak. Zeren nola ohoi=F1ak desiratzen baitu gau ilhuna eta haizetsua = ebasteko.=20 Otsoak denbora gaitza, uritsua, eta igorziritsua, artaldeari oldartzeko: = eta=20 arranzaleak ur uherra arrai=F1aren atzemaiteko: hala deabruak ere, ohoin = finak,=20 otso goseak, eta arrantzale iakinsunak bezala, bilhatzeintu eta bere=20 gaixtakerien egiteko, zelataturik edukitzeintu, koleraren, = haserreduraren eta=20 diferentzien ilhunbeak, tormentak, uherdurak, eta okhasinoak.
Presuna haserretuen artean, bere gogara da Deabrua, han edireiten da = ongi=20 Demonio gaixtoa, han bide batez egiteintu bi mandatu. Zeren = haserretzaillea eta=20 haserretua, biak atzemaiten baititu.
190
Eta haur ezta mieretsteko. Zeren ezta = bekhaturik,=20 koleran itsutua dagoen batek, eztaidikeienik. Eta hala ezta zuhurtzia, = halakoak=20 eta halakoek dihardukatenean, heken artean ibiltzea, eta partitzera = enseiatzea=20 eta sartzea. Guztiz ere baldin dihardukaten hetan hordirik edo zure = etsairik=20 baldin bada. Orduan urruititik (egon, ez) hurbil, utztezu, beude, = bihardukate,=20 biz heken gai=F1ean, ethorriko den okhasinoa eta kaltea. Zeren bertzela = peril=20 izanen da, zure gai=F1era ethor dadin. Hordiak eztaki zer hari den, eta = etsaiak=20 ere alea hark bertzeri eman nahi, zuri emanen deratzu. Beraz ez halakoen = artean,=20 ingurunera ongi behatu gabe, eta zeure buruaren begiratzeaz kontu eduki = gabe,=20 sar eta ez enplega. Zeren kolera itsu da, hordi da, eta etsaia ere = okhasinoaz=20 probetxatzen da.Bada baldin kolerak, eta mendekatzeko desira desordenatuak, = arrazoinaz=20 kanpokoak, hanbat kalte egiten badu: hala nehor itsutzen, zoratzen, = liluratzen,=20 eta adimendutik erauzten badu, eta deabruak ere orduan, koleratuen = artean=20 denean, bere iokoak iokotzen baditu, eduki behar zaika sendagarria, egin = behar=20 da laster midiku-midizinetara, ahal diratekeien erremedioetara. Eta = noiz? Lehen=20 bai=F1o lehen, geroko luzatu gabe. Zeren suaren pare da kolera, eta = badakizu, sua=20 ttipi dei=F1o, dela erraxenik iraungitzeko, eta = hiltzeko.
KOLERAREN IRAUNGITZEKO LEHENBIZIKO ERREMEDIOA DA BAT = BEDERAK=20 BERE
KONDIZINO HASERREKORRA EZAGUTURIK, HARI
BEGIAREN EDUKITZEA
KAP. XXI
191
Nola gorputzeko = medikuek, anhitz=20 midizina eta erremedio bilhatu baitute eta ediren, gorputzeko = eritasun=E8n=20 sendatzeko: hala arimako midikuek ere, zer den kolera, eta koleraren = ondorea=20 dakitenek, zein baita arimako eritasuna, bilhatu dute, eta eman anhitz = abisu,=20 eta erremedio, arimako eritasun hunen sendatzeko, kolerak pitzten duen = suaren=20 hiltzeko, eta bai pitztetik, eta iratxekitzetik ere = begiratzeko.Lehenbiziko erremedioa da, bat bederak bere buruaren = eta=20 kondizionearen ezagutzea: bere buruarekin gogoeta egitea, ea haserrekor = denz,=20 hiros denz, iauzkor denz. Eta baldin hala bada, perilos bada, kilika = bera bada,=20 pairu gutitako bada, ihes egin, eta begira diferentziarik ahal datekeien = okhasino guztietarik: presentatzen diren periletarik, iendartera sobera=20 ilkitzetik, eta bai egitekotan eta kargutan ere sartzetik.
Batzuei den okhasinorik ttipienean, sua lotzen zaie: zeren sukhoi = baitira,=20 ihar baitira. Pontu hunen gai=F1ean ederki erraiten du Senekak: Non = interest=20 hic affectus, ex quem magna causa nascatur, sed in qualem perveniat = animum.=20 Sicut ignis non reffert quam magnus, sed quo incidat; nam, etiam = maximum, solida=20 non receperunt, rursum arida et corripi facilia, scintillam quoque = favent usque=20 in incendium (Senec. ep. 18). Egur hezeari, eta iunt denari, su = handiak ere=20 nekez eragiten dio, bai=F1a iharrari eta arroari, inhar batek ere = iratxekitzen=20 dio. Zeren hartako egina eta prestatua edireiten baitu. Hala da bada = koleran,=20 eta haserretasunean ere. Ikhusiko duzu komunzki gauza xarrakgatik, = okhasino=20 ttipiakgatik, iendeak haserretzen direla, eta bai = heriotzeak=20 ere egiten eta gerthatzen. Zeren haserretzea eztago ez hanbat = egitekoaren=20 balioan, nola presunaren kondizinoan. Batak antsiarik eztuenaz, bertzea = iauzten,=20 eta enkoniatzen da.
192
Antioko sofista deitzen zen hark, bere = kondizinoa=20 ezaguturik, etzuen behin ere, konpai=F1iatan ibili nahi, eta ez hartako = bazen ere,=20 herriko kargutan ere sarthu nahi (Theatrum humanae vitae fol. 93). Gizon = gaizkin=20 bat bezala, izi zen, beldur zen, ihizia bezala, basatua, eta ihes egina=20 zebillan. Eta galdegin zeraukatenean ea zeren zen beldur edo zergatik = ihes=20 egiten zuen? ihardetsi zuen: egiten dut ihes zeren ezagutzen baitut = neure=20 kondizinoa, ez naizela iend=92arteko gai, eztudala okhasinotan sarthuz = gero, neure=20 burua neure eskuko: ez naizela neure buruaren iaun, eta ez iabe, = berehala=20 linburtzen eta kilikatzen naizela, errea naizela, iauzkor naizela, den=20 okhasinorik ttipiena, aierurik gutiena gorrotatzeko, eta muthurtua = iartzeko asko=20 dudala.Eznaduka, ez, bertzearen beldurrak ihes egina, neure beldurrak, neure = buruaz=20 fido izan gabeak naduka, hark karguak, eta konpai=F1iak ere utz = arazitzen=20 derauzkit. Hunela ihardetsi zuen Antioko hark. Halatan erraiten du = Platonek:=20 Presuna haserrekorrak eta kolerak adimendutsu direla, eta anhitz = ikhasteko on,=20 ez ordea herrien gobernatzeko, eta ez eskola edukitzeko ere. Zeren = hartarakotzat=20 pazientzia behar da, sosegu behar da, eta anhitzetan ere ikhusia ez = ikhusi, eta=20 aditua ere ez aditu iduri egin behar da.
Hala Kotys Traziako errege hark ere, ikhusirik, gauza hunetan flako = zela,=20 berehala lehenbiziko okhasinoan, kolera burura igaiten eta nabusitzen = zeikala,=20 pairurik batere etzuela, sentikorregi zela: eta bere baithan aitzinetik, = pazientzia izaitera, deliberatuagatik ere, berehala, lehenbiziko = inkontruan,=20 behaztopatzen zela, eta erortzen: enseiatu zen, ahal bezanbat koleraren = okhasino=20 guztietarik ihes egitera (Carolus Stephanus verbo Cotys). Eta hala = kontatzen du=20 Plutarkok, ekharri zerautkatela egun batez errege Kotys hari present = handi bat,=20 baxera eder bat. Ordea hautskorra, lurrezkoa eta beirakizkoa (Plutar. in = Aphothe.).
Eta ekharri zeraukatenean, errezibitu zuela presenta ongi, eta bai = eskerrak=20 ere eman ekharlei eta igorlei. Bai=F1a berehala ekharle heken ber=E8n = aitzinean,=20 berak bere eskuz guztiak zathitu eta porroskatu zituela, erraiten zuela: = Badakit=20 berdin, present eder haur, egun hautarik batez, ene zerbitzariek hauts=20 lezaketela: eta ni naizenarekin eta neure kondizino errearekin, orduan = sobera=20 haserre nindekeiela. Eta neurri gabe, eta behar bai=F1o gehiago = zerbitzari hek=20 gaztiga nitzakeiela. Bada dezadan aitzinetik erremedio iben, dezadan = okhasinoa=20 aparta, ditzadan orai neure eskuaz diren guztiak, koleratu gabe, gero ez = koleratzeagatik, zati eta desegin. Eta hala erran bezala egin ere zuen, = irriz=20 zegoela guztiak bere eskuz desegin zituen. Anhitzek laudatzen du errege = haren=20 kolpe hura, bai=F1a gutik segitzen. Hura da zer gertha ahal dakidikaion = aitzinetik=20 pensatzea, bere buruaren ezagutzea, ethorkizuneko perilari begiaren = edukitzea,=20 koleraren kontrako eta iraungitzeko lehenbiziko = erremedioa.
KOLERAREN IRAUNGITZEKO BIGARREN ERREMEDIOA: DIRAKIEN = ELTZEARI=20 EGITEN ZAIKANA, KOLERARI ERE EGITEA
KAP. XXII
193
Gizon haserretua = dirakien eltzea=20 bezala da. Eta irakin hartarik ilkitzen da khe bat, lanbo bat, zeinek, = poetak=20 dioen bezala, itsutzen baitu adimendua: Ira impedit animum ne possit = cernere=20 verum. Bada elzeari sobera dirakienean, gai=F1ez dohanean, hirur = moldez=20 emaiten ohi zaika erremedio. Lehenbizikoa, sutik aldaratzeaz eta = urruntzeaz.=20 Bigarrena, egurren edekitzeaz eta gutitzeaz. Hirurgarrena, ur hotz = gai=F1etik=20 emaiteaz eta egotzteaz. Hala bada koleraz eta gaitzerizkoaz, bere = etsaiaren=20 kontra dirakienari ere, hirur erremedio hauk, bat baillira bezala, eta = hautzaz=20 bat eginik, eman behar zaitza, eta hauk behar ditu hartu eta bere = koleraren=20 iraungitzeko begiratu.Lehenbizikoa, sutik hastan: erran nahi du, bere etsaiaganik aldara, = aparta=20 eta ihes egin. Zeren nola ez erratzeko erremediorik hoberena baita sutik = urruntzea, hala da ez ihardukitzeko eta ez haserretzeko ere, gizon=20 haserrekorretarik eta etsaietarik apartatzea eta begiratzea. Presuna=20 haserrekorrak, zuhaitz aranzetsuak bezala dira, eztira ferekatzeko = on;
=20 nehork uki balitza zaurtzen dute. Harri mugerraren pare = dira,=20 barrenean dute sua, asko dute ukitzea. Halatan erran zioen Rebekak bere = seme=20 Iakobi: Ene seme, haserre da zure anaia Esau, zure kontra koleran dago, = aldara=20 zakitza, beraz, bidetik, etzaitzala zenbait egunez ikhus, eta agian = bitartean=20 hotztuko da eta ematuko. Zeren erran komuna den bezala, ikhusten eztuen = begiak=20 eztu mi=F1ik.Hala Iesus haurrak ere egin zuen ihes Herodesganik. Eta badio Iondone = Paulok=20 ere: Date locum irae (Rom. 12). Demogula lekhu, demogula amore = hirari.=20 Erran nahi du begira gaitezilla presuna haserrekorretarik eta = haserretzeko=20 okhasinoetarik, hauzitan sartzetik, liskartzetik, eta behaztopa = guztietarik.=20 Zeren behin behaztopatuz gero, zaldia bezala laur-oi=F1ka, aldapa = behera, koleran=20 abiatuz gero, gaitz da baratzea, gaitz da aitzina iragan gabe, = gaitzerizkoan=20 sarthu gabe gelditzea. Beraz hunelatan, dirakien eltzeari, bere = irakinaren=20 gelditzeko, emaiten zaikan erremedioa, emozu zuk ere zeure buruari, = zeure=20 mendekatzeko desira desordenatuaren eta haserretasuneko irakinaren = hotzteko.=20 Sutik gibela, okhasionetarik aparta, etsaietarik ihes = egin.
=A7 1
194
Bigarren erremedioa eltzeari bere = irakinaren=20 geldiarazitzeko, da egurren edetea, sukhaien gutitzea. Hala da bada = koleraren=20 eta haserreduraren irakinaren hotzteko eta ematzeko erremedioa hitz = gaixtoen=20 eskusatzea, gogorki eta torpeki dagotzunari emeki egoitea, ixilik = utztea. Zeren=20 nola sua egurren berretzeaz, berretzen eta handitzen baita, eta = edekitzeaz=20 gutitzen eta ttipitzen: hala kolera eta haserretua ere alde batetik eta=20 bertzetik hitz gaixtoen eta gogorren erraiteaz, handitzen eta pitzten = da, eta ez=20 ihardesteaz ttipitzen eta iraungitzen. Zuri zeure etsaiak bere koleran = anhitz=20 gauza erraiten deratzu: ohoin bat zarela, enganatzalle bat zarela. = Finean San=20 Basiliok dioen bezala : Sic durant donec convitia, sicut sagittae = deficiant=20 (Basil. hom. 9 de ira). Tragaza kolpeka hari dena bezala buirakan = direnek=20 dirautei=F1o, pensa ahalak, edo dakizkienak aurthiki artei=F1o, ezta = ixiltzen.Eta orduan hura gaizki mintzo da, eta zuri ere, gaizki mintzo dela = iduritzen=20 zaitzu: eta alabai=F1a zuk ere hari hainbertze edo gehiago, eta = gaizkiago,=20 erraiten diozu. Bertzeren gaixki minzatzea zeure gaizkiago ihardesteaz, = nahi=20 duzu erremediatu. Bai=F1a enganatzen zara. Zeren hori da harriak = harriaren ioitea,=20 bietarik suaren pitztea, zauriaren gaizkoatzea, eta etsaigoan barrenago = sartzea.=20 Zuri begia atheratzen deratzunari zuk ere atheratzeaz, ezta handik zurea = sendatzen eta ez bere lekhura bihurtzen. Kolpe bat emaiten deratzunari, = bertze=20 baten bihurtzeaz, eztiozu halatan zeure buruari, eman deratzuna=20 edekitzen.
Ohoin bat zarela erraiten deratzunari, hordi bat dela ihardesteaz, = eztakusat=20 irabazi handirik egiten dela. Baldin bethi ere azkenarekin gelditu nahi = bazara,=20 eta ez behin ere amorerik eman eta ez amai=F1atu, ezta gerlaren = akhabatzerik.
Aitzitik nola hordiak anhitz edanez egarritzenago baitira, zeren = arnoak=20 erratzen baititu: hala etsaiak ere, ihardukiz etsaitzenago dira.
Nahi baduzu geldi dadin etsaia, geldi zaitezi; nahi baduzu ixil = dadin, ixil=20 zaitezi. Nahi baduzu sua iraungi dadin, egurrak edeki iatzotzu. Zeren = haur da=20 bigarren erremedioa, dirakien eltzearen irakitzetik geldi arazitzeko, = koleraren=20 iraungitzeko: egurren edekitzea, okhasinorik ez emaitea, ixilik utztea.=20
=A72
195
Hirurgarren erremedioa, dirakien = eltzearen gai=F1ez=20 eginik dohanean gelditzeko eta beheititzeko, da, ur hotza. Hala bada = koleraren=20 iraungitzeko eta sosegatzeko ere, da, hitz ona, errepuesta emea eta = eztia.Hala erraiten du Spiritu Sainduak: Responsio mollis frangit iram, = sermo=20 durus suscitat furorem (Prov. 15). Errepuesta emeak, eztiak, eta = berak,=20 ematzen, eztitzen, beratzen eta hausten du mendekatzeko desira = desordenatua,=20 bai=F1a solhas gogorrak pitzten du kolera.
Haur da gauza miretstekoa, berak beratzen baitu gogorra, emeki eta = mantsoki=20 minzatzeak ematzen eta sosegatzen baitu kolera.
Mors et vita in manibus linguae (Prov. 16). Mihiaren eskuan = daude=20 heriotzea eta bizitzea, gerla eta bakea. Nahi baduzu, adiskide dezakezu = zeure=20 etsaia, eta bai etsaiago ere. Emozu ur, mintza zakitza emeki eta emero, = sua=20 iraungiko da, gaitzerizkoa iabalduko da.
Mansuetus sibi ipsi dulcis, et aliis est utilis, iracundus vero et = sibi=20 insuavis eta aliis damnosus, dio San Krisostomok (Chrys. hom 7 tom. = 3).=20 Gizon bekezkoa, mansoa, sosegatua eta hitz onetakoa, gozo da beretzat, = eta=20 bertzerentzat atsegin eta plazent: halakoarekin guztiek dute lakhet, = guztiet=20 nahi dute ibili eta egon. Bai=F1a haserrekorra, iauzkorra, bere eta = bertzeren=20 galgarri da: halakoaganik guztiak aldaratzen dira, guztiek ihes egiten = dute.=20
196
Nik uste dut ezen munduko ararteko = guztiek=20 eztezaketela zure etsaia hala balaka, eta ez sosega, nola zerorrek. = Ordea nola=20 edo zertzaz? Hitz onaz, errepuesta emeaz, begitarte alegeraz, = salutantzia=20 arraiaz, ongi minzatzeaz, eta guztien gai=F1etik okhasinoa presentatzen = denean,=20 ongi egiteaz. Hala erraiten du Iondone Paulok: Si esurierit inimicus = tuus,=20 ciba illum, si sitit, potum da illi, hoc enim faciens carbones = ignis=20 congeres super caput eius, (Rom. 12.20). Emozu zeure etsaiari gose = denean=20 iatera eta egarri denean edatera. Zeren halatan bildukoitutzu ikhatz = biziak=20 haren buruaren gai=F1ean. Erran nahi du: nola ikhatz biziek = elkarganatzen=20 ditutzunean, sua pitzten eta egiten baitute: hala etsaia baithan ere, = egiten=20 derautzatzun ongiek eta zerbitzuek pitzten dute eta egiten amorioaren = sua,=20 bakea, adiskidetasuna. Eta guztiz ere, baldin zerori salutatzera, = minzatzera eta=20 present igortzera aitzintzen bazara, hark etsaiari bihotza hautsten eta=20 arrobatzen dio, hark begia arraitzen dio, hark inprentzuaz bezala bere=20 mendekatzeko gogoa bertze aldera izultzen dio.Eta baldin faltak zureak badira, hobenduri zerori bazara, orduan zu = zara=20 obligatu aitzintzera eta hitz eske iarraikitzera. Eta faltak bertzerenak = badira=20 ere, ongi eginen duzu, eta iende prestuen eta deboten artean, ongi = aiphatua=20 izanen zara, heken alderakotzat ohore izanen duzu, eta zeure arimakotzat = merezimendu aitzintzeaz, zerbait desenkusa bilhaturik, edo ahantz iduri = eginik,=20 gaitz ondorik erakutsi gabe lehen bezala minzatzeaz eta etsaiagana = ioaiteaz.=20 Handik gibelatzen eta iraungitzen dira etsaitasunak. Bai=F1a hi handi ni = handi=20 hisikaturik egoiteak, handirasunetan ibiltzeak, amorerik ez emaiteak, = gibelatzen=20 du nehork egin nahi duen ontasuna, hersten eta trabatzen adiskidetzeko = bidea.=20
=A73
197
Orai hunen gai=F1ean erranen duzu. = Baldin ihardetsi=20 gabe utzten badut, ordai=F1aren bihurtzera enseiatzen ezpanaiz edo neror = agur=20 egitera aitzintzen banaiz, erranen dute eztheus bat naizela, beldur = naizela,=20 egiak erran zaizkidala eta halatan neure buruaz fida izan gabez, hitz = eske=20 nabillala. Bai=F1a baldin baten bia bihur badiatzot, egin zaitan bai=F1o = gogorkiago=20 mintza banakio, erranen dute, gizona naizela, ohoreaz prezatzen naizela, = ete=20 balentki egin dudala. Sinhesten dut zenbaitek hala erranen duela. = Bai=F1a halakoa=20 eta halakoak izanen dira giristino gaixtoak, Iainkoaz bai=F1o munduaz = kontu=20 gehiago hari direnak.Eta munduko kontua ere eztute halakoek ongi atheratzen. Zeren = mundukotzat=20 ere, guztia ongi pensatzera, ohoreago da etsaiari ongi egitea, gaizki = egitea=20 bai=F1o: ez ihardestea, ihardestea bai=F1o. Zeren ez ihardesteaz, = kasurik ez=20 egiteaz, emaiten duzu aditzera eztuzula hobenik, bai=F1a etsaia mintzo = dela=20 gaizki, eta gaixtoki. Hala dio San Krisostomok: Quare enim dives si = pauper=20 appelletur ridet? Quam id falsum novit. Item si nos injurias videbimus, = magnum=20 erit argumentum quod falso reprehendimur (Chrys. Hom. 48, tom. = 3).
Zergatik uste duzu ezen aberatsak egiten duela irri probe eta errumes = deitzen=20 dutenean? Zeren klar baita eztela hala, eztela errumes.
Hala bada zuk ere etsaiaren erranei irri egiteaz edo ez deus = ihardesteaz,=20 emaiten duzu aditzera, eztakiela zer mintzo den, egiatik athean=20 dabillala.
198
Eta are gehiago San Krisostomok berak = dioen=20 bezala: Nihil sic confusionem facit gerenti mala, sicut fortis = tolerantia=20 patientis, neque in verbis neque in opere reddere vindictam (Chrys. = super=20 epist.). Deusez ere eztuzu hala ahalketuko zeure etsai gaizki egillea, = nola=20 pairatzeaz, sentimendurik ez egiteaz, erastera utzteaz. Nola harri bati, = edo=20 sentimendurik eztuen bertze gauza bati, kolpeka darauntsanak, egiten = baitio bere=20 buruari kalte gehiago, eta hartan probetxu gabe unhatzen eta zathitzen = baita:=20 hala antsiarik eztuen bati edo konturik egiten eztuenari bere maliziaz=20 darauntsanak ere, emaiten dio bere buruari gaitz gehiago.Egun batez galdegin zeraukaten Dionisio filosofoari, ea zertzaz egin = ahal=20 ziazaion gizon batek bere etsaiari damurik eta atsekaberik gehiena? Eta=20 ihardetsi zuen hitz gutiz eta laburzki: prestu izaiteaz. Etsaiak nahi = luke=20 bethiere ediren zure baithan zenbait falta, eta edireiten duenean, = atsegin=20 hartzen du, eta edireiten eztuenean damu. Eta handik erraiten ohi da, = gaizki=20 gobernatzen denak, faltatan erortzen denak atsegin egiten dioela bere=20 etsaiari.
Beraz goberna ongi, bizi prestuki, ez zeure burua abantailletan = hartzera utz,=20 ez ihardets, ez konturik egin.
Zeren nola ur hotza baita eltzearen irakinaren gelditzeko erremedioa, = eta bai=20 sutik apartatzea eta egurren edekitzea ere: hala da koleraren hotzteko = eta=20 iraungitzeko bigarren erremedioa, eltzeari dirakienean egiten diozuna, = zeure=20 kolerari ere egitea.
KOLERAREN IRAUNGITZEKO HIRURGARREN ERREMEDIOA: EZ = ORDUAN=20 LEHIATZEA, KOLERA IRAGAN ARTEI=D1O PAUSATZEA
KAP. XXIII
199
Hirurgarren erremedioa = ez=20 haserretzeko eta koleraren iraungitzeko edireiten dena da, Livio = filosofoak bere=20 diszipulu Teodosio enperadoreari eman zioena, erraiten zioela: Badakit,=20 Enperadore handia, zenbait aldiz, haserretuko eta koleran iarriko = zarela. Bada=20 ordukotzat eman nahi deratzut konseillu on bat. Hala zarenean, ez kexa, = ez=20 lehia, ez berehala abia, iguriki aphur bat: ez al baitzeneza deus egin, = ez erran=20 eta ez aitzina A.B.C. eta hei darraizten bertze letrak erran artei=F1o, = edo=20 hartako espatioa, bitartea eta denbora iragan artei=F1o, har al = baitzeneza=20 hainbertze asti eta pazientzia (Aurelius Victor, in vita Theod.).Hunetara dio Spiritu Sainduak: Ne proferas in iurgio cito = (Prov.)=20 Eztezazula liskarrean ahotik hitza fite athera. Konseillu haur beror = eman=20 zeraukan bere nabusi Atenedoro filosofoak ere, etxetik partitzerakoan, = Oktavio=20 Augusto enperadoreari. Eta konseillua, hain parte onera hartu zuen = enperadoreak,=20 non urthe bat gehiago eduki baitzuen etxean konseillaria. Anhitz bertzek = ere=20 egin du pensu haur, ediren du koleraren kontrako erremedio haur: = erakutsi du=20 hitzez eta obraz ere, on dela kolerak diotsanaren aphur bat luzatzea, = balantzan=20 bezala edukitzea, ez berehala deliberatzea. Zeren kolera eta lehia = eztira=20 konseillari onak.
Eta badio Senekak ere: Magnum remedium irae est mora (Senec. = lib. 2 de=20 ira, cap. 34). Hiraren, mendekatzeko desira desordenatuaren, erremedio = handia=20 da, luzatzea, pausatzea, ez lehiatzea. Zeren Zizeronek dioen bezala: = Nunquam=20 iratus mediocritatem illas tenebit quae est inter nimium et parum = (Cicero=20 Li. 1 Offic.). Eztu behin ere gizon haserretuak behar den neurria = begiratuko,=20 peril da, gutiz edo soberaz huts egin dezan. Eta hala, haserre zarenean, = zaren=20 beldur, zaude gibela, eztagizula orduan gogoak diotsun gauzarik. Zeren = orduan=20 itsu zara, erho zara, nahasia zara, desarrazoi=F1a ere arrazoi=F1 = iduritzen zaitzu.=20 Marinelak denbora eder denean, bela egiten du, bai=F1a tormentan geldi = dago. Hala=20 bada zu ere, nola haserre zarenean, denbora gaixtoa baita, zaude = geldirik, zaude=20 portuan, zaude etxean, pausa ezazu, ez deus egin eta ez erran, denbora = eder=20 artei=F1o, koleraren tormentak dirauei=F1o. Zeren Menandrok dioen = bezala: Omnia=20 quae iratus agis, postmodum errata invenies. Haserreturik egiten = duzun=20 guztia, edirenen duzu, ondoan, gaizki egina dela. Eta badio Senekak ere: = Finis irae initium est poenitentiae (Senec. in pr.). Hiraren eta=20 koleraren fina eta akhabatzea da, urrikimenduaren = hastea.
200
Herodes izen unetako lehenbiziko errege = ientil=20 hark, hil zuen Mariamnes bere emaztea koleran, ielosiaz, gogan behar = batez, eta=20 hain arinki, laburki eta lehiatuki, non munduak iakin zueneko egin = baitzen=20 kolpea (Ioseph. liber antiquit. iudaicarum cap. 9). Bai=F1a gero kolera = hotzturik=20 eta hobeki informaturik, iakin zuenean egia, eta izan segurantza hoben = gabe hil=20 zuela, hain dolutu eta atsekabeztatu zen, eta ethorri zoratzeko pontura, = non=20 gero bere etxeko zokho guztietan, bere izenaz deitzen zuela, bere = emaztearen=20 bilha, oihuz baitzebillan: hartan bere leheneko erhokeriaren gai=F1era = bertze bat,=20 are handiagoa, egiten zuela.Koleran zarenean egiten duzu anhitz erhokeria, eta gero kolera hura = ioan=20 zaitzunean, ethortzen zaitzu, erhokeria heken urrikia, eta egin = ezpazinitu=20 nahia.
Eta are lehen bertzeren kontra haserretzen zinena orduan (Senekak = dioen=20 bezala) zeure buruaren kontra haserretzen zara: Iratus cum irasci = desierit,=20 tunc irascitur sibi (Senec. in proverb.). Haserrearen obrak eztira = behin ere=20 konplituak, bethi dira zerbaiten eskas, hartzaren eta oraren umeak diren = bezala.
Zeren amak diren koleratsu, halatan dira umeak ere faltatsu: = hartzarenak,=20 tronko bat bezala, eta orarenak itsu sortzen baitira.
Laudatzen da Arkhita Tarentino hura, zeren bere burua koleratua = ezaguturik,=20 erran baitzioen, bere lagun bati. Caederem te nisi irascerer = (Lact. de=20 ira cap. 18). Zeha intzaket, baldin haserre ezpainintz. Erran baillio = bezala:=20 esker emok ene koleran egonari, zeren bertzela, hartuko ituen egun = heureak.=20 Laudatzen da halaber Platon famatu hura, zeren bere adiskide bati, zeha = arazi=20 baitzeraukan bere muthila, beldurrez berak bere koleran, barrenegi sar = zitzan=20 eskuak.
201
Ikhusazu nola filosofo hek, gizon zuhur = adimendutsu hek, begiratzen ziren bere haserreduretan: beldurtasun handi = batekin=20 gobernatzen ziren bere koleretan. Zeren baitziakiten gizon koleratua, = erho baten=20 pare zela, etzegoela bere baithan. Halatan dio San Basiliok: = Momentanea=20 quaedam insania est ira (Basil. hom. de ira). Erhokeria labur bat = dela hira,=20 kolera. Eta uste zuen Plat. ezen gizon haserrearen, eta adimendutik = iauziaren=20 erhokeriak, etzuela bertze diferentziarik batak gutiago eta bertzeak = gehiago=20 irautea baizen. Zeren haserretuari, fitetzago iragaiten baitzaika bere=20 haserretasuna, erho erhoari, bere erhotasuna bai=F1o. Bai=F1a = gai=F1erakoan, bata=20 haserre eta bertzea erho diren bitartean, hain ongi lot, uzkal, eta = amarra ahal=20 dezakete bata nola bertzea. Zeren orduan biak baitira berdin, biak = baitira=20 erho.Eta nola baita erhokeria handia, erhoari, adimendutik iauzia = dagoenari=20 predikatzea, konseillu emaitea, eta zuhurtziaz minzatzea: hala da = halaber,=20 erhokeria ez ttipia, kolera handi batean itsutua eta irakitua dagoenari, = hala=20 dagoenean, abenikoaz minzatzea, bere etsaiari barkha diazola erraitea. = Zeren=20 bere bero hartan, koleraren lehenbiziko apoderan, abiaduran eta = indarrean, ezta=20 bere buruaren iaun eta ez iabe. Nec ira consilii est repletus capax=20 (August. ad fratres in eremo.). Koleraz betherik dagoena, ezta = konseillu=20 hartzeko gai. Aitzitik baldin orduan nehork halako gauzarik, = abenikoazkorik,=20 aipha badiazo: aiphatzeaz beraz ere errabiatzen da, erratzen da, arneguz = eta=20 iuramentuz hasten da. Eta hala baldin haserre direnen, eta hauzitan = dabiltzanen=20 artean, ongunderik, eta abenikoarik egin nahi baduzu, ez berehala = lehenbiziko=20 egunean ekhin, utzkitzu, baldin nahi baduzu kolpea segur egin, aphur bat = hotztera, unhatzera, eta elkharren biphiltzera.
Zeren midikuak ere eztio eritasunari, goren pontuan denean, ezin = bertzez=20 baizen purgarik emaiten.
Beraz hunelatan on da Livio filosofoak eman zuen konseilluaren = hartzea:=20 haserre denean aphur bat igurikitzea, zenbait denboraren, deus egin gabe = iragaitera utztea. Zeren Stazio poetak dioen bezala: Da spatium = tenuemque=20 moram, male cuncta ministrat impetus. Lehiak, kolerak eztu gauzarik = ongi=20 egiten, guztiak hasteintu gaizki, eta akhabatzen gaizkiago. Utzi behar = da beraz=20 aphur bat hotztera eta iragaitera. Zeren haur da koleraren iraungitzeko=20 hirurgarren erremedioa: hark dirauei=F1o ez deus egitea, pausatzera = utztea.=20
KOLERAREN IRAUNGITZEKO LAURGARREN ERREMEDIOA DA, = KONSIDERATZEA,=20 ETSAIEK EGITEN DERAUZKIGUTEN BIDEGABEAK IAINKOAREN GAZTIGUAK DIRELA
KAP. XXIV
202
Laurgarren erremedioa koleraren = iraungitzeko eta=20 etsaiak egiten derauzkigun bidegaben ere pairatzeko, da Iainkoaren=20 ordenamenduaren konsideratzea, eta pensatzea etsaiek egiten = derauzkiguten=20 atsekabeak, Iainkoaren eskutik heldi direla, hark permititzen dituela, = haren=20 purgak direla. Hunen arauaz erran zioen gure Salbatzailleak berak = heriotze=20 errezibitzerakoan, Iondone Petriri: Calicem quem mihi dedit Pater, = non vis ut=20 bibam illum (Jo. 18). Eztuzu nahi neure Aitak eman derautan kaliza = edan=20 dezadan? Heriotze errezibi dezadan? Hark ordenaturik dadutzan penak eta=20 trabailluak paira ditzadan? Iainkoaren ordenamendu huni behatzen zioen = errege=20 David sainduak, Semei zeritzan batek maradizinoak egotzten zerautzanean. = Eta=20 hala erran zioen Abisairi, maradizino heken egotzlea gaztigatu nahi = zuenari:=20 Dimitte illum ut maledicat iuxta praeceptum Domini (2 Rg. 16). = Utzazu=20 maradika nazan Iaunaren manuaren arauaz.Zeren ez lezake ez gizon horrek, horrelako ausartziarik har, baldin = Iainkoak=20 permititzen eta esku emaiten ezpalio, utzazu beraz, berra nahi duen = guztia,=20 konpli beza Iainkoaren manua eta ordamendua.
Etsaiak Iainkoaren azoteak eta zigorrak dira. Etsaiak Iainkoaren = iustiziaren=20 muthilak eta borreroak dira. Beraz ezkara heken kontra haserretu behar. = Zeren=20 zer hoben du azoteak? Zer kulpa du borreroak? Baldin presuna batek, = hautsten=20 baderatzu harri batez burua, zer falta du harri hark? Zergatik eman = behar diozu=20 harri hari kolperik? Orak egiten du hori, presuna utzirik, lotzen = baitzaika=20 harriari.
203
Erran ziotenean Iob sainduari haren = ardiak,=20 kameluak eta bertze onak ere ioan zituztela ohoi=F1ek, etzen bat ere = haserretu eta=20 ez arrenkuratu ohoi=F1en kontra. Zeren baitziakien, ezen ohoi=F1 hek = Iainkoaren=20 iustiziaren muthilak zirela, eta zeren Iainkoak permititu baitzerauen, = eta bere=20 ardiak eta gai=F1erako onak ere ioan zerautzatela. Eta halatan ohoi=F1ez = kontu guti=20 eginik erran zuen: Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino = placuit ita=20 factum est, sit nomen Domini benedictum (Job 1). Iaunak eman, Iaunak = edeki,=20 Iaunak plazer zuen bezala egin da; biz bada Iaunaren izena = benedikatu.Ikhusten duenean haurrak bere amaren eskuan zigorra eta hartzaz eman = nahi=20 dioela, behatzenago dio amari zigorrari bai=F1o. Zeren baitaki ezen, = baldin amak=20 nahi ezpadu, eztioela zigorrak minik eginen. Hala bada guk ere etsaiak=20 ditugunean, eta hek kalteak eta bidegabeak egiten, edo egin nahi=20 derauzkigutenean, behatuago behar diogu Iainkoari, eta haren = miserikordiari,=20 etsaiei bai=F1o.
Zeren etsaiek, baldin Iainkoak permititzen ezpaderaue, eta gibelatu = nahi=20 baditu, ezpaiterakute kalterik eginen. Eta halatan erran zioen gure=20 Salbatzailleak ere Pilatosi: Non haberes in me potestatem, nisi datum = esset=20 desuper (Jo. 19). Etzenduen ene gai=F1ean eskurik, eta ez bothererik = izanen,=20 baldin eman ezpailitzaitzu han goititik.
Zeure etsaiek anhitz bidegabe egiten deratzute, eta ikhusteintu = Iainkoak=20 bidegabe hek, badakizki, eta nahi balu ezliazaizute halakorik egin, = debeka=20 litzake: ordea eztu debekatzen.
Zeren San Agustinek dioen bezala: Cum Deus adversis rebus exagitat = aut=20 merita examinat, aut peccata castigat, aut mercedem mihi aeternam pro = malis=20 toleratis servat. Zeure etsaiek egiten derauzkitzuten bidegabe = hetzaz, edo=20 nahi ditu Iainkoak zure obrak eta merezimenduak, ea finak eta egiazkoak = direnz=20 frogatu, eta examinatu: edo zure bekhatuak hemen, bertzetan ez = gaztigatzeagatik,=20 gaztigatu: edo finean, heken pairamenduaz eta sofrimenduaz, hek = pazientki=20 pairatzen eta sofriten ditutzula, pagamendu handi bat, zeruko loria = eman.=20
=A7 1
204
Etsaiak, eta fortuna = gaixtoak=20 ditutzunean, bidegabeak egiten darauzkitzutenean: orduan behar diozu = Iainkoari=20 behatuz hartzaz orhoitu, harekin konsolatu, eta zeure baithan pensatu, = hek=20 guztiak Iainkoak igortzen derauzkitzula: eta noiz eta mundu hunetakotzat = baitihoatzu gaizkienik, orduan baldin zerori nor bazara, dihoatzula = bertze=20 mundukotzat hobekienik: eta Iainkoak uste balu etzarela harentzat = izanen, halako=20 penarik eta atsekaberik ez liazaizula eman, bai=F1a utz zinitzakeiela = nahi duzun=20 guztiaren egitera, eta zeure plazerera bizitzera.Midikuak etsituz gero, esperantza galduz gero, uzten dio eriari nahi = duenaren=20 egitera, nahi duen bezanbat, nahi duenetarik iatera eta edatera, eztio = deus=20 debekatzen, zeren etsitu baitu. Bai=F1a duenean esperantza sendatuko = dela,=20 debekatzen derautza erdi gauzak, aphetitu guti utzten dio konplitzera. = Hala bada=20 gure Iaungoikoak ere bekhatore eriari, esperantzatan denean, sendatuko = eta=20 salbatuko dela, debekatzen dio anhitz gauza, ezterautza bere plazer = guztiak=20 konplitzera utzten, emaiten dio anhitz purga eta malenkonia; nahi du, = dituen=20 etsaiak, eta egin diatzoten bidegabeak. Eta hura guztia da seinale ona. = Zeren=20 hartan da ageri, eztuela orai=F1o Iainkoak hartzaz etsitu, eztuela = gogatu, eta ez=20 esperantza galdu.
Eta haur da konsolamendu handia, etsaiak dituenaren eta bidegabeak=20 errezibitzen dituenarentzat; iakitea eta konsideratzea hek guztiak = Iainkoaren=20 purgak, eta azoteak direla, eta guztiak haren probetxutan direla. Eta = hala ez=20 etsaiaganik, bai=F1a Iainkoaganik, adiskide guztien gai=F1eko = adiskideaganik heldu=20 direnak bezala, errezibitu behar dituela.
Eta baldin hala errezibi balitza, eta baginitza, ezkindezke, egiten = garen=20 bezala, etsaiaren kontra kolera, eta ez geure baithan barrrena ere egos = eta=20 malenkonia.
205
Erranen duzu, etzarela ez haserretzen = etsaiaren=20 kontra, egiten edo erraiten derauzkitzun gaizkiakgatik, eztuzula = hargatik=20 gaitzesten, zeren badakizula hek guztiak Iainkoak permititzen dituela. = Bai=F1a=20 gaitzesten duzula, bere intenzione gaixtoagatik, borondate uherragatik. = Zeren=20 zuk hari okhasinorik eman gabe, eta bidegaberik ere egin gabe, = guztiarekin ere,=20 hala darraitzun eta gaitz nahi deratzun. Hunela erraiten duzu, ez ordea = ongi.=20 Zeren zuk eztuzu behatu behar zeure etsaiaren borondate gaixtora, = bai=F1a behatu=20 behar duzu zeure Iainkoaren borondate borondatetsura. Zeren haren = borondatea,=20 eta intenzionea da, etsaiak egiten derauzkitzun gaizki hetzaz zuri ongi = egitea:=20 hetzaz nahi zaitu orai hemen penatu, gero bertzetan ez = penatzeagatik.Zauri gaixto bat, burdin goriaz io gabe, ezin senda ditekeiena = duzunean,=20 baldin-ba etzara burdin goriaren kontra, zeren erratzen zaituen, eta min = egiten=20 deratzun, haserretuko? Baldinba etzara hain erho izanen. Bai=F1a = pazientki=20 pairatzen duzu, zeren baitakizu ezen burdina hura erabiltzen duen = barberaren=20 intenzionea eta borondatea ona dela, zein baita prinzipala. Hala da bada = zure=20 Iainkoaren intenzionea, eta borondatea ere ona, eta onera emana, zure = etsaiarena=20 gaixtoa eta nola-ahalezkoa izanagatik ere. Beraz Iainkoaren borondateari = behatu=20 behar zaika eta ez etsaiarenari.
Eta baldin haur hunela estimatzen, eta pensatzen badugu, nola egin = behar=20 baitugu, zeren hala baita egia, zeure baithan sosegatzeko, eta etsaiak = egiten=20 derauzkigun kalteakgatik ez haserretzeko, eta koleraren iraungitzeko, = erremedio=20 handi bat edirenen dugu.
KOLERAREN IRAUNGITZEKO BORZGARREN ERREMEDIOA DA = KONSIDERATZEA=20 ZER MOLDEZ DAGOEN ZURE ETSAIA, HASERRE DENEAN
KAP. XXV
206
Koleraren iraungitzeko, = etsaiaren=20 kontra ez haserretzeko, eta mendekatzetik ere gibelatzeko, erremedio ona = da=20 konsideratzea nola, zer moldez, eta zer estatutan dagoen zure etsai = hura,=20 haserre denean, mendekatu nahiz koleratua, zutzaz gaizki erraiten duela=20 dabillanean. Eta edirenen duzu (lehen ere aditzera eman den bezala), = orduan zure=20 etsai hura, itsu dela, erho dela, zentzutik eta adimendutik kanpoan = dela. Beraz=20 nola, baldin bazendu anaia bat erhoa, eta adimendutik iauzia, eta hark = anhitz=20 gaizki egin, eta erran baliazazu, eta bere buruari ere zenbait kolpe = gaixto eman=20 baliazo, damuago baitzenduke zeure anaia haren kalteaz, eta haren hala = izaiteaz,=20 egiten eta erraiten derauzkitzun bide gabe guztiez bai=F1o; hala halaber = behar=20 duzu izan damuago zure etsai kolerak erauzirik dagoen hark bere buruari = egiten=20 derautzan kaltez, zuri egiten derauzkitzunez bai=F1o.Haur batek, edo sukharrarekin nahasirik dagoen batek, edozein gauza=20 erranagatik, etzara bat ere asaldatzen eta ez zeure sosegutik kantitzen. = Zeren=20 baitakizu ezen hek eztakitela zer mintzo diren, eta ez zer hari diren. = Hala bada=20 koleran dagoenak ere, eztaki zer mintzo den, eta ez zer hari den. Eta = halatan=20 halakoagatik, eta halakoakgatik, egin zioen othoitz gure Salbatzailleak = bere=20 Aitari, erraiten zioela: Pater, ignosce illis quia nesciunt quid = faciunt=20 (Lc. 23). Aita, barkha iazezu, eztakite zer hari diren. Zeren koleran = baitaude.=20 Cogita quod non est in se, qui vituperat, sed insanit, et non moleste = feres=20 contumelias ipsius, dio San Krisostomok (Chrys. Hom. 79. Tom. 2). = Pensa=20 ezazu eztagoela bere baithan gaizki erraiten hari dena, bai=F1a = adimendutik=20 kanpoan dela, eta baldin hala pensatzen baduzu, erraxki pairatukoituzu = egiten=20 derauzkitzun bidegabeak. Presuna haserretuak eztu bere burua ezagutzen, = etz ez=20 nehor ikhusten, itsu da. Eta itsuak inkontru ioitea, eta iragaitean = aurizkitzea,=20 ezta miretsteko, etzara hargatik haserretu behar; eta haserretzekotz ere = zeure=20 buruaren kontra haserretu behar zara, eta ez itsuaren kontra, eta ez = koleran=20 dagoenaren ere. Zeren zu baitzara argi, eta hura itsu: zu zuhur, eta = hura erho:=20 zu zeure tentuan eta zentzuan, eta hura handik athean, eta kanpoan. = Beraz paira=20 beza zuhurrak erhoa, argiak itsua, eta kolerarik eztuenak, koleran = dagoena. Haur=20 da erremedio ona, etsaiari barkhatzeko eta pairatzeko, haren = egin-erranez=20 konturik ez egiteko: nola, eta zer moldez dagoen koleran dagoenean=20 konsideratzea.
KOLERAREN IRAUNGITZEKO SEIGARREN ERREMEDIOA: EZ = BILHATZEA ZER=20 DIOTEN GUTZAZ IENDEK
KAP. XXVI
207
Bere soseguan egoiteko, = asaldatu=20 gabe, eta haserretu gabe bizitzeko, ezta bide gaixtoa, gutzaz iend=E8k = zer=20 erraiten duten ez bilhatzea eta ez galdegitea. Hala erraiten du Senekak: = Non=20 expedit omnia videre, omnia audire, multae iniuriae nos transeant, ex = quibus=20 plerasque non accipit qui nescit (Senec. lib. 3 de ira cap. 11). = Ezta=20 konpli, ezta on, gauza guztien iakitea, ikhustea, eta ez enzutea: iragan = bedi=20 anhitz gauza guk iakin gaberik, zeren eztakienak eztu damurik = hartzen.Nahi baduzu sosegu onean, eta haserretu gabe egon, ez sobera galde, = ez sobera=20 bilha. Billa dabillanak edirenen du, eta batean ezpada bertzean, bere = burua=20 egitekotan ibeniko du. Ezta on barrendari izaitea, ezta on zelatan = egoitea eta=20 ez iragaiten diren gauza guztien iakitea. Anhitzetan ere ekhartzen = derauzkigute=20 elhaberriak, erran-merranak, enzuten dugu zer dioten urliak, eta = sandiak,=20 hunelakok eta halakok, eta gerok ere desiros gara iakitera. Bai=F1a gero = handik=20 iauzten eta koleratzen gara. Eta are orduan anhitz gauza egin behar = dugu, geure=20 ohoreagatik ere, baldin iakin ezpagendu, ezpaikinen halako egitekotan = izanen.=20 Eta hala hobe da anhitz gauzaren ere ez iakitea.
Eta are gehiago iakinagatik ere, on da disimulatzea, ez iakin iduri = egitea,=20 ez iabetzea, ez bere gai=F1era hartzea, edo desenkusatzea.
Errege Saulez erregetu berrian, mintzo ziren iende batzuk gaizki eta = hain=20 hurbil eta hagitz, non Erregek berak aditzen baitzituen. Ordea burua = bertze=20 alderat itzuli eta disimulatu zuen, ez aditu iduri egin zuen. = Dissimulabat se=20 audire (1 Rg. 10). Eta halatan, handik pitz ahal zitekeien su guztia = iraungi=20 zuen.
208
Egun batez Arkelao Erregeari, karrikan = iragaiten=20 zela, aurthiki zioten zenbait ur burutik behera. Eta eztakigu ala = ustekabean,=20 ala berariaz. Bai=F1a konpai=F1iakoak hasi ziren erraiten hura zela = ausartzia=20 handia, eta baldin gaztigatzen ezpazen, hurrenekoan gehiago eginen = zutela. Ordea=20 berehala Erregek berak sosega arazi zituen, erraiten zuela: Non me=20 respersit (Plutar. in Aphoth.). Euzue bakea, ezta bidegaberik egin. = Ur haur=20 aurthiki duenak, ez nau ni busti, zeren etziakien ni nintzela. Etzuen = bere=20 gai=F1era hartu, eta halatan hobekiago eta erraxkiago erremediatu zuen, = eta=20 iraungi, pitztera zihoan sua.Vespasiano Enperadoreak hain zuen kondizione ona, eta onera emana, = ezen nahi=20 etzuen bezala, edo haren presunari etzegokan bezala nehor minzatzen = zeikanean,=20 edo disimulatzen zuen, edo zenbait hitz iokolariz eta dostailluz, = zenbait irri=20 egiteko solhasez ederztatzen zuen, eta gero bere zegokan ohorearekin, = deus galdu=20 gabe gelditzen zen (Aurelius Victor. De vitis Imperator).
Hala errege Antigonok ere, ediren baitzen egun batez hartaz gaizki = mintzo=20 ziren konpai=F1ia batetan, erran zerauen: Longius discedite, ne vos = rex=20 audiat (Senec. lib. 2 de ira, cap. 22). Zoazte urrunago, Erregek adi = etzaitzaten. Beraren kontra mintzo ziren, eta berak aparta zitezilla = erran=20 zerauen: eta handik bera laudoriorekin, eta bertzeak ahalketuak gelditu = ziren.=20 Iakinez gero, enzunez gero, eta entzunari iabeturik, bere gai=F1era = hartuz gero,=20 gaitz da koleratu gabe, mendekatzera enseiatu gabe, kolperik egin gabe, = edo=20 hauzitan edo egitekotan sarthu gabe, gelditzea. Zer erremedio bada = hautarik=20 guztiotarik eskapatzeko? Ez deus galde, ez bilha, ez iakin; eta iakinez = gero=20 ere, egin ez iakin iduri, disimula, ez egitekoari iabe, ez bere gainera = har,=20 egin bere burua itsu, mutu eta gor.
Haur da erremedio ona koleraren iraungitzeko, bere buruari egitekorik = ez=20 emaiteko, diferentziatan nehorekin ez sartzeko, eta bakean eta soseguan = koleratu=20 gabe egoiteko.
KOLERAREN IRAUNGITZEKO GAI=D1ERAKO BERTZE ERREMEDIOAK = KAPITULU=20 HUNETAN LABURZKI EZARRIAK
KAP. XXVII
209
Pairu eta pazientzia = izaiteko, bata=20 bertzearekin ez haserretzeko, konsidera dezagun, ezen Adanen seme = guztiok, eta=20 guztik ere giristinok, gorputz bat garela, eta gorputz hunen buru Iesu = Kristo=20 gure Salbatzaillea dela. Hala erraiten du Iondone Paulok: Unum corpus = sumus=20 in Christo Iesu, singuli autem alter alterius membra. Gorputz bat = gara Iesu=20 Kristo baithan, eta bat bertzearen mienbro eta parte. Beraz hunelatan = elkhar=20 onhetsi behar dugu, gorputzeko mienbroek eta part=E8k elkhar onhesten = duten=20 bezala.Gorputzeko mienbroetan ezta inbidiarik, eta ez mendekurik. Oi=F1ak = zerbitzatzen=20 du eskua, eta eskuak oi=F1a. Oi=F1ari behaztopatuagatik, eztio eskuak = kolperik=20 emaiten. Hortzek mihia autsikitzen dutenean, nork hargatik atheratzeintu = hortzak? Begiak lekhu goragoan daude oi=F1ak bai=F1o, ordea hargatik = begiek ezertan=20 dadutzate oi=F1ak, estimatzeintuzte, eztuzte arbuiatzen. Aitzitik ahal = dagiten=20 guztia elkharri laguntzen zaitza, eta baldin egiten ezpazaitza, bere = kaltetan=20 faltatzen dute: zeren baldin begiek argitzen ezpaderaueza oi=F1ei, = oi=F1ak=20 behaztopatuko dira, eta begiak iraziko. Sabelak iaten ezpadu, zangoak = flakatuko=20 dira, eta bai sabela bera ere ihartuko. Ez laguntzea, bat bederak bere = kaltetan=20 egiten du. Eta halatan haur ikhusirik, guztiek elkhar dadukate, elkharri = laguntzen zaitza, elkhar onhesten dute. Eta batak bertzeari zerbaitetan = huts=20 eginagatik, elkharri pairatu eta barkhatu behar diogu, eta amorio eduki, = zeren=20 gorputz bat, eta gorputz batetako mienbroak eta parteak baikara.=20
=A7 1
210
Halaber koleraren = iraungitzeko on da=20 zerbait lani lotzea, bertzetan pensatzea, gogoaren aldatzea. Hala = erraiten dute=20 egiten zuela Klimas zeritzan batek; koleraren eritasunaz ukitua = sentitzen=20 zenean, aldatzen zela bertze egitekotara, soi=F1uz eta kantuz hasten = zela, eta=20 halatan bere gaitza eta kolera ahantzten zeitzala, eta sosegatua = gelditzen zela=20 (Aelianus).Halaber erremedio ona da, koleraren gibelatzeko, konsideratzea zeurk = ere=20 anhitz huts eta falta egiten duzula, bai=F1a hargatik eztuzula zeure = burua=20 zehatzen, eta ez penatzen. Erremedio haur ukitu zuen Senekak, erran = zuenean:=20 Poterit non irasci statim utique, si sibi tacitus ad singula, quibus=20 offenditur, dixerit: Haec et ipse commissi (Senec. lib. de ira cap. = 28).=20 Badagoke haserretu gabe, bidegabeak errezibitzen dituena, baldin orduan = berean,=20 erraiten badio ixilik bere baithan bere buruari: Nik neronek ere egin = nuen=20 noizbait hunein bertze.
Eta badio San Gregoriok ere: Quasi aqua ignis extinguitur, cum = surgente=20 furore animi, sua cuique ad memtem culpa revocatur. Quia erubescit, = peccatis non=20 parcere, qui Deo vel proximo saepe se
recolit parcenda peccase (Gregor. in Moral. lib. 5). Ura = suaz=20 iraungitzen den bezala, iraungitzen da kolera ere bat bederak bere = falt=E8n=20 gogoratzeaz. Zeren ahalketzen da, edo ahalketu behar luke, bertzeri ez=20 barkhatzeaz berak barkhakizun gehiago, edo hainbertze duenean. Ezta = zuhurtzia,=20 faltetan erortzen denak faltatan erortzen denaren gaitzestea, eta = gaztigatzea.=20 Zeren halatan berak ere bere burua, gaitzetsi eta gaztigatu behar=20 bailuke.=A7 2
211
Halaber koleraren = iraungitzeko, on=20 da, adiskide baten, Mezenas baten aldakan izaitea. Hark linburtzera = zohazinean,=20 kolerak itsuturik erhokeria baten egitera zaramatzinean, kapatik thira = zaitzan,=20 abisa zaitzan, eta erortzetik begira zaitzan. Gizon bat zihoan behin = bere gogoz=20 bertze baten hiltzera, eta ikhusirik bere adiskide batek nola zihoan, = galdegin=20 zeraukan: Norat zoaz horrela harmaturik? Ihardetsi zioen: = =97Hunelakoren, urliaren=20 hiltzera noha. =97Eta zer izanen da, baldin hark zu hiltzen bazaitu? = =97Ez nintzen=20 horretzaz orhoitzen. Adiskideak orhoitarazi zuen, eta orhoiturik, = gibelat bihur=20 arazi zuen.Anhitzetan egin zioen ofizio haur Mezenas bere adiskideak Augusto = Zesar=20 enperadoreari. Eta guztiz ere egun batez, enperadore hark, kolerak = itsuturik=20 eman baitzuen sentenzia gaixto bat, eta haren arauaz iende handia, = baitzeramaten=20 galtzera, eskiribatu zioen Mezenas bere adiskideak, eta igorri eskutik = eskura,=20 bera iend=92artean urrun egonez, buthun labur bat erraiten zioela: = Surge=20 carnifex (Zonat. T. 2. Annal.). Iaiki adi karnazera, ikhusak zer = hari aizen,=20 borreroa. Enperadoreak buthun hura hain laburra, eta zinezkoa errezibitu = zuenean, nork egina zen, izenik ezpazuen ere, ezagutu zuen bere = adiskidearen=20 letra eta eskua: hartu zuen parte onera, eta berehala, bere falta = ezaguturik,=20 kolerak eragin zeraukala ikhusirik, barkhatu zerauen guztiei. Anhitz = balio du=20 adiskide leial baten bere konpai=F1ian izaiteak, hark egiak erran = diatzon, eta=20 deus erran gabe ere, ukhondoaz utki dezan edo begiaz khei=F1u egin = diazon. Zeren=20 batzutan gehiago egiten du khei=F1uak, mihiak bai=F1o. Gauza baten = egitera=20 zohazinean, eta zeure adiskideak eztagizula erraiten deratzunean, ez al=20 baitzenegi, gibela al baitzindezi. Zeren komunzki orduan hobeki dakusa = zure=20 adiskide hark, zuk bai=F1o. Zeren zu nola baitzaude deliberatua, eta bai = batzutan=20 pasionatua eta itsutua ere, eztuzu den guztia ikhusten. Bai=F1a zure = adiskeak eztu=20 pasionerik, argi ditu begiak, hark den bezala, eta behar bezala ikhusten = du.
Etzait egundai=F1o neure adiskidearen abisuaren kontra egin dudan = gauzarik ongi=20 gerthatu. Midikuak ere, munduko hoberena bada ere, eritzen denean, = bertze=20 midikuen eskuetan utzten du bere burua, bertzeren abisuz eta ordenantzaz = midizinatzen eta errekaitatzen da. Bada koleran dagoena eri da. Beraz = nahi badu=20 sendatu, beha bekio bere adiskideari, goberna bedi haren konseilluz, eta = abisuz,=20 zeren halatan edirenen da ongi, eta ez bertzela.
212
Finean, ez koleratzeko eta kolerak = dioskun=20 gauzarik ez egiteko, oraikotz azken erremedioa da konsideratzea, eta = geure=20 baithan barrena pensatzea, zein gauza ona, plazenta, eta ondore onetakoa = den, ez=20 ihardukitzea, mendeku bilha ezibiltzea, bakean egoitea. Quis enim labor est fratri indulgere=20 conturbanti? Labor quidem in remittendo nullus; in retinendo autem = inimicitias,=20 maximus; si quidem iracundia liberari, maximam reddit menti quietem, et = valde=20 hoc est facile volenti. Neque enim, necesse est maria transfretare; nec = longi=20 itineris peregrinationem subire, nec montium excelsa ascendere, nec = pecuniam=20 impendere, nec corpus intendere; sed sufficit velle tantummodo = (Chrys. serm.=20 28, tom. 2). Zer trabaillu da etsaiari barkhatzea? Ez bat ere, dio San=20 Krisostomok. Zeren ezta hartarakotzat itsasorik iragan behar, ez bidean = ibili,=20 ez mendian gora igan, ez dirurik gastatu, ez gorputzik higatu, eta ez = bertze=20 trabaillurik hartu; nahia behar da, eta ez bertzerik. Bai=F1a egiteko = handia da=20 eta penagarria ez barkhatzea, ea nondik edo nola mendekatuko den = bethiere=20 gogoetan egoitea. Eta ezpere konparaitzatzu, eta komunzta elkharrekin,=20 etsaitasunean eta mendekatzeko desiran ibili zaren denbora, eta = etsaitasunik=20 gabe, bakean egon zarena, edo zaudena: ikhusiko duzu zer diferentzia den = bien=20 artean, zenbat dohan batetik bertzera. Edirenen duzu, ezen lehen = anhitzetan ere,=20 konpai=F1ia batzuetarik aldaratu behar zenduela, zeren han gerthatzen = baitzen=20 zenbait zure etsai. Halaber edirenen duzu, lehen zinela gerlan, eta orai = zarela,=20 biktoria erdietsirik, bakean. Zeren San Krisostomok dioen = bezala:Victoria=20 contra iram est quidem maxima, non cum iniurias ulciscimur, sed cum eas = aequo=20 animo toleramus. Etsaitasuneko biktoria, eta garaitia, eztago ez=20 mendekatzean, eta ez ordai=F1aren bihurtzean edo doblearen: bai=F1a dago = barkhatzean, eta bidegab=E8n pazientki pairatzean.. Zeren orduan zeure = etsaia,=20 zeure burua, eta deabrua ere garaitzen baititutzu, eta arima, eta = gorputza ere=20 bakean, soseguan eta segurean ibentzen. Zein baita gauza handia, = laudatzekoa,=20 eta lehen bai=F1o lehen geroko begira egon gabe, etsaitasunaren utzteko, = lehenen=20 gai=F1era erremedio ona, eta konsideratzekoa.
ZERGATIK BEHAR DIOGUN GEURE ETSAIARI BARKHATU ETA = AMORIO EDUKI.=20 LEHENBIZIKO ARRAZOI=D1A ZEREN IAINKOAK MANATZEN BAITU
KAP. XXVIII
213
Erran dugu zenbat kalte = egiten duen=20 mendekatzeko desira desordenatuak, eta handik sortzen den gaitzerizkoak, = ibeni=20 dugu halaber zenbait erremedio eta konsiderazino ez haserretzeko, = mendekuen=20 utzteko eta koleraren iraungitzeko.Bada orai behar da iakin eta konsideratu, materia hunetako ponturik=20 prinzipalena, ea nola behar dugun geure etsaiaren alderakotzat = gobernatu: behar=20 dugunz etsaia onhetsi ala gaitzetsi.
Eta baldin onhetsi behar badugu, ea zergatik, zer kausaz edo = arrazoi=F1ez behar=20 dugun onhetsi.
Lehenago, Lege Zaharrean, legea gaizki aditurik, etzedukaten bekhatu=20 etsaiaren gaitzestea. Zeren nola legeak manatzen baitzuen adiskideak = onhets=20 zitzatela, eta etsaiez ezpaitzuen deus erraiten eta konturik egiten, = handik=20 atheratzen zuten, beraz etsaiak gaitzets ahal zitzaketela.
Bai=F1a zerutik lurrera iautsi zenak erakutsi zuen zer egin behar zen = hunetan=20 ere, erraiten zuela: Si enim diligitis eos qui vos diligunt, quam = mercedem=20 habebitis, nonne et publicani hoc faciunt? (Mt. 5). Adiskidearen = onhesteaz,=20 zer irabazi, zer esker eta merizimendu uste duzue izanen duzuela? = Ientilek,=20 Iainkorik ezagutzen eztutenek eta iende gaixtoek ere egiten dute hori, = hek ere=20 onhetsteintuzte bere ongi egilleak. Diligite inimicos = vestros.
Etsaiak, etsaiak onhetsi behar ditutzue, gaizki egiten deratzuezanei = egin=20 behar derauezu ongi. Eta zenbatenaz eta hek zuei gaizkiago, hanbatenaz = zuek hei=20 ongiago. Vince in bono malum. Ongiaz gaizkia garaitu behar = da.
Ordea zergatik onhetsi behar dugu geure etsaia? Egiten derakunari = gaizki,=20 zergatik egin behar diogu ongi? Dugun iakin, dugun bilha zenbait = arrazoi=F1.
Lehenbiziko arrazoi=F1a, alde guztiz lehenbizikoa, ezetz ezin = derrakegun=20 bezala, oi=F1-eskuetan lotzen gaituena, da, Iainkoaren manua eta = borondatea:=20 Ego autem dico vobis, diligite inimicos vestros. Nahi duenak = berra nahi=20 duena bai=F1a nik erraiten deratzuet zuei, onhets ditzatzuela zeuen=20 etsaiak.
214
Pytagoras filosofo handi haren = diszipuluek,=20 etzuten bertze manurik behar, eta ez arrazoi=F1ik, iakitea baizen heken = nabusiak=20 erran zuela (Cicero de nat. deorum).Nabusiak erran du, nabusiak manatu du: beraz hala da, eta hala egin = behar da.=20 Haur zen heken hitzkuntza. Bada guretzat, guk geure etsaiaren onhesteko, = ezta=20 asko izanen, onhets dezagula Iaikoak manatzen duela iakitea?
Presuna batek, bidegabe bat egiten deratzunean, gerthatzen da, = enplegatzen=20 baitira bitartekoak eta arartekoak, ongunden egiteko; lehenbizikorik = ethortzen=20 zaitzu zeure lagun bat, zeure adiskide-kide bat, eta hark erraiten = deratzu:
Badakit urliak bidegabe egin deratzula, bai=F1a urrikitan dago, damu = du,=20 ezagutzen du bere falta, eta hala ene amoreakgatik barkhatu behar diozu, = adiskidetu behar zarete. Hunela erraiten deratzu zeure lagun adiskideak. = Bai=F1a=20 zuk hari erraxki erraiten diozu ezetz, eztuzula nahi, zeren = ezpatzatzaitza=20 ahalke, ezpaitadukazu zeure burua bai=F1o gehiagoren.
Zure lagun haren ondoan, hark deus ezin egin duenean, ethortzen = zaitzu bertze=20 ararteko bat, handiagoa eta ahalkesunagoa. Eta ez hain erraxki, nola = lehenari,=20 bai=F1a zeren kolera handian baitzaude, hari ere emaiten diozu eza, = erraiten diozu=20 eztakizula othoi gauza hartzaz mintza, zeren sobera zaudela errea, = zaurtua, eta=20 giharran ukitua.
Azkenean enplegatzen da errege bera, eta hark berehala hausten zaitu, = beratzen zaitu, etzatzaitza ezetz erraitera ausarzen.
Bada baldin lurreko parte baten Errege bati, egun baldin bada bihar = izanen=20 eztenari ausartzen ezpazatzaitza ezetz erraitera, mundu guztiko = Erregeari,=20 Iainkoari berari, nolatan ausartuko zatzaitza ezetz erraitera, = kontratzera, eta=20 manatzen zaituenean onhets dezazula zeure etsaia, eztuzula onhetsi nahi = eta=20 eztiozula barkhatu nahi erraitera?
=A7 1
215
Erranen duzu komunzki = etsaigoan=20 daudenak bere etsaigoaren ederztatzeko eta estaltzeko erraiten dutena. = Nik=20 barkhatzen diot, eztiot gaitzik desideratzen eta ez ordenatzen. Aitzitik = nik=20 neuretzat nahi nukeien bezanbat ontasun demola Iainkoak. Bai=F1a = eznatzaika=20 mintzatu nahi, eta eztut nahi mintza dakidan.Ezta bertze gauzarik, harekin deus eztudala nahi baizen. Hunela = erraiten=20 duzu, bai=F1a, eztakit, ongi erraiten duzunz. Zeren badirudi ezen hunela = elkharrekin minzatzen eztirenak eztirela borondate gaixto gabe.
Ezagun dira bere hitzetan eta solhasetan. Zeren ezterrakete elkharrez = ongirik, itxurapenez edo baizen: obretan ere elkharren behartzen eta = meneratzen=20 direnean, elkharri ahalez heltzen zaitza.
Bada gogoaz eta borondateaz denaz bezanbatean, berak ibenzeintut = lekhuko,=20 zeren berek dakite zer borondate duten elkharren alderakotzat. Eta = baldin ongi=20 pensatzen eta konsideratzen badute, edirenen dute, badutela barren = hartan,=20 zenbait uherdura, zenbait herra eta gorrotu, eta ez dioten bezain bere = gogoa eta=20 bihotzak garbi eta klar.
Errementaldegian, harotzaren sutegian, hauskoak haize emaitetik = gelditzen=20 direnean badirudi eztela surik. Zeren berehala ikhatzat ilhaunez = estaltzen=20 baitira. Ordea higitzatzu aphur bat hauskoak, eta ikhusiko duzu nola = berehala=20 berriz sua agertzen den. Hala agertzen da bada, elkharrekin mintzatzen = eztirenen=20 arteko borondate gaixtoaren sua ere, den okhasinorik ttipienean = elkharren=20 behartzen direnean.
216
Ordea borondate gaixtorik eztenean, ez = minzatzea=20 bera, ez salutatzea, edo ez konbersatzea, bekhatu othe da? (Vide Caiet. = in=20 Summa, verbo odium).Baldin komunzki, giristinoak giristinoekin, ahaideak ahaidekin, eta = herrikoak=20 herrikoekin bezala, bidean inkontratzean, deus galdegiten deratzunean, = edo=20 bertze kasurik gerthatzen denean, ihardesten badiozu, salutatzen baduzu, = eta=20 borondate gaixtorik ez izan, bertze gai=F1erakoan laburzki utziagatik, = adiskide=20 mami batekin bezala harekin ez ibiliagatik: badirudi eztela orduan = bekhaturik:=20 guztiz ere baldin uste baduzu, maiz minzatzetik eta elkharrekin = segitzetik ethor=20 ditekeiela kalte, nola ethortzen baita batzutan. Zeren badira iende = batzuk hain=20 okhasinotsuak, arrunkide gaitzak, batkari ondikozkoak eta inkontru = gaixtotakoak,=20 non hobe baita halakoei alde egitea, eta heken bidetarik eta = inkontruetarik ihes=20 egitea, eta aldaratzea, igurikitzea bai=F1o.
Ordea zeren apartaturik ibiltzeak, elkharren inkontruetarik ihes = egiteak, eta=20 edergaillu baizen elkharrekin ez minzatzeak, erran nahi baitu, badela = bitartean,=20 zenbait etsaigoa eta borondate gaixto, erraite huragatik, etsai fama = gatik, eta=20 hartan emaiten den eskandaluagatik, baldin erraite hura, etsai fama hura = eta=20 eskandalua iraungitzen ezpaduzu, borondate gaixtorik ez izanagatik ere = etzara=20 peril gabe zeure konzientzian, zeren obligatu zara, eta obligatu gara, = baldin=20 barrenean giristino bagara, kanpoan ere giristino garela erakustera eta = aditzera=20 emaitera. Ezkara obligatu adiskidekin bezala, etsaiekin geure sekeretuez = eta=20 egitekoez minzatzera, ekin maiz ibilzera, eta ez hekengana, adiskidetara = bezala=20 ioaitera. Asko da salutatzea, munduak etsai eduki ezkaitzakeien bezala = bizitzea,=20 borondate gaixtorik ez edukitzea, eta eskandalurik ez emaitea. = Gai=F1erakoan nork=20 bere egitekoak egin ditzala eta behar duena behar duenarekin solhasta=20 dadilla.
Egia da ordea, saindu izaiteko, girisino komunei abantail eramaiteko, = ezta=20 asko salutatzea, borondate gaixtorik ez edukitzea, eta ez eskandalurik = ere ez=20 emaitea: bai=F1a guztiekin behar da izan orobat, guztiekin behar da izan = solhasturi amoltsu eta arronter.
Eta are gehiago ezta asko gaizki egiten derakunari gaizkirik ez = egitea, bai=F1a=20 ongi egin behan diogu. Zeren hura da saindutasuna, perfettasuna, = debozinoan=20 konplitu izaitea, eta Iainkoak karitateaz eta amorioaz eman derakun = manuaren=20 konplitzea.
=A7 2
217
Erran dugu barkhatu = behar diogula=20 geure etsaiari eta amorio eduki, zeren hala manatzen baitu Iainkoak. = Ordea noiz=20 manatu othe zuen? Orzegun Saindu arratsean, hil behar zuen bezperan, = bere azken=20 finean, kandela bere eskuan harturik bezala zegoenean. Emaztea orhoitzen = da,=20 bere senharrak hiltzerakoan erran zioen azken hitzaz, eta bai semea ere, = orduko=20 bere aitaren konseilluaz.Bada gure Iaungoikoak bere azken finean, mundu hunetarik bertzera=20 partitzerakoan, erran zerauen bere diszipuluei eta hekin batean guri = guztioi:=20 Ene diszipuluak, ene giristino maiteak: badakusazue, nola nagoen, nola = heriotzea=20 hurbildu zaitan, sarri hil behar dudan, eta neure testamentaren eta = azken=20 ordenuaren egiteko ordu dudan. Bada ene azken ordenua, ene azken = borondatea eta=20 manua haur da: Ut diligatis invicem (Job. 15). Elkhar onhets = dezazuela,=20 etsaiari barkha diazozuela.
Hunetan izanen zarete sei=F1ale, hunetan izanen zarete ezagutuak, = eneak eta ene=20 eskolan eta konpai=F1ian haziak eta ikhasiak zaretela. In hoc = cognoscent omnes=20 quod discipuli mei estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Job. = 13).=20
218
Badakizue, zenbat bidegabe egin zioten = Ioseph=20 Patriarka handi hari bere anaiek: Nola gaitzetsi zuten eta saldu zuten. = Eta nola=20 gero halaber denboraren buruan, guti usterik, bere anaia salduaren = beharrera eta=20 menera ethorri ziren, herstura handian iarri ziren: hain handian, ezen = gero bere=20 Aita Iakob hil zeienean, hasi baitziren elkhargana bildurik, elkharri = erraiten:=20 zer izanen da bada orai gutzaz? Hil da gure aita prestua, ona eta = saindua: eta=20 hura bizi zei=F1o ongi ginen, segur ginen, zeren haren amoreakgatik, = geure anaiak=20 barkhatzen zerakun.Bai=F1a orai, nor baliatuko zaiku? Norgatik baliatuko = deraku?=20 Gogoeta handi zuten bere baithan. Eta gogoetak, gogoeta eragiten = zerauela, erran=20 zioten elkharri: Lehen geure aitaren amoreakgatik barkhatu zerakun geure = anaiak:=20 bada orai ere, harengatik beragatik, barkhatu behar deraku. Eta = hartarakotzat=20 ioan behar gatzaitza aitaren partez minzatzera, eta erran behar diogu = harketz=20 molde hunetan: Pater tuus praecepit nobis antequam moreretur, ut haec = tibi=20 verbis diceremus: obsecro ut obliviscaris sceleris fratrum tuorum et = peccati=20 atque militiae quam exercuerunt in te. Nos quoque oramus, ut servo Dei, = patri=20 tuo, dimittas iniquitatem hanc. Quibus auditis, flevit Ioseph (Gen. = ult.).=20 Iauna, erraiten diote Iosephi bere anaiek, badakizu zure eta gure aita = prestua=20 hil dela, eta hil ere ongi eta sainduki, bizi bezala hil ere. = Hiltzerakoan zure=20 galdegin zuen, eta hats-beherapen handi bat egi=F1ik, erran zuen: Non da = Ioseph=20 ene seme maite hura? Errozue haren ikhus min handi batekin hiltzen = naizela, eta=20 neure benedizionea badiodala. Errozue halaber, orainokoan seme onak = bezala,=20 bethi ene borondatea egin duela, eta orai ere egin behar duela. Eta ene=20 borondatea, ene azken adioa eta othoitza dela, eztadin orhoit zuek egin = zinioten=20 bidegabeaz, eta maliziaz, bai=F1a nahi deratzuen barkhatu, eta halakorik = iragan=20 ezpailliz bezala, anaiatasun on bat eduki eta erakutsi: haur gomendatzen = diodala, eta ez bertzerik: haur dela ene azken adioa, eta hark ene = amoreakgatik=20 egin behar duena. Hunela bere aitaren partez bere anaiak Iosephi, = mintzatu=20 zeitzanean, begiak busti zeitzan, nigarra iauzi zeikan: eta nola = mendekatuko=20 zen, ezen besarka bere anaiei lothu zeien, erraiten zerauela: aitak = manatzen nau=20 barkha diazazuedala: bada halako aitaren manua, eta halako puntadan eta=20 denboran, arimak egiterakoan emana, nork eztu konplituko? Konplitu zuen, = guztiei=20 barkhatu zerauen.
219
Hala bada guri ere Iainkoak, bere azken = finean,=20 hiltzeko denbora hurbildu zeikanean, erran zerakun: Iende onak, = badakusazue nola=20 nagoen neure azken pontuaren bezperan, nola bihar hil behar dudan: bada = baldin=20 orainokoan bat ere ontasunik egin baderatzuet, baldin deusetan ere ene=20 alderakotzat zordun edireiten badidutzue zeuen buruok, gauza bat egin = behar=20 duzue enegatik, eta hartzaz kitatzen zaituztet. Ha Iauna, errazu zer, = zeren=20 bihotz gogorra eta ezagutza gutitakoa izanen da, zu bezalako aitaren = manua, eta=20 pontu horretan emana konplituko eztuena. Zer? Elkhar onhets dezazuela = etsaiari=20 ene amoreakgatik barkha diazozuela. Haur da ene azken borondatea, eta = guztien=20 gai=F1etik gomendatzen deratzuedana.Beraz ezta ezetz erraiterik, barkhatu behar diogu geure etsaiari, = egin ongi=20 eta eduki amorio. Zeren hala manatu baikatu geure Iaungoikoak, eta = manatu ere ez=20 noiz nahi den, bai=F1a bere azken finean, bat bederari, den hitzik = ttipiena ere,=20 bihotzean barrena sarthu behar litzaikaion denboran.
BIGARREN ARRAZOI=D1A, ZERGATIK BEHAR DIOGUN GEURE = ETSAIARI=20 BARKHATU, DA, ZEREN MENDEKATZEA BERETZAT BEGIRATZEN BAITU IAINKOAK
KAP. XXIX
220
Nehork bidegabe bat = egiten=20 deratzunean, eztu nahi Iainkoak zuk ordai=F1ik bihur diazozun: berak = hartzen du=20 bere gai=F1era mendekatzea eta iustizia egitea. Mea est ultio et ego = retribuam=20 eis in tempore (Dt. 32; Rom. 12). Etsaiak gaizki bat egiten = deratzunean,=20 zuri bai=F1o gehiago egiten dio Iainkoari, zeren hartan haren manua = hausten baitu.=20 Ordea eztu hargatik Iainkoak berehala gaztigatzen, igurikitzen dio, eta=20 igurikiagatik eztu desohorerik. Beraz eztuzu zuk ere desohorerik izanen, = bertze=20 mundurai=F1o igurikitzeaz, harerai=F1o ez mendekatzeaz. Baldin orai = pazientzia=20 baduzu, Iainkoari berari, berak dagiela utzten badiozu, zaren segur, = berak=20 berari, egin zaikan bidegabea, eta zuri ere egin deratzutena, kolpe = batez, eskas=20 gabe, eta merezi bezala gaztigatuko dituela, eta behar den deskargua = etsaiari=20 eraginen deraukala.Zerori zeure eskuz mendekatu nahi bazara, penatu behar zara, eta = anhitzetan=20 ere deus ezin eginez gelditu behar zara. Zeren benturaz etsaia izanen = baita, zu=20 bai=F1o indartsuago eta botheretsuago. Eta Liviok dioen bezala, Vana = sine=20 viribus ira (Livius dec. 1, lib. 1). Indar gabeko kolera, haserrea = eta=20 mendekatzeko desira, parrik ezin iragan dezakeienarena, bano da, alfer = eta guti=20 balio. Eta erraiten du Senekak ere: Ergo ab ira abstinendum est sive = par est=20 qui lacessendus est, sive superior sive inferior. Nam cum pari = contendere=20 anceps, cum superiori furiosum, et cum inferiori sordidum (Senec. lib. 2 = de=20 ira cap. 34). Nola nahi den dela, begiratu behar da ihardukitzetik eta = etsaiaren=20 akometatzetik, nahiz dela etsai hura zure berdin, nahiz handiago, eta = nahiz=20 ttipiago. Zeren berdinarekin ihardukitzea dudos da eta perilos, = andiagoarekin=20 erhokeria, eta ttipiagoarekin itsusi eta dosohore. Eta guztiarekin ere = haur=20 hunela delarik eta dela dakizularik ere, iharduki nahiz zabiltza, desira = gaixtoz=20 bethea zaude, eztiozu etsaiari barkhatu nahi. Eta hartan zeure burua = galtzen=20 duzu. Zeren hartan zeure buruari, etsaiari bai=F1o kalte gehiago egiten = baitiozu.=20 Hala emaiten du aditzera errege Davitek erraiten duenean: = Circumdederunt me=20 sicut apes (Ps. 117).
Inguratu nenduten etsaiek, erlek bezala. Erleak nehor autsikitzen = duenean,=20 autsikitzenago du bere burua. Zeren bere eztena eta bizia han utzten = baititu.=20 Hala gerthatzen zaitzu bada zuri ere, etsaiari autsiki egiten diozunean, = barkhatu nahi eztiozunean, eta bidegaberik egiten diozunean, gehiago = egiten=20 diozu zeure buruari.
221
Eta pontu hunen gai=F1ean gauza bat = erran nai=20 deratzut: iakin behar duzu ezen zuk zeure etsaiari ez barkhatuagatik, = eztela=20 handik segitzen, baldin hark bere aldetik bere eginbidea egiten badu, = eztioela=20 hari Iainkoak barkhatuko. Orduan ez barkhatzeaz, zeure buruari egiten = diozu=20 kalte, eta ez zeure etsaiari.Eta hala bethiere bai, bai=F1a guztiz ere zerori ezin mendeka = zaitezkeienean,=20 konsola zaite eta iakizu ezen, Iainkoa mendekatuko dela. Eta hark = eztuela=20 utzten, eta ez utziko ere, faltarik, gaztigatu gabe: eta zuk zerorrek = eginen=20 zinituen bai=F1o, zintkiago, eta fintkiago gaztigatuko dituela. Eta nola = anhitzetan ere, aita batek bere semea zehatu duenean, zathitzen baitu = zigorra=20 eta egotzten sura: hala zure etsaia, zure zehatzaillea, eta penatzaillea = ere=20 zathituko du Iainkoak, eta azkenean egotziko ifernuko sura.
Beraz hunelatan presuna batek, bidegabe bat egiten, erraiten edo = pensatzen=20 deratzunean, erran behar diozu Iainkoari: Iauna, badakusazu zertan = naizen, eta=20 zer egin derautan: eta zuri, niri bai=F1o gehiago egin deratzu. Eta zuk = badakizu,=20 nik bai=F1o hobeki, zer gaztigu eta zenbat merezi duen. Ezta beraz = arrazoin, zu=20 zaren lekhuan, nik eskurik har dezadan. Eta hala, arrazoin den bezala, = eta=20 manatzen duzun bezala, zerorri utzten deratzut, zeurk egizu iustizia. = Eta hunein=20 bertzez, zeren fida bainaiz eginen duzula, oraidanik mendekatutzat = dadukat neure=20 burua, eta gelditzen naiz neure baithan sosegatua, eta etsaiari = barkhatzera=20 deliberatua.
HIRURGARREN ARRAZOINA, ETA ORAIKOTZ AZKENA: BARKHATU = BEHAR=20 DIOGULA GEURE ETSAIATI, IAINKOAK GURI BARKHA DIAZAGUN AMOREAKGATIK
KAP. XXX
222
Behar diogu geure = etsaiari barkhatu,=20 guri ere geure Iainkoak barkha diazagungatik. Zeren Iainkoak berak = errana da,=20 ezen baldin barkhatzen baderaukagu guk geure etsaiari, barkhatuko = derakula hark=20 ere guri, bai=F1a ez bertzela (Mt. 6). Eta ezkara gaizki, guk geure = etsaiari=20 barkhatzeaz, Iainkoak guri barkhatzen derakunean: ezin erran diteke, = zein=20 irabazi handia egiten dugun hunetan. Zeren nola gauza aphurra baita guri = egiten=20 zaikun bidegabea, bai=F1a handia, eta aldez infinituki handia, guk = Iainkoari=20 egiten dioguna, gure barkhamendua ezta deus Iainkoarenarekin=20 konparaturik.Badira gauza batzuk, berak bakharrik, bere egitez = gaitz baitira,=20 bai=F1a bertze batekin iuntaturik eta elkhar harturik erraz dira. Odol = atheratzea,=20 kopatzea, purga uher baten, edari min baten edatea gaitz da, penos da, = bai=F1a=20 osasunarekin iuntaturik erraz da. Sendatzeagatik, gogotik errezibitzen = eta=20 pairatzen dira. Hala etsaiari ere egiten derauzkitzun falten barkhatzea, = bera=20 bakharrik bere egitez, gaitz da. Ordea iunta ezazu, hargatik zuri = Iainkoak=20 egiten derautzatzunak barkhatzearekin, eta errax idurituko zaitzu. = Erraxki=20 barkhatuko diozu zeure etsaiari, Iainkoak zuri barkha diazazungatik. Eta = hala=20 iende galduak eta adimendu gabeak izanen gara, baldin geure = probetxuagatik=20 bedere, geure etsaiari barkhatzen ezpadiogu.
223
Egizu kontu, ea zenbat ea zenbat = bekhatu egin=20 ditutzun orainokoan, eta zein handiak, eta nahi baduzu zuk barkha = diatzatzun hek=20 zuri zeure Iaungoikoak, barkha iatzotzu zuk ere zeure etsaiari, egiten=20 derauzkitzunak. Presuna batek bidegabe bat egiten deratzunean, erraiten = duzu=20 eztiozula barkhatu nahi, ez behintzat hain fite. Zeren desohore ere = badela,=20 berehala barkhatzea. Hori da blasfemia handia, Iainkoaren kontra = minzatzea.=20 Zeren hori da Iainkoaren manuaren konplitzea, desohore dela erraitea. = Barkhatu=20 behar diozu beraz zeure etsaiari, eta barkhatu ere, ez edozein moldez, = ez=20 hitzez, itxurapenez, kanpotik eta edergaillu: bai=F1a zin zinez eta = gogotik,=20 barrenetik eta bihotzetik. Zeren iakizu ezen bertzela ezteratzula = Iainkoak=20 barkhatuko. Kofesa ahal zaitezke, gorputz saindua errezibi, barur, = orazinotan=20 egon, eta duzun guztia probei eman, bai=F1a hek guztiak etzaizkitzu deus = baliatuko, baldin barrenean nehori herratik, hegigoarik, gorroturik edo=20 borondate gaixtorik badiadukozu.Eztikete zauria senda, elhorria barrenean dei=F1o, eztiteke bekhatua = barkha=20 borondate gaixtoak dirauei=F1o. Barberek buruko zaurietan, lehenik = haragia=20 aldaratzen dute, eta hezur kroskoa agertzen, bitarten odol ustelik geldi = eztadin. Zeren baldin geldi baledi, hark midizinari eta ezartzen den=20 erremedioari, indarra flaka liazaio, eta berthutea edeki: hala arimako = zauri=20 hunetan ere lehenik behar da barreneko odol ustela, eta etsaigoaren = uhertasuna=20 athera eta garbitu. Zeren bertzela ezta sendatzerik, eta ez emaiten = diren=20 midizinek, eta egiten diren erremusinek, barurek, orazinoek eta bertze = obra onek=20 on egiterik.
=A7 1
224
Bere etsaiari barkatu nahi = ezteraukanak, eztu=20 edirenen bere behar orduan arartekorik, eta ez othoitz egillerik. Zeren = Spiritu=20 Sainduak dioen bezala: In hominem sibi similem non habet = misericordiam, quis=20 exorabit pro peccatis illius? (Eccli. 29). Bere lagunaz, bera = bezalakoaz,=20 eztu miserikordiarik, eta ez urrikalmendurik, nork eginen du bada = othoitz=20 halakoaren bekhatuakgatik? Ez sainduk, ez aingiruk, eta ez are = miserikordiaren=20 amak ere. Zeren Iondone Iakuek dioen bezala: Iudicium sine = misericordia, illi=20 qui non facit misericordiam. (Jac. 2). Miserikordia gabeko iustizia = egin=20 behar zaika miserikordiarik egiten eztuenari. Etzaika barkhatu behar, = barkhatu=20 nahi eztuenari. Eta halakoak eztu berak ere nahi barkha diazoten. Zeren, = Pater noster erraiten duen guztian, egiten dio Iainkoari othoitz = erraiten=20 duela:Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus = nostris.=20 (Mt. 6). Iauna, barkha iatzagutzu geure zorrak, guk guregana zordun = direnei=20 barkhatzen derauztegun bezala. Erran nahi du: Iainko Iauna, barkha = iatzagutzu=20 zure alderakotzat egiten ditugun faltak, eta bekhatuak, guk geure = etsaiei, gure=20 alderakotzat egiten dituzten hutsak eta gaizkiak barkhatzen derauztegun = bezala.=20 Eta alabai=F1a ezterauztetzu zuk barkhatu nahi, zeure etsaiei egiten=20 derauzkitzutenak, beraz eztuzu nahi barkha diatzatzun zuri ere zeure = Iainkoak,=20 egiten derautzatzunak. Zeren nola egiten baituzu zuk zeure etsaiarekin, = hala=20 egiten diozu Iainkoari othoitz, dagiela zurekin.
Falta bat nehork egiten deratzunean, erraiten duzu duzun bothere = guztiaz: Nik=20 haur hari barkha, lehen bizia gal nezake. Eta eztuzu konsideratzen, eta = ez=20 pensatzen, zuk Iainkoari falta handiagoak eginagatik, nahi duzula = guztiarekin=20 ere, hark zuri guztiak barkha diatzazun.
225
Konsidera ezazu bada zuk, zeure = etsaiari barkhatu=20 nahi ezteraukazuna, barkhatu zerauela Iainkoak, bizia edeki zeraukaten = etsaiei,=20 eta are gehiago egin zeraukala bere aithari, hekengatik othoitz, eta = orai=F1o=20 zeure etsaiek ezteratzutela halako minik eta ximikorik egin. Konsidera = ezazu=20 halaber, zer erraiten duen Spiritu Sainduak: Memento novissimorum et = desine=20 inimicari (Eccli. 28). Orhoit zaitezi zeure azken fineko egitekoez,=20 heriotzeko pontuaz, arimaren ilkitzeko denbora perilos hartzaz, eta = orduan eman=20 beharko duzun kontuaz, eta hetzaz orhoiturik, utzkitzu etsaigoak. Orhoit = zaitezi=20 nola nahiko duzun zuk orduan, azken oren hartan egin dezan Iainkoak = zurekin:=20 egizu bada zuk ere orai hala zeure etsaiarekin. Zeren haur da Iainkoaren = manua;=20 haur da hark nahi duena: haur da bethiere, eta guztiz ere bere azken = finean=20 gomendatu derakuna.Bihoa beraz etsaigoa, aparta bedi egun beretik, geroko luzatu gabe,=20 mendekatzeko desira desordenatua. Zeren halatan izanen gara ezagun, eta = sei=F1ale,=20 Iesu Kristoren eskolan ikhasiak garela, haren diszipuluak garela. Eta = biziko=20 gara bihotz ukhaldirik, asaldurik, eta ikhararik gabe; bakean dagoen = bat,=20 mendekurik gogoan eztuen bat, eta guztiekin adiskide, arronter, eta = solhasturi=20 den bat, bizitzen den bezala.
ZENBAT KALTE EGITEN DUEN HARAGIAREN BEKHATUAK. = LEHENBIZIKORIK=20 ITSUTZEN DUELA ADIMENDUA, ETA NOLA BEHAR DEN HARTAN SARTZETIK BEGIRATU, = ETA=20 SARTHUZ GERO ERE, LEHEN BAI=D1O LEHEN ILKITZERA, ENSEIATU
KAP. XXXI
226
Baldin bertze = bekhatuetan hanbat=20 kalte egiten badu luzamendutan ibiltzeak, erremedioaren geroko utzteak, = zer=20 eginen du emazt=E8tako bekhatuan? Haragiari hain plazer zaikan = plazerean? Bat=20 bederak naturalki desiratzen duenean? Eta baldin erroen egitera utz = badadi,=20 atheratzeko, eta kanporatzeko hain gaitz denean?Bai=F1a zeren materia haur baita hain handia, eta luzea, perilosa, = eta=20 linburkorra; ditzagun lehenik egiten dituen kalteak, eta emaiten dituen=20 egitekoak konsidera, eta konta: eta gero halaber eman behar zaitzan = purgak, eta=20 erremedioak bilha, eman eta ordena.
Eta itsas hondar gabe hunetan sartzen naizela, eztut = uste dela=20 eztakienik gure arimaren etsaiak direla hirur: Mundua, deabrua, eta = haragia. Eta=20 hirur hautarik gaixtoena, perilosena, eta barrenkorrena dela haragia. = Haur da=20 etxeko ohoi=F1a, barreneko etsaia, bethiere gurekin dagoena. Zurari = pipia,=20 oihalari zerrena, urdaiari zedena, eta haragiari harra bezala, gau eta = egun alha=20 zaikuna; tentatzen, eta narritatzen gaituena, geureganik ezin egotz = dezakeguna.=20 Halako moldez ezen erraxago baita hartzaz minzatzea eta begiratu behar = dela=20 erraitea, begiratzea bai=F1o. Hala erraiten du Valeriok: Luxuriam = accusare=20 facilius est quam vitare (Val. Max. lib. 9 cap. 1).
Flako da haragia eta sendo. Flako defendatzeko, sendo tentatzeko, eta = killikatzeko. Anhitz habe, fabore, eta sostengu behar du, on edukitzeko, = erori=20 gabe egoiteko, eta asko du deus guti, okhasino ttipi bat, linburtzeko,=20 behaztopatzeko, eta erortzeko. Hargatik erran zuen San Agustinek: = Inter omnia=20 christianorum certamina sola duriora sunt proelia castitatis, ubi = quotidiana est=20 pugna et rara victoria (Aug. serm. 250 de temp. Tom. 10). = Giristinoen arteko=20 gerlarik handienak, eta gogorrenak, kastitatearen gerlak dira. Zeren han = baita=20 gudua, eta konbata egunoro, eta biktoria, eta garaitia, bakhan, eta = gutitan.=20 Halatan da San Agustinek berak errana: Nullo tot diabolus animas rete = capit=20 quod laqueo pessimarum mulierum (Aug. epist. 206 T. 2). Deabruak = anhitz sare=20 badu ere arimen atzemaiteko, eztu batez ere hanbat atrapatzen, nola = emazte=20 gaixtoez, eta hek hedatzen, eta paratzen dituzten art=E8z, sar=E8z, = laxioez, eta=20 segadez.
=A7 1
227
Handiak dira haragiak, = eta=20 haragiaren amorio desordenatuak egiten dituen kalteak. Eta kalte=20 pinzipalenetarik bat, prinzipalena ezpada ere, da adimenduaren = goibeltzea,=20 ilhuntzea, etra itsutzea. Presuna amurusak eztakusa, eztaki zer hari = den: bere=20 gogo guztia haragian daduka: iatean, edatean, ohean datzanean, hartan = pensatzen=20 du: bere solhasak, eta ametsak ere, hartzaz egiteintu: eztu nahi bertze = gauzaz=20 nehor mintza ere dakion: itsu da, erho da, zentzutik kanpoan da. Halatan = lehenagoko poetek pintatzen zuten Kupido, amurusiaren Iainkoa, haur, eta = itsu.=20 Itsu, zeren ezpaitu ikhusten. Haur, zeren, ezpaitu adimendurik. Eta = badio=20 Plutarkok ere gaitz dela amurus izatea, eta zentzuan egoitea (Plutar. in = Aphoth.).Halakoa ez desohoreak, ez iend=E8n erraiteak, ez onen gastatzeak, ez = fama=20 gaixtoan iartzeak, ez Ioaren galtzeak, finean deusek ere eztu = gibelatzen.=20 Onager assuetus in solitudine, in desiderio animae suae, attraxit = ventum=20 amoris sui; nullus avertet eam (Jer. 2). Basa-asto amurusa bezala, = begiak=20 itsuturik, ihiztarien artetik iragaiten da: edozein periletan sartzen = da. Bere=20 amorio desordenatuaz bai, bere amurusiaz bai, bai=F1a gai=F1erakoaz eztu = konturik=20 egiten.
228
Usoa bezala da halakoa. Usoak eztu, = bertze=20 hegaztinek bezala, edatean burua goiti ailtxatzen. Edan gogo duena, = abreak=20 bezala, hatsik hartu gabe, burua goratu gabe, kolpe batez edaten du. = Bertze=20 hegaztinek edateko kurka guztietan, ahatara bakhotxean, burua goiti = ailtxatzen=20 dute. Eta badirudi ezen naturalezak berak erakutsirik egiten dutela = hala. Zeren=20 nola orduan baitute perilik gehiena, zeren orduan baitaude geldienik = urera beha:=20 eta orduan baitira ihiztariez ere zelatatuak, barrendatuak, eta = guardiatuak,=20 halatan daude hek ere iratzarriak orduan: eta edaten duten ur-xorta = guztietan=20 ingurunera behatzen dute, eta burua goiti, guardia egiteko bezala = ailtxatzen=20 dute. Bai=F1a usoak eztu halakorik egiten, ahoz-pez dago, ase artei=F1o, = eztu=20 bitartean bururik ailtxatzen, eta ez ingurunera behatzen. Eta hartan da = ageri=20 usoaren inozentzia eta ergelkeria, perilik gehien duenean baita erhoenik = eta=20 antsikabenik. Hala da bada bere gogo guztia emazt=E8tan ibenia dadukana = ere.=20 Etsaia zelatan dagokanean, perilik gehien duenean, da galduenik eta = erhoenik.=20 Zeren bere edate hartzaz, eta plazeraz baizen, ezpaitu deusez ere = bertzez,=20 konturik egiten.Zyro enperadore handi hura, hain itsutu eta ergeldu zuen Apama bere=20 amoranteak, non hartzaz nahi zuen guztia egiten baitzuen (Ioseph de = Antiq. lib.=20 11. cap. 3). Alde batetik, eta bertzetik beharondoka hari zeikan, batean = bizarra, bertzean beharrik thiratzen zerautzan: haur batekin bezala, = harekin=20 dostatzen zen. Eta guztietan enperadore erhoa, hortzak hirriturik, = irriz, beha=20 zegokan: miraillean bezala hartan miratzen zen, haren alegeratzeaz = alegeratzen=20 zen, eta tristetzeaz tristetzen. Eta emazte gaixtoak batzutan bere = burua,=20 berariaz haserre iduri egiten zuen: eta orduan enperadore zoroak, ahal = ziren=20 asmuak eta enseiuak balakatzeko eta baketzeko egiten zituen. Amorantea = zen=20 nabusi: no zen tho; emaztea gizon, oilloa oillar. Erran behar da esku = handia=20 hartzen duela emazteak amurus itsutuaren gai=F1ean, halako enperadore = bat,=20 ema-eztheus batek, hala errendatzen duenean.
=A7 2
229
Gizona delarik = ordenatua, emaztearen=20 iaun eta nabusi izaiteko, guztiarekin ere, amorio itsuak, haragiaren = aphetitu=20 desordenatuak, hausten du ordenantza haur: gizona egiten du emaztearen = muthil=20 eta azpiko. Ezta gauza preziatuagorik libertatea eta nabusitasauna den = bai=F1o.=20 Bada hala bata nola bertzea galtzeintu amurus itsuak, emaztearen hitz = ederrei,=20 eta mai=F1ei behatzen zaienak. Hala galdu zituen bere libertatea, = nabusitasuna,=20 eta bai azkenean bizia ere Asirioen errege batek, Semiramis, izen = hunetako=20 bigarren emazte eder famatu hura zela kausa. Eta izan zen kasua Eliano = Greziako=20 eskiribatzaille batek kontatzen duen bezala (Aelian. de varia hist. lib. = 7).=20 Enzun zuenean errege hark Semiramis haren edertasunaren fama, kilikatu = zen,=20 gutiziatu zen: erakharri zuen: ikhusi zuen, eta ikhusi zuen bezain fite, = atzeman=20 zen, sua pitztu zen, eta amorio bero itsu batez onhetsi zuen. Eta noiz, = eta=20 amorio hura baitzegoen gor=E8n pontuan, eta graduan, iduriturik ezen = orduan zela=20 okhasinorik eta paradarik hoberena nahi zuenaren egiteko, egin zioen = emazte=20 gaixtoak othoitz erregeri arren denbora aphur batez, bortz egunez, eman = ziazola=20 bere zuen eskua, eta botherea, bitartean utz zezala erresuman manatzera. = Erregek=20 aitzin gibel guti behaturik, eta Salomonen konseilluaz ere kontu guti = eginik,=20 zei=F1ek erraiten baitu: Non des mulieri potestatem animae tuae, ne = ingrediatur=20 in virtute tua et confundaris (Eccl. 9). Eztemozula emazteari zeure = duzun=20 eskua eta botherea, nahi ezpaduzu zeure burua ahalketan ikhusi. Bai=F1a = maliziarik=20 edo enganamendurik ahal zatekeienz gogora ere gabe erran zioen deblauki = erregek,=20 baietz, deusetan ere dudatu gabe: eta are berak lehenik agur egin zioen; = berak=20 bere eskuz koroa buruan ibeni zioen: eta manatu zuen, biziaren penan, = hurreneko=20 bortz egunetan Semiramis hark manatzen zuen guztia egin zedilla. Eta = hain=20 aitzina iragan zen egitekoa, non ikhusi zuenean emazte gaixtoak, nola = zen=20 obeditua, manatu baitzuen errege berari burua edeki ziazotela. Eta nik = eztakit=20 nola hartu zuen erregek egitekoa, bai=F1a berehala manua konplitu zen, = eta trufan,=20 burlan burua edeki zioten. Eta gelditu zen Semiramis errege eta = erregina: eta=20 errege itsua bere erresuma eta bizia galdurik desohorezki finatua. = Ikhusazu zer=20 egiten duen emazteak, eta emaztetako amorio desordenatuak, nola gizona = itsutzen=20 duen; nola zer hari den eztakiela, milla eerhokeria egiten duela, eta = bere=20 buruaren iaun eta iabe ezten bezala ibentzen duen.230
Zaleuko Greziako parte batzuetako = erregeak,=20 ikhusirik ezen bekhatu hunek, bat bedera bere adimenduan barrena = itsutzen zuela,=20 kanpoan ere itsutasun hura ager zedin amoreakgatik, ordenatu zuen eta = ezarri=20 legea, nor ere eroriko baitzen adulterioan, eta nork ere behar etzen=20 emaztearekin huts eginen baitzuen, halakoari eta halakoei, hainari eta = hainei,=20 hala gizonari nola emazteari, iustiziak begiak atherako eta iraziko = zerauztela:=20 barrenean, kulparen beldur gabe, itsutu zirenaz gero, kanpoan ere = penarekin itsu=20 zitezingatik (Alexander ab Alexandro lib. 4 cap. 1). Lege haur ibeni = zuen=20 Zaleuko errege hark. Eta hain herstuki begiratzen zuen, non ezpaitzen = faborerik,=20 ahaiderik eta ez urrerik, eta ez zilharrik hauts arazi ahal ziazaionik. = Huts=20 egiten zuenak ihes ahal zeidikeien al bazegien, bai=F1a atrapatuz gero, = etzuen=20 barkhamendurik, begiak galdu behar zituen. Errege hunek lege haur hunein = zinez=20 begiratzen zuen denboran, gerthatu zeikan errege hunen beraren semeari, = legearen=20 haustera, eta behar etzen emaztearekin huts egitera. Erregek bere = semearen falta=20 hau iakin zuenean, Iainkoak daki zenbat damu harzen zuen: eta nola alde = batetik=20 bere aitatasunak, semeagana zedukan amorio naturalak gibelatzen zuen, = eskuak=20 lotzen zerautzan; eta etzela arrazoin aita batek bere semea kondena = zezan,=20 erraiten zioen.231
Eta berriz bertze aldetik nola = iustiziak=20 alegatzen zioen legeak begiratu behar zirela, eta batari barkhatzeaz = bertzeak=20 ausartzia hartuko zuela. Eta iustiziaren arrazoin haur bortitzago = iduriturik,=20 semea galduko bazuen ere, deliberatu zuen eta manatu iustizia egin = zedilla, bere=20 semea atzeman ziazotela, eta begiak legearen arauaz athera ziatzotela. = Erresumak=20 iakin zuenean bere erregeren deliberamendua, bildu zen komun guztia eta = ioan=20 zeikan guztia batetan othoitz egitera arren nahi zioen bere semeari = barkhatu.=20 Zeren lege hura komunagatik egina zela eta komunak hain errege onaren = eta=20 iustuaren amoreakgatik, aldi hartakotz bere zuzena kitatzen zuela. = Komunaren=20 othoitzak, eta semeaganako amorioak anhitz gogoeta eragin zeraukaten, = bai=F1a=20 gehiago legearen hautsteak. Zeren iduritzen zeikan, ezen etzuela bere = koroa=20 segur izanen, baldin ttipientzat bezala, handientzat ere iustizia egiten = ezpazuen. Eta hala anhitz itzul inguru, pensu, eta gogoeta bere baithan = eginik,=20 azkenean ediren zuen bide bat bere kaltekoa, bai=F1a semearen = gaztiguaren=20 arintzeko ona. Okher hobe, itsu bai=F1o. Ordenatu zuen ezen halaz, eta = legearen=20 arauaz, halako hutsik egiten zuenari bi begiak irazi eta athera behar = zeitzanaz=20 geroztik, athera ziazotela aitari berari bere begietarik bata, eta = semeari=20 ber=E8tarik bertzea. Eta halatan bien artean kaltea iasanik, legea = begira zedilla.=20 Eta hala ordenatu bezala konplitu zen. Aitak eta semeak bere begietarik = bana=20 galdu zuten. Eta gero handik harat gelditu zen legea konfirmatua, semea=20 gaztigatua, erresuma guztia ikharatua: eta halako faltatan erortzen = zenarentzat=20 barkhamendu erdiesteko esperanzaren athea hertsia.Laudatzekoa zen errege hura, eta bai ibeni zuen legea ere: zeren = eritasunari=20 zegokana baitzen. Halatan itsutasunaz itsutasuna, gorputzekoaz arimakoa=20 sendatzeko, eta aitzinerat gehiago eritzetik, eta halakorik gerthatzetik = begiratzeko. Zeren haur da haragiaren desira desordenatuak egiten duen=20 lehenbiziko kaltea eta kolpea, adimenduaren itsutzea, liluratzea, = nahastea eta=20 zoraturik ibentzea.
HARAGIAREN AMORIO DESORDENATUAK EGITEN DUEN BIGARREN = ETA=20 HIRURGARREN KALTEAZ: EZTUELA DEN AHAIKOARIK HURKOENAZ ERE KONTURIK = EGITEN, ETA=20 EZ HARTAKO IURAMENTURIK KONPLITZEN
KAP. XXXII
232
Haragiaren amorio = desordenatua, hain=20 da gauza itsua eta itsugarria, non halako amorioa duenak ezpaitu = batzutan=20 ahaikoaz ere konturik egiten.Ingressus est Absalon ad concubinas patris sui, coram universo = Israel=20 (2 Rg. 6). Sarthu zen Absalon mundu guztiak zekusala bere aitaren=20 amorant=E8tara edo emazt=E8tara, eta han hekin segitu zuen, eta izan = parte. Halatan=20 mehatxatu zituen Iondone Paulok ere Korintiokoak, zeren bere = ugazamarekin=20 etzaten zen bat, bere artean sostengatzen zuten: Omnino auditur inter = vos=20 fornicatio, qualis nec inter gentes, ita ut uxorem patris sui aliquis = habeat=20 (1 Cor. 5).
Hala erraiten da Neron gaixto hark ere, Erromako andre prestuen = erdiak=20 desohoratuz gero, eta iduri onetako muthil gazte bat ikhusten zuenean, = harekin=20 ere naturaleza bera ere narda den bezala, segituz gero, azkenean bere = ama=20 propioaz amurustu zela: bere ama bera, zei=F1en sabeletik iltki baitzen, = demandatu=20 zuela. Eta hartaraz gero emaztea ere komunzki airatzen, kilikatzen, eta = gogoetan=20 lurrera beha iartzen da. Zeren materia hunetako pilotu on batek dioen = bezala:=20 Illa est casta, quam nemo rogavit (Ovid. El. 2). Nehork orhoitu, = eta=20 othoitztu eztuena, da kasta, garbi eta prestu. Anhitzetan hazteintu = osoki=20 oilloak bere xito guztiak, mirua oldartu gabez. Anhitz egur eder = gelditzen da=20 oihanean ekharlerik gabez. Iarraitunik izan eztuena, mandaturik edo = salhorik=20 egin etzaikana, nehork ernatu, orhoitu, eta behartu eztuena, erran ahal = diteke=20 segurki bere ohorean dagoela, eztela erori, eta ez linburtu. Bai=F1a = demandatuz=20 gero, oldartuz gero, bulkhatuz gero, eta gai denak, gai denari, bere = moldean,=20 paradan, okhasinoan, denboran, eta sekeretuan nabarbentziarik gabe = aditzera=20 emanez gero, peril da baldin xoil gogor ezpada, bera dadin, linbur = dadin, amora=20 dadin: eta demandatua izaite hura, hartakoa dela, eta ederra dela enzute = hura,=20 eder iduri dakion. Bada Neronek bere amari mandatua egin zioen eta ama = ere etzen=20 munduko emazterik prestuena, beraz periletan izan ziren. Eta bada = erraiten=20 duenik biak karrozan edo kotxean ibili zirela, eta han bere iokoa iokatu = zutela.
233
Hala Henriko, izen hunetako = zortzigarren,=20 Ingalaterrako erregeak ere, bere emazte prestua utzirik, bere alaba = bastarta,=20 bertzeren emazteaganik egina, hartu zuen emazte. Eta handik bere burua, = eta bere=20 erresumako giristinotasun guztia, galdu zituen (Petrus de Ribadeneira. = Lib. 1,=20 Hist. Anglica cap. 7).Bada bertzerik ere hunelako kasurik, eta exenplorik anhitz, gaitz=20 baillizateke laurdenen ere kontatzea. Asko da iakitea, behin behar ezten = amorioa=20 iaunduz gero, eztela legerik begiratzen, eta ez den ahaikoarik hurkoenaz = ere,=20 konturik egiten. Zein baita haragiaren bekhatuak egiten duen bigarren=20 kaltea.
Hirurgarren kaltea da: ezta arnegurik, iuramenturik, eta ez = falseriarik,=20 emazt=E8tan itsutua dagoen batek eztaidikeienik, eta ez gezurrik ere = erran=20 eztezakeienik. Handik harat hala itsutuz gero, lehen hitz onetako eta = egiati=20 zirenak, egiten dira gezurti, arnegari, eta iuramentutsu. Zeren bere = desiren=20 histeagatik prometatzen dute anhitz, egiten dute milla iuramentu: = bai=F1a gero=20 nahi dutena iragan dutenean, eztute konturik egiten, eztute deus = konplitzen,=20 guztiak hautsteintuzte. Eta hala etzen lehenagoko ientil=E8n artean, = halako eta=20 hartako iuramentuez konturik egiten. Halako moldez ezen ethorri baitzen = Platon=20 erraitera, Iainkoek ere disimulatzen zituztela amurusen iuramentuak, eta = promesak (Alexander ad Alexandro lib. 5. cap. 10. Plato lib. 5 de = amore). Eta=20 egungo egunean ere, ezta halako iuramentuetan zer sobera fidaturik. = Zeren amurus=20 itsutuak, bere plazer=E8n ondoan dabiltza, eta ez bere promes=E8n edo = iuramentuen=20 konplimenduaren: zein baita haragiaren bekhatuak egiten duen hirurgarren = kaltea.
HARAGIAREN AMORIO DESORDENATUAK EGITEN DUEN LAURGARREN = KALTEAZ:=20 AMOLTSU ETA BAKEZKO ZIRENAK, EGITEN BAITITU KRUEL ETA GERLATI
KAP. XXXIII
234
Amorio desordenatuak = hanbat kalte=20 egiten du, non behin hark itsutuz gero, amoltsu eta bakezko zirenak ere, = egiten=20 baititu anhitzetan bere desiren konplitzeagatik, traidore, bihotz gogor, = kruel,=20 eta erhaile.Errege David lehen, hain saindu, bihotz bera, eta miserikordios zena, = eta=20 bere etsaiei ere bethi ongi egiten, eta barkhatzen hari zeiena, egin zen = azkenean hain diferent, non Urias bere adiskide maitea, eta kapitain = leiala,=20 haren emazteaz gozatzeagatik hilarazi baitzuen.
Hala halaber Frai Ioan Guerin, hain saindu handiaren faman zegoen = hark ere,=20 Guifrapelos Barzelonako Kondearen alaba, gomendiotan eman ziotena, = gorputzez=20 izan zuenean hil arazi zuen (Historia Montis Serr. cap. 5). Hala = gerthatu zeikan=20 Iondone Iakue penitentzialea deitzen zuten hari ere, hanbat denboraz = etsai=20 gaixtoaren tentamenduak, ixilik eta agerriz garaituz gero, hanbat = penitenzia=20 eginez gero, azkenean hain itsuski erori zen, non sendatzeko ekharri = zeraukaten=20 neskato bati bere ona galarazi baitzeraukan, eta gero azkenean bere = bekhatuaren=20 estaltzeagatik, ura behera egotzi baitzuen (Metaphrast. in vita eiusd. = die 28=20 Ianuar.).
Hemen erran ahal diteke, gure Salbatzailleak bere Pasioneko egunean,=20 Ierusalemeko alabei erran zerauena: Si in viridi ligno haec fiunt, in = arido=20 quid fiet (Lc. 23). Baldin errege David eta erran ditugun bertze = presuna=20 saindu hek, hanbat denboraz, haragiaren aphetituen benzutzen, = orazinotan,=20 kontenplazinotan eta penitenziatan, egon ziren hek, hain torpeki, = haragiak=20 itsuturik erori baziren, zer izanen da Iainkoz, munduz, eta konzientziaz = konturik egin gabe lazoki eta antsikabeki bat ere krinarik gabe bizitzen = direnez? Eta are bekhatu egiteko okhasino bilha dabiltzanez?
Aita batek bere semeari diadukon amorioa, delarik handia eta = naturala,=20 guztiarekin ere, amorio desordenatuak hain flakatzen eta kordokatzen du = amorio=20 natural haur, non batzuetan erroetarik erauzten eta atheratzen=20 baitu.
235
Katilina Erromako gizon gaixto hark, = etzuen seme=20 bat baizen, eta hura ere ia adinetara heldua, obedienta, bere manukoa, = eta asko=20 prestua; eta guztiarekin ere bere desira desordenatuak Aurelia zeritzan = andre=20 batekin konplitzeagatik, hil arazi zuen bere seme hura (Salust. in vita = Catil.).=20 Zeren hura bizi zei=F1o, haren beldurrez, ezpaitzeikan Aurelia behatu = nahi. Hala=20 eskiribatzen du Elianok ere Lenilla zeritzan andre handi batek, bere = plazerak=20 bere plazerera, bere zerbitzari batekin iragaiteagatik, akhusatu zituela = bere=20 seme propioak erregeren aitzinean, erraiten zuela ezen traidore zirela = (Aelian.=20 de histor. animal. lib. 1 cap. 6).Eta handik egiaz edo gezurrez frogantzak eginik galarazi zerauztela = biziak.=20 Eta gero nehoren beldur gabe gelditu zela, bere zerbitzariarekin bere = amorio=20 itsuan itsutua.
Halatan erraiten du Aristotelek, ongi egin zutela lehenagoko poetek, = Mars eta=20 Venus elkharrekin ezkontzeaz: Mars gerla gizona eta Venus amurusiaren = patroi=F1a.=20 Gerla eta amurusia ezkondu zituzten elkharrekin (Arist. lib. 2 Polit. = cap.=20 1).
Zeren komunzki amurusiatik sortzen baitira gerlak eta diferentziak. = Halatan=20 halaber lehenagoko ientilek erakusteko, zer aztura eta konplezino zuen = emazte=20 gaixtoak, pintatzen zuten lehoin bat emazte begitartearekin.
Zeren emazte gaixtoak lehenbizian lausengatzen eta balakatzen badu = ere, ordea=20 azkenean, lehoin goseak bezala, larrutzen eta desegiten baitu. Hargatik = erraiten=20 du Spiritu Sainduak: Favus, enim, distillans labia meretricis, et = nitidius=20 oleo guttur eius. Novissima autem illius amara quasi Absyntium = (Prov. 5).=20 Eztemozula konturik emaztearen balakuari eta enganamenduari. Zeren eztia = darion=20 beraska bezala dira haren ezpai=F1ak, eta olioa bai=F1o leunago haren = lephoa, ordea=20 ondorea, azken fina, abszintio belharra bezain min eta gozo gabe.
Lehenbizian amorio handia, azkenean gaitzerizkoa errabiatua. = Lehenbiziko=20 egunean besarka, hurrenekoan kolpeka. Adiskidetasunetik etsaitasuna, = amoriotik=20 desamorioa sortzen da.
236
Erran behar da handia dela Satan = gaixtoaren=20 artea, bi gauza hain diferentak, nola baitira amorioa eta desamorioa,=20 adiskidetasuna eta etsaitasuna, elkharrekin iuntatzen eta bata = bertzeaganik=20 atheratzen dituenean.Haragiaren plazeretan ez ohi da dantzarik, eta irririk baizen; = iaterik,=20 edaterik eta amoriorik baizen, eta guztiarekin ere etsai gaixtoak gauza = hauk=20 guztiok inprentsuaz bezala bertze aldera itzultzeintu: onherizkoatik=20 gaitzerizkoa: bekekik gerla, irritik nigarra, eta dantzatik (Herodes = baithan=20 egin zuen bezala) heriotzea atheratzen du.
Hunelatan athera dadin egiatan Salomonek dioena: Extrema gaudii = luctus=20 occupat. Atsegindasunaren fina eta ondorea atsekabea da, eta dolua:=20 ezti-beraskatik absintioa, plazeretik desplazera sortzen da.
Amorio desordenatua, bereaz egin duenean, desamorio bihurtzen da. = Haur da,=20 hazi hunetarik sortzen den bihia, amorio desordenatuak egiten duen = laurgarren=20 kaltea: bakezkoen gerlati, eta bihotz beren eta amoltsuen, amorio gabe = eta=20 bihotz gogor egitea, eta errendatzea.
HARAGIAREN AMORIO DESORDENATUAK
EGITEN DUEN BORZGARREN KALTEAZ: SOSEGURIK ETA PAUSURIK = GABE=20 IBENTZEAZ
KAP. XXXIV
237
Haragiaren aphetitu = desordenatuak=20 egiten dituen desordenuez eta kaltez mintzo garenaz geroztik, goazin = aitzinago,=20 eta edirenen dugu, ezen emazte gizakoiak, eta gizon emakoiak, presuna = putanerak=20 eztuela deutsetan ere sosegurik eta ez pausurik.Nork erranen du zenbat atsekabe, zenbat gau eta egun gaixto iragaiten = duen=20 halakoak, hala gizonak nola emazteak? Nola konpai=F1ia prestuak utzirik, = bere=20 egitekoei gibela emanik, loa galdurik, bera bakharrik itzalgaizka, = airatua,=20 basatua eta idurikortua ibiltzen den? Eta erraiten duen bere baithan: = ikhusi=20 othe naute? Zer othe diote nitzaz? Eta deus enzuten badu diotela, = haserretzen=20 da, gaitzerizkoan batarekin eta bertzearekin iartzen da. Zeren nahi = luke, hura=20 bera bezala, bertzeak ere itsu liren, eta nehork ez lerran deus. Eta = alabai=F1a=20 ezta hartazko solhasik baizen.
Guztiek, batak alde batetik eta bertzetik, saltsa nahasten eta = iratiotzen=20 dute, guztiak hartzaz mintzo dira. Bertzerik ezpaliz ere, bere = amoranteak berak=20 ekhartzen dio berri franko: nork zer dioen, nor nola mintzo den, direnak = eta=20 eztirenak garraiatzen derautza. Zeren halakoak, hartako dira on eta ez=20 bertzetako. Han da munduko elha-berri, erran-merran eta nahasteka = guztia.
Nik uste dut ezen emaztetara emana den gizona hala dei=F1o ezin = datekeiela ongi=20 eta guztiz ere baldin ezkondua bada. Ezkondu gabe baten erortzea, behar = ezten=20 emazte batekin segitzea, ezta ongi, bekhatu da. Bai=F1a aldez ezta hain = miretsteko=20 munduko arauaz.
Ordea ezkondu batek, emazte ederra eta prestua duen batek, hura = utzirik, har=20 dezala itsusi bat, begi-zeihar bat, ezkel bat, betheriatsu bat, finean = eztheus=20 bat: eta harekin iosia bezala egon dadilla.
Erran behar da adimendua itsutu zaikala, memoria nahasi zaikala, eta=20 borondatea behar ezten aldera itzuli zaikala. Halakoaren etxean ezta = gerlarik,=20 liskarrik eta bizitze gaixtorik baizen. Zeren emazte ezkondua eztu = deusek ere=20 hala giharran ukitzen, krozkan erauzten, eta ez bere tentutik eta = pazientziatik=20 atheratzen, nola bere senharra bertzerekin diabilkola iakiteak.=20
=A7 1
238
Bai=F1a gero nahi nuke = iakin: gizon=20 ezkondua bere emazte prestua utzirik, zerk hala, behar eztenaren = hartzera=20 itsutzen du? Zerk alda guratzen du? Hitz gutiz ihardesten du San = Hieronimok:=20 Quidquid non licet magis desideratur (Hier. in cap. 13 Oseae). = Nehork=20 debeku den gauza, sori eztena, desiratzenago du, hartara lehiago du. = Aquae=20 furtivae dulciores sunt, dio Salomonek. Ur ebatsiak eztiago eta = gozoago=20 dira.Halatan Plautok ere, hobekiago saltzeagatik egiten zuen oihu, emazte = ebatsiak=20 zekazkeiela. Eta poetek adulterioa deitzen zuten epaskoa, ohoinkeria. = Haur da=20 lehenbiziko arrazoi=F1a, zeren gizon ezkonduak berea bai=F1o bertzerik = nahiago duen.=20 Zeren berea ezpaitu debeku eta bai bere eztuena, eta nehork debekura = lehiago=20 baitu. Halaber bigarren arrazoi=F1a emaiten du San Jeronimok bereak = lekhu berean:=20 Quod varietate dulce est, assiduitate vilescit. (Prov. 9). = Bethierekoak,=20 higuintza emaiten du, alda nahia ekhartzen du. Nola gizon ezkonduak = bethi ere=20 baitu bere emaztea bere eskuko, bereaz frankia, eta bertzerenaz eskasia, = eta=20 eskas den gauza maitaro eta iarraikiz izaiten dena, desiratzenago eta = gozoago=20 iduritzen baita, halatan presuna ezkondua berea utzirik, bertzerenera = lehiatzen=20 da, alda nahitzen da eta handik galtzen da.
Zeren amorantea egi=F1ez gero, harengana egotzten du bere gogoa, = harekin=20 gastatzeintu bere onak; handik harat bere emazteari eta harenganik izan = dituen=20 haurrei gibela emaiten deraue. Eta baldin on handiak ezpaitu, ezin = dateke=20 errumeztu gabe. Zeren amorantea, eta guztiz amorante mia=FCa eta = eskalea,=20 huntzadarra bezala da.
Huntzak inguratzen du zuhaitza, besarkatzen du, edoskitzen du, eta = azkenean=20 ihartzen du. Hala bada amoranteak, biphiltzen du, larrutzen du, ariman = eta=20 gorputzean ihartzen du.
Urrikalkizun da halakoa: eta bai amoranteaganikako haurra ere. Zeren = nola=20 ezpaita lejitimo, nola baita bastart, bort, ezkontzaz kanpoan egina, = ezin mintza=20 diteke libreki iend=92artean, ezin bururik ailtxa dezake: berehala = lehenbizito=20 liskarrean, puta seme deitzen dute.
Hargatik erraiten du Salomonek edo haren ahotik Spiritu Sainduak: = De patre=20 impio quaeruntur filii, quoniam propter ipsum sunt in opprobrio = (Eccli.=20 41).
Aita gaixtoaz errenkuratzen dira semeak, zeren hura dela kausa = baitira=20 desohorezko. Seme bastartak berak eztu hobenik, bai=F1a bere = aitarenagatik ekharri=20 behar du burua behera.
239
Solon handiak Atenaskoen maestruak, = umek bere=20 aita-ametara duten obligazinoaz mintzo dela, nola ohore ekharri behar = derauezan,=20 eta bere behar orduetan, eta guztiz ere zahartzean, behar ditutzten = faboratu,=20 atheratzeintu obligazino hunetarik bastartak, ezkontzaz landan eta = kanpoan=20 eginak, lejitimo eztirenak. Eta arrazoi=F1a, zeren aita ama hek, = elkharrekin=20 batzean eta iuntatzean, intenzione gehiago izan baitzuten bere plazer=20 desordenatuen konplitzeko, seme eta alaba izaiteko bai=F1o, eta nola = heken=20 borondatearen kontra eta hek nahi gaberik egi=F1ak baitira, hala dutela = merezi=20 gaztigu hura eta gehiago ere. Ikusazu zein gaizki den gizon ezkondua, = bere emaztea=20 utzirik, behar eztenarekin dabillana, eta bai hetarik izaiten den haurra = ere.Bada eritasun hunez kutsatua gerthatzen den Eliza gizona are da = gaizkiago eta=20 galduago. Peril da halakoak, ahaide probe guti ezkonduko duen, = erremusinak=20 bakhan eginen dituen. Zeren amorantea eginez gero, bere gogoa eta = bihotza haren=20 baithan ibentzen baitu, eta bere onak ere harekin gastatzen eta = hondatzen=20 baititu.
Bi bekhatu suerte dira, begiz begi, eta artez Elizagizonari kontra=20 dagotzanak. Elizagizonaren etsaiak eta galgarriak.
Bata da emaztekin segitzea, eta bertzea etsaigoan egoitea. Nahi du = Iainkoak,=20 haren etxeko zerbitzariak, aphez ordenatuak dituen guztien gai=F1etik bi = abantail:=20 bakea eta garbitasuna. Zeren sagaramendu garbi bat, eta bakezko bat = erabiltzen=20 baitu eskuen artean. Beraz hunelatan etsaigoan dagoena ere ez, bai=F1a = guztien=20 gai=F1etik emazt=E8tan dabillana ezta aphezetako on. Eta hain da egia = haur, non uste=20 baitut ezen, emazt=E8tan faltarik eztuen aphezari, bertzerik anhitz = falta=20 izanagatik ere, hek guztiak hobeki barkha, estal eta disimula = dakiditzaiola; eta=20 bertze guztiek eztutela hala desbistatzen, eta ez bere ohorean = nothatzen, nola=20 emaztekin ibiltzeak, eta kutsatzeak. Emaztetan eztabillan apheza, emazu=20 saindutzat: eta dabillana, hala dabillai=F1o, emazu galdutzat.
Beraz
hunelatan, = prinzipalki=20 eliza gizonak eta presuna ezkonduak, bai=F1a gero begira bitezi bertze = guztiak ere=20 haragiaren lohian sartzetik eta hidoiztatzetik. Zeren behin hidoiztatuz = gero,=20 iakin ahal dezakete ezen kaltiar eta sosegu gabe izanen direla: eztirela = urriki=20 gabe gerthatuko. Eta gero eta gero, zenbatenaz eta gehiago egonen = baitira,=20 hanbatenaz barrenago sarthuko, eta nekezago iltkiko, eta garbituko=20 direla.HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO ETA HANDIK HELDU = DIREN KALT=C8N=20 ERREMEDIATZEKO, LEHENBIZIKO ERREMEDIOA ETA BIDEA: ORAZINOA
KAP. XXXV
240
Haragiaren plazerei, = desira=20 desordenatuei, eta egiten dituen kaltei, erremedio emaiten hasi bai=F1o = lehen,=20 erran nahi dut gauza bat, eta ibeni pausatu egiazko zimendu bat.Emazt=E8tarik eskapatzea, kastitatearen begiratzea, haragiaren = bekhatuen erori=20 bage eta kutsatu gabe egoitea, irautea eta perseberatzea, Iainkoaren = donua,=20 dohai=F1a, emaitza eta garazia dela. Eta garazia hura gabe, alfer = direla, gure=20 ahala, nahia, permatzea eta enseiu guztiak. Non est virginitas quae = praetio=20 emitur, non virtutis studio possidetur, dio San Anbrosiok (Ambros. = lib. 5=20 ep. 31). Ezta ez birjinitatea, diruaren pisuz eta gure indarrez eta = berthutez=20 erdiesten den gauza, zeren haragiak haragiaren benzutzea, naturalezak=20 naturalezaren azpiratzea, gaitz da. Hartakotzat bertzeren faborea, = naturalezaren=20 gai=F1ean esku duenarena behar da. Eta hala iakin ahal dezake bat = bederak,=20 eztezakeiela haragiaren kontra biktoria osorik erdiets, bere ahalean = fidatzen=20 dei=F1o, berak eztuela defendatzeko indarrik asko, etsitua, gogatua, eta = errendatua iar artei=F1o. Behar du ezagutu, bere etsai haur garai = zaikala,=20 eztirela indarrez berdin. Eta hala dela ezaguturik, behar du halaber = lagun=20 bilhatu, eta fabore eskatu, baldin nahi ezpadu kaltiar gerthatu eta = benzutua=20 gelditu. Haur da egia, haur ezaguturik erran zuen Salomonek: Ut scivi = quoniam=20 aliter non possem esse continens nisi Deus det, et hoc ipsum erat summa=20 sapientia, scire cuius esset hoc donum, adii Dominum, et deprecatus sum = illum=20 (Sap. 8). Iakin nuenean, ezin nengokeiela erori gabe, Iainkoak = edukiten=20 ezpaninduen, eta hunen iakitea ere Iainkoaren donua zela, ioan = nintzaikan=20 berehala edireitera eta egin nioen othoitz: bere eskutik eduki nintzala, = erortzetik begira nintzala, eta garaitiarekin gelditzeko indar eta antze = eman=20 ziazadala. Halatan egia hunen berri ziakienak bezala egiten zioen = othoitz San=20 Augustinek ere Iainkoari, erraiten zioela: Continentiam iubes, da = quod iubes,=20 et iube quod vis (Augus. 10 Conf. c. 24). Manatzen duzu, begira = dezagula=20 kastitatea, emazu bada manatzen duzuna, eta gero mana ezazu plazer = duzuna: manua=20 bezala, emazu manuaren konplitzeko eta begiratzeko indarra ere, zeren = halatan=20 bai, bai=F1a bertzela ezta konplitzerik eta ez = begiratzerik.
241
Bada haragiaren bekhatuan, lehen edo = gero, aldez=20 edo moldez, obraz edo gogoz, kutsatu gabe, edo linburtu gabe egoitea, = eta=20 irautea, Iainkoaren donua eta emaitza, geurok geure indarrez ezin = erdiets=20 dezakeguna denaz geroztik, erna gaitezin, iratzar gaitezin, eta = erortzetik=20 begiratzeko, ahal diratekeien habeak, sostenguak eta erremedioak bilha=20 ditzagun.Eta lehenbiziko erremedioa eta sostengua da orazinoa, othoitza. = Geureaz denaz=20 bezan batean, errendatuak iarririk, garaita emanik, erauki erranik, = eztugula=20 indarrik asko ezaguturik, geure Iainkoari hel dakigula, eta bere eskutik = eduki=20 gaitzala othoitz egitea. Eta othoitz hunekin batean, Ama Birjinaren,=20 kastitatearen patroin bezala ararteko ibentzea. Zeren baldin Elizako = doktor=20 batzuek dioten bezala, Ama Birjinak, are mundu hunetan zenean ere, nori = ere, eta=20 nork ere behatzen baitzioen, hari, haragiaren desira desordenatuak eta = gogoeta=20 lizunak iraungirik, heken lekhuan gogoeta garbi batzuk, eta garbiki = bizitzeko=20 nahikunde handi batzuk pitzten eta emaiten bazerautzan: zenbatenaz orai = han=20 goititik, loriatik, hanbat kredit eta esku duen lekhutik, bere debotei = egiazki=20 gomendatzen zaizkonei erdietsiko deraue, eta erdietsirik emanen deraue,=20 haragiaren tendamenduen haizatzeko eta benzutzeko indar, bothere, eta = garazia?=20 (Ambros, de instit. Virg. c. 7. S. Thom. 3 sent. q. 1 art. 3 ad 1).
Beraz dagiogun Iainkoari othoitz eta orazino, emaiten diogula = ararteko bere=20 Ama Birjina, begira gaitzala, fabora gaitzala.
Zeren lehenbiziko erremedioa eta erremediorik hoberena, haragiaren = lohian ez=20 sartzeko, eta sarthuz gero ere, fite ilkitzeko, aratz eta garbi = gelditzeko eta=20 egoiteko, haur edirenen dugu: Iainkoari gogoz eta bihotzez othoitz = egitea, Ama=20 Birjinaren ararteko ibentzea eta enplegatzea.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO, BIGARREN = ERREMEDIOA: HARTAKO=20 GOGOETEI LEKHURIK EZ EMAITEA
KAP. XXXVI
242
Bigarren erremedioa, eta erremedio ona = eta=20 hautatua, emazt=E8kin kutsatu nahi eztuenarentzat, da, hartako gogoetez = begiaren=20 edukitzea; heldu direla ikhusten direnean athearen herstea. Sua pitzten = denean=20 da erraxenik iraungitzeko, eta bai landarea ere ttipi denean bir = landatzeko eta=20 atheratzeko.Gogoetetarik, pensatzen egoitetik heldu dira bekhatu guztiak, eta = guztiz ere=20 haragiarenak: handik hasten dira, hek dira xertoak, hek dira landareak = eta=20 erroak. Hek beraz behar dira handitzetik begiratu. Soldaduak etxean = barrena=20 sarthuz gero, nahi duena egiten du: hala egiten du bada halaber nahi = duena=20 gogoeta gaixtoak ere, gogoan ostatu hartuz gero, han behin pausatuz = gero.
Suko inharra, suko xinda, bera ere bere buruz fite iraungitzen da; = ordea zuk=20 anarterai=F1o iguriki gabe, pausatzera ere utzi gabe, berehala, pontu = berean,=20 zeureganik egotzen duzu. Hala bada emaztetako gogoeta gaixtoa ere, = berehala=20 agertzen den bezain fite haizatu, urrundu, eta zeureganik egotzi behar = duzu.=20
Egun batez galdegin zeraukaten Frai Gil, San Franziskoren lagun = saindu hari,=20 ea zer moldez edo nola garaiten zituen haragiaren tentamenduak, = gutiziak,=20 kilikadurak, eta hartako gogoetak? Eta ihardetsi zuen: Ene borondatearen = atheak=20 ioiten dituzten gogoeta gaixtoei erraiten derauet: Ea tentagarriak, = iragan=20 aitzinat; ezta hemen zuentzat ostaturik, eta ez pausa lekhurik. Eztut = etxean=20 barrena sartzera utzten, ezterauet begitarterik egiten, ezterauet = ostaturik=20 emaiten, ez naiz hekin gozatzen, eta ez solhasean iartzen, berehala = iauzi=20 eragiten derauet: eta halatan, ez hek ni, bai=F1a nik hek garaitzeintut. =
Ethortzen zaitzu gogora behar ezten emaztea, eta harekiko plazera, = eta zuk=20 gogoeta ura zeureganik, berehala egotzi behar bidean, nola egotziko = duzun ezen=20 hartan zaphoratzen zara, gozatzen zara, eta are obran baitzina bezala = anhitzetan=20 ere, zeure gogoan atsegin hartzen egoiten zara, eta hala egonez bekhatu = mortal=20 handitan erortzen zara.
243
Zeren ez obratuagatik, obratzeko gogoa, = eta are=20 obratzeko gogorik gabe ere, gogoeta hartan atsegin hartzea, bekhatu da. = Hala=20 erraiten dute teologoek: Non solum consensus in actum, sed etiam = consensus in=20 delectationem est peccatum. Hunen arauaz erraiten du San Jeronimok = ere:=20 Periit et mente virginitas (Hieron. ad Faustum). Galtzen da, = gogoz ere,=20 birjinitatea. Eta badio Kasianok ere: Mulierem ignoro et virgo non = sum=20 (Casian. lib. 6 cap. 19). Eztakit emaztearen berririk, eta = alabai=F1a ez naiz=20 birjina.Zeren San Mateok dioen bezala: Qui viderit mulierem ad = concupiscendum eam,=20 iam maechatus est in corde suo (Mt. 5). Emazteari, desideratzeko, = eta desira=20 hartan atsegin hartzeko kontuan, behatzen dioenak, egin duke ia bere = gogoan, eta=20 bihotzean bekhatu. Pontu haur konsideraturik, eta huni erremedio eman = nahirik,=20 erraiten zuen San Gregoriok: Celer ergo et facilis victoria, contra = libidinem=20 est circunspectio cogitationis, si quoties carnalia obviant, ad aliquid = aliud=20 recurramus, quo libidinis incitamentum non sit (Greg. in cap. 1 = Reg.).=20 Haragiari kontra egiteko, eta harenganik biktoria erdiesteko, bide ona = da, eta=20 lasterra, hartako gogoetei begiaren edukitzea, eta heken lekhuan bertze=20 gogoetari lotzea.
Gure gogoa ezin dagoke gogoeta gabe; ezin gauteke, zerbaitetan = pensatu gabe.=20 Pontua da ea zertan pensatzen dugun, nolako gogoetak ditugun; eta baldin = gaixtoak baditugu, utz hek, eta har heken lekhuan onak.
Begirautzu, etzaudela emazt=E8tan pensatzen. Zeren pensatze hartarik = ethorriko=20 zaitzu atsegin hartzea: atsegin hartzetik, desiratzea, desiratzetik = bid=E8n=20 egitea, eta obratzea. Eta guztiak heldu dira, gogoaren lehenbiziko=20 orhoitzapenetik, eta orhoitzapen hari lekhu eta ostatu emaitetik, erroen = egitera=20 eta handitzera utztetik. Beraz hartarik begiratu behar da. Zeren hura da = emazt=E8tako bekhatutan erortzetik begiratzeko bigarren erremedioa: = hartako=20 gogoetei lekhurik ez emaitea, agertzen direnean khentzea, baratzera ez = utztea,=20 eta ez sosegatzera: beltzuri bai, bai=F1a begitarterik ez=20 egitea.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO, HITURGARREN = ERREMEDIOA:=20 BORONDATEAREN DELIBERAMENDUA
KAP. XXXVII
244
Ez erortzeko, eta eroriz = gero ere,=20 iaikitzeko, erremedio handia da gogoa, borondatearen deliberamendua: = hain=20 handia, non bertze guztiak alfer baitira, deliberamendu hura gabe. = Iainkoaren=20 aldetik, behar da haren garazia, eta faborea, eta guretik gure gogoa eta = borondatea.Emazte batekin bekhatutan zaudenean, eta peril handian, hala zaudela, = zeure=20 azken egunak ediren zaitzan: zer bide izanen da, peril handi hartarik=20 eskapatzeko? Emazte haren utzteko? Zer? Gogoa, borondatea, apartatzera=20 deliberatuki deliberatzea.
Ethortzen da iubilio bat, edo besta-buru bat, edo garizuma: eta = hetarik=20 batetan, ikhusirik ezen bertzela galdua zoazilla, egiten duzu = urrikimendu handi=20 batekin kofesione jeneral bat, zeure mendean egin ditutzun falta = guztiez,=20 harturik borondate fin bat, ez gehiago emazte harengana, eta ez bertze=20 halakotara bihurtzeko. Eta handik harat hala konplitzen duzu, etzara = gehiago=20 bihurtzen. Haur da erremedio ona, eta hartu behar den bidea, itsutua eta = berekotua zadutzan emaztearen utzteko.
=A7 1
245
Ordea utzte haur, = amoranteaganik=20 apartatze haur, nola edo zer moldez eginen duzu? Onez onetara, etsaitu = gabe, ala=20 etsaiturik? Baldin etsaitzen bazara, horra non duzun berehala amorante=20 harenganik milla burho eta maradizino: erran-merran, eta desohore: = erasiko du,=20 oihu eginen du, eztu nehork ixilduko. Bada etsaitu gabe, eta gaitzera = ethorri=20 gabe, onez onetara apartatzea ere gaitz izanen da, eta perilos. Zeren = lehen=20 trebatuak izan, eroriak izan: lehen bezala elkharrekin egoiten, = ibiltzen,=20 minzatzen: okhasinoak ere lehen bezala, edo maizago presentatzen eta = gerthatzen:=20 gogoa urri, aldatzen errax: eta emazteak ere behin gerthatuz gero, ez = falta=20 ekidin. Bada egiteko, bada zertan pensa. Badirudi hobe lizatekeiela = gaitzerarik=20 eta haserreturik, partitzea eta elkhar utztea.Pontu hunen gai=F1ean bi gauza nahi nituzke erran. Lehenbizikoa: = baldin etsaitu=20 gabe, adiskidetasuna hautsi gabe, ezin aparta bazaitezke, hauts ezazu, = etsai=20 zaitezi. Eta orduan emazte hura haserretzen dela, edo gaitzez iartzen = dela=20 ikhusiagatik, eztagizula konturik. Zeren haserretze hura eta gaitzez = iartze hura=20 haren gai=F1ean izanen da, eta ez zure. Eta halaber orduan, zutzaz = gaizki erraiten=20 badu ere, paira ezazu, zeren zeure merezia duzu. Halako ezteietan, = halako zopak;=20 halako egitekoek, halako ondorea, plazer iraganek atsekabea ohi dute.=20
246
Bigarrena erran nahi nuke: baldin = emazte hari,=20 zeure amoranteari adiskidetasuna hautsi gabe, etsaitu gabe, eta liskartu = gabe,=20 aparta ahal bazakitza, hala egin zakitza.=ABOrdea nola apartatuko = natzaika etsaitu=20 gabe?=BB Ezta gaitz, baldin partida biok, gaixtarekian izan zareten = bezala,=20 ontasunean akhort bazarete, nola izaiteko baituzue. Zeure gogoan = deliberatu=20 duzunean debozinoan iartzera, bekhatu suerte guztietarik eta guztiz ere=20 emazt=E8takoetarik kanporatzera; orduan emazte hari, zei=F1ekin behar = ezten ezagutza=20 izatu baituzu, erran behar diozu onez onetara:Iainkoak daki, nola nahia baizen ezpaliz, nahi nukeien orai=F1o = bezala,=20 hemendik aitzina ere zurekin egon, ibili, bizi eta segitu. Bai=F1a = hunela izaitera=20 badakusat ezen zu eta ni ere galduak goazilla, fin gaitz egiteko bidean = garela.=20 Eta hala geure arteko ezagutza gaixtoari alde egin behar diogu, apartatu = behar=20 gatzaitza: eta hemendik aitzina (gai=F1erakoan adiskide gelditzen = garela) halako=20 traturik gabe, garbiki eta prestuki bizi behar dugu. Nik hala nahi nuke, = hala=20 deliberatu dut, gogo hartu dut, har ezazu bada zuk ere. Eta iakizu ezen = eztela=20 hemendik aitzina, halako egitekoz, enekin zer gehiago mintzaturik: eta=20 oraidanik, nik hetzaz, adio erraiten deratzudala. Eta orduan bertzeak = ere, zuk=20 bezala erraiteko luke eta egiteko. Eta uste dut gutik falta lezakeiela, = baldin=20 alde batetik edo bertzetik, hunelako biderik, molde onez ideki baledi. = Huna non=20 duzun erremedio ona, hala arimako nola gorputzeko, eta bai munduko ere:=20 elkharrekin akhordaturik eta mintzaturik, elkharganik apartatzea eta=20 bereztea.
Ordea lehen munduak dakiela bekhatutan egon direnek, eta bekhatuaz = denaz=20 bezan batean elkhar utzi dutenek, eztute handik harat, lehen bezala = elkharrekin=20 ibili, ian, edan eta solhastatu behar: eztute premiazko gauz=E8tan = baizen=20 elkhargana behar. Bataz okhasinoak okhasinoa pitz eztezangatik; eta = berriz=20 bertzea eskandalurik eztengatik, eta munduari ere eztela ia heken = artean, lehen=20 bezalako bekhaturik aditzera emaiteagatik. Zeren obligatu zara exenplo = onaren=20 emaitera, eta munduari ere giristino bezala bizitzen zarela erakustera: = halatan,=20 ez zure saindutasuna ager dadin, bai=F1a Iainkoa lauda dadin = amoreakgatik. Eta=20 halaber baldin bada nehor, zu zeneunden bezala, dagoenik, esportza dadin = hura=20 ere, zuk hartu duzun gogoaren eta borondatearen hartzera, eta zuk bezala = bekhatuaren utztera.
=A7 2
247
Emazt=E8tarik = apartaturik egoiteko=20 gogoa, hain ongi hartu behar da zahartzean, nola gaztean. Zeren gogoaren = aldetik=20 denaz bezanbatean, bada hurran, hurran hanbat peril zahartzean nola = gaztean.=20 Presuna bat denean hordi, eta emakhoi, ian-edanera, eta emazt=E8tara = emana,=20 erraiten ohi da komunzki halakoagatik, utziko dituela denborarekin = emazteak,=20 bai=F1a ez edatea. Zeren emazt=E8tako indarra flakatuko baitzaika, = bai=F1a ez edatekoa=20 hala. Bada iakizu ezen gizon putanera, gaztean bethi hala izatu dena, = zahartzean=20 ere komunzki hala ohi dela: ez obraz, bai=F1a bai gogoz. Zeren gogoa = bethi da=20 gazte, eta gaztetasuneko usantzek zahartzean ere, gogoa errekeritzen = dute.=20 Zaharrak bekhatu gutiago egiten badu ere obraz, ordea guti haren = egiteko, gogoa=20 bethi hartan daduka. Eta haur da San Gregoriok dioen bezala, deabruaren = usantza,=20 obraz ezin eragin dezakeienean, gogoz bedere, eragitea: Callidus = adversarius=20 noster, cum ab effectu operis expellitur, secreta cogitatione polluere = nititur=20 (Gregor. in Mt.). Zahar izanagatik, gogoa emazt=E8tan badaduka, = urrats guztiaz=20 eroriko da, edo hobeki minzatzera, bethi eroria egonen da. Eta hala = bekhatu=20 hunetarik begiratzea, eztago ez guztia adinean, eta ez indarrean, = bai=F1a bethiere=20 Iainkoaren faborea aitzinean hartzen dela, dago gogoan, eta gogoaren=20 deliberamenduan. Eta dohatsu da emazt=E8tako indarra ioaiten zaikanean, = hartako=20 gogoa ere ioaiten zaikana.248
Egia da, zahartuz gero, adin batera = helduz gero,=20 odola hotzten da, naturaleza flakatzen da. Eta hala zahartzeko amurusia = da=20 gaixtoena. Senex amore captus ultimum malum (Menander). Zeren = hura baita=20 gogoarena, naturaleza bortxatu nahizkoarena, okhasino gabekoa, = kondenatzeko=20 sei=F1alea; eta Spiritu Sainduari lehen erran den bezala, itsusi zaizkon = bekhatuetarik bat.Halakoari erran ahal dakidikaio, Udo zeritzan bati erran zeikana: = Impone=20 finem ludo, quia satis lusisti, Udo. Asko iokatu zara, zahartu zara, = ez=20 gehiago bihur. Akhaba iokoa, zerori akhabatu gabe: utz zuk hura, hark zu = utzi=20 gabe. Bai=F1a Udo hark etzuen utzi: eta hala fin gaitz egin zuen, eta = eginen duzu=20 zuk ere, baldin zahartzean bedere gogoa hartarik aldaratzen = ezpaduzu.
Eta gogoa diot. Zeren egizu milla erremusina, eta obra on, eta zaren = urthez=20 kargatua. Bai=F1a ezta probetxu, baldin bertze aldetik, gogoa = emazt=E8tan=20 badadukazu. Sinhets ezazu ezen Iainkoarekin batean, guztia gogoan = dagoela.
Haur da hirurgarren erremedioa, emaztetarik begiratzeko, hekin ez = kutsatseko,=20 eta kutsatuz gero ere, garbitzeko, gogoaren deliberamendua, = borondatearen bertze=20 aldera deliberatuki itzulirik iartzea,eta egoitea.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO LAURGARREN = ERREMEDIOA: EZ=20 ALFER EGOITEA
KAP. XXXVIII
249
Trabailla zaite, = egitekotan ibil=20 zaite, zerbaitetan enplega zaite, alfer egoitetik begira zaite, eta = halatan=20 begiratuko zara emazt=E8kin huts egitetik ere. Zeren alferkeriatik heldu = da=20 amurusia, emazt=E8tako gogoa, orhoitzapena. Eta bai malizia pensatzea, = eta=20 nahastekamenduen egitea ere. Halatan erraiten du Aristotelek: = Nekhazalerik, eta=20 laboraririk baizen ezten herria, dela herririk hoberena (Arist. lib. 5=20 Politic.).Zeren nekhazaleak bere nekeaz eta trabailluaz baitaduka kontu, eta ez = amurusiaz, eta ez nehoren nahastekatzeaz. Trabaillatzen dena, edo = egitekotan=20 dabillana, eztu haragiak tentatzen-handi. Aitzitik trabailluek, = atsekab=E8k, eta=20 egitekoek, bertze egitekorik emaiten diote.
Egia hunen frogatzeko kontatzen du San Jeronimok (Hieron. ad = Rusticum):=20 Ejiptoko monasterio batean zela fraide gazte bat, haragiak bortitzki = tentatzen=20 zuena, bero hutsez bethi zirakiena, hain irakin ezen barurtuagatik,=20 disziplinatuagatik, eta bertze anhitz enseiu eginagatik, ezin iraungi=20 baitzezakeien su hura, eta ez egotz bereganik hartako gogoa. Monasterio = hartako=20 abadeak egiteko haren berri iakin zuenean, ikhusirik ezen fraide hura = galtzeko=20 periletan zela, egin zuen gogoeta, zer moldez atherako eta libratuko = zuen peril=20 hartarik. Eta iduriturik ezen tentamendu hek guztiak alferkeriatik, = egiteko=20 gabe, aise, bere gogara, plazerera eta atsekaberik gabe egoitetik heldu=20 zeitzala, erauzarari zeraukan falso testimonio gaixto bat. Akhusatu = zuten bi=20 lekhukok abadearen aitzinean, abadearekin berarekin aditurik. Eta = bazihardukaten=20 elkharren artean. Akhusatuak ukha, oihu, falso zela, gezurra zela, = etzela=20 halakorik, etzuela hobenik. Bai=F1a lekhukoek mantena, on eduki, hala = zela. Hunela=20 zebiltzala, eta abadea ere sentenzia emaitetik berariaz gibelatzen zela, = iragan=20 zen urthe bat. Eta gero haren buruan, galdegin zeraukan abadeak fraide = hari, ea=20 nola zihoakon bere haragiarekin? Ea lehen bezala tentatzen zuenz? Eta = ihardetsi=20 zioen: Papae, vivere non licet, et fornicari libeat? Zer tenta?=20 Eztakusazu zertan naizen? Eztakusazu biziaz etsitu hurran dudala? Lorik = ere ezin=20 daidikedala? Ioan dira leheneko gogoeta hek, orai bertzek deraut gogeta = eta=20 egiteko. Ikhusazu zein artez eman zioen abade hark xedeari, eta nola=20 atsekabearen emaiteaz, eta alferkeriaren eta aisiaren kentzeaz, kendu = zerautzan=20 haragiaren tentamenduak ere.
Amor est animi vacantis passio (Chrys. Hom. 14 in cap. 1 Mt.). = Amorio=20 desordenatua, astia duena baithan, presuna alferrean edireiten eta = ostatatzen=20 da, hari dagokan arrotza eta bianda da. Hargatik pintatzen zuten Venus = iarririk.=20 Zeren amorioa edo amurusia, alferkeriaz, aise eta geldi egoiteaz hazten = eta=20 mantenatzen baita. Eta badio Ovidiok ere: Otia si tollas, periere = cupidinis=20 arcus (Ovid. lib. 2 de remd. amoris). Baldin ken baitzatzu = alferkeriak,=20 galdu dirateke Kupidoren arkuak, eztu nehor bere tragaz=E8z zaurtuko.=20
=A7 1
250
Komunzki alferrak ian = edanean, eta=20 emazt=E8tan ohi daduka gogoa. Hala erraiten du Kasianok: Mens otiosa = nihil=20 aliud novit nisi de escis atque ventre (Casian. lib. 10 cap. 8). = Alferraren=20 gogoetak eta solhasak ian-edanaz eta sabelaz dira, eztu bertzetan = pensatzen ere.=20 Halatan erraiten zioen San Jeronimok Rustikori: Ama studia litterarum = eta=20 vitia carnis non amabis (Hieron. ad Rusticum). Onhets ezazu = estudioa, eta=20 eztuzu haragiaren bekathuan atseginik hartuko, eta ez gogorik edukiko. = Hartzen=20 baduzu estudioa fintki, utziko duzu emaztea laxoki. Haec fuit = iniquitas=20 Sodomae sororis tuae, superbia, saturitas et otium (Ez. 10). = Ierusalem, zure=20 aizpa Sodomaren bekhatua eta galgarria izan zen, urguillutasuna, asea = eta=20 alferkeria. Alferkeriarekin batean egin zituen Sodomako hiri hark hain = huts=20 handiak, eta bekhatu khiratsak, non igorri baitzeraukan Iainkoak, ez lur = estaltzeko, eta ez ur garbitzeko, bai=F1a bai su eta khar erratzeko eta=20 xispiltzeko.Errege Davitek, trabaillatzen zenean, gerlan bere presunaz = zebillanean, kontu=20 guti egiten zuen emazt=E8z. Bai=F1a astiari, eta aisiari iarririk, = mandatariz eta=20 bere ordai=F1ez egitekoen egiten hasi zenean, atzeman zen berehala, eta = erori=20 bertzeren emaztearekin. Salomon ere tenploaren egiten hari zen = bitartean, eztugu=20 edireiten enganatu zutela emazt=E8k, bai=F1a tenploa akhabaturik, = alferkeriari eman=20 zeikanean, fite atrapatu zen.
Bada Sanson ere gerlan zebillai=F1o, ezin egundai=F1o garaitu zuten = bere etsaiek,=20 bai=F1a egitekoak eta gerlak utzirik, emazte baten altzoan bere = plazerera etzan=20 zenean, emazte hark berak enganatu zuen, eta gero etsaiek hartzaz nahi = zutena=20 egin zuten.
Vigilate ergo, fratres mei, quia nec sanctiores Davide nec = fortiores=20 Sansone, nec sapientiores Salomone vos esse video (August. ad = fratres in=20 eremo. Sermo 17. T. 10). Zaudete beraz iratzarririk, ene anaia maiteak = (dio San=20 Agustinek), zeren eztakusat nik, zaretela zuek, David bai=F1o sainduago, = Sanson=20 bai=F1o balentago, eta ez Salomon bai=F1o iakinsunago.
Quaeritur Aegistus quare sit factus adulter? In promptu causa est, = desidiosus erat (Ovid. lib. 1 de remedio amoris). Galdegiten da, = zergatik=20 erori zen Egisto adulterioan? Prest da arrazoi=F1a: zeren alferra = baitzen. Bada=20 molde berean erran ahal diteke, Davitez, Sansonez eta Salomonez ere. = Zeren hek=20 guztiak, bertzerik anhitz bezala alferkeriak galdu zituen edo galtzeko = perilean=20 ibeni zituen.
Beraz hunelatan zerbaitetan enplega zaite, trabailla zaite, = alferkeriatik=20 begira zaite. Zeren halatan emazt=E8tarik ere begiratuko = zara.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO BORZGARREN = ERREMEDIOA:=20 KONSIDERATZEA ZEIN TTIPIA ETA LABURRA DEN HARTAKO PLAZERA
KAP. XXXIX
251
Emaztetarik begiratzeko = hetara ez=20 hain isuria, eroria, eta gogoa egotzia egoiteko, on lizateke, zenbait = aldiz=20 bedere, bakharrik zaudenean, gogoeta egitea, eta zeure baithan = konsideratzea, ea=20 nolakoa, handia ala ttipia, luzea ala laburra den emazt=E8tako plazer = hura. Zeren=20 baldin ttipia, eta laburra baldin bada, erhokeria handia da hargatik = presunak=20 bere buruari hanbat atsekabe eta egiteko, nola anhitzetan ere emaiten = baitio,=20 emaitea.Bada frogatu duten guztiek batetan, eta boz batez, aithortzen, = erraiten, eta=20 kofesatzen dute, plazer hura, plazer aphurra eta laburra dela, hasi = deneko=20 akhabatu dela: eta are batzutan hasi gabe ere akhabatzen dela. Zeren = plazer=20 hartan berean ere, komunzki plazer bai=F1o desplazer gehiago edireiten = baita.=20 Utzten ditut plazer haren aitzin-gibelak, anarterai=F1oko, eta ondoreko = egitekoak,=20 eta atsekabeak, handiak baitira; bai=F1a hartan zareneko bereko plazeraz = mintzo=20 naiz: eta diot ezen orduan ere, hartan zarenean ere, zerbait eskastasun, = zerbait=20 deskontentamendu izaiten duzula; eta hura dela kausa, orduan ere guztiak = ongi=20 kontatzera, plazer bai=F1o desplazer gehiago izaiten duzula. Hala = erraiten du San=20 Basiliok:
Oblectatio corporeae voluptatis, plus doloris habet quam = voluptatis=20 (Basil. in Ps. 33). Haragiaren plazer korporalak, dolore, eta = desplazer=20 gehiago du, atsegin eta plazer bai=F1o. Arrazoi=F1ekin galdegiten du = Iondone Paulok=20 ere: Quem fructum habuistis in iis quibus nunc erubescitis? Zer = fruitu,=20 zer irabazi eta plazer izan zenduten orduan, orai ahalkez ere bururik = ere ezin=20 ailtxatuz, zaudeten bekhatu hetan? Are orduan ere etzenduten plazer = osorik=20 hartu, etzineten aspertu, eta ez ase. Eta ezta miretsteko ez asetzea. = Zeren sua=20 bezala da haragiaren bekhatua: eta suak eztu behin ere erraiten asko = duela.=20 Ignis numquam dicit sufficit. Zeren Glosak dioen bezala, = voluptates=20 semper habent famem sui (Prov. 30. Glosa ordin. in cap. 7 Luc.). = Haragiaren=20 plazerak, bethi dira, plazer gose. Eta iduritzen bazaitzu ere, baldin = behin=20 zeure desira desordenatua konpli bazeneza, hainbertzez sosega = zindezkeiela,=20 enganatzen zara. Zeren San Jeronimok dioen bezala: Libido numquam = satiatur,=20 et cum videtur extincta, reaccenditur, usu crescit et deficit = (Hieron. ad=20 matrem). Haragiaren plazera ezta behin ere guztiz asetzen, eta ez osoki=20 iraungitzen. Eta batzutan asetzen eta iraungitzen dela badirudi ere, = berriz=20 berehala gosetzen eta pitzten da. Eta are denbora gutiren barrenean, = lehen bai=F1o=20 bizikiago iratzartzen da. Hala erraiten du Glosak: Luxuria etsi ad = horam=20 satiatur, postmodum tamen ad appetendum arctius inflammatur. (Glos. = Lyrana=20 in cap. 3 Prov.). Nola gizonak emazteari diadukon amorioa, bere egitez = baita,=20 natural, amorio hura aphur bat hotztuagatik ere, berehala naturalezak = berak=20 berotzen du, iraungiagatik, pitzten du.
=A7 1
252
Erraiten du Alziatok: = Heu miser=20 in mediis sitiens, stat Tantalus undis; et poma, esuriens proxima, = habere nequit=20 (Alciatus, Emblem. 84).Tantalo on-behar hura gose eta egarri zen: = eta bazuen=20 oi=F1en azpian ur franko, eta buruaren gai=F1ean zuhaitz bat, fruituz = bethea. Ordea=20 edan nahi zuenean, urak ihes egiten zioen, eta iaterakoan, zuhaitz = adarrak=20 goititzen eta goratzen zeitzan, ezin erdiets zitzakeien. Ianhariz eta = edariz=20 inguratua zegoen, eta alabai=F1a goseak eta egarriak hilzera zeraman. = Hala da bada=20 haragiren atseginetan eta plazeretan dabillana ere.Gose da, egarri da eta emozu nahi duen bezanbat, sar bedi = begietarai=F1o, bai=F1a=20 eztiteke ase, eztiteke osoki konpli eta ez kontenta. Libido lassari = potest,=20 satiari non potest (Destructor vitiorum). Unha ahal diteke eta nekha = bai=F1a=20 ez ase. Hala erraiten da Erromako andre batez, hanbat ibili zela = gizonekin non=20 hetarik partitu baitzen nekhaturik, bai=F1a ez aserik. Et lassata = viris, sed=20 non satiata recessit (Iuven. Satir. 6). Aitzitik edanago, egarriago; = usatuago, nahiago. Haragiaren desira desordenatua, abarizia bezala da.=20 Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit (Iuvenal.). = Zenbatenaz=20 diru gehiago, hanbatenaz gutiziosago. Hala da bada haragiaren bekhatua = ere.=20 Segituago, nahiago; usatuago, barrenago; aseago, = goseago.
253
Baldin uste baduzu, emaztetan anhitz = usatzeaz,=20 emazt=E8tako gutizia gutituko zaitzula, enganatzen zara. Aitzitik nola = bat bedera=20 anhitz iateaz eta anhitz edateaz, ialeago eta edaleago egiten baita, = hala=20 emaztekin usatzeaz ere, egiten da emakhoiago, eta emazt=E8tara = emanago.Haragiaren aphetitua hobeki kiltzen da ez usatzeaz, usatzeaz bai=F1o. = Utzten=20 ditut bertze erremedioak, bai=F1a erremedio naturalik, haragiaren = tentamendu guti=20 izaiteko, ezta halakorik, nola ez usatzea. Zeren ez usatzeaz anzutzen da = haragia, ez-ansiatua, eta ahantzia iartzen da. Bai=F1a usatzeaz bethi = ernatua,=20 iratzarria eta orhoitua egoiten da. Hala edirenen duzu, ezen gizon bat=20 alharguntzen denean, berehala haragiaren lehenbiziko orhoitzapenean = ezkondu=20 nahiz dabillala, ezin dagokeiela. Zeren leheneko usantzak errekeritzen = baitu.=20 Eta halakoak nola bera ezin baitagoke, uste du ezen bertze guztiak ere = hura=20 bezala direla, hark bezain igurikitza eta pairu guti dutela. Bai=F1a = bere buruaren=20 baizen berririk eztakiena bezala mintzo da. Zeren usatzen eztuenari, = haragia=20 hildua, sosegatua, sorthua eta az ansiatua dagoka.
Beraz ez usatzeaz, etsitua eta gogatua egoiteaz, eta guztien buruan=20 haragiaren plazera, zein gauza aphurra eta laburra den konsideratzeaz, = egizu.=20 Zeren halatan zeure buruari sosegamendu handi bat emanen diozu, eta = haragiaren=20 bekhatutik begiratzeko ere borzgarren erremedioa edirenen=20 duzu.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO SEIGARREN = ERREMEDIOA: HARTAKO=20 PLAZERAK ZEIN ONDORE GAIXTOA BERE ONDOTIK UTZTEN DUEN, KONSIDERATZEA
KAP. XL
254
Haragiaren bekhatutik = begiratzeko,=20 seigarren manamenduaren konplitzeko erremedio handia bada ere, = haragiaren=20 plazera zein gauza aphurra eta laburra den konsideratzea: ordea ezta = ttipiagoa,=20 plazer ttipi labur hark, zein ondore gaixtoa bere ondotik utzten duen = halaber=20 konsideratzea, eta ongi gogoan edukitzea. Zeren plazera iragan den = bezain fite,=20 han da desplazera, han da berehala damua, urrikia, atsekabea eta egin = ezpalu=20 nahia. Kontatzen du Aulo Geliok Korintioko herrian zela Lais zeritzan = emazte=20 eder bat, famatua, amoltsua eta plazer egillea, eta bere ofizioaren = baliatzen=20 ongi ziakiena (Aulo Gelio lib. 1 cap. 3). Bada egun batez Demostenes = filosofo=20 handi hura emazte haren aldetik iragaiten zela, kilikatu zen, ernatu = zen,=20 linburtzen hasi zen: eta galdegin zioen Lais berari, ea zenbana saltzen = zen=20 fruitua, zer balio zuen merkatalgoak. Eta alegerarik, ustez ezen ihizia = sarean=20 zuen, eskatu zeikan suma handi baten, gehiago bortz ehun ezkuturen = bai=F1o:=20 handiari handiki. Demostenek aditu zuenean, ema-muthiriaren demanda, = ihardetsi=20 zioen, ez uste bezala: Ego poenitere non tanti emo (Plutarc. in=20 Aphothe.). Eztut nik urrikitzea edo urrikia horrein garastia erosten. = Erran=20 baillio bezala: Badakit, andrea, ezen baldin nik orai iragan baneza = zurekin=20 neure aphetitu desordenatua, urriki lekidikedala berehala. Bada = urrikitze hura,=20 ondoko damu hura, eztut horrein kario erosten, eta ez hargatik hanbat = diru=20 emaiten. Eskarnio egin ustea, gelditu zen eskarniatua. Eta Demostenek = eman zuen=20 hartan aditzera bekhatuari bethiere bere ondotik urrikia darraikala. = Munduko=20 plazer desordenatu hautan aphetitua hillez gero, asez gero, gozatuz = gero,=20 higuintzen da bianda, ethortzen da urrikia. Ezin erran diteke zein = erhotua ibili=20 zen Amnon, errege Daviten lehenbiziko semea, bere arreba Tamarren = ondoan, zenbat=20 pensu, gogoeta eta itzul-inguru egin zuen, haren erdiesteko. Bai=F1a = gero,=20 erdietsi eta gozatu zuenean, hain gaizetsi zuen, ezen berehala, ikhusi = ere nahi=20 gabez, etxetik egotzi baitzuen.Errege Lisimakok, egartsua iaundurik, behin edateagatik, errendatu = zenean,=20 erran zuen, edan ondoan, edanaz urrikiturik, tristura handi batekin: = O dii:=20 quam parvae voluptatis causa, meipsum ex rege servum effeci = (Plutarc. in=20 Aphothe.). Ha Iainkoak: ala ni plazer aphurragatik, behingo ur hotz = edateagatik,=20 errege eta libre nintzena, muthil eta gathibu egin bainaiz. Hala erran = ahal=20 dezake bada haragiaren plazer aphur batengatik, deabruaren azpiko eta = gathibu=20 egiten denak ere. Ala ni, deus gutigatik, hunetara bainaiz, Iainkoarekin = adiskide nintzena, etsaitu bainaiz.
=A7 2
255
Haragiaren plazerak zein = guti=20 irauten duen gogoeta egitera: plazer haren erdiesteko, zenbat trabaillu, = gau eta=20 egun gaixto iragan behar den pensatzera: eta guztien gai=F1etik, plazer = eztheus=20 hark, hasi deneko edo hasi gabe akhabatzen den hark, zenbat pena eta = atsekabe=20 emaiten duen: eta zein ondore gaixtoa bere ondotik utzten duen = konsideratzera,=20 eztut uste, lizatekeiela bat ere egiteko hartan sar litekeienik; ez = behintzat=20 adimenduan dagoenik, zentzua buruan duenik, zoro eta itsu eztenik.Eta hartan dabiltzanek ber=E8k ere ezagutzen dute, ezagutzen, huts = eginak=20 doazilla, anhitz kalte handik errezibitzen dutela, bai konzientzian, bai = ohorean, bai osasunan eta bai haziendan ere.
Eta hala uste dut, ezen, eztela bat ere, bere desira iragan duenean,=20 tristetzen eztenik, urrikitzen etzaikanik, eta bere baithan eztuela = gehiago=20 bihurtu behar, zerbait gogoeta egiten eztuenik. Zeren orduan bere berri = hartan=20 aphur bat hotztua dateke, ematua dateke. Ordea nola gero berriz bere = leheneko=20 aphetitura bihurtzen baita: hala bihurtzen da halaber, bere leheneko = tokira,=20 tornura eta lohira. Eta nola uli-farfailla, ezpaita, hegalak erra = artei=F1o,=20 kandelaren ingurunetik urruntzen, hala amurus itsutua ere, ezta, arima, = gorputza=20 eta hazienda honda artei=F1o zenzatzen.
Eta hunen arrazoi=F1a da, zeren hala dabillanak, ezpaitu abreak = bai=F1o gehiago,=20 ethorkizunera behatzen: eta ez plazer hark zein ondore hotza eta = atsekabetsua=20 bere ondotik utzten duen behar bezala konsideratzen.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO ZAZPIGARREN = ERREMEDIOA: BORZ=20 ZENSUEZ, ETA LEHENBIZIKORIK BEGIEZ, KONTU EDUKITZEA
KAP. XLI
256
Nork ere nahi baitu bere = buruaz=20 kontu onik eman, behar ditu borz zensuak (zein baitira, ikhustea, = dastatzea,=20 enzutea, usnatzea, eta ukitzea) guardiatu eta begiratu. Zeren hauk dira = leihoak=20 eta portaleak, zei=F1etarik bekhatu guztiak, eta guztiz ere = haragiarenak, ariman=20 barrena sartzen baitira. Athe hauk behar ditugu hertsi, eta hautzaz = eduki kontu,=20 baldin etsaia geure arimako gazteluan sartzetik nahi badugu = begiratu.Lehenbiziko athea eta portale prinzipala da begietako bista, = Visus.=20 Hunek bertze zensu guztiei eramaiten deraue abantail. Hunek denbora = gutiz egiten=20 du anhitz. Urruititik ikhusten du, eta ikhusten duena gogoan barrena = sartzen du,=20 eta gogoak ere errezibitzen du. Baldin begiari edukitzen ezpazaika = begia, kalte=20 handiak gerthatuko dira.
Ebak ikhusi zuen sagarra, eta handik bere burua gurekin batean, = penatan ibeni=20 zuen. Davitek behatu zioen behar etzen emazteari, eta handik egiteko = handitan=20 erori zen.
Komunzki amorioa begietarik sarzen da, handik hasten eta sortzen da. = Ihiztari=20 handiak dira begiak, eta bere gogarako ihizirik eraikitzen dutenean, = eztira=20 erdiets artei=F1o baratzen.
Begietako bista batek, behingo behatzeak, eta are anhitzetan ere, = iragaitzaz=20 eta ustekabean behatzeak, arrobatzen du bihotza: zer eginen du bada = behin eta=20 berriz, berariaz eta luzaro beha egoite hark? Bigarren behatze hark, = berriz=20 bihurtze hark, gogoeta egiten duela, eta zer hari den dakiela, begiak = finkaturik=20 eta landaturik, emaztearen begiei, begitarteari, gorputzari, = edertasunari eta=20 ibilguneari beha egoite hark, sua pitzten du, aitzinatzen du eta = azkenean=20 erratzen du. Hargatik erraiten du Spiritu Sainduak: Ne = respicias=20 mulierem multivolam, ne forte incidas in laqueos illius (Eccle. 9).=20 Eztiazozula beha, emazte arin, airatu, leihariari: behin ikhusiz = gero, ne=20 respicias, ez bir-ikhus, ez berriz bihur. Zeren bihurtzen bazara, = haren=20 saretan erortzeko periletan iarriko zara. Ahalke gabeki, muthiriki, = kantoin=20 guztietara begiak dabiltzala, dabillan emaztea, peril da eroria den, edo = sarri=20 eroriko den. Ne dicatis vos habere animos pudicos, si habeatis oculos = impudicos, quia impudicus oculus, animi impudici est nuntius = (August. in=20 regula). Ezterrazuela (dio San Agustinek) bihotz garbiak eta onhestak=20 ditutzuela, baldin begi desonhestak eta ahalke gabeak baditutzue. Zeren = begi=20 desonhesta, ahalke gabea, eta kanpoan sosegurik eztuena, barren = gaixtoaren,=20 sosegu gabearen eta desonhestaren mandataria da eta sei=F1alea. = Emazt=E8tarik=20 begiratu nahi duenak, begiratu behar du halaber emaztei behatzetik, = behintzat=20 bai, aiherkunde gaixtoz, eta handik kilikatzen dela, sentitzen duelarik = beha=20 egoitetik.
=A7 1
257
Gauza ederra da, eta = arimakotzat=20 probetxu handitakoa onhetstasun batetan begien beheititurik edukitzea. = Kontatzen=20 da Hugo Ipizpiku saindu hartzaz, hain zedukala kontu handia bere begien = egin=20 bideaz, non emazte batekin minzatzen zenean, bethiere burua ahal = bezanbat,=20 bertze alderat itzultzen baitzuen (Guidus Cartus, in vita Hugonis). Eta = erraiten=20 zuen ongi zela hala egitea, zeren bertzela gaitz zela bere gogarako = gauza=20 ikhusiz gero, haren ez desiratzea, edo hartzaz gogoetarik egin gabe,=20 egoitea.Ziroren soldaduek hartu zituztenean Asirioen iendeak eta onak, ediren = zuten=20 bertze presoen artean Pantea ederra, errege Abradaten emaztea. Eta eman = zioten=20 berehala aditzera errege Zirori, emazte haren edertasuna nolakoa eta = zein=20 abantaillatua zen. Bai=F1a zeren erregek ez aditu iduri egiten baitzuen, = lehiatu=20 zeikan bere adiskide mamietarik bat, treb=E8n zeikana, Arraspas zeritzan = bat,=20 erraitera: Errege, ezta egundai=F1o lurraren gai=F1ean hain emazte = ederrik sorthu,=20 merezi du hain bertze ohore eman diazozun, merezi du behin ikhus = dezazun: eta=20 prometatzen deratzut, ezen baldin behin ikhusten baduzu, eztuzula = bigarrenean=20 gonbidatzaillerik beharko, zerori egonen zarela errana (Rhodig. lib. 13 = c.=20 3).
Orduan ihardetsi zioen erregek, hala erraile hari: Bada arrazoin = horren=20 beronengatik, eztut ikhusi nahi. Zeren baldin behin libreki ikhusten = badut,=20 beldur naiz bigarreneko gathiba nadin, eta neure desira desordenatuak = behar=20 eztena eragin diazadan. Errepuesta eder haur eman zuen errege ientil = hark. Zeren=20 baitziakien, zenbat kalte egiten zuen, gauza debekuaren = ikhusteak.
=20Hala irakurtzen dugu Alexandro handiak ere biktoria famatu hura = errege=20 Darioren gai=F1ean izan zuenean, eta haren alaba ederrak bertze presoen = artean=20 hartu zituztenean, etzuela nahi izatu ekhar ziazoten hetarik bat ere = bere=20 aitzinera, beldurrez ikhusi eta gero, behar etzena eragin ziazoten.
Edireiten da bertzerik ere anhitz hunelako exenplorik, zei=F1etarik = athera=20 behar baitugu, baldin nahi ezpadugu, behar ezten amorioa gogoan eta = bihotzean=20 barrena sar dakigun, zenbait aldiz begiak beheititu eta hertsi behar = ditugula:=20 begietako bistaren portale hunez (zein baita lehenbiziko zensua), kontu = eduki=20 behar dugula. Zeren haur da erremedio ona haragiaren bekhatutik = begiratzeko=20 hartu behar dena.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO ZORTZIGARREN = ERREMEDIOA:=20 MIHIAZ KONTU EDUKITZEA
KAP. XLII
258
Baldin bistaren = portaleari eduki=20 behar bazaika begia, eta egin guardia, segur da etzaikala gutiago egin = behar=20 gustuarenari. Hain ongi eduki behar da kontua bataz nola bertzeaz. Eta = gustuaz=20 mintzo naizenean, mintzo naiz ahoari ukitzen zaitzan gauza guztiez: hala = mihiaz=20 eta minzatzeaz, nola ianaz eta edanaz.Lehenbizikorik behar da banoki, ergelki, arintki eta desonheski = minzatzetik=20 begiratu. Zeren Iondone Paulok dioen bezala: Corrumpunt bonos mores,=20 colloquia mala (1 Cor. 15). Solhas gaixtoek galtzen dituzte aztura = onak. Eta=20 erraiten dute filosofoek ere: Voces sunt signa conceptuum. Mihiak = deklaratzen du zer dadukan bat bederak bere gogoan eta bihotzean. Nor = nola=20 mintzo baita kanpoan, hala ohi da barrenean. Zer baitaduka gogoan, hura = aipha=20 nahi du iendartean, mihia da bihotzaren mandataria, mihian da ezagun nor = den bat=20 bedera, eta bai nongo den ere. Iondone Petri ezagutu zen bezala.
Eskusatu behar dira eta gibelatu hitz alferrak, arinak, iokolariak,=20 dostailluak, eta guztien gai=F1etik desonhestak, banoak eta ergelak. = Zeren hek=20 iratzartzen dute lo datzana, eraikitzen dute ihizia eta eragiten behar = eztena.=20 Hek dira su pitzgarriak, eta elkharrekin trebatzeko bideak. Halako = hitzetarik=20 behar duzu eskusatu zeure mihia, baldin nahi baduzu begiratu = emazt=E8tarik zeure=20 burua.
=A7 1
259
Halaber begiratu behar = duzu=20 emazt=E8kin sobera solhastatzetik, konbersatzetik eta hitztun izaitetik. = Zeren=20 heken konbersazioneak eta solhasak berekin du eztia, berekin du balakua, = linburtzeko okhasinoa, eta bai elkharri lotzeko kola, biska eta lekeda = ere.Emazten artean dabillanak, hekin solhastatzeaz atsegin hartzen = duenak, eta=20 guztiarekin ere eztela erortzearen beldur erraiten duenak, sinhets arazi = nahi=20 du, eztela haragiz egina, eztela gizona: edo sua golkhoan gorderik, = arropei=20 lothu gabe erabil dezakeiela: edo ikhatz bizien gai=F1ean orthusik, = oin-zolak erre=20 gabe, ibil ditekeiela (Vid. Basil. de constit. monast. cap. 4). Ordea = erraiten=20 du Spiritu Sainduak eztela posible hala egitea: Numquid potest homo=20 abscondere ignem in sinu suo, ut vestimenta illius non ardeant? aut = ambulare=20 super prunas ut non comburantur plantae eius? Sic qui ingreditur ad = mulierem=20 (Prov. 6). Emazt=E8kin ibiltzea eta kalterik ez errezibitzea, suan = erre gabe=20 egoitea bezala da. Nor nahi den, eta nolakoa nahi den zarela: zaren = handi edo=20 ttipi: zaren debozinoz eta intenzione onez bethea; finean, zaren zeure = ustez=20 harria bai=F1o gogorrago eta urrea bai=F1o finago, bai=F1a emazteak bere = hitz leunaz,=20 solhas garaziatsuaz, eztiaz eta emeaz, beretakotuko zaitu, zentzutik = atherako,=20 liluratuko eta bertze aldera itzuliko zaitu. Zabiltza errota hartara: = irina=20 lothuko zaitzu; hurbil zakitza: kutsatuko zaitu. Halatan erraiten du = Iondone=20 Paulok: Fugite fornicationem. Ihes egizue emazt=E8tarik, = haragiaren=20 bekhatutik, ibenzue zuen eta okhasinoaren artean murru bat, ez = elkhargana=20 hurbil. Eztu erraiten Iondone Paulok, bertze bekhatuez bezala, = emazt=E8tako=20 bekhatuari defenda gakitzala: eztu erraiten harmetan mokhoz-mokho iar = gakitzala,=20 bai=F1a dio, fugite, ihes dagigula (Vid. Aug. de honestate = mulier. cap. 1).=20 Erran bailleza bezala: bertze bekhatu guztiei behar gatzaizte, = Iainkoaren=20 faborearekin batean, kontratu eta defendatu, bai=F1a haragiarenari ihes = egin:=20 halatan behar dugu garaitu eta biktoria erdietsi. Zeren bertzela, = hurbilduz=20 gero, elkharganaz gero, solhasean bakharrik iarriz gero, gaitz da = kutsatu gabe=20 gelditzea, sarean sarthu gabe itzurtzea.
260
Ezta zuhurtzia, izurria den lekhura,=20 erremedioetan fidaturik, ioaitea. Alde egizu, ihes egizu, hura da ez=20 izurriztatzeko erremediorik hoberena eta segurena. Bada emazt=E8tako = bekhatua=20 izurriaren pare da, kutsuz doha, asko du ukitzea, asko du hurbiltzea. = Har=20 dezagun beraz Iondone Pauloren konseillua, dagigun ihes, ezkaitezilla = okhasinota=20 sar eta ez iar.Lehenagoko enperadore gaixto heken denboran, hetarik ihes egiten = zuenak=20 galtzen zuen martirioaren palma eta koroa. Koroa hura erdietsiko zuenak, = martir=20 izanen zenak, etzuen ihesik egin behar. Bai=F1a diferent da = kastitatearen ez=20 galtzeagatik, ihes egitean: ihes egite hura, okhasinotan zarenean, zeure = buruaren begiratze eta bortxatze hura da martirio eta martir izaitea. = Hala=20 erraiten du San Agustinek: Nemo dicat, fratres mei carissimi, quod = temporibus=20 nostris martyrum certamina esse non posunt; habet enim pax nostra = martyres suos;=20 nam libidinem fugere, pars magna martyrii est (Aug. sermo 240 de = temp.).=20 Ezterrala nehork, ezen orai gure denbora hunetan ezin datekeiela = martirik;=20 badira bai orai ere martirak. Zeren haragiaren aphetitu desordenatuen = benzutzea,=20 emazt=E8tarik ihes egitea, eta bere buruaren hetarik begiratzea, = balentia handia=20 da eta martir izaitea.
=A7 2
261
Ordea zergatik erraiten = da, bertze=20 bekhatuak defendatuz eta kontrakarrean iarriz, behar ditugula garaitu, = bai=F1a=20 haragiarena ihes eginez? Lehenbiziko arrazoi=F1a: zeren gizona eta = emaztea, sua=20 eta istupa bezala baitira. Beraz eztira elkharrekiko on; hurbiltzen = badira,=20 eztira. ezta segurantzarik, apart egoitea da hoberenik. Bigarren = arrazoi=F1a:=20 zeren ezpaita on, hurbiltzeaz indar hartzen duen etsaiari alderatzea. = Hala da=20 bada haragia eta haragiaren bekhatua. Zeren gure haragia lehen geldi eta = sosegu=20 onean zegoena, bertze haragiagana hurbiltzeaz pizten da, ernatzen da, = indarrean=20 sartzen da, etsai bihurtzen da. Eta nola errege batek herabe bailluke = bere=20 etsaien kontra guduan eta konbatean sartzera, liakienean bere soldadu = propioak=20 bere traidore dituela, bere kontra iaikiko zaitzala, hala behar dugu guk = ere=20 izan herabe haragiarekin ihardukitzera eta gerlan sartzera. Zeren gure = haragia,=20 traidore bat bezala, gure kontra iaikitzen baita.Arrazoin haur emaiten du aditzera eta bai deklaratzen ere San = Tomasek,=20 erraiten duenean: Peccatum semper est fugiendum; sed impugnatio = peccati=20 quandoque est vincenda fugiendo, quandoque vero resistendo. Fugiendo, = quando=20 continuata cogitatio perseverans, auget incentivum peccati, sicut = accidit in=20 luxuria. Resistendo autem, quando cogitatio perseverans tollit = incentivum=20 peccati sicut accidit in omnibus peccatis praeter luxuriam (S. Thom. = 2-2ae=20 q. 35 art. 1 ad 4). Bekhatutik bethi behar da ihes egin, bai=F1a = bekhatuaren=20 akhometamendua, narritamendua, eta tentamendua, batean behar da ihes = eginez eta=20 apartatuz garaitu, eta bertzean defendatuz, kontra eginez, eta = borrokatuz.=20 Baldin defendatze hartzaz eta hartan pensatzeaz, gutitzen bada = bekhatuaren=20 tentamendua, nola egiten baita haragiaren bekhatuaz bertze bekhatu = guztietan,=20 orduan hobe da defensan iartzea eta tentamenduaren kontra borrokatzea. = Bai=F1a=20 baldin defendatze hartzaz eta hartan pensatzeaz pitztenago bada sua, eta = handitzenago tentamendua, nola egiten baita haragiaren bekhatuan, orduan = behar=20 da ihes egin, eta ez nola defendatuko den gogoetan iarri, zeren gogoeta = hura=20 bera da su pitzgarri.
Eta ihes egitea da, hartako okhasinoetarik, solhasetarik, = inkontruetarik, eta=20 gogoetetarik begiratzea. Zeren dirua ezta segur ohoinak diren lekhuan; = ez ardia=20 otsoen artean; eta ez istupa suaren aldean. Gauza perilosak dira hauk=20 elkharrekiko, eta bai gizona eta emaztea ere berak bakharrik bi bian=20 egoiteko.
=A7 3
262
Bai=F1a oraino bi bian egoiteaz, halako = perilik=20 ezpaliz ere, bada bertze arrazoin bat, emazt=E8tarik apartatzeko, heken = artean ez=20 maiz ibiltzeko, eta solhasean ez sobera egoiteko, zein baita exenplo = onaren=20 emaiteko, eta eskandaluaren eskusatzeko dugun obligazinoa. Ezta asko = zeure=20 konzientzian barrena kasto, garbi eta onhest izaitea, bai=F1a kanpoan = ere, eta=20 munduaren alderakotzat ere, hala behar duzu izan: Providentes bona, = non=20 tandum Deo, sed etiam coram omnibus hominibus (Rom. 12). Bere = arauaz,=20 Iainkoaz bezala, munduaz ere, barrenekoaz bezala, kanpokoaz ere, egin = behar da=20 kontu.Ongi heldu da pontu hunetara emazte prestuaz Spiritu Sainduak dioena: = Quaesivit lanam et linum et operata est consilio manuum suarum = (Prov. 31,=20 13). Bilhatu zituen illea eta lihoa, eta biak bere eskuz landu eta = obratu=20 zituen: illea kanpoko, eta lihoa barreneko. Lege Zaharreko Arka famatu = hura,=20 urre finez kanpotik eta barrenetik urraztatua zen. Deaurabis eam auro = mundissimo intus et foris (Ex. 25). Zeruko Esposoak biatan deitzen = du ederra=20 bere esposa: Quam pulchra es amica mea, quam pulchra. Aditzera=20 emaiteagatik, giristino on izanen denak, kanpoan eta barrenean, bietan = behar=20 duela eduki kontu eta ardura.
Gizon bat, maiz bakharrik eta premia gabe emazte batekin egoiteak, = emaiten du=20 okhasino bekhatu eragiteko, eta gogan behar arazitzeko, badela heken = artean=20 behar ezten zenbait ezagutza eta amorio desordenatu.
Nahi eztuenak erraizunik, eztemela okasinorik. Nahi eztuenak dei = dezaten=20 otso, eztezala, iauntz otso-larrurik. Nahi eztuenak ilkhi dadin kherik,=20 eztagiela surik. Lege zuzenean ordenatua dago, asko dela frogantzarik = emazte=20 baten gaixtotzat emaiteko, gizonarekin bakharrik, ez orenean, eta = hartako=20 lekhuan edireitea.
Zeren aieru hek, itzal gaizka ibiltze hek, baitira frogantzarik asko, = gogan=20 behar arazitzeko. Beraz hunelatan ezta asko intenzione ona izaitea, = bai=F1a behar=20 da bekhatu eragitzeko eskandalua eta okhasinoa ere eskusatu eta=20 khendu.
263
Naturalezaren aldetik denaz = bezanbatean, eztaude=20 behin ere elkharrekin segur, gizona eta emaztea. Asko da gizon eta = emazte=20 izaitea periletan izaiteko eta egoiteko. Eta tentatzaillea ere eztatza = behin ere=20 lo: hark eraikitzen du erbia, pitzten du sua, gogoratzen du bekhatua,=20 iratzartzen du haragia: eta iratzarriz gero, gaitz da lohakartzen: gogoa = airatuz=20 gero, gaitz da sosegatzen eta bere lekhura bihurtzen (Vid. Chrys. serm. = contra=20 concub. Tom. 5).Zuhurtzia handia da, emazt=E8kin ezagutzatan ez sartzea norbere = lekhuetan=20 egoitea. Zeren behin elkhargana abiatuz gero, gaitz da handik pitzten = den suaren=20 iraungitzea: eta bai halaber iendearen ixilik edukitzea. Lehenbizian = errax da=20 emazt=E8kin adiskidetzetik eta trebatzetik begiratzea, solhasean barrena = ez=20 sartzea, elkhargana ez ibiltzea: bai=F1a behin abiatuz gero, adiskidetuz = gero,=20 trebatuz gero, eta elkharrekin solhasean, hitzketan, elheketan, = presentketan,=20 gosalketan, eta bisitaketan hasiz gero, peril handia da arimako, eta = exenplo=20 gaixtoa munduko.
Beraz hunelatan emazt=E8tarik begiratu nahi duenak, nola behar baitu = bere mihia=20 edozein hitzen erraitetik gibelatu: hala behar du halaber, emaztekin=20 trebatzetik, ibiltzetik eta hitzetan eta ezagutzatan sobera barrena = sartzetik=20 eskusatu.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO BEDERATZIGARREN = ERREMEDIOA:=20 SABELARI EZ SOBERA EMAITEA
KAP. KLIII
264
Emazt=E8tako egiteko = hunetan bere=20 buruaz kontu ona eman nahi duenak, behar du ian edanetik ere begiratu. = Behar du=20 neurriz iatera, edatera, eta gustuaren eta zaphorearen portalearen ahal = bezanbat=20 zerraturik edukitzera enseiatu. Sine Cerere et Bacho friget Venus, = dio=20 Terentziok. Ogirik eta arnorik ezten lekhuan, hotz da Venus: ezta han=20 amurusiarik, eta ez emazte gutiziarik. Errana da, haragiaren plazera, = amorio=20 desordenatua, sua bezala dela; eta su haren egurrak ian edanak direla. = Edeki=20 iatzotzu beraz egurrak, ian ezazu guti, eta edan gutiago, eta halatan, = edo ezta=20 sua pitztuko, edo pitztua fite iraungiko da.Ordenatu zuen Solonek bere leg=E8tan, baldin herriko kargudun bati = gertha=20 bazekion, sobera edatera, eta handik mihiaren motheltzera edo zangoen=20 kordokatzera, edeki zekiola berehala bere kargua. Eta arrazoi=F1ekin = ordenatu zuen=20 hala. Zeren bere burua ezin goberna dezakeienak, nola eginen du = bertzerena?=20 Qui sibi nequam est, cui alii bonus erit? (Eccli. 14). Beretzat = gaixto=20 dena, nola izanen da bertzerentzat on?
Korinthioek bere erregearen izendatzean eta koroatzean usatzen zuten=20 zirimonietarik bat zen, ekhartzea bere aitzinera beira bat ur, aditzera=20 emaitegatik, etzuela handik aitzina arnorik edan behar, edo edanen = zuena, ongi=20 ematurik eta urtzuturik edan beharko zuela (Aeneas Silv. de Europa cap. = 10).=20
Lehenago Erromako emazt=E8k etzuten bat ere arnorik edaten. Zeren = bertzer=E8ntzat=20 ere itsusi da sobera edatea, bai=F1a emazt=E8ntzat are itsusiago eta = perilosago.=20 Handik uste dut ethorri zela usantza, arrotz kalean, kanpotik = ethortzean,=20 gizonek, emazt=E8i pot egitea, musu emaitea, iakiteko ea arno usainik = bazutenz=20 (Alexander ab Alexandro lib. 2 cap. 26).
265
Federiko, izen hunetako hirurgarren = enperadoreak=20 etzuen bere mendean arnorik edan, anhitz baitzen aleman batentzat. Eta = nola=20 berak ezpaitzuen edaten, begi gaitzez behatzen zerauen, arnora emanak = ziren=20 guztiei. Enperadore hark etzuen haurrik izaiten, ezkondua bazen ere. Eta = midikuek elkhargana bildurik, eta konseillu harturik, erran zioten=20 enperatrizari, arno aphur bat edan behar zuela, eta halatan zenbait haur = izanen=20 zuela (Aeneas Silv. lib. de dictis et factis Alphonsi Regis num. 7).=20 Enperadoreak midikuen abisu hunen berri iakin zuenean, desira handia = bazuen ere=20 bere ondotik zenbait umeren utzteko, guztiarekin ere, gaztigatu zeraukan = bere=20 emazteari, begira zuela, etzezala halako erremediorik har; etzezala haur = izaiteagatik arnorik edan. Zeren nahiago zuela emazte haur gabea, = esterila,=20 defota, antzua, eta haltza oihanaren bista bezala, fruitu gabea, ezen ez = hordia=20 eta arno edalea. Hitz notatzekoak ziren hauk, eta segur ongi erranak. = Zeren=20 handiak baitira arnoak, guztiz ere emaztetan egiten dituen kalteak: hain = handiak, ezen ezpaita emazte edalea baithan zer fidaturik, eta ez gizon = hordia=20 baithan ere.Ohoin bat, iokari bat, arnegari bat, putaner bat, gaixto da: ordea = gizon da,=20 bere adimenduan dago, zerbaitetako gai da. Bai=F1a hordia, ardankoia, = abre da,=20 ezta gizon. Zeren gizon izaitea da adimenduan egoitea, arrazoi=F1az = usatzea. Beraz=20 hordia, hordi dei=F1o, ezta gizon. Zeren orduan ezpaitago adimenduan; = ezpaita=20 orduan, abrea bai=F1o gehiago, arrazoi=F1az baliatzen. Eta hala gizonak, = bere=20 gizontasunean, ezin duke falta handiagorik, eta ez desohore = desohoragarriagorik=20 (munduak hala ezpadaduka ere) horditzea, adimenduaren nahastea, eta fama = hartan=20 iartzea bai=F1o.
Noe patriarka saindu hura horditu zen egun batez; eta harena etzen=20 miretsteko, zeren lehenbiziko edan aldia baitzuen, eta ezpaitziakien = orai=F1o=20 orduan zer indar zuen arnoak: zeren iakinez gero begiratu zen. Bai=F1a = miretsteko=20 da, nola orai zuk dakizularik, eta esperientzia duzularik, neurri = batetara=20 helduz gero, arnoak iragaiten zaituen, gaitz egiten deratzun, etzaren=20 guztiarekin ere zenzatzen, eta ez berriz halakatzetik=20 begiratzen.
266
Likurgo Thraziako erregeari iduritu = zeikan ezen,=20 etzela asko arnoak egiten zituen kalt=E8n erremediatzeko, legez eta = ordenantzaz=20 arnoaren debekatzea, zeren hura zela erroak utzirik, adarrei lotzea. = Bai=F1a=20 mahastiak behar zirela ebaki, eta pikatu. Eta hala bere erresumako = guztiak, bat=20 ere utzi gabe, pika arazi zituen: eta manatu zuen etzedilla nehor handik = harat,=20 biziaren penan, ausart mahastien landatzera. Eta bide hartzaz, errege = hark,=20 erremediatu zituen, arnoak bere erresuman egiten zerautzan kalte = guztiak.Sabel bethea, ianhariz, eta edariz gai=F1ez egina, ezta deusetako ere = on,=20 iokatzeko, minzatzeko, erasteko, eta erhokeria egiteko baizen. Nolite = inebriari vino in quo est luxuria, dio Iondonne Paulok (Eph. 5). = Etzaiztela=20 hordi, etzaiteztela arnoz betha, zeren arnoa den lekhuan da haragiaren = desira=20 desordenatua. Hunen arauaz erraiten du San Jeronimok: Esus carnium et = potus=20 vini, ventrisque saturitas seminarium libidinis est (Hieron. lib. 2 = in Jo.).=20 Haragi iatea, arno edatea, eta sabelaren bethatzea, gutizia = desordenatuen=20 haz-lekhua da, eta mindegia. Zeren nola mindegian bir landatzeko = landareak=20 sortzen, eta hazten baitira, hala ian edanean ere, haragiaren plazer = hartzeko=20 gutiziak, orhoitzapenak, eta kilikadurak pitzten eta egiten dira. Gaiz = da,=20 alfer, aise, eta ase egoitea, eta haragiaren bekhatutik=20 eskapatzea.
=A7 1
267
Komunzki iende aberatsak = ian-edanean=20 ieri dabiltzanak, erortzenago dira haragiaren bekhatutan, probe gosez = direnak=20 bai=F1o. Hala frogatu zuen Sesostris Ejiptoko erregeak. Errege hura = eritu zen eta=20 itsutu eritasun hartarik (Herodot. lib. 2). Eta berehala erresumako = sazerdote,=20 midiku eta gai=F1erako hartako ziren guztiek konsulta eginik, erran = zioten: bere=20 senharraz bertzerekin egitekorik izan etzuen emazte baten gernuaz eta = ur-isuriaz=20 garbitu behar zituela bere begiak, eta halatan berehala argituko eta = sendatuko=20 zeitzala. Erregek haur aditu zuenean, sendatutzat zedukan bere burua: = zeren uste=20 zuen ezen mundu guztia prestu zela. Eta hasi zen berehala ordenatu = zeikan=20 erremedioz usatzen. Eta lehenbizikorik, segur bai=F1o segurago, hartu = zuen=20 erreginaren ur-isuria, bere emaztearena, eta hartzaz midikuek ordenatu = zioten=20 bezala, busti zituen begiak, eta gantzutu. Bai=F1a alferrik, lehen = bezain itsu=20 gelditu zen, zeren erreginak bere senharraz bertzerik ere dastatu = baitzuen.Erregek xoil miretsi zuen hunetzaz, zeren etzuen uste ezen erreginak = halako=20 iokorik iokatu zukeiela. Erreginaz etsitu zuenean, hasi zen berriz = bertze emazte=20 prinzipal eta aberats batzuetarik foroguaren egiten, ur-isuri ekhartzen, = eta=20 senda ahal zitekeienz enseiatzen. Bai=F1a etzioten hek ere senti = arazitzen, eta ez=20 onik egiten. Zeren guztiak ziren berdin prestu, guztiak ziren = bertzerekin=20 kutsatuak. Orduan erregek hurran etsitua zebillala, egin zuen inkontru=20 baratze-zain probe baten emaztearekin, eta haren ur-isuriaz begiak ukitu = zituen=20 bezain fite, argitu zen, eta sendatu zenean, hartu zuen emazte probe = hura, egin=20 zuen bere emazte: egin zuen Ejiptoko erregina, eta gero bertze guztiak, = gaixto=20 frogatu zituenak, erregina bera barrenean zela, bizirik erra arazi = zituen.
Aberatsak aurkitu zituen probeak bai=F1o gaixtoago, eta haragiaren = bekhatuan=20 eroriago. Aberatstasunetik, ian-edanetik, gulatik, = sabeldarraiotasunetik,=20 sortzen da haragiaren plazer nahia eta bekhatua. Eta abstinenziatik, = neurriz=20 bizitzetik, sabel-ederretako izaitetik, eta pairatzetik heldu da = debozinoa eta=20 saindutasuna. Erraiten du Klimako sainduak: Nahi dena izan kasto, eta = alabai=F1a=20 arnoan zopatua egon, eta asean ibili, halakoa dela, suari iraungitzeko = olio eta=20 orari bere ganik hastantzeko ogi puskaren emaitea bezala (Climac. cap. = 14).=20 Zeren nola ora bazkarekin hurbiltzenago baita, eta bai sua ere = olioarekin=20 pitztenago, hala haragiaren gutiziamendua ere, ian-edan harekin = berretzenago eta=20 handitzenago da.
Beraz emazt=E8tarik begiratu nahi duenak, begiratu behar du halaber, = golos=20 izaitetik, arnoan sobera sartzetik. Zeren halatan begiratuko du bigarren = zensua=20 eta portalea, zein baita ahoa, mihia, gustua, zaphorea, zei=F1etarik = sartzen baita=20 haragiaren bekhatu hatsa, higuina, eta bat bederaren=20 galgarria.
HARAGIAREN BEKHATUTIK BEGIRATZEKO, LEHENEN GAI=D1ERAKO = ERREMEDIOAK
KAP. XLIV
268
Nola haragiaren = bekhatuan erori nahi=20 eztuenak eduki behar baitu kontu, lehenbiziko bi zensuez, bistaz eta = gustuaz,=20 begiez eta ahoaz: hala eduki behar du kontu, gai=F1erako bertze zensu = guztiez ere.=20 Eduki behar du kontu enzuteaz, beharriez. Zeren anhitz gauza enzuten da, = hobe=20 baillizateke, ez enzutea. Nehor emazt=E8z edo emazt=E8tako gauzaz mintzo = denean, ez=20 ernaturik egon, herts beharriak, itzul burua bertze alderat: ahalik eta = gutiena=20 halako solhasik enzun, ez hetan atseginik har. Zeren San Isidorok dioen = bezala:=20 Facile agitur quod libentur auditur (Isidor. lib. Soliloq). = Erraxki=20 egiten da, gogotik enzuten dena.Bada kastitatea begiratu nahi duenak, eztu dantzatu ere behar, eta ez = soi=F1uak=20 diren lekhura ioan. Lehenago ientilen artean, eta denboran, desohore zen = dantzatzea: eta hala etzen iende ohorezkorik, eta kontuzkorik = dantz=E8tan=20 edireiten. Zizeronen errana da: Nemo fere sobrius saltat (Cicer. = pro=20 Murena). Nehor guti dantzatzen da edana eztenean, adimenduan = dagoenean.
Iende gazte arinen, zenzuz bai=F1o zangoz fidago direnen ofizioa da = dantza.=20 Dantzan ezta okhasino gaixtorik baizen. Hain ahalkea galtzen da; = ezagutzatan=20 sartzen da: solhastatzen da, trebatzen da, eskuztatzen da, mandatua = egiten da,=20 eta azkenean behar eztena sortzen da.
Erran behar da, gauza gaixtoa eta okhasinotsua dela dantza, hartzaz = dioenean=20 San Agustinek: Melius est in diebus dominicis arare vel fodere quam = choreas=20 ducere (August. de decem chordis). Hobe da eta bekhatu gutiago da = igande=20 egunetan golde nabarretan eta lur lanetan trabaillatzea, ezen ez dantzan = haritzea. Eta haur erraiten du hunela, ez zeren dantzatzea bera hain = gauza=20 gaixtoa den, bai=F1a zeren dantzatik anhitz okhasino behar eztenik = sortzen=20 den.
=A7 1
269
Bada begiratu behar da = usnaren=20 portalea ere, eduki behar da kontu sudurrez ere. Zeren zar diteke handik = ere=20 behar eztena. Ezta musketaz, balsamoz eta halako bertze usain onez = usainzturik=20 ibili behar. Zeren hala ibiltzeak eztu usain ona. Eta halatan manatu = zuen=20 Solonek, etzezala nehork usain merkatalgoatan trata. Zenon filosofoak = etzuen=20 ikhusi ere nahi halako usainik zuenik. Eta hala egun batez bere = konpai=F1iako bati=20 usai=F1a aditurik, eta bere baithan haserreturik, galdegin zuen: Quis = hic=20 mulierem olet? Nork du hemen emazte urrina? (Diog. Laert. 1. 7 in = vita Zen.)=20 Bidegabe handia egiten derauka bere buruari, emazteki bat bezala,=20 urrintztaturik, eta usain onez betherik dabillan gizonak.Zeren halakoak usain ona emaiteagatik, emaiten baitio bere buruari = fama=20 gaixtoa. Badira gauza batzuk ikhusi gabe, sudurraz beraz, urrinaz = usnatzen eta=20 iakiten baitira, non diren eta zer diren: hala bethi usain onez betherik = dabiltzanak ere, usnatzen dira eta ikhusi gabe ikhusten, nolakoak, zer=20 azturatakoak eta zertsu diren. Halatan Marzial poetak erran zeraukan = egun batez=20 Postumo bere adiskideari: Hoc mihi suspectum est, quod oles bene, = Postume,=20 semper. Postume, non bene olet, qui semper bene olet (Martial. lib. = 2 Epig.=20 12). Gogan behar gaixtoa emaiten deraut, Postumo, zure bethi usain onez = betherik=20 ibiltzeak. Zeren eztu usain ona, bethi usain ona duenak.
Usainik hoberena, bat ere usainik ez izaitea da. Hala erraiten du = Zizeronek=20 emaztez mintzo dela: Ideo bene olent, quia nihil olent (Cicero ad = Atticum=20 lib. 2). Usainik eztutenean dute usain ona: eta zeren ezpaitute usainik, = hargatik dute usain ona. Balsamo, anbar, musketa, eta halako bertze = usain onak,=20 iend=E8n enganatzeko, beregana erakartzeko, bere buruez mintza = arazitzeko, eta=20 haragiaren bekhatuan eroriak dauntzala usnatzeko, eta gogan behartzeko = bideak=20 eta sei=F1aleak dira. Edo bai zeren benturaz zenbait usain gaixto eta = khirats=20 baitute bere gorputzean, haren estaltzeko eta ezeztatzeko hartuak eta=20 pensatuak.
=A7 2
270
Eztu deus balio usain = onez betherik=20 ibiltzeak, eta are gutiago berari dagokan bai=F1o soi=F1eko arropa = ederragoak=20 erabiltzeak. Zeren hek guztiak dira banaloriak, desordenuak, eta=20 desonhestkeriaren sei=F1aleak.Amictus corporis et risus dentium et incessus hominis enuntiant de = illo=20 (Eccl. 19, 27). Soi=F1eko arropetan, irrian eta ibiltzean da = ezagun=20 nolakoa eta zertako den bat bedera. Nola khea den lekhuan ageri baita = badela=20 sua, hala sosegurik gabe, hortzak hirriturik, bethi irriz egoitean eta = banoki=20 beztiturik ibiltzean, da halaber ezagun eta ageri han dela ergelkeria = franko,=20 eta adimendua eskas. Habentes alimenta, et quibus tegamur, his = contenti=20 sumus, dio Iondone Paulok (1 Thim. 6). Dugunean zertaz gosea hil eta = larrua=20 estal, asko esten dugu. Eztugu ian-edanean eta beztimendetan = soberaniarik=20 galdegiten: doiaz elikatzen, iragaiten eta kontentatzen gara. Zenbait = granoz=20 arin delako sei=F1alea da, bertzeak ez bezala, edo dagokan bai=F1o = ederkiago=20 beztiturik ibiltzea: eta beztidura hek soi=F1ean dituenean bere buruari = kontentez=20 beha egoitea. Halako bati erran zioen egun batez sekeretuan beharrira = Demonakte=20 zeritzan filosofo batek: Heus tu, hoc ante te ovis ferebat = (Lucanus in=20 vita Demonac.) Hola, adiskidea, orai zuk soi=F1ean darabiltzatzun arropa = horiek,=20 zuk bai=F1o lehen erabili zituen bere bizkarrean ardiak, zeren haren = illeaz eginak=20 baitira. Eztuzu beraz horietzaz zer loriaturik. Eta bertzela ere, zeren=20 beztidurak bekhatuaren estalgarriak bezala, eta bekhatu egin dugulako = sei=F1aleak=20 baitira, ederki erraiten du San Tomasek pontu hunen gai=F1ean: Qui = gloriatur de=20 veste similis est furi glorianti de cautero; quia propter peccatum Adae = usus=20 vestium introductus est (S. Thom. de regimine princip. lib. 5 cap. = 59)
Nahi duzu iakin, bere soi=F1eko arropez prezatzen eta loriatzen dena = nola den?=20 Azotatu ondoan justiziak sorbaldan, burdin goriaz emaiten dioen markaz = eta=20 zigilluaz prezatzen den ohoi=F1a bezala. Marka hura, bere = gaixtakeriakgatik=20 emaiten zaika ohoi=F1ari, eta bai guri ere beztimenda, gure eta Adan = gure=20 lehenbiziko Aitaren bekhatuagatik. Bekhaturik izan ezpaliz, etzen = beharko=20 beztimendarik: eztugu beraz hetzaz zer banaloriaturik.
Bat bederak behar du bere estatuaren arauaz, nola = baitagoka,=20 hala beztitu eta ez gehiago. Zeren gehiagokoaz, desohoratzenago du bere = burua,=20 ohoratzen bai=F1o. Errege bezti bedi oihalik hoberenaz; aitonen semea = erdikoaz,=20 eta nekhazalea, arronteraz. Zeren gai=F1erako guztiak dira banaloriak,=20 desordenuak, bekhatu egiteko eta eragiteko bideak, eta kastitatearen=20 galgarriak.
=A7 3
271
Bai=F1a guztien = gai=F1etik borzgarren=20 zensu korporalari, zein baita tactus, ukitzea, eskuztatzea eta = hazkatzea,=20 eduki behar zaika begia. Zeren hura da ohoi=F1en kapitaina: ijtoen = kondea,=20 bertzeren ebatsietan ere parte duena. Ikhusteaz, minzatzeaz, enzuteaz, = eta=20 usnatzeaz egiten da bekhatu, ez ordea ukitzeaz bezala. Bertze zensuek=20 urruititik, bai=F1a ukitzeak hurbilletik akometatzen du. Begiek, mihiak = eta bertze=20 zensuek eraikitzen dute ihizia, bai=F1a ukitzeak atzemaiten du. = Gaixtoeneko=20 pontuan, desonheski bekhatuagatik, eta minzatuagatik ere, aitzinago = iragaiten=20 ezpada, ezta obrarik bedere: bai=F1a ukituz gero, akhabatu da iokoa, = egin da=20 kolpea. Desonheski behatzea, eritzeko sei=F1alea da, bai=F1a ukitzea = hiltzekoa.=20 Oraino solhastatzeaz, eta behatzeaz beraz ere, kilikatzen da, orhoitzen = da. Zer=20 izanen da bada, ukitzera, eta musu besark=E8tara dadinean? Urruititik = ere berotzen=20 du suak, zer eginen da bada hurbil dadinean? Gaizki doha iztupaz, suak = utki=20 dezanean. Bertze ioko guztiak ametsetakoak bezala dira; utkitzea da,=20 iratzarririkakoa, fina eta segura. Gatzak, urez egina delarik, eztu ura = bai=F1o=20 etsai handiagorik: ez eta haragiak ere haragiz delarik, haragia bai=F1o=20 galgarriagorik. Batak eta bertzeak ere asko dute elkharren ukitzea. = Beraz=20 aparta, ez hurbil, ez utki. Zeren nola ukitzeak pitzten baitu sua, hala = ez=20 ukitzeak, hastantzeak eta aldaraturik egoiteak begiratzen du kastitatea = eta=20 garbitasuna.Finean erremedio guztien gai=F1eko, behar lizatekeien erremedioa da,=20 konsideratzea Iainkoak ikhusten gaituela, beha dagokula. Eta baldin den=20 presunarik eztheusenaren behatzeak, ikhusteak, eta aitzinean = gerthatzeak,=20 gibelatzen bagaitu, halako bekhaturen egitetik, nola izanen da arrazoin = gibela=20 gaitzan, geldi gaitzan eta begira gaitzan, Iainkoak ikhusten gaituela, = eta=20 aldakan beha dagokula iakiteak eta pensatzeak?
Hauk dira (eta Iainkoak ailliotsa liren asko) haragiaren bekhatuan ez = erortzeko eta eroriz gero ere iaikitzeko hartu behar diren erremediorik=20 prinzipalenak. Zein baldin egun beretik, geroko luzatu gabe hartzen eta=20 konsideratzen baditutzu, iakizu ezen gorputzari aisia handi bat emanen = diozula,=20 eta arimari, are handiagoa. Eta halatan munduan duzun etsairik handiena = eta=20 perilosena, zien baita haragia, azpirako, garaituko eta errendatua = ibeniko=20 duzula.
NOLA GEROTIK GERORA GABILTZAN BITARTEAN, ALHA ZAIKUN = KONZIENTZIA=20 GAIXTOA
KAP. XLV
272
Erraiten du San Tomasek, = eta=20 frogatzen den gauza da, gure Iaungoikoak erei=F1a eta landatua dadukala = gure=20 baithan barrena, iakin behar diren gauzen iakiteko, eta egin behar = direnen=20 egiteko hazia eta landarea (S. Thom. 1 part. q. 79, art. 2). Badu = gutarik bat=20 bederak, bere baithan barrena, Iainkoak emanikako aitzindari bat, eta = argi=20 egille bat. Eta hark erakusten deraku zer dagokun ongi eta zer gaizki: = noiz=20 goazin makhur eta noiz artez. Eta are gehiago, hark berak bere ahal = guztiaz,=20 aitzinaren eta bulkhatzen gaitu ongi egitera, eta gibelatzen eta = hastantzen=20 gaizki egitetik.Barreneko aitzindari haur edo argi egille haur =97zein deitzen = baitute doktorek=20 Synderesis=97, da gure konzientzia edo arrazoi naturala. Zeren = ezta munduan=20 halako aitzindaririk, gidaririk, argi-egillerik eta ez erakuslerik, nola = baita=20 arrazoin naturala, eta arrazoin naturalak dioena: naturaren arauaz, = legez eta=20 ethorkiz dakiguna: bat bederaren barrena, konzientzia: eta = konzientziaren=20 lehenbiziko mugida, abiadura, erakuspena eta konseillua.
Hala erraiten du San Krisostomok: Ab initio Deus hominem formans, = legem=20 illi naturalem indidit. Et quid, tandem, est lex naturalis? Conscientiam = nobis=20 expressit, et per se discibilem constituit bonorum et contrariorum = scientiam.=20 Non, enim, opus habemus discere quod mala est fornicatio, sed initio hoc = scimus=20 (Chrys. Hom. 12 ad popul. Anthio. T.5). Hastetik, egin zuenetik = beretik,=20 eman zeraukan Iainkoak gizonari lege naturala. Eta zer da lege naturala? = Bat=20 bederaren konzientzia, zeinetan barrena baitago, bere buruzko ezagutza = bat,=20 iakiteko zein den zuzen eta zein makhur: zein den ongi eta zein gaizki: = halako=20 moldez ezen ezpaita zer ibilirik frogatzen, gauza gaixtoa dela bekhatua, = eta=20 gauza ona berthutea, zeren badakigu haur gerok ere geure burutik, lege = naturalak=20 berak, konzientziak erakutsirik.
=A7 1
273
Hunetan da ageri maite gaituela geure=20 Iaungoikoak. Zeren geure baithan barrena, geure etxean bertzetara = konseillatzera=20 ioaiteko premia gabe, emaiten baiteraku behar dugun nabusia eta = erakuslea, zein=20 baita konzientzia. Eta halatan kondenatzen dira lege naturalaren arauaz = bizitzen=20 eztiren ientilak.Merkatari batzuek egiten dituzte sal-erosi nahasiak, tratu gaixtoak,=20 lukureriazkoak, enganamenduz betheak. Eta gero ioaiten dira bere = kofesoretara=20 edo bertzetara, galdegitera ea tratu hek iustu direnz, egin ahal = ditezkeienz.=20 Eta ioaiten dira mengoa gabe, premia gutirekin. Zeren hain da klar = eztirela=20 iustu, non baldin bertzetan ibili gabe, galdegin baliazote ber=E8k bere=20 konzientziari hark berak erakuts baillizaie egia. Eta handik ber=E8k = kondena=20 baillitzakete bere buruak. Zeren bere konzientzian barrena, ediren = baillezakete,=20 eskiribaturik bezala, galdez dauden guztiaren errepuesta.
Utzi nahi badigu konzientziari, bera da asko, errebelatzetik = begiratzeko,=20 artez eta xuxen erabiltzeko. Zeren badaki behar dena, eta bere egitez = guztia da=20 onera emana. Eta San Tomasek dioen bezala, ontasunari egiten dio besta = eta=20 begitarte, eta gaixtatasunari liskar eta beltzuri: Synderesis dicitur = instigare ad bonum, et murmurare de malo (S. Thom. 1 pars q. 79 art. = 13).=20 Beraz bere konzientziaren arauaz, haren buruz eta konseilluz gobernatzen = eta=20 kidatzen dena ongi da, alegera da, kontent eta pagu da. Bai=F1a = bertzela, bere=20 konzientziaren kontra dabillana gaizki da, beltz, ilhun, goibel eta = triste=20 da.
Eta arrazoi=F1ekin da hala. Zeren nola, zangoa, besoa edo gorputzeko = bertze=20 parte bat, bere tokitik eta iunturatik ilkitzen, makhurtzen, aldaratzen = edo=20 enhardatzen denean ezin sosega baititeke, eta ez pausa, bere tokira eta = lekhura=20 bihur arteino: hala bere konzientziari gibela emanik, bekhatuan dagoena = ere,=20 nola behar den iunturatik eta arrazoin naturalak erakusten dioen bidetik = eta=20 ordenantzatik aldaratua eta iltkia baitago, ezin sosega diteke, eta ez = pausa,=20 hala dagoei=F1o. Bere bidean eta tokian dagoenean, nola baitago = bekhaturik=20 eztuenean, orduan da alegera, arrai, aise, kontent, eta bere gogara.=20
=A7 2
274
Ezta konzientzia gaixtoa bezain = gaixtorik eta=20 erragarririk: bera da azoterik eta borrerorik asko. Hala erraiten du San = Agustinek Iainkoarekin mintzo dela: Iussisti enim et sic est, ut = poena sua,=20 sibi sit, omnis inordinatus animus (Aug. lib. 1 Confes. cap. 12). = Manatu=20 zenduen eta hala da: konzientzia desordenatua, bera da, bere = buruarentzat, pena=20 eta gaztigu.Ezta uharrerik eta ez uholderik lurra hala larrutzen eta arrobatzen = duenik:=20 ezta pipirik, zura hala desegiten eta zuhirintzen duenik: ezta zedenik = urdaia=20 hala bohatzen eta iaten duenik: ezta zerrenik oihala hala eta hain gisa = gaizki=20 bilhakatzen duenik, eta ez harrik haragia hala galtzen eta gastatzen = duenik,=20 nola konzientzia gaixtoak egiten baitu bere burua.
Harra da, konzientzian barrena, dagoen bekhatua, eta harrak bezala, = gau eta=20 egun, autsikitzen du, iaten du, larrutzen du. Eta hain da gose, ezen = ezpaita=20 behin ere asetzen eta ez autsikizetik eta bere falt=E8n gogora = ekhartzetik=20 gelditzen.
Errege Davitek bertzeren emaztearekin huts egin zuenean, anhitz = enseiu eta=20 itzul-inguru egin zuen, huts hura estali nahiz. Eta ez, ez, zeren = nehoren beldur=20 zen. Errege zenaz geroz. Bai=F1a zeren ezpaitzuen bere konzientziak = sosegatzera=20 utzten.
Konzientziak ez Aita Sainduri, ez Enperadoreri, ez Erregeri, eta ez = munduan=20 den bertze presunari, eztiazaio barkha. Eta haur guztior egiten du gure=20 probetxuagatik, bekhatutan lohakar ezkaitezingatik. Geure aita propioak = bai=F1o=20 maiteago gaitu geure konzientziak. Aita batek bere semea behin, biatan,=20 hiruretan edo hamarretan mehatxatu duenean, ikhusten badu eztela = zenzatzen eta=20 ez emendatzen, utzten du, etsitzen du. Bai=F1a ez konzientziak, eztu = behin ere=20 utzten eta ez etsitzen (Vid. Chrysost. Concio 4 de Lazaro. Tom. 2).
Gerla handia egiten deraku geure konzientziak, eta gerla hunek, aphur = bat ere=20 gibelatzen gaitu bekhatu agitetik, bertzela egin luke gureak. Hala = erraiten du=20 San Krisostomok: Conscientiae increpatio, sacra est anchora non = sinens, nos=20 tandem in peccatorum demergi profundum (Chrys. ubi supra). = Konzientziaren=20 eranzutea eta mehatxua, aingura da, eta aingura ere saindua eta = sakratua,=20 bekhatuen hondarrean erortzetik eta han ithotzetik begiratzen gaituena.=20
=A7 3
275
Ordea diferentzia handia = da,=20 konzientzien artean, anhitz doha batetik bertzera. Konzientzia batzuk = dira erne,=20 sentikor, minbera, hertsi: eta berriz bertze batzuk loti, hil, lazo, = zabal, eta=20 ez antsia. Zapata bat duzunean neurri, iustu, doi; ezin paira dezakezu=20 barrenean, den legarrik ttipiena: bai=F1a zapata baketazko handi = zabalak, eztira=20 hain perilos; hek badute lekhu franko, oi=F1a guti minberaturik, ez = legarraren,=20 bai=F1a harrizkoen ere edukitzeko.Bada diferentzia haur beror da, konzienzia onaren eta gaixtoaren = artean ere.=20 Konzientzia onak, iustuak, ezin paira dezake bekhatu benial bat ere, = bai=F1a=20 gaixtoak, lazoak, eztu mortalez ere konturik egiten. Multi per nimias = iniquitates non sentiunt peccati conscientiam (Ambros. lib. 3 de = parad. cap.=20 5 tom. 2). Anhitzek ere bekhatu egin hutsen botherez, eztute bere = konzientziako=20 bekhatua sentitzen. Eta haur da Spiritu Sainduak ere dioena: Impius = cum in=20 profundum malorum venerit contemnit (Prov. 18). Gaixtoak bekhatuen = hosinean=20 barrena sarthuz gero, galtzen du sentimendua, eztu antsiarik. Piae = mentis=20 est, vulnus sentire peccati, nam qui expertes doloris sunt, non sentiunt = vulneris acerbitatem, quod est immedicabilis aegritudinis (Ambros. = in Ps.=20 50, Tom. 2). Sei=F1ale ona da bekhatuaren zauriaren sentitzea, eta = gaixtoa ez=20 sentitzea. Zeren sentimendua galduz gero, oinhazeak hillez gero, ezta = sendagai,=20 ezta sendakizun, eta ez midikuntzatan ibiltzeaz probetxurik. Haur da = mundu=20 hunetan bekhatoreak ahal dukeien miseriarik handiena, estaturik = perilosena eta=20 egoitzarik gaixtoena: bekhatuaren ez sentitzea. Halakoak konzientziaren = sainga=20 guti aditzen du, lo guti hargatik galtzen du, ordea ezta ez hura ere = alde guztiz=20 narrio gabe; den gaixtoenari ere, noizik behin bedere alhatzen zaika = bere=20 konzientzia. Zeren San Krisostomok dioen bezala: Neque enim in eius = potestate=20 situm est remittere (Chrys. in Ps. 142 Tom. 1). Nahiago badu ere = ezin barkha=20 dezake konzientziak. Hala emaiten du aditzera San Anbrosiok ere: = Conscientia=20 cum non habet loquendi usum, nescit tamen tenere silentium (Ambros. = de=20 poenit. c. 1. Tom. 4). Konzientziak minzatzen usatua eztelarik, eztaki = alabai=F1a=20 ixilik ere egoiten. Zeren kanpoan minzatzen ezpada ere, bai ordea = minzatzen da=20 barrenean.
276
Konzientzia da behin ere lohakartzen = ezten=20 zerbitzari bat, marrantatzen edo erlasten ezten predikari bat, eta = bethiere=20 ontasunera ahal bezanbat eramaiten gaituen kidari bat. Eta etzaiku pontu = batez=20 ere aldaratzen, bethi darraiku, gorputzari itzala darraikan bezala.Eta eztago ez alferrik ere, alha zaiku, saingaz eta eranzutez dagoku. = Bekhatua egin bai=F1o lehen, egitean, eta eginea gero ere, erasten du, = abisatzen=20 du, akhusatzen du. Eta guztiz ere bekhatu egin ondoan, iaikitzen da, = orduan=20 atzartzen da, orduan dira zinak eta minak, orduan dira ezproin kolperik=20 handienak. Zeren San Krisostomok dioen bezala: Sicut ebrius cum = multum vini=20 ingurgitat, nullum sentit a vino damnum; postea autem sentit; ita = et=20 peccatum, donec consummatur, obtenebrat mentem, et quasi densa nubes ita = mentem=20 corrumpit. Deinde conscientia insurgit, et quovis accusatore mentem = gravius=20 arrodit, monstrans absurditatem peccati (Chrysost. Hom. 64 in cap. = 42=20 Genes.). Nola hordiak arnoa iresten duenean, ezpaitu sentitzen handik = heldu=20 zaikan kaltea: zeren gozatasun hark, edatean hartzen duen atseginak, = itsutzen=20 baitio adimendua. Ordea gero, hordia ioan dakionean, ezagutzen baitu = bere falta=20 eta desohorea:hala bekhatoreak ere, bekhatua egiten duenean, eztu = sentitzen eta=20 ez ikhusten, handik heldu zaikan kaltea, zeren hartako atseginak eta = plazerak=20 liluratzen baitu; hain liluratzen, ezen ezpaita orduan gaitzez = orhoitzen. Bai=F1a=20 gero, iragan denean bekhatua, iaikitzen da konzientzia, eta hain zinez=20 akhusatzen eta liskar egiten hasten da, non iragan diren plazer guztiez=20 ahantzirik ibentzen baitu bekhatorea.
=A7 4
277
Erraiten du San = Agustinek, emazte=20 gaixtoak, ithaizurak, eta kheak atheratzen duten bezala gizona bere = etxetik:=20 atheratzen duela konzientzia gaixtoak ere bekhatorea bere sosegutik = (Vid.=20 August. in Ps. 33 et in Ps. 100). Emazte gaixtoa, ithaizura, eta khea = diren=20 lekhuan ezta plazerik, ez eta konzientzia gaixtoa duena baithan ere = ontasunik.=20 Bekhatorea sar badadi bere konzientzian barrena, berehala hango kheak = atheratzen=20 du kanporat, azpiratzen du tristurak.Kanpoan etsaiak, perilak eta asalduak dituenak, laster egiten du = etxera,=20 pausatzera eta bere buruaren seguratzera, ordea etxean ere etsaiak, = atsekabeak,=20 ithaizura, khea eta emazte gaixtoa dituenak zer eginen du? Non pausatuko = du? Zer=20 konsolamendu izanen du? Kanpoan etsaiak, etxean gerla, non edirenen du = bakea?=20 Non? Bere barreneko ganbaran, bere konzientzian, han behar du pausatu, = han behar=20 du konsolatu eta bere burua arindu eta alegeratu. Ordea baldin bere = barreneko=20 ganbara hartan ere, bere konzientzian ere edireiten badu etsaia, = bekhatuaren=20 ithaizura, khea eta eranzutea, zer eginen du orduan? Norako da? = Sarthuagatik=20 bere barreneko ganbaran, bere konzientzian, eztezake pausurik ediren. = Zeren han=20 berean batzen baitzaika bere etsaia, eta etsairik gaixtoena etxe = barrenekoa da.=20 Hostem suum invenit, quo confugerat (August. in Ps. 45). = Etsaiaren ihesi=20 dabillala, egiten du etsaiarekin inkontru. Beraz gehien bazterretarik = hartua da=20 halakoa, alde guztietarik atrapatua da. Zeren bere burua ere etsai = baitu, eta=20 berak, bereganik ezin baitaidike ihesik. Arrazoi=F1ekin erraiten du San = Agustinek:=20 Nullae poenae graviores quam malae conscientiae, in qua cum non = habetur Deus,=20 consolatio non invenitur (Aug. Sent. 191, Tom. 3). Ezta konzientzia=20 gaixtoaren egitekoak eta penak bai=F1o pena handiagorik. Zeren nola = ezpaita=20 Iainkoa han egoiten, ez eta, ezta konsolamendurik ere edireiten.=20
278
Eri den presunak, barrenean min duenak, = ahal=20 daidike denbora aphur batez, kanpoan eta iendartean alegera iduri, ordea = guti=20 hala iraun, berehala bere barreneko gaitzak, gogoetan ibentzen du, = tristetzen=20 du. Hala tristetzen du bada bekhatutan dagoena ere, bere konzientziak, = bere=20 barreneko eritasunak. Vides convivium peccatoris, interroga eius=20 conscientiam, nonne gravius omnibus foetet sepulchris? (Ambros. lib. = 1=20 Offic. c. 12. Tom. 5). Ikhusten duzu bekhatutan dagoenaren gonbitea, = ian-edana,=20 bonbazia eta bankezia, baitirudi ezen han dela parabisua, eztela zer = gehiago=20 desira. Ordea baldin galdegiten badiozu, ea nola dihoakon bere barren = hartan,=20 bere konzientzian, erranen deratzu gaizki dela, nardagarri dela, = sepultura=20 kiratsak bai=F1o kiratsago dela. Impii quasi mare fervent, quod = quiescere non=20 potest. Gaixtoak itsas irakitua bezala dira, eztute bakerik eta ez=20 sosegurik: heken holek, uhinek, bag=E8ak eta torment=E8k, hanbat badira, = ezen gai=F1ez=20 egiten baitute. Eta badio Salomonek ere: Praecordia fatui quasi rota = carri.=20 Gaixtoaren konzientzia eta barren aldeak, orgaren edo gurdiaren = arroda=20 bezala dira. Gurdi kargatuak badarasa, badirudi bere karga handia ezin = iasanez,=20 arrenkuratzen dela: hala arrenkuratzen da bada bekhatorearen konzientzia = ere,=20 bere bekhatuen karga eta pisutasuna ezin iasanez: hark nekhatzen du, = hark=20 zapatzen du, hark bere soi=F1uaz, habarrotsaz, eta erasteaz tristetzen = eta=20 penatzen du.279
Egun batez ioan zituen filosofo batek = zapata=20 batzuk bere etxera, prometaturik zapata egilleari, denbora gutiren = barrenean=20 pagatuko zerautzala. Eta abiatu zen bere hitzean, eta ephean = pagamenduaren=20 egitera. Bai=F1a enzunik ezen hiltzela diruak behar zituen zapatagina, = bihurtu zen=20 alegerarik bere diruekin etxerat, iduriturik ezen hainbertzez kito zela: = eta=20 eduki zituen zenbait denboraz diruak berekin. Ordea bitarte hartan hain = iaten=20 eta erratzen zuen bere baithan barrena bere konzientziak, ezen ezin = pairatuz,=20 ioan baitzen bere diruak harturik, zapataginaren etxera eta han egotzi = zituen,=20 erraiten zuela, zapataginarekin berarekin mintzo izan bailliz bezala: = Ille=20 tibi vivit, redde quod debes (Senec. lib. 7 de benefic. cap. 21). = Bertze=20 guztientzat hil bahaiz ere, orai=F1o bizi aiz enetzat. Thotzik bada, har = itzak=20 heure zapaten diruak, eta utztak niri bakea. Deskargua egin artei=F1o, = etzuen utzi=20 bere konzientziak sosegatzera, anarterai=F1o bethi eman zioen garri eta = narrio.=20 Ezta egungo egunean mundua hunein sentikor eta konzientziatsu.=20=A7 5
280
Gaixtoa, bertze etsairik gabe, bere = konzientziak=20 berak, bere baithan barrena, azotatzen du, autsikitzen du, zaurtzen du,=20 larrutzen eta penatzen du. Iragan denean bekhatuaren plazera, han da = berehala=20 konzientziaren desplazera. Bekhatua, zauri hatz-gillea bezala da. Hatz = egitean=20 atsegin hartzen duzu. Ordea hatz gordin eginik, gelditzen zaitzu ondotik = errasumina. Hala gelditzen da bada, bekhatuaren plazera iragan denean = ere,=20 konzientziaren mina eta oinhazea. Sukhar handiarekin zaudenean ere, = atsegin=20 hartzen duzu ur hotzaren edateaz, ordea gero edan ondoan, gaitza = berreturik,=20 izaiten duzu atsegin haren atsekabea. Haur da fruitu ondu gab=E8n = ondorea,=20 horzkidura, higuintza.Garzelean dagoenari, emozu nahi duen bezanbat iatera eta edatera. = Egiozu ahal=20 dagizun besta guztia, bai=F1a ezta hargatik osoki alegeratzen. Zeren = ezpaitaki=20 zeri dagokan. Alegerakiago bizi da, athez athe dabillan errumesa. Zeren = San=20 Krisostomok dioen bezala: Supplicii expectatio non sinit praesentium=20 voluptatum sensum capere (Chrysost. Hom. 12 in c. 7 Rom. Tom. 4). = Garzelean=20 dagoena, eztu utzten, geroko gaztiguaren beldurrak, atsegin hartzera, = eta ez=20 eskuen artean dituen plazer aphurren gozatzera.
281
Urkhabera kondenaturik dagoena, = aitzinetik=20 penatzen da, urkhabeaz orhoitzen den guztiaz, urkhatzen bezala da. Hala = da bada=20 konzientzia gaixtoa duena ere. Halakoa noiz eta hasten baita bere = gogarenik,=20 bere lagunekin atsegin hartzen, orduan berean orhoitzen da bere = bekhatuez,=20 orduan berean alhatzen zaika bere konzientzia: halako suertez, ezen = ezpaita=20 posible bekhatutan dagoenak, hala dagoei=F1o, atsegindasun osorik ahal=20 dukeien.Halakoak, perilik eztuenean ere, uste du peril duela. Eta hala = ikhusiko duzu=20 anhitzetan ere, ohoi=F1ak edo gizon hilzaileak sentitzen duenean = iustizia,=20 berehala bera bere buruz, nehor orhoitzen eztela, bere konzientziak = akhusaturik,=20 ihesi itzalgaizka abiatzen dela: Eta handik nabarbendurik gaizkiere = heltzen=20 dela.
Gaixtoak uste du ezen hartzaz orhoitzen eztirenean ere, hartzaz = mintzo=20 direla. Gaixtoa bethi da gibel beldurti, eta gogan behartsu.
Gau ilhunean bakharrik dohana deusen perilik ez izanagatik ere, latz = da,=20 beldur da, izi eta ikhara da: hala da bada gaixtoa ere, deusen perilik = ez=20 izanagatik ere, bere konzientziak akhusaturik latz, izi, ikhara eta = beldur.
Urdeak, bertze abr=E8k egiten eztutena, orai=F1o minik hartu gabe, = ukitzeaz beraz=20 egiten du marraska. Zeren nola ezpaitu deus ere on den gauzarik, bere = urdaia=20 baizen, ez illerik, ez lumarik, ez larrurik, eta ez bertze gauzarik, = bere izanez=20 eta naturaz da beldur, hartzen dutenean, biziaren edekitzeko hartzen = duten: hala=20 bada, konzientzia gaixtoa duena ere, lehenbiziko aldi gaitzean, den = buruko minik=20 ttipienean, da beldur hil dadin, bizia edeki diazoten. Zeren ezpaitu = deus ere=20 balio duen gauzarik, bere bizia baizen, eta hura galduz gero, penatu = behar=20 baitu.
=A7 6
282
Erraiten du Iob gizon saindu hark: = Sonitus=20 terroris semper in auribus eius, et cum pax sit, ille insidias = suspicatur=20 (Job 15). Gaixtoari bethi dagoka bere beharrietan beldurtasunaren = soi=F1ua,=20 konzientziaren latztasuna, eta asaldua: eta bakean denean ere, uste du = gerlan=20 dela, eta orduan ere atrapatu nahiz, zelatan dagotzala. Haur da are = mundu=20 hunetan ere, bertze mundukoaz gai=F1era, gaixtoaren gaztigua: = beldurtasuna,=20 segurantzarik gabe, izi ibiltzea. Gaztigu hunetzaz mehatxatu zituen gure = Iainkoak bere manamenduen hautsailleak, erraiten zerauela: Quod si = non=20 audieritis me, nec feceritis omnia mandata mea, fugietis nemine = persequente=20 (Levit. 26). Baldin enzuten ezpanauzue, eta ene manamendu guztiak = konplitzen=20 ezpaitutzue, iakizue ezen, nehoren peril gabe eta nehor iarraiki gabe, = emanen=20 diozuela ihesari, eta ikhara handi bat eginen zaitzuela. Hala egin = zeikan ikhara=20 handia Kaini bere anaia Abel hil zuenean. Abiatu zen Kain mundutik = ihesi,=20 erraiten zuela: Omnis igitur qui invenerit me occidet me (Gen. = 4). Egin=20 du eneak, ezta eskapatzerik, ediren nazan guztiak hillen nau. Zer diozu = Kain?=20 Noren zara beldur? Nork hillen zaitu? Ez Adanek, ez Ebak. Zeren horiek = zure=20 aita-amak dira, eta orai=F1o ezta munduan bertzerik. Noren zara bada = beldur? Ez=20 nehoren bertzeren: zeure buruaren, zeure konzientziaren. Zeren = konzientzia bera,=20 bertze etsairik gabe, da asko, beldurtasun handiarekin erabiltzeko.=20283
Adanek bekhatu egin zuenean, eta = sentitu Iainkoak=20 deitu nahi zuela, ihes egin zuen, gorde zen. Eta zergatik gorde zen? = Othe=20 ziakien zer nahi zioen Iainkoak? Bai baziakien (dio San Agustinek). Eta = nondik=20 ziakien? Bere konzientziak erranik. Neque alium obiurgatorem habebat, = et=20 testem peccatorum (Aug. Hom. 17 in cap. 3 Gen. T. 1). Etzuen bertze=20 lekhukorik, eta ez akhusatzaillerik, bere konzientzia baizen: bai=F1a = hura zuen=20 asko. Eta halatan, berak bere buruz, bere falta ezaguturik, eta hobendun = zela=20 nabarbendurik, estalgunea bilhatu zuen. Hargatik erraiten du San = Isidorok:=20 Numquam securus est reus animus, mens enim malae conscientiae = propriis=20 agitatur stimulis ( 2 Soliloq. Isidor. lib.). Presuna hobenduria, = faltatsua,=20 ezta behin ere segur, zeren bere konzientziaren ezproi=F1ak bethiere = kolpeka hari=20 baitzaitza. Pontu hunen gai=F1ean erraiten du San Anbrosiok: Domini = autem=20 traditorem non invenio a iudice esse damnatum. Non enim damnat eum = Pilatus, non=20 damnat populus, sed quod gravius est, seipsum condemnat (Ambros. = serm. 2 in=20 Daniel. T. 2). Eztut edireiten ezen Iudas, Iaunaren saltzaillea, nehork=20 kondenatu zuela, ez Pilatusek, ez herriak: eta ez bertzek: bai=F1a, = gaixtoago=20 baita, edireiten dut, berak bere burua kondenatu zuela. Zeren sentenzia = guztien=20 gai=F1eko sentenzia, guztiak xitzen eta iragaiten dituena, bat berak = bere buruari,=20 bere konzientziak benzuturik, emaiten dioena da.284
Eta hunetan da ageri eztela antsia, = nehork=20 bertzek ez iakinagatik ere zure falta eta bekhatua, baldin zerorrek = badakizu;=20 konzientzia bera da lekhukorik asko. Ezta harentzat golkhorik, zokhorik, = eta ez=20 estalgunerik. Zeren Senekak dioen bezala: Quid prodest recondere se = et oculos=20 hominum auresque vitare? Bona conscientia turbam advocat, mala autem in=20 solitudine anxia est atque sollicita. Si honesta sunt quae facis, omnes = sciant,=20 si autem turpia, quid prodest neminem scire cum tu scias? (Senec. = epis. 43).=20 Zer probetxu da gordetzea, eta iend=E8n begietarik eta beharrietarik = ihes egitea?=20 Konzientzia onak agerrian, eta iendartean ibili nahi du, fida da han = ere. Bai=F1a=20 gaixtoak eztu nehon ere segurantzarik edireiten: ez etxean, ez kanpoan, = ez=20 bakharrik dagoenean, eta ez are konpainiatan denean ere. Zure obrak onak = eta=20 prestuak badira, iakin bitzate guztiek, bai=F1a baldin gaixtoak, = desohorezkoak,=20 eta desohoragarriak badira, zer probetxu da, bertz=E8k ez iakitea, = baldin zerorrek=20 badakizkitzu? Zerori zara, zure konzientzia da lekhukorik segurena: = bertze=20 guztiek faltatuagatik hark eztezake falta, hark on edukiko du, hark = akhusakuto=20 du. Hargatik erraiten du halaber Senekak:Nullum conscium peccatorum tuorum magis tenueris, quam te ipsum: = alium enim=20 potest effugere, te autem numquam, nequitia enim ipsa est sui poena = (Senec.=20 lib. de moribus). Etzarela zure bekhatuak dakizkitenen, baten ere hain = beldur,=20 nola zeure buruaren; zeren bertz=E8tarik badaidikezu ihes, eskapa = zaitezke, bai=F1a=20 ez zeureganik. Zeren bekhatua bera da, bere buruarentzat pena, eta = gaztigu.
Iob gizon saindu hari gerthatu zeitzan kalte, galtze eta fortuna = gaixto=20 guztietan, eskapatzen zen bethi ere bat, abisatzeko eta berriaren = ekhartzeko:=20 Ego evasi solus, ut nuntiarem tibi (Job 1). Hala eskapatzen da = bada=20 bekhatorea baithan ere konzientzia, eta konzientziaren mandataria eta = eranzutea,=20 berri ekhartzeko, abisatzeko, eta erraiteko zenbat kalte ethorri zaikan, = eta=20 zenbat ontasun galdu duen bekhatuaren egiteaz.
=A7 7
285
Konzientziak anhitz ofizio du, bera da = alkhate,=20 bera da lekhuko, bera da akhusatzaille, eta defendatzaille. Eta hain da = fin eta=20 egiati, ezen berak milla lekhuko balio baititu. Conscientia mille = testes=20 (Quintilian.). Hain da artez, iustu eta leial, non mundu guztiak = ezpaitezake=20 irabaz, ez korronpi, eta ez bertze aldera itzul. Ezta dirurik, eta = faborerik:=20 ezta lausengurik, eta ez mehatxurik: ezta arartekorik, eta ez = adiskiderik,=20 konzientzia bere egiatik malkhur dezakeienik. Pontu hunen gai=F1ean = bethi bezala=20 ederki erraiten du San Krisostomo, urrezko mihi hark: Externi = iudices, et=20 pecuniis corrumpuntur, et assentationibus deliniuntur, et metu simulant. = At=20 conscientiae tribunal nulli hominum novit cedere; sed, quamvis dederis = pecunias,=20 quamvis mineris, quamvis aliud quodvis feceris, iustam ferret = sententiam,=20 adversus peccatoris cogitationes, adeo ut ipse quoque qui peccatum = admisit,=20 seipsum condemnet, quamvis nullus alius condemnet (Chrysost. concio = 4 de=20 Lazaro). Munduko gortheak, audientziak, eta iustiziak nahasten dira, = lekhukoek=20 ukhatzen dute, notaria irabazten da, alkatea diruz itsutzen da, = lausenguz eta=20 faborez gobernatzen da: eta handik anhitzetan ere, barrenean zarela uste = duzunean, kanpoan edireiten zara, irabazi ustea galtzen duzu. Bai=F1a=20 konzientziaren gorthean eta audientzian ezta halako bidegaberik egiten. = Aitzitik=20 bertze guztiek faltatuagatik, kulpantak berak, konzientziak berak = akhusatzen du=20 bere burua, eta bai kondenatzen ere.Kanpoan egin ahal ditezke, egiaren kontrako enseiuak, eta frogantza = falsoak:=20 falta duenak ere ukha ahal dezake, eta erran eztuela faltarik, bai=F1a = hargatik,=20 barren hartan, bethiere konzientzia bere egian egonen da. Mintzo direnek = ahal=20 daidikete huts, bai=F1a ez konzientziak: hari galdegiozu, harekin mintza = zaitezi,=20 eta hark nor zaren erranen deratzu; han miraillean bezala, zeure burua = ikhusiko=20 duzu.
286
Egiteko batek hartzen zaituenean, han = da berehala=20 konzientzia, eta egundai=F1o egin ditutzun falta guztiez orhoitzen = zaitu, guztiak=20 gogora ekhartzen derauzkitzu. Eta are erraiten deratzu, zenbait zeure=20 bekhatugatik, hunelako eta halakogatik, hek guztiak ethorri = zaitzkitzula. Hala=20 Iosephen anaiek Ejiptora zirenean, eta han egitekotan iarri zirenean, = bere=20 bekhatuaz, hogoi urthe zuela egin zutenaz, orhoiturik, erran zioten = elkharri:=20 Merito haec patimur, quia peccavimus in fratrem nostrum, videntes = angustias=20 animae illius dum deprecaretur nos, et non audivimus, idcirco venit = super nos=20 ista tribulatio (Gen. 42). Mereziturik ditugu egiteko hauk guztiok, = iustu da=20 gehiago ere paira dezagun, zeren bekhatu handia eginik, geure anaia = saldurik=20 baikaude. Gogorki usatu genduen haren alderakotzat, anhitz othoitz eder = egin=20 zerakun, anhitz nigar purpuilla isuri zuen, asko baitziratekeien, den = bihotzik=20 gogorrenaren ere hautsteko eta beratzeko; bai=F1a gureak etziren kantitu = ere,=20 etzeikun urrikaldu, ezkenduen entzun. Hargatik gabiltza bada orai gerok = ere=20 asaldatuak, akhusatuak eta atsekabeztatuak. Hunela erraiten zioten = elkharri,=20 hunela akhusatzen zituen bere konzientziak.Eta guztiz ere Ruben bere anaietarik batek egiten zerauen eranzute = handi,=20 erraiten zerauela: Numquid non dixi vobis, nolite peccare in puerum, = et non=20 audistis me, en sanguis eius exquiritur. Ezneratzuen nik orduan ere = erran,=20 begira zendutela, etzenegitela halako bekhaturik anaia haurraren kontra? = Etzenezatela sal? Bai=F1a ez nenduzuen enzun nahi izatu: huna non duzuen = bada zuek=20 ere orai zeuen merezia, zeuen ordain pagua. Bekhatu hura dela kausa, = haren=20 kariaz zarete, eta gara egitekotan, hura heldu zaiku geure gai=F1era. = Okhasinoa=20 presentatu zen bezain bezain fite, iaiki zeien bere konzientzia, etzuen = faltatu,=20 akhusatu zituen.
Eta are San Krisostomok dioen bezala: Ipsorum conscientia per = oblatam=20 occasionem insurrexit, momorditque illorum animos, efficiens ut nemine=20 compellente, confiterentur sua facinora (Chrysost. Conc. 4 de = Lazaro).=20 Nehork ere bortxatu gabe, ber=E8k bere borondatez, agertu zuten eta = aithortu=20 hanbat denboraz estalirik eduki zuten gaixtakeria. Haur da = konzientziaren=20 kargua, eta ofizioa, bertz=E8n ahantz orduetan orhoitzen du, denboraren = buruan=20 penatzen du, min eta oi=F1haze emaiten du. Eta lehiatzen zaiku, lehen = bai=F1o lehen,=20 geroko luzamendutan ibili gabe, bide on batean iar gaitezilla. Eta are = erraiten=20 deraku ezkaituela anarterai=F1o sosegatzera utziko, eta hala ezkaitu = utzten ere.=20 Beraz hunelatan, konzientziak berak egiten derauzkigun eranzuteakgatik, = eta=20 etxean barrena bekhatuaren kherik, ithaizurik, eta liskarrik ez = izaiteagatik=20 ere, behar dugu egun beretik, geroko begira egon gabe, geure = konzientziatik, zer=20 ere notha, falta, eta narrio baitugu, khentzera enseiatu: eta halatan = bakean eta=20 soseguan egon, iarri eta pausatu.
NOLA GEROTIK GERORA GABILTZAN BITARTEAN GALTZEN DUGUN=20 KONZIENTZIA ONAREN BAKEA ETA SOSEGUA
KAP. XLVI
287
Gauza segura da, klara, = eta=20 esperientziaz ere frogatua, konzientzia gaixtoaren autsikiak, autsiki = minak;=20 liskarrak, liskar garratzak, eta kolpeak ere kolpe bortitzak direla: eta = halako=20 konzientzia duenak, hala duei=F1o, plazentzia osorik eztukeiela.Bai=F1a gauza klara eta frogatua da halaber, konzientzia onaren bakea = eta=20 sosegua, gauza ona eta plazenta dela: eta nola mundu hunetako ifernua = baita=20 konzientzia gaixtoa, hala dela halaber mundu hunetako parabisua = konzientzia=20 ona.
Ad spirituale gaudium, hodierna die, fratres charissimi, intendo = os=20 invitare, quod quidem gaudium non operatur divitiarum copia, non fallax = mundi=20 gloria, non prolis foecunditas, non corporis sanitas, sed tantum = conscientiae=20 puritas (August. ad fratr. in eremo serm. T. 10). Plazer = espiritualera,=20 arimako alegriantzara, konbidatu nahi zaituztet, egungo egunean, neure = anaia=20 maiteak (dio San Agustinek). Eta alegriantza haur eztu ez egiten, eta ez = emaiten=20 aberatstasunak, ez munduko ohoreak, ez seme alabadun izaiteak, eta ez = gorputzeko=20 osasunak ere. Zerk egiten du bada? Konzientziaren garbitasunak, = bekhaturik gabe=20 egoiteak. Hark ekhartzen du egiazko alegriantza, hark oi=F1haze = guztietarik=20 sendatzen du arima eta hark kanporat ere atheratzen du barren hartako = harra eta=20 tristura. Zeren San Anbrosiok dioen bezala: Sicut in opere malo est=20 tristitia, ita et in emendatione gaudium (Ambros. cap. 2 in epist. 2 = ad Rom.=20 T. 3). Nola obra gaixtoan edireiten baita tristura eta malenkonia, hala = onean,=20 onera emanean, eta emendatzean, edireiten da alegriantza eta bozkarioa. = Vis=20 numquam esse tristis? Bene vive, secura mens tristitiam leviter = sustinet, bona=20 vita gaudium semper habet (Isidor. lib. 1 Soliloq.). Nahi duzu ez = behin ere=20 izan triste? Zaren prestu, euzu konzientzia ona, konzientzia onak = arintki=20 iasaiten du, deus guti sentitzen du, kanpotik heldu zaikan tristura: = bizitze=20 onak bethi du berekin arraitasuna, irri nahia eta plazentzia. Hargatik = erraiten=20 zuen Iondone Paulok, etzebillala behin ere triste, triste bezala bai, = bai=F1a=20 bethi alegera.
Quasi tristes, semper autem gaudentes (2 Cor. 6). Iondone = Paulok=20 anhitz trabaillu eta atsekabe izaiten zuen, zei=F1ek tristetzeko = okhasino emaiten=20 baitzioten, bai=F1a hek guztiak, konzientzia onaren alegriantzak, eta=20 arraitasunak, iguzkiak lanhoa bezala, haizatzen eta barraiatzen=20 zerautzan.
=A7 1
288
Gaixtoak gezurrez dira = alegera, eta=20 egiaz triste: eta onak bertze aldera, egiaz alegera, eta gezurrez = triste.=20 Propioki eta egiaz minzatzera, onek dute alegriantzaren izena, eta = izana, eta=20 gaixtoek izena, eta ez izana.Zure atsegin eta plazer guztien mintzeko, eta gozo gaitzteko, asko da = konzientzia gaixtoa, eta bai atsekaben eta desplazaren gozatzeko eta=20 zaphoratzeko ere konzientzia ona: Namque si ibi vulnus non sit, = sanumque sit=20 illud quod conscientia vocatur, ubicumque alibi passus fuerit = tribulationes,=20 illuc confugiet, et ibi inveniet Deum, dio San Agustinek (August. in = Ps.=20 45). Gizonak tristetua, atsekabeztatua, eta egitekoz bethea dabillanean, = baldin=20 bere barren hartan zauririk ezpadu, bere konzientzia sendo badu, hara = laster=20 egiten du, han Iainkoa edireiten du, eta han harekin batean bere burua=20 konsolatzen du.
Zurginak zura lantzen eta aphaintzen duenean, aurkituagatik = gainaldea,=20 azalari datxekana arrazatua, eta pipiztatua, eztu hargatik antsiarik, = baldin=20 bihotza, barrenaldea, on eta fin edireiten badio. Gizonaren azala eta = gainaldea,=20 gorputza da, barrena eta mamia da konzientzia: eta hura on bada, ezta=20 gai=F1erakoaz antsiarik, eta ez zer kontu eginik, zeren barren hura = baita=20 prinzipala.
Hunen arauaz erraiten du San Anbrosiok: Et ideo non secundum = forensem=20 abundantiam aestimandam esse beatitudinem singulorum, sed secundum = interiorem=20 conscientiam (Ambros. lib 1 officior. cap. 15 Tom. 3). Ezta ez erran = behar=20 nehor dela bere gogora, kanpoko bere gogarakgatik, aberatstasunakgatik,=20 ian-edanakgatik, eta ez bertze frankiakgatik: bai=F1a orduan erran behar = da bat=20 bedera dela ongi, eta bere gogara, eta atseginak eta plazerak ere direla = osoak,=20 eta konplituak, noiz eta barrenaldea, konzientzia baita ongi, sendo, = garbi eta=20 narrio gabe. Non contristabit iustum quidquid ei acciderit, impii = autem=20 implebuntur iniquitate, dio Spiritu Sainduak (Prov. 12). Zer = nahi den=20 gertha dakiola, eztezake deusek ere iustua trista, bai=F1a gaixtoak = betheko dira=20 gaixtakeriaz eta egitekoz. Hunen arauaz erraiten du Elizak ere: Nulla = nocebit=20 ei adversitas, si nulla dominetur et iniquitas. Eztio bat ere gertha = dakion=20 egitekok kalterik eginen, bat ere bekhaturik = eztuenari.
289
Zeure bekhatuek eta aphetitu = desordenatuek egiten=20 deratzute gerla eta kalte, hek tristetzen zaituzte. Kheintzatzu hek, eta = izanen=20 zara alegera, kheinzatzu hek, eta biziko zara bakez eta zeure gogara. = Hala=20 erraiten du errege Davitek: Pax multa diligentibus legem tuam = (Ps. 118).=20 Bake handia du konzientzia onak, Iankoaren lege sainduari darraikanak. = Eta badio=20 San Anbrosiok ere: Quid est iuste vivere, nisi cum tranquillitate = vivere?=20 (Ambros. lib. 10 ep. 82. T. 2). Zer da iustuki bizitzea, bakean eta = soseguan=20 bizitzea baizen? Erran nahi du konzientzia onaren izaitea, eta bakean = eta=20 soseguan egoitea, guztia dela bat. Zeren iustuak kanpoan gerlak, eta = egitekoak=20 izanagatik, barrenean bethi du bakea: berekin du halakoak, mundu hunetan = erdiets=20 ahal ditekeien loria eta plazentzia. Halakoak eztu antsiarik munduko=20 erran-merranakgatik. Falso testimonio bat, kontrario bat erauzten = diotenean, eta=20 batek eta bertzeak ahotan gaixtoki darabillatela ikhusten duenean, = laster egiten=20 du bere konzientziara: eta nola ezpaitu han, dioten faltarik edireiten, = hartzaz=20 konsolatzen da, hartzaz esporzatzen eta berotzen da.290
Arrazoi=F1ekin erraiten du San = Anbrosiok: Bene=20 sibi conscius, falsis non debet moveri, nec aestimare plus ponderis esse = in=20 alieno convitio, quam in suo testimonio (Ambros. lib. 1 Offic. cap. = 5 Tom.=20 5). Faltarik eztuela dakien presunak, eztu bertzeren gaizki erraiteaz = kasurik=20 egin behar, eta ez pensatu ere, bertzeren gezurrak indar gehiago duela, = beraren=20 egiak bai=F1o. Hunen arauaz erraiten du San Gregoriok ere: In = omne quod=20 agimus, vel extra de nobis agitur, recurrere ad mentis arcana debemus. = Et si=20 omnes vituperent, liber tamen est quem conscientcia non accusat.Quia si = omnes=20 laudent, liber esse non potest, si hunc conscientia accusat (Greg. = ep. 2. T.=20 7). Egiten ditugun gauza guztietan edo gutzaz egiten eta erraiten = direnetan,=20 konzientziaren barreneko sekeretura egin behar dugu laster, eta hartzaz, = haren=20 lekhukotasunaz, hark barren hartan dioenaz egin kontu, eta ez iendearen = erasteaz=20 eta ongi edo gaizki mintzatzeaz. Zeren San Agustinek dioen bezala: = Nec malam=20 conscientiam sanat praeconium laudantis, nec bonam vulnerat convitiantis = opprobrium (August. lib. 3 contra Petili. donatistae Luter. T. 7).=20 Konzientzia gaixtoa, eta eria eztu ontzen, eta ez sendatzen nehoren = laudorioak,=20 eta ez ona, eta sendoa ere gaixtatzen, eta ez eritzen, gaizki erraiteak, = hargatik bat bedera, dena izanen da.=A7 2
291
Bai ordea damu hartzen = dut, iend=E8k=20 ene baithan eztenaren erraiteaz, eta bai batzutan denaren ere agertzeaz = eta=20 banatzeaz. Sinhesten dut damu hartzen duzula: bai=F1a pazientzia behar = duzu. Zeren=20 bertzeren mihiak ezin eduki ditzaketzu, hek eztaude zure eskuan. = Utzkitzu hek,=20 gaixtoak baitira, eta iende onen eta prestuen erranaz, eta zeure = konzientziaz=20 egizu kontu. Zeren San Bernardok dioen bezala: Omnino sufficit = adversus os=20 loquentium iniqua, opinio bonorum cum testimonio conscientiae = (Bernard.=20 super cantica). Asko da mihi gaixtoen kontrako, iende on=E9n = alderakotzat fama=20 onean egoitea, konzientzia onaren lekhukotasunarekin.Deusek ere eztu hala sendatzen, eta ez arintzen iende gaixtoek gutzaz = gaizki=20 erraiten dutela enzuteaz hartzen dugun damua, nola egiten baitu = ikhusteak eta=20 iakiteak eztugula hobenik: eta iende prestuek eta ohoratuek ere, = eztutela uste,=20 eta ez sinhesten gutzaz halakorik.
Baldin iende prestuek erraiten badute zutzaz ongi, eta konzientziak = ez=20 akhusatzen, egizu loa laxo, eztuzula antsiarik xarrek edo galduek gaizki = erranagatik. Aitzitik atsegin hartzeko duzu, zeren hartan da ageri = etzarela hek=20 bezala. Egia haur erdietsi zuen ongi Antistenes filosofoak. Zeren hark = enzun=20 zuenean ezen iende gaixto batzuk haren laudorioz zeudezilla, erran zuen, = tristura handi batekin:
Ha iainkoak, zer egin othe dut nik? Zertan faltatu othe dut? Beldur = naiz=20 zerbaitetan huts egin dudan, eta lehen danik gaixtatu naizen.
Zeren iende gaixto batzuek, lehen nitzaz gaizki erraiten zutenek, = erraiten=20 omen dute orai ongi. Zein baita sei=F1ale gaixtoa. Zeren halakoek ez ohi = dute=20 erraiten ongirik, gaixtoez eta gaixtakeriez baizen (Laert. lib. 6 cap.=20 2).
292
Hunela mintzazu zen filosofo hura, = gaixtoen=20 kondizinoa ezaguturik. Beude beraz hek, diren bezalakorik, ez hetarat = bururik=20 itzul, ez hei beha, ez hetzaz konturik egin. Zeure konzientziarekin = edukazu,=20 harekin konseilla eta konsola zaitezi. Hala egiten zuen Iondone Paulok, = erraiten=20 zuenean: Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae = (2 Cor.=20 1). Haur da mundu hunetako gure loria, eta parabisua, konzientziaren=20 akhusamendurik gabe egoitea, barren hartan faltarik ez edireitea.Erran baillu bezala: Batzuen loria eta kontentamendua da, aberats = izaitea,=20 errenta handien erdiestea; handiekin segitzea: iokoan, ian-edanean, = emaztetan=20 eta munduko bertze plazeretan denboraren iragaitea, baina ez gurea (dio = Iondone=20 Paulok). Guk eztugu hautzaz konturik egiten, barrenekoaz, = konzientziakoaz=20 kontentatzen gara. Hunen arauaz erraiten du San Anbrosiok ere: = Propositum=20 piae mentis mercedem non expetit, sed pro mercede habet boni facti = conscientiam=20 et iusti operis effectum (Ambros. lib 2. de Abraham c. 2. Tom. 3).=20 Konzientzia ona, bere ongi eginaz, bere baithan barrena edireiten duen=20 pagamenduaz kontentatzen da, hura daritza asko, eztu bertzerik bilhatzen = eta ez=20 desiratzen.
Zeren San Anbrosio berak dioen bezala: Quis enim puritate et = simplicitate=20 pectoris dulcior fructus? Quis cibus suavior quam is, quem animus bene = sibi=20 conscius, et mens innocentis epulatur? (Ambros. in Psal. 35. Tom. = 2). Zer=20 fruitu da konzientzia onaren garbitasuna eta sinpletasuna bai=F1o = eztiagorik? Zer=20 ianhari, deusetan eztuela faltarik dakienak iaten duena bai=F1o = gozoagorik?=20 Nihil simplici corde felicius: quia qui innocentiam erga alios = exhibet, nihil=20 est quod pati ab aliis formidet, habet enim quasi arcem firmissimam=20 simplicitatem suam, nec suspectus est pati, quod se fecisse non meminit=20 (Greg. lib. 2 Moral. cap. 2). Ezta konzientzia sinplea, plauna eta = malizia=20 gabea bai=F1o gauza dohatsuagorik (dio San Gregoriok). Malizia gabe, = sinpleki,=20 gogoan gaitzik eztaukala dabillana, ezta deusen beldur: iduritzen zaika=20 halakoari ezen bere sinpletasuna eta intenzione ona duela gaztelurik eta = dorrerik asko; eta berak bertzeri egiten eztioena, eztiazaiola berari = ere=20 bertzek egin. At contra mens prava semper est in laboribus, quia aut = molitur=20 mala quae inferat, aut metuit ne haec sibi ab aliis inferantur = (Greg. ubi=20 supra). Konzientzia gaixtoa, maliziatia eta fede gaixtoz dabillana, = bethi da=20 nekez eta trabailluz, bethi da gogan behartsu, idurikor, gibel beldurti = eta=20 sosegu gabe, zeren nola bera baita gaixto, uste du ezen bertzeak ere = hala=20 direla: nola bera hari baita gaixtakeria pensatzen eta egiten, beldur da = berari=20 ere hainbertze dagioten, moneda berean paga dezaten.
=A7 3
293
Galdegin zeraukaten egun batez Bias = filosofoari=20 ea othe zenz munduan deus, deusen beldur etzenik. Eta ihardetsi zuen = baietz, eta=20 hura zela konzientzia ona. Konzientzia onak eztu deusen beldurrik, eta = ez bere=20 baithan ikhararik. Halatan galdegin zerauen gure Salbatzailleak ere bere = etsaiei, Skriba Fariseoei, deusen beldur gabe, ausartzia handi batekin: = Quis=20 ex vobis arguet me de peccato? (Io. 8). Zei=F1ek zuetarik eginen = deraut niri=20 bakhatuz eranzute? Nork edirenen du ene baithan faltarik? Nork erranen = du nik=20 badudala bekhaturik? Galdez nagotzue. Deus badakizue, errazue. =97Zer = diozu,=20 Iaungoikoa? Zer hari zara? Nolatan egiten derauezu galde hori zeure = etsaiei?=20 Zutzaz gaizki erraiteko okhasino bilha dabiltzanei? Nola etzara beldur = ahalke=20 gabe dakizkitzun, eta eztena badela erran diazazuten? =97Nola eznaizen = beldur?=20 Ezpaitut deusetan ere faltarik. Konzientzia baitut ona eta garbia. Hark=20 esportzatzen, berotzen eta segurantza segur batekin deusen beldur gabe = ibentzen=20 nau. Nahi duzu egon deusen beldur gabe? Zaren prestu, euzu konzientzia = ona.=20 Zaren konzientzia onarekin, ez etsairen, ez inkontruren, ez fortunaren, = eta ez=20 munduan den bertze perilen ere, etzara beldur izanen.Konzientzia gaixtoak perilik eztuenean ere, uste du peril duela: = bai=F1a onak,=20 peril duenean ere, bere burua segur daduka, esportzu du, esperantza du = orduan=20 ere: bertze guztiek etsituagatik, eztu berak etsitzen. Susana, lege = zaharreko=20 emazte prestu hura, bere senharraz bertzerekin izan zela falsoki = akhusaturik=20 harriz iokatzera zeramatenean, galdutzat zedukan mundu guztiak. Ordea, = berak=20 esperantza handia zuen Iainkoa baithan. Erat cor eius fiduciam habens = in=20 Domino (Dan. 3). Zeren nola ezpaitzuen hobenik, bere hoben gabeak, = bere=20 konzientziak, berotzen, konsolatzen eta esperantzatzen zuen. Eta hala=20 mirakuilluzki falseria agerturik, eskapatu zuen. Si cor nostrum non=20 reprehenderit nos, fiduciam habemus ad Dominum (1 Io. 3), dio = Iondone=20 Ioannes Ebanjelistak. Baldin geure konzientziak akhusatzen ezpagaitu, = esperantza=20 dugu eta fidantzia Iainkoa baithan.
294
Eta handik Iondone Paulok ere Timoteo = bere=20 diszipuluari eskiribatu zioen kartan, ibeni zuen esperantzaren lekhuan,=20 konzientzia ona. Aditzera emaiteagatik, konzientzia onaren izaitea eta=20 esperantza ere izaitea, guztia dela bat. Ille emin sperat qui habet = bonam=20 conscientiam (August. in Psal. 31). Zeren konzientzia ona duenak, du = esperantza ere.Eta nola konzientzia gaixtoa duenak ez othe du esperantzarik? Bai = badu=20 esperantza, ez ordea esperantza egiazkoa, ez esperantza bizia eta fina.=20 Esperantza banoa, alferra eta hilla du halakoak. Zeren nola baitira bi=20 fede-molde, bata bizia eta bertzea hilla; hala dira halaber bi = esperantza.=20 [Bekhatutan dagoenaren esperantza], fauna, hilla eta probetxu gutitakoa = da.
Konzientzia gaixtoak hotzten, eztheusten eta ulitzen du gogoa; = bai=F1a onak,=20 berotzen, balentzen, esportzatzen, ausartzen eta esperantzatzen. Gizon = bati=20 zeure mende guztian etsaigoa eduki diozunean: eta gerthatu zaitzan = okhasino=20 guztietan, ahal dagizun gaizki eta kontra guztia egin diozunean: Zer = esperantza=20 ahal dukezu gero haren baithan, haren behartzen eta meneratzen zarenean? = Arrazoi=F1ez ez anhitz. Eta nehork erranagatik ere eztela hargatik = antsia, gizon=20 ona dela, gomenda zakitzala, behar dezazula: eta zuk hari gaizki = eginagatik,=20 hark hartara guti behaturik, eginen deratzula zuri ongi. Eztuzu = sinhesten. Zeren=20 zeure konzientziak gibelatzen baitzaitu, hark gogoa hotzten eta hiltzen=20 baiteratzu. Bai=F1a bertze gizon bati bethiere amorio eduki diozunean, = eta=20 okhasino guztietan haren alde eta fabore erakutsi zarenean, baduzu = esperantza,=20 zerorri ere hura, haren behartzen zarenean, helduko eta lagunduko = zaitzula. Eta=20 nehork erranagatik ere ezetz, etzaitzula lagunduko, eztuzu sinhesten. = Zeren=20 harengana dadukazun amorioak eta egin derautzatzun zerbitzuek emaiten=20 baiteratzute esportzu eta esperantza. Bada haur gerthatzen zaika = konzientziari=20 ere Iainkoarekin. Konzientzia onak esportzu du, esperantza handi du, = bai=F1a=20 gaixtoak guti edo ez bat ere. Eta ezta miretsteko ez izaitea ere, = behintzat=20 esperantza finik eta deus balio duenik. Zeren ezpaitu berak ere = aitzinetik=20 Iainkoaren alderakotzat hala obratu eta ez erakutsi.
=A7 4
295
Giristino, giristino denak, batean = ezpada=20 bertzean, noizik behin bedere, autemaiten du bere konzientzia, = bisitatsen du=20 bere arima. Eta bekhatutan dagoenean, iduritzen zaika ilhunbean dagoela, = eta=20 koropillo bat, edo zama pisu bat barren hartan baduela. Bai=F1a = bekhaturik gabe=20 denean, arrai, klar eta libre edireiten du bere burua.Ongi kofesaturik etxerat bihurtzen zarenean, iduritzen zaitzu karga = sortha=20 bat, zama pisu bat gai=F1etik utzi duzula, arindu, konsolatu eta = alegeratu zarela.=20 Eta arrazoi=F1ekin iduritzen zaitzu hala. Zeren zer da munduan = konsolamendu=20 handiagorik, eta bihotz esportza eta ailtxagarriagorik, ikhustea bai=F1o = eztuela=20 deusen ere perilik, eztuela kofesa beharrik, eta ez bere konzientzian=20 harrik?
Halakoak eztu antsiarik, eta eztu izaiteko ere, berehala laburzki, = gehiago=20 kofesatu gabe hilagatik ere. Zeren prestatua baitago. Aise da, alegera = da, bake=20 handian da halakoa.
Zer ahal dateke bada, munduan halako ontasunik edo parabisurik, nola = baita=20 konzientzia ona, esperantza handiz bethea, beldurtasun gabea, eta = egiazko=20 alegriantzaren iabea?
Bertze munduko parabisuaz, zeruko loriaz, kontu guti egitea, = itsutasun handia=20 da, eta bat ere federik dutenen artean gauza miretstekoa. Baina aldez = are=20 itsutasun handia da, eta gauza miretstekoagoa da mundu hunetako = parabisuaz, zein=20 baita konzientzia ona, hain kontu guti egitea. Zeren bertze munduko = parabisua=20 eztugu orai=F1o ikhusten bedere, eta ez gozatzen. Bai=F1a mundu = hunetakoa,=20 konzientzia onaren bakea eta sosegua, noizik behin bekhaturik gabe = gaudenean=20 bedere, ikhusten, dastatzen eta frogatzen dugu. Eta guztiarekin ere = ontasun haur=20 ere, bertzerik anhitz bezala, galtzera utzten dugu.
Bada berthuteak, prestuki bizitzeak, bertze pagamendurik eta = golardoarik=20 ezpalu ere, konzientzia onaren bakea eta sosegua baizen ere, hargatik = beragatik=20 ere behar genduke, lehen bai=F1o lehen, gerotik gerora ibili gabe, = egunetik=20 biharrera luzatu gabe, orai bereon, konzientzia onaren, ontasun handi = hunen=20 erdiestera enseiatu eta lehiatu. Hunelatan gutarik bat bederari erran = ahal=20 lekidikeion bezala: Si dormieris non timebis, quiesces et suavis erit = somnus=20 tuus (Prov. 3). Lo zauntzanean, etzara beldur izanen, pausatuko = duzu, eta lo=20 gozoa eginen duzu.
NOLA ORAIDANIK BEHAR DUGUN, GEROKO BEGIRA EGON GABE, = ONTASUNEAN=20 IRAUTERA ETA PERSEBERATZERA ENSEIATU
KAP. XLVII
296
Behin ere makhurtu gabe, = saihetserat=20 ere aldaratu gabe, bide onari eta arthezari bethi ongi eta artez = iarraikitzea:=20 berthutean, prestutasunean eta obra onetan finerai=F1o eta finean, bethi = fin eta=20 finko egoitea eta irautea, deitzen da gehien herrietan eta hitzkuntzetan = perseberantzea.Eta perseberatze haur, berthutean eta ontasunean finerai=F1o eta = finean iraute=20 haur, da Iainkoaren donua eta emaitza: Iainkoa beraganik baizen = bertzetarik ezin=20 datekeiena. Hala erraiten du Konzillioak: Munus perseverantiae = aliunde haberi=20 non potest, nisi ab eo qui potens est eum qui stat statuere ut = perseveranter=20 stet, et eum qui cadit, restituere (Trid. sess. 6, cap. 13). Eta = arrazoi=F1a=20 emaiten du San Tomasek: Perseverantia indiget non solum dono = habitualis=20 gratiae, sed etiam gratuito Dei auxilio, conservantis hominen usque ad = finem=20 vitae. Quia liberum arbitrium de se est flexibile (S. Thom. I p., q. = 137,=20 art. 4): Nola gizonaren borondatea, alde batera eta bertzera itzultzeko = baita=20 libre: borondate libre hunek, kontrako aldera itzuli gabe, eta harat = erori gabe=20 egoiteko, behar du Iainkoaren garaziaren eta faborearen habea eta = sostengua, eta=20 bai perseberantziaren indarra eta donua ere. Hala emaiten du aditzera = San=20 Agustinek: Firmissime tenendum est, neminem, etiam baptismatis gratia = renovatum, idoneum esse ad superandas diaboli insidias, et ad vincendas = carnis=20 concupiscentias, nisi per quotidianum adiutorium Dei, perseverantiam = bonae=20 conversationis acceperit (Aug. lib. de Eccles. dogmat. cap. 25, tom. = 3):=20 Fintki eta duda gabe sinhesten dugu, eta sinhetsi behar da, eztela nehor = ere=20 asko sendo eta ez botheretsu, deabruaren enganamenduen eta haragiaren = gutizien=20 garaitzeko, egun guztiaz Iainkoa bera lagunduz, perseberantziaren donua=20 errezibitzen duela baizen.
Etsaiak, mundua, deabrua eta haragia bortitz; naturaleza flako, = borondatea=20 onera eta gaixtora libre, bietara iokatzen, eta haragiaren arauaz = gaixtora=20 iokatzenago. Ezta beraz irauterik etz ez fermo eta fintko egoiterik, = Iainkoak=20 berak edukitzen eta sostengatzen gaituela baizen.
=A71
297
Bi perseberatze-molde, bi iraute-suerte = erran=20 ahal diteke edireiten direla gure artean. Bata da zenbait denboratakoa, = zenbait=20 denboraz ontasunean iraunez gero, eta bekhaturik egin gabe egonez gero, = azken=20 finean edo finera hurbiltzean faltatzen duena. Hura da lapitzaren = gai=F1ean=20 ereiten den hazia bezala: sortzen da ongi, bai=F1a nola ezpaitu errorik = egiten,=20 fite ihartzen da. Hala dira bada iende thaillu batzuk ere: hasten dira = ongi,=20 ordea eztira aitzinatzen: den traburik ttipienean behaztopa, kanabera = bezala,=20 malgu eta plega; kamaleona bezan batetan mutha, finean firmetasunik ez,=20 hoberenean falta.Edireiten da Vipera daritzan sierpe bat, gaixtoa eta = pozointsua (Plin.=20 de Natur. hist. lib. 8 cap. 39). Eta hartzaz erraiten du Pliniok = egotzten duela=20 neguan bere pozoi=F1a eta lurrean barrena ehortzen duela; bai=F1a gero = udan pozoin=20 berriarekin, are lehena bai=F1o gaixtoagoarekin agertzen dela. Hala = dirudi bada=20 egiten duela eritasunean, garizuman, edo zenbait trabaillutan eta = egitekotan=20 denean, bekhatutik apartatzen denak ere. Senda artei=F1o, garizumaren = edo=20 trabailluaren negua iragan artei=F1o, pozoi=F1a utzten du. Bai=F1a gero, = uda=20 dathorrenean, senda dadinean, garizuma iragan denean, finean, bere = gogara iar=20 dadinean, berriz bere pozoi=F1a hartzen du, bere leheneko bekhatura = bihurtzen da.=20 Haur da bihurgune gaixtoa, denbora gutiz ontasunean irautea eta = perseberatzea;=20 eta guztia ongi kontatzera, deus guti balio duena.
Bigarren iraute eta perseberatze-moldea da azken finekoa; lehen zer = izan=20 baita ere, azken finean, ontasunean, prestutasunean eta berthutean=20 perseberatzea, irautea eta hartan akhabatzea.
San Agustinek eztu konturik egiten aitzineko perseberantziaz eta = irauteaz,=20 finera bai=F1o lehen, edo finean berean, fina finatu gabe finatzen = denaz.=20 Potius habuit perseverantiam unius anni fidelis, et quantum infra = excogitari=20 potest, si donec moreretur fideliter vixit, quam multorum annorum, si = exiguum=20 ante mortem a fidei stabilitate defecit (Aug. lib. 2 de domo = pertrac. c. 1.=20 Tom. 7). Azken urthean, heriotzeko aitzinean denbora aphur batez ongi = bizitzen=20 denak, eta gero hiltzen denean bekhaturik gabe gerthatzen denak, erran = ahal=20 diteke duela behar den perseberantzia eta firmetasuna, eta ez aitzinetik = anhitz=20 urthez ongi eta prestuki bizi izan denak, baldin hiltzerakoan edo = hiltzen denean=20 faltatzen badu.
298
Aaron sazerdote handiaren beztidurak, = behereko=20 bazterrean inguru, zituen mingrana pintatuak. Mingranak, bertze fruituek = eztutena, badu koroa iduri bat. Bada koroa hura nahi zuen Iainkoak eman = zekion=20 sazerdotearen beztidurari ez hastean eta ez erdian, bai=F1a bazterrean, = oinetan,=20 akhabatzean. Zeren akhabatzeari dagoka koroa eta ez hasteari.Galdegin zeraukaten egun batez Diogenes Filosofo handi hari ea = zergatik hain=20 zahartuz gero etzuen pausatzen? Etzen estudiatzetik eta irakurzetik = gelditzen?=20 Eta ihardetsi zuen: thema baten gai=F1ean, garaikarrean, laster egiten = duenak,=20 eztu xedera eta marrara hurbildu hurran denean ezansiatu behar eta = baratu.=20 Aitzitik, orduan behar du permatuago eta enplegatuago, hartaraz gero = garaitia=20 bertzek eraman eztiazon, eta anarterai=F1oko trabaillua ere gal eztezan. = Hala bada=20 nik ere (dio Diogenek) orai xedera, bizitzearen bazterrera eta adinaren = finera=20 hurbildu naizenean, eztut gelditu behar eta ez ezantsiatu.
Bai=F1a orai behar dut lasterrago abiatu, fintkiago permatu eta = denbora=20 hobekiago enplegatu. Zeren bertzela benturaz thema gal nezake, leheneko = laster=20 eginaz eta estudiatuaz eznuke probetxurik. Haur da Iondone Paulok ere = erraiten=20 duena: Sic currite ut comprehendatis (1 Cor. 9). Egizue laster, = atrapa=20 dezakezuen bezala.
Eta hunela, laster egite eta atrapatze haur, fineraino eta finean, = azken=20 pontuan eta partitzean bekhaturik gabe gerthatze haur, erraiten du San = Agustinek=20 dela Iainkoaren donua eta emaitza, Iainkoaren liberaltasuna: eta nori = emanen=20 zaikan eta nori ez, Iainkoa beraganik baizen ezin iakin ditekeiena.
Beraz, beldur garela behar dugu bizi, behatuki ibili eta geure = indarrean=20 bai=F1o, Iainkoaren faborean fidatzenago garela, humiltasun handi = batekin=20 othoitzetan iarri, nahi gaituen sostengatu, erortzetik begiratu, eta = bekhaturik=20 gabe gauden batez, beregana deitu eta thiratu. Zeren ontasunean azken = finerai=F1o=20 iraute haur, nehork ere bere buruz ezin merezi dezakeien donua bada ere, = ordea=20 guztiarekin ere, egin behar du bat bederak bere aldetik ahal dagiena, = merezi=20 ahal baillezake bezala. Zeren gure othoitz guztien enzutera eta = konplitzera=20 obligatzen ezpada ere Iainkoa, ordea gai=F1erakoan prestik dago ahala = egiten=20 duenari heltzeko, iabetzeko eta eskuaren emaiteko.
299
Hala emaiten du aditzera Errege = Davitek: Prope=20 est Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus invocantibus eum in = veritate=20 (Ps. 144). Hurbil dagote Iainkoa zinez eta egiaz gomendatzen eta = fabore=20 eskatzen zaizkon guztiei. Eta nahi du eska gakitzan, eta are lehia = gakitzan, eta=20 lehenbiziko ezean eta errefusean eztezagun etsi, bai=F1a athal ondoan = dagoen=20 eskalea bezala, erdiets arteino, gauden buthoituak.Eta orobat da noiznahi den, gauaren erdian ere, eskatzea. Zeren = Iainkoa=20 baithan ezta ez orenik, eta ez aldarte gaitzik, munduko iendetan ohi den = bezala.=20 Haren baithan muga guztiak eta oren guztiak dira bat, bethi da nehor = ongi=20 ethorria. Beraz hunelatan zintki eta fintki, maiz eta lehiatuki, behar = gatzaitza=20 azken fineko iraupenaren eta perseberatzeko donuaren eskatu: eta hunetan = geure=20 ahal guztiaz permatu eta bulharka iarri. Zeren azken fineko = perseberantzia da=20 gakhoa, hura da gora behera guztia, hartan dago garaita eta biktoria. = Hura gabe=20 leheneko obra onek deus guti balio dute. Zeren iraganak iragan, azken = finean=20 nolako garen behatzen du Iainkoak: eta orduan edireiten gaituen arauaz, = emaiten=20 deraku sekulako zorthea, ona edo gaixtoa.
Eta ontasunean iraute haur, perseberatzea, oraidanik behar da hartu = eta=20 eduki, eta ez geroko esperantzan utzi eta largatu. Zeren azken fineko = aitzin=20 hartan irauten eta perseberatzen duenak, perseberatzen ohi du komunzki = azken=20 finean berean ere.
=A7 2
300
Ordea, ezkaitu ez izitu behar azken = finerai=F1oko,=20 edo gareinoko trabaillu aphur batek; hartzaz zeruko loria, hain gauza = handia,=20 erdiesten denaz geroztik. Zeren Iondone Paulok dioen bezala: Non sunt = condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae revelabitur = in nobis.=20 Hemengo neke-trabaillu guztiak, gehiago balira ere, eztira zeruko = loriaren=20 erdiesteko merezient, eztira asko, eztira deus harekin konparaturik. = Beraz=20 hunelatan eztugu bizi garei=F1oko trabaillu aphur haur sobera etsi = behar.=20 Aitzitik, desiratu behar genduke lizen handiago eta iraun lezan gehiago. = Hala=20 desiratzen zuten lehenagoko sainduek; eta halatan desira hura hala = izanez, eman=20 zerauen Iainkoak hain loria handia.Halako batez mintzo dela, erraiten du Spiritu Sainduak: = Consummatus in=20 brevi explevit tempora multa (Sap. 4). Denbora gutiz bizi izan bazen = ere,=20 guti hartan egin zuen anhitz. Zeren hartan baitzuen aitzinerat ere ongi = egiteko=20 gogo eta borondate, eta borondate harekin hail baitzen. Hala erraiten da = halaber=20 gaixtoez ere denbora gutiz egin zutela anhitz: eta denbora gutiz eta = laburrez=20 egin zituzten bekhatuakgatik emaiten zaiela gaztigu luzea eta sekulakoa. = Zeren=20 denboran izan baziren ere labur, ordea bekhatu egiteko gogoan, = borondatean eta=20 desiran, izan baitziren luze.
Bada nola gaixtoek baitute gogo eta borondate, aitzinerat ere bere=20 gaixtakerietan egoiteko eta bizitzeko: hala onek dute halaber ontasunean = aitzina=20 iragaiteko eta hartan finerai=F1o eta finean irauteko eta = perseberatzeko.
Eta ezta ez, ez deusgatik, munduak, deabruak edo haragiak kontra = aphur bat=20 eginagatik, utzi behar perseberatzea eta aitzinerat iragaitea, ezta = hargatik=20 gibelat bihurtu behar.
Itsasoan dabiltzanak, tormentak hartuagatik, kontrako haizeak = ioagatik,=20 eztira berehala errendatzen, eta ez bihotz hilduak eta etsituak iartzen; = eztira=20 portuan sar arteino laxatzen eta ez ezansiatzen, anarterai=F1o bethi on = dadukate,=20 bethi enseiatzen eta permatzen dira. Hala behar dugu bada guk ere = permatu, eta=20 parabisuko bidean iaikitzen zaizkigun tormentak eta kontrak benzuturik, = hango=20 portuan sartzera enseiatu eta ez anarterai=F1o errendatu eta ez = amai=F1atu. Eztugu=20 ximinoak bezala egin behar: eltzaurraren iateko desiros delarik, kanpoko = azalaren hautsteko nekeagatik, utzten baitu barreneko mamia dastatu=20 gabe.
301
Giristino fina ezta ez berehala = lehenbiziko=20 okhasinoan eta tentamenduan erortzen; ezta lehenbiziko inkontruan = behaztopatzen,=20 eta ez izitzen. Aitzitik, orduan defendatzeko eta ihardesteko, = pitztenago,=20 permatzenago eta finkatzenago da.Su ttipia, kandela-argia, haize gutik iraungitzen du, bai=F1a su = handia,=20 ikhatztobia, haize handiarekin, handitzenago eta sendotzenago da; hala = bada,=20 debozino ttipia, ezbaieko gogoa, eta ontenzione flakoa ere, edozein=20 tentamendurekin, okhasino gutirekin, haize aphur batekin, iraungitzen = da. Bai=F1a=20 debozino handia, intenzione fina, berthutean erroak eginik dagoena, = okhasino=20 handiekin, haize nahasiekin eta tentamenduekin fintzenago eta = handitzenago=20 da.
Ordea, erraiten denean ezen azken finerai=F1o eztirela giristino onak = eta finak=20 baratzen, zabartzen eta ez gelditzen; ezta ez aditzen lehenbiziko = hastetik=20 akhabatzerai=F1o, gaztetik zahartzerai=F1o, behin ere eta nehoiz ere = bekhaturik egin=20 gabe egoiten direla. Zeren Salomonek dioen bezala: Septies in die = cadit=20 iustus (Prov. 24). Den iustuena ere, egunean zazpitan erortzen da, = zenbait=20 bekhatu benialetan bedere behaztopatzen da. Bai=F1a aditzen da ezen = bekhatu bat=20 egiten duenean, hartarik berehala, hartan guti pausaturik ilkitzen dela, = eta=20 iltkirik azken finean bekhaturik gabe gerthatzen dela.
Batzuek hartzen dute gogo eta borondate, zenbait denboraz bedere, = bekhaturik=20 egin gabe egoiteko. Zeren halako naturaleza du bekhatuak, non uste = baitut ezen=20 eztela nehor ere, gaixtoago bada ere, bere gaixtakeriak unhatzen = eztuenik eta=20 bertze bizitze molde bati lotzea desiratzen eztuenik. Ordea bat ere, eta = nehoiz=20 ere, bekhaturik egin gabe egoiteko gogo deliberatua, perseberatzeko = firmetasuna,=20 geroko utzten dute.
Badu gure Gero hunek hemen ere bere etxalekhua eta = ostatua. Bada=20 baldin izanen bada firmetasunik gero, behar da perseberatzera eta firme = egoitera=20 enseiatu orai. Aitzineko obra onak eta perseberantzia dira ondoko fin = onaren eta=20 perseberantziaren bidea eta sei=F1alea. Iaiki eta eror dabillanaren = bizitzea,=20 bizitze perilosa da, guztiz ere, baldin eroririk denbora gehiago egiten = badu=20 iaikirik bai=F1o: nola komunzki gerthatzen ohi baita gure baithan.
Agian aste batez edo biaz egoiten gara bekhaturik egin gabe; bai=F1a = urthe=20 batez eta hamarrez bekhatutan. Badakigu gaixtakerian pensatzen, irauten = eta=20 perseberatzen, baina ez ontasunean. Eta badio San Agustinek ezen hunela=20 bekhatutan egoiteak eta perseberatzeak, haserretzenago duela Iainkoa, = bekhatu=20 egiteak berak bai=F1o. Non enim qui peccaverit, sed qui in peccatis=20 perseveraverit, odibilis et abominabilis erit Deo (Aug. serm. 58 de = temp.=20 Tom. 10).
=A7 3
302
Ebakitzen duzunean zuhaitz bat, eta = berriz=20 hartarik urt-umeak edo adarrak sortzen direnean, ageri da etzenduela = osoki eta=20 ondotik ebaki, gelditu zela zenbait erro eta zain.Halaber zauria ere behin sendatutzat utziz gero, berehala gaizkoatzen = denean,=20 badirudi gelditu zela zenbait kutsu, zenbait narrio, etzela ongi = sendatu. Hala=20 bada behin bekhatutarik sendatuz gero, berehala eritzen eta hetara = bihurtzen=20 denean, badirudi gelditu zela zenbait kutsu, zenbait narrio, etzela ongi = sendatu. Hala bada behin bekhatutarik sendatuz gero, berehala eritzen = eta hetara=20 bihurtzen denean, badirudi gelditu zela zenbait erro, zenbait bekhatu = egiteko=20 gogo; etzela ongi sendatu eta ez garbitu, etzuela apartatzera fintki=20 deliberatu.
Egia da ordea ongi garbitu eta sendatuagatik ere, gertha dakidikaio = berriz=20 likitstera, eritzera eta bekhatu egitera. Zeren bekhatuaren erroa eta = zimendua=20 libertatea da: eta libertateak behin utzi duena, berriz har dezake.
Bai=F1a guztiarekin ere, behin eror eta berriz iaiki ibiltzea = sei=F1ale gaixtoa=20 da, eta gure galgarria.
Unus aedificans et unus destruens, quid prodest illis, nisi labor?=20 (Eccli. 34). Batek egin eta batek desegin, zer probetxu, trabaillua = baizen?=20 Bada halaber zer probetxu da, behin iaikitzeaz, baldin berriz erortzen = bada, eta=20 eroririk dagoela eta datzala, gelditzen bada? Zer probetxu da bide = luzeari=20 lotzeaz, gogo duen lekhura heltzen ezpada? Zer probetxu, untziak = betherik eta=20 kargaturik bela ongi egiteaz, baldin portura bai=F1o lehen edo portuan = galtzen=20 bada? Zer probetxu etxearen hasteaz, akhabatzen ezpada? Ezta asko ongi = hastea,=20 akhabatu behar da. Iudas ongi hasi zen, bai=F1a gaizki akhabatu. Loten = emaztea ere=20 Aingiruaren manuaren konplitzen ongi hasi zen, Sodomatik iltki zen, = ordea=20 gibelat behatzeaz, galdu zen; hargatik gatz bihurtu zen. Eta gatz = bihurtze hunen=20 gai=F1ean erraiten du Glosak: Sal est condimentum ciborum: et ideo = uxor Lot=20 respiciens retro, versa est in statuam salis, quia punitio eius dat = condimentum=20 sapientiae poenitentibus ne ad pristina peccata revertantur (Lyran. = in cap.=20 19 Gen.). Gatzak du indar eta berthute ianhariei gozo eta zaphore = emaiteko, eta=20 bai aitzinerat ere iraun arazitzeko. Eta halatan, gibelat behatzeaz, = gatz=20 bihurtu zen: emazte hark eta hari eman zeikan gaztiguak, erakusten = derauku=20 eztugula gibelat behatu behar, eta ez lehen utzi ditugun bekhatuetarat = bihurtu.=20 Halatan erraiten deraku Iainkoak berak: Memento uxoris Lot (Luc. = 17).=20 Orhoit gaitezilla Loten emazteaz, zentza gaitezilla haren baithan, hari = gerthatu=20 zeikana gertha eztakigun, eta haren gatz hartzaz gaziturik bezala, = bekhatutan=20 ustelzetik begira gaitezin.
=A7 4
303
Ezta gibelat behatu behar, zeren hala = behatzeaz=20 izatu da gaizki heldu denik. Bada exenplo bat, edo elhe bat, elkhar hil = nahi=20 zuten batzuen artean gerthatua. Hasi ziren bi gizon ezpata kolpeka: eta = batak,=20 maliziosago baitzen, erran zioen bertzeari:Hola, hola, bihoa hortik zure gibelean dagoen gizon hori, eznaiz ni = biaren=20 kontra hari. Orduan ustez ezen egiaz mintzo zen, behatu zuen gibelat, = eta=20 bitarte hartan, eman zioen bere bethea, eman zioen zafadarrako eder bat. = Hala=20 egiten deraue bada deabruak ere gibelat, leheneko bizitze gaixtorat = behatzen=20 dutenei, eta bihurtzen direnei ere.
Nemo mittens manum ad aratrum et respiciens retro, aptus est regno = Dei=20 (Lc. 9). Gibelat beha dagoela, golde nabarretan hari dena, ezta = zeruko=20 erresumaren erdiesteko gai, eta ez on (dio gure Iainkoak). Arator = respiciens=20 retro facit sulcum tortuosum aut inutilem: sic accipiens melioris vitae = statum,=20 eta habens affectum redeundi ad pristinum statum ineptus est regno = adipiscendo=20 (Lyran. in cap. 9 Luc).
Golde=20 nabarretan, edo golde-pikoetan, lur lantzen eta aphaintzen gibelat beha = dagoela=20 hari denak, hildoa makhur eginen du, ezta hura goldelari on izanen.=20304
Badira lan batzuk eta obra batzuk, = aitzinerat,=20 gibelerat, saihetserat, edo norat nahi den beha dagoela eginagatik, = ezpaita=20 antsia, nola baita iatea, edatea, mintzatzea. Bai=F1a badira berriz = bertze batzuk,=20 nola baitira eskiribatzea, pintatzea, iostea, golde nabarren eta arhen = ere=20 haritzea, ezpaitira ongi egiten, bethi kontu edukitzen dela eta = aitzinerat artez=20 behatzen dela baizen. Hala da bada zeruko erresuma ere: baldin = erdietsiko bada,=20 artez ibili behar da, aitzina ioan behar da, ezta gibelat, leheneko = bekhatuetara=20 behatu behar, eta ez bihurtu. Zeren bihurtzekotz, probetxu guti da, = lehen egin=20 den guztiaz.Erhoa da behin garzeletik itzuriz gero, berriz bihurtu nahi dena: eta = bai=20 behin bide batetan arrobatu dutenean, berriz handik iragan nahi dena = ere.=20 Halakoak, animalia adimendurik eztuenak bai=F1o adimendu gutiago du. = Zeren=20 animaliak, bere adimendu gabearekin ere, eztira lehen gaizki heldu diren = lekhura=20 berriz bihurtzen, bai=F1a bai bekhatorea bihurtzen da. Hunen gai=F1ean = erraiten du=20 Iondone Petrik: Melius enim erat illi non cognoscere viam iustitiae, = quam=20 post cognitionem retrorsum converti (2 Petr 2). Hobe zukeien egiazko = bidea=20 iakin gabe egon, iakinez gero gibelat bihurtu bai=F1o. Hala emaiten du = aditzera=20 San Lukas Ebanjelistak ere: Novissima autem eius erunt peiora = prioribus=20 (Luc. 11). Behin deabrua spiritualki, edo korporalki, bereganik = atheraz=20 gero, bere faltaz, berriz sartzera utzten duena, gaizkiago da orduan, = bigarren=20 hartan, lehenbizikoan bai=F1o; perilosago da azken hutsa, lehena = bai=F1o: azkenak=20 lehena ahantzten du.
Hunen arauaz abisatu zuen paralitiko sendatua ere, bere = sendatzailleak:=20 Ecce sanus factus es, iam noli peccare, ne tibi deterius aliquid = contingat=20 (Io. 5). Badakusazu sendatu zarela, begira bada berriz eritzetik, = zerbait=20 are lehen bai=F1o gaizkiago gertha eztakizun. Zeren gaixto da eritasuna, = bai=F1a=20 gaixtoago berretura. Gaixto da zauria, bai=F1a gaixtoago gaizkoadura. = Gaixto da=20 kofesatu gabe egoitea, bai=F1a aldez gaixtoago kofesatu ditutzun = bekhatuetara=20 bihurtzea. Bigarrren bihurtze eta erortze hura gaitziago zaika Iainkoari = lehenbizikoa bai=F1o.
Ezagutzagabetasun handia da eta ingrat izaitea, Iainkoari kofesatzean = eta=20 handik kanpoan, zeure orazinoetan eta othoitzetan hanbat promes eginez = gero, eta=20 hekin batean zeure bekhatuen barkhamendua eta bertzerik ere anhitz = garazia,=20 fabore, eta ontasun erdietsiz gero, promesak hautsirik, berriz leheneko = mai=F1a=20 gaixtoetara bihurtzea, hanbat obligazino, eskergaixtoaz pagatzea.=20
=A7 5
305
Hain da handi eta itsusi bigarren = bekhatua, behin=20 barkhatuz gero, berriz egiten dena, non hark bere ingrat-tasunaz, = leheneko=20 bekhatu barkhatuak ere bihurtzen bezala baititu (Vide S. Thom. 3 p. q. = 88, art.=20 2 in corp.). Eta ezta miretsteko. Zeren bigarren bihurtze hark, leheneko = bekhatu=20 barkhatuak ere erraberritzen, gogora ekhartzen eta pitzten bezala = baititu. Eta=20 hala iustiziak ere, behin azotatua, bigarren atrapaduran, bortitzkiago=20 gaztigatzen du.Behin utzi zuen bekhatura berriz bihurtzen dena, konparatzen du = Spiritu=20 Sainduak bere okha egina iaten duen orarekin. Sicut canis qui = revertitur ad=20 vomitum, sic imprudens qui iterat stultitiam suam (Prov. 26). Eta = Iondone=20 Petrik, are gehiago konparatzen du halakoa lohira hidoiztatzera = bihurtzen den=20 urdearekin. Canis reversus ad vomitum, et sus lota in voluntabro luti = (2=20 Pt. 2). Hain da gauza hatsa, likitsa, higui=F1a eta nardagarria, or = baten bere=20 okha eginaren eta ahotik egotziaren berriz iretsten ikhustea, non baldin = Spiritu=20 Sainduak berak usatu ezpalu konparazino hunez, ezpainintzen ni = aiphatzera ere=20 ausartuko. Bai=F1a erraiten du Spiritu Sainduak, derragun beraz guk ere. = Behin=20 bekhatua kofesatu, ahotik egotzi, eta berriz hartara bihurtzera, bere = okha=20 eginaren beraren iretstea bezala dela. Zeren okha hura zein lizun eta = urde den,=20 are baita lizunago eta urdeago bekhatua.
Beraz hunelatan ezta leheneko bekhatuetara bihurtu behar, eta ez = behin=20 garbituz gero berriz likitstu ere. Aitzitik dagigun eta derragun, = esposak=20 bezala: Lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos? Expoliavi me tunica = mea,=20 quomodo induar illa? (Cant. 5). Oi=F1ak garbituitut, nola bada = likitstukoitut?=20 Athorra erauntzi dut, nola bada iauntziko dut?
306
Kofesatu ondoan, munduak, deabruak edo = haragiak=20 berriz bekhatu egitera, eta leheneko estatuan, egoitzan, etzauntzan eta = tokian=20 iartzera akhometatzen zaituztenean, ihardetsi behar zeneraukaie: Nolatan = ahal=20 daidiket nik hori? Garbituitut neure oi=F1ak, nola bada likitstukoitut? = Erauntzi=20 dut behin athorra lohia, nola bada berriz iauntziko dut? Biluzi naiz = behin=20 aztura gaixto guztietarik, nola bada berriz beztituko naiz? Utzi ditut = behin,=20 nola bada berriz hartukoitut? Edo berriz hartzekotz, zertako utzi behar = nituen?=20 Si poenitens es, noli facere; si facis, certe poenitens non es, = dio San=20 Agustinek (Aug. lib. de vera et falsa poenitentia). Baldin bazara = penitent,=20 baldin lehen eginaz damu baduzu, eztagizula gehiago, zeren baldin egiten = baduzu,=20 ageri da etzarela penitent, eztuzula lehenaz damu.Diferentzia handia da salbatzen direnen eta salbatzen eztirenen = artean: eta=20 diferentzia haur eztago ez guztia bekhatu egitean edo ez egitean. Zeren=20 salbatzen direnetarik, batzuek egin zuten noizbait bedere bekhatu: = Iondone=20 Petrik, Iondone Paulok, Magdalenak, eta bai bertze anhitzek ere. Bai=F1a = diferentzia dago behin edo berriz bekhatu egitera gerthatuagatik, heken = fite=20 utztean, eta behin utziz gero, ez hetara berriz bihurtzean. Hala = edireiten da=20 lehenagoko sainduak, zenbait bekhatutan erori baziren ere, fite iaiki = zirela,=20 eta behin iaikiz gero, etzirela gehiago erori, eta ez bere leheneko = bekhatuetara=20 eta ez bertzetara bihurtu. Hala egin behar dugu bada guk ere. Qui = secutus es=20 peccantem, sequere poenitentem (In vita Sancti Ambrosii). Baldin = orai=F1okoan=20 iarraiki bagatzaizte sainduei bekhatu egitean, iarraiki behar gatzaizte = halaber=20 bekhatuen utztean, eta behin utziz gero, ez berriz hetara = bihurtzean.
Fineraino eta finean perseberatzen duena, izanen da salbatua eta ongi = zortheatua. Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit = (Mt.=20 10). Bertze guztiak deus guti dira, finak darama koroa, akhabatzean = kantatzen da=20 loria.
Beraz fin hari, eta akhabatzeko loria hari begia edukirik, = harerai=F1o, eta=20 han, behar dugu, egun beretik, geroko begira egon gabe, bekhaturik gabe = egoitera=20 enseiatu. Hartarakotzat orai eskuen artean darabiltzagun bekhatuak = urrikimendu=20 handi batekin kofesaturik eta utzirik, aitzinerat gehiago egitetik = begiratzen=20 garela. Zeren halatan erdietsiko dugu orai perseberantziaren donua eta = gero=20 azken finean arimen salbamendua, sekulako loria.
NOLA IKHUSIRIK IFERNUKO BIDEA DEN GAITZAGO PARABISUKOA = BAI=D1O,=20 BEHAR DEN GEROTIK GERORA IBILTZEA UTZI
KAP. XLVIII
307
Anhitzetan egotu naiz = neure=20 buruarekin gogoetan: eta iduritzen zait ezen gogoeta egiteko egitekoa = dela: ea=20 zein den gaitzago, Iainkoaren zerbitzatzea, ala Deabruaren: parabisura = ioaitea,=20 ala ifernura.Bi presuna daude bertze munduan: bata parabisuan, eta bertzea = ifernuan. Bada=20 hetarik bietarik, zei=F1ek iragan othe zuen mundu hunetan pena eta = trabaillu=20 gehiago? Haur nahi nuke iakin, hunen nago galdez, haur da ene = gogoeta.
Badirudi trabaillu gehiago iragan behar duela parabisuratzen denak=20 parabisuratzeko, ifernuratzen denak ifernuratzeko bai=F1o. Zeren = parabisuko bidea=20 gaitzago baita, ifernukoa bai=F1o. Hala emaiten du aditzera San Mateok:=20 Angusta porta et arcta est via quae ducit ad vitam, et = pauci=20 sunt qui inveniunt eam (Mt. 7). Athea, athe hertsia da, eta bidea = ere bide=20 meharra, parabisurat dohana, eta gutiak dira, bide hura edireiten = dutenak. Erran=20 nahi du, gaitz dela zeruko lorian sartzea, eta Iainkoaren manamenduen=20 konplitzea. Zeren ezta bide bat baizen, eta bat hura ere, guztia da = mehar,=20 malkhar, buruz gora, haragiaren kontra, eta desgogara.
Eta guztien buruan, ezta bide hartan bat ere errebelatu behar, eta ez = nehorat=20 makhurtu, eta ez aldaratu, manamendu guztiak behar dira konplitu. = Bai=F1a ifernura=20 ioaiteko, eztira guztiak hautsi behar, asko da batetan faltatzea. Hala = erraiten=20 du Iondone Iakuek: Quicumque totam legem servaverit, offendat autem = in uno,=20 factus est omnium reus (Iacob 2). Bertze guztiak konplituagatik, = batetan=20 behaztopatzen bada, guztietan egiten da hobenduri. Eta haur aditzen da, = Glosak=20 dioen bezala, De Poena damni et non de poena sensus (Glosa in = cap. 2=20 Jac.). Guztietan egiten da hobenduri. Ez zeren bekhatu bat baizen = eztuenak,=20 hanbat pena merezi duen, nola hamar dituenak, bai=F1a zeren bat baizen = eztuena=20 ere, ifernurako baita, hamar dituena bezain ongi, ez hain barrena, eta = ez hanbat=20 penarekin, ordea biak barrenean, nor bere mereziarekin. =
308
Beraz gaitz izanen da parabisuan = sartzea,=20 hartarakotzat manamendu guztiak konplitu behar direnean, bide bat baizen = eztenean, eta bat hura ere, hain meharra, eta gaitza denean. Eta hala = Iondone=20 Paulok bere saindutasun guztiarekin ere, ezin bururik eginez bezala, = erran zuen:=20 Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Ai = ene titxa=20 gabea, ene on beharra, eta urrikalkizuna, nork libratuko nau gorputz = mortal=20 hunetarik? Scimus quod lex spiritualis est, ego autem carnalis, = venumdatus=20 sub lege (Rom. 7). Zeren ni naiz haragiz, eta haragiari emana, eta = legea,=20 Iainkoaren manua, spiritu. Zer ikhuskizun du bada spirituak = haragiarekin?=20 Nolatan abenituko dira biak elkharrekin? Egiteko handia da haur, hain = handia,=20 ezen arrazoi=F1ekin erraiten baitu Salomonek: Iugum graue super = filios Adam, a=20 die exitus de ventre matris eorum, usque in diem sepulturae in matrem = omnium.=20 (Eccli 40). Uztarri pisua, eta karga handia darabillate soi=F1ean = Adanen um=E8k,=20 sortzen diren egunetik heriotzerai=F1o, bere am=E8n sabeletik ilkitzen = direnetik,=20 hobira, guztien amagana bihur artei=F1o. Halatan erraiten du San Mateok: = Regnum=20 caelorum vim patitur (Mt. 11). Zeruko erresumari bortxa egin behar = zaika;=20 han parterik izanen duenak, zin zinez, eta bere indar guztiaz behar = duela=20 permatu. Eta badio Iob sainduak ere: Militia est vita hominis super = terram=20 (Iob. 7). Giristino denak, gerlan dabilan soldaduak bezanbat = trabaillu=20 iragan behar du. Zeren soldadutasuna, eta gizonaren lurreko bizitzea, = bat=20 baitira.Eta Iondone Ioannes Ebanjelistaren errana da: Palmae in manibus = eorum=20 (Ap. 7). Ikhusi zituela iustuen eskuetan Palmak, zein baitziren = Palma=20 zuhaitzaren adarrak, biktoriaren sei=F1aleak. Eta biktoria den lekhuan, = aitzinetik=20 behar da gerla, aitzinetik behar da neke eta trabaillu. Zeren Iondone = Paulok=20 dioen bezala: Non coronabitur, nisi qui legitime certaverit (2 = Thim. 2).=20 Ezta koroatua izanen, eta ez biktorios geldituko, zin zinez permatzen, = eta=20 guduztatzen eztena.
309
Eta are haur da egitekoa: zenbatenaz = eta=20 giristino bat, baita giristinoago, zenbatenaz, eta zintkiago, eta = fintkiago=20 permatzen, eta enseiatzen baita Iainkoaren zerbitzatzera, eta Deabruari = kontra=20 egitera, hanbatenaz etsaiak harmatzenago, eta tentamenduak ere = berretzenago=20 zaitza. Hala emaiten du Spiritu Sainduak aditzera: Fili, accedens ad=20 servitutem Dei, sta in iustitia et timore, et praepara animam tuam ad=20 tentationem (Eccli. 2). Ene seme, hasten zarenean Iainkoaren = zerbitzatzen,=20 zaude erne, eta beldur zarela, eta presta zaite tentamenduei kontra = egiteko.=20Zeren iakin behar duzu ezen, orduan egundai=F1o bai=F1o, tentatuagoa = izanen=20 zarela. Hunen arauaz erraiten du Iondone Paulok ere: Qui pie vivere = volunt in=20 Christo Iesu persecutionem patientur (2 Thim. 3, 12). Sainduki, eta=20 prestuki, Iesu Kristok manatzen duen bezala bizi nahi dutenak, izanen = dira=20 penatuak, eta persegituak. Hei erauzten zaizte falseriak, hei egiten = zaizte=20 irriak, eta eskarnioak, finean hei egiten derauzte munduak kontra = handiak.
Eta gertha baledi ere munduan zenbait presuna hain saindurik, = iusturik, fama=20 handitakorik, edo dohatsurik, non ezledin nehor ausart haren baithan = mihirik=20 ibentzera, eta ez haren ohorearen ukitzera, egia izanen da orduan ere, = Iondone=20 Paulok dioena, tentatuak, eta persegituak izanen direla iustuak. Zeren = bere=20 baithan barrena bedere, bere haragiaren mugidez, eta desira = desordenatuez,=20 tentatuak, ea frogatuak izanen baitira.
Gerla handia dute elkharren artean berthut=E8k, eta bizioek. = Urguillutasunak=20 gerla handia egiten dio humiltasunari; Abariziak, libertasunari. = Haragiak=20 kastitateari; inbidiak, karitateari; gulak, abstinenziari: kolerak,=20 pazientziari; nagitasunak, dilijentziari. Eta hunen batenarekin iustu = guztiak=20 dira persegituak, eta kontrastatuak bere baithan barrena bedere.
Eta hala bethi ere da egia: Per multas tribulationes opportet = intrare in=20 regnum Dei. Anhitz tribulamenduz, penaz, eta trabailluz behar dela = zeruko=20 erresuman sarthu. Anhitz inkontru bortitz, anhitz pena eta atsekabe = iragan behar=20 du parabisuko bidean dabillanak.
=A7 1
310
Ifernuko bidea dadukanak, badirudi = eztuela halako=20 atsekaberik, persekuzionerik eta kontrarik izaiten, eztuela halako = gerlarik eta=20 egitekorik sentitzen.Zeren bere gogoak eta haragiak diotsan bezala, bide zabalaz, bere = aisiara=20 baitabilla. halatan erraiten du San Mateok: Lata porta et spatiosa = via est,=20 quae ducit ad perditionem et multi sunt qui intrant per eam.
Athea, athe zabala, eta bidea ere bide handia eta espaziotsua da=20 ifernurat dohana; eta anhitz ibiltzen da bide hartan, eta bai athean ere = sartzen: bada han oin-hatza franko, eta ez konpai=F1ia eskasik.
Eta ifernuko bidea gaixtoek daramatena, deitzen da handia eta zabala, = zeren=20 hartan dabiltzanak, ezpaitira erregelaz bizi eta ez ordenantzaz. Eztute = hek=20 bertze erregelarik, bere borondatea baizen; eztaude legearen azpian, = legea da=20 heken azpiko. Bidea huts eginak, errebelatuak dabiltza: eta hala = dabiltzanak,=20 nondik nahi den dabiltza, hekentzat guztiak dira bide, guztiak dira = zabal. Eta=20 nola zabal baitira eta laguna ere franko baitute, plazer zaie, bere=20 errebelamendu guztiarekin ere, bide zabal hartan ibiltzea.
Plazer da mihiaren anhitz arnegu eta iuramentu egiten duela, nahi = duen bezala=20 minzatzera utztea. Plazer da igandetan eta bertze best=E8tan, solhasean, = ian=20 edanean, iokoan eta atsegin hartzen, mezaz, bezperaz eta orazinoz = konturik egin=20 gabe, denboraren iragaitea. Plazer da haragiak kilikatzen zaituenean, = berehala=20 zeure desiraren konplitzea. Plazer da bidegabe bat egiten deratzutenean, = mendekatzea, ordai=F1ez ordain, moneda berean pagatzea. Plazer da, bere = edo=20 bertzeren eskuen artean, zerbait erabiltzea, eta alfer eta aise, ebatsiz = izanen=20 bada ere egoitea. Plazer da ohe onean eta garbian etzatea. Plazer da ez=20 barurtzea, ongi iatea, hobeki edatea, eta barazkari onagatik, afari = hobearen ez=20 utztea. Finean plazer, plazent eta atsegin da, bere gogoak eta = aphetituak=20 diotsan bezala, bide zabalaz ibiltzea.
311
Ez ordea ezta plazer eta ez atsegin, = bai=F1a gaitz=20 eta penos da, parabisuko bide meharraren edukitzea; manamendurik hautsi = gabe,=20 bethi artez ibiltzea eta bizitzea. Gaitz da mihiaren ongi gobernatzea,=20 linburtzetik begiratzea, eta bertzeak zutzaz mintza litezin, nahi = zendukeien=20 bezala, zu ere hetzaz minzatzea. Gaitz da bidegabe bat egiten = deratzutenean,=20 barkhatzea: gaizki erraiten deratzunari ez ihardestea, zeure eskuan = duzularik,=20 ez mendekatzea. Gaitz da, haragiak tentatzen zaituenean, gaietan eta=20 okhasinoetan zarelarik, zeure buruaren bortxatzea, desiraren ez = konplitzea.=20 Gaitz da tratuetan eta salerosietan, bethi egiaz ibiltzea; bertzerena = eskuan=20 darabillazularik, ez kutsatzea, errotan irinik ez lotzea. Gaitz da zur = baten=20 gai=F1ean, zeure ohe ona utzirik, eta larru arras zilizio bat, zerdazko = gerriko=20 bat harturik etzatea eta ibiltzea. Gaitz da barurtzea, ianhari ona, = edari hobea,=20 eta aphetitu ere duzularik, guztien Iainkoagatik utztea. Finean gaitz da = eta=20 penos da munduan garelarik munduan ezpaikina bezala, munduaz konturik = egin gabe,=20 Iainkoaren borondateari errendaturik egoitea; haren manamenduen arauaz, = haragiz=20 ezpaikina bezala, bethi spiritualki bizitzea.Eta alabai=F1a gaitzago bada ere, haur da parabisura ioaiteko bidea, = haur da=20 han sartzeko athea. Beraz orai badirudi ezen eztela gaitz, galdez gauden = egitekoari ihardestea. Zeren iduriz frogatu baitugu asko klarki, = errazago eta=20 plazentago dela ifernuko bidea parabisukoa bai=F1o, parabisukoa hain = gaitz denaz=20 geroztik.
Bai=F1a guztiarekin ere ahiertzen naiz erraitera, eta erraiten dut, = parabisuko=20 bidea errazago, plaunago, eta plazentago dela, ifernukoa bai=F1o. Eta = ifernura=20 ioaiten denak, pena eta trabaillu gehiago iragan behar duela, are mundu = hunetan=20 ere, ifernura ioaiteko, parabisuratzen denak, parabisuratzeko = bai=F1o.
Eta hartarakotzat froga dezagun lehenik, erraz dela parabisuko bidea, = eta=20 gero frogatuko dugu, errazago dela ifernukoa bai=F1o.
NOLA PARABISUKO BIDEA DEN ERRAZ
KAP. XLIX
312
Egia haur, parabisuko = bidea erraz=20 dela, anhitz moldez eta arrazoi=F1ez froga ahal diteke. Lehenbizikorik = erraiten du=20 Iondone Ioannes Ebanjelistak: Mandata eius gravia non sunt (Io. = 5).=20 Iainkoaren manamenduak eztira pisu eta ez gaitz. Halaber erraiten du = Spiritu=20 Sainduak: Qui custodit praeceptum, non experietur quidquam mali = (Eccl.=20 8). Manua konplitzen duenak eztu gaitzik frogatuko, halakoa aise eta = bere gogora=20 izanen da. Eta guztien gainetik erraiten du gure salbatzailleak berak: = Venite=20 ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficiam vos. Tollite = jugum=20 meum super vos et discite a me quia mitis sum et humilis corde et = invenietis=20 requiem animabus vestris. Jugum enim meum suave est et onus meum leve = (Mt.=20 11). Zatozte enegana trabaillatzen zareten guztiok, eta kargaturik = zaudetenok,=20 eta nik arinduko eta aise ibeniko zaituztet. Har ezazue ene uztarria = zeuen=20 gai=F1era, eta ikhas ezazue eneganik ni naizen bezala, eme eta humil = izaiten, eta=20 edirenen duzue zuen arimentzat bake eta sosegu. Legis difficultatibus = laborantes et peccatis saeculi oneratos ad se vocat (Hilarius cano. = 12 in=20 Math.). Lege zaharreko zirimoniez trabaillaturik, eta bekhatuzko = egitekoez=20 kargaturik daudezinak, deitzeintu beregana. Eta hei erraiten deraue, = legez=20 aldaturik, lege zahar hura utzirik, eta bekhatuen karga ere bereganik = egotzirik,=20 har dezatela bertze karga molde bat, uztarri leunago bat, zein baita, = lege=20 berria, Ebanjelio saindua, eta haren arauaz bizitzen direla ikhusiko = dutela,=20 zein aisia handian, ibeniko dituzten bere buruak, zein kontent eta bere = gogara=20 biziko diren: eta zein plazent, aisit eta erraz idurituko zaien = Iainkoaren=20 zerbitzatzea, eta haren lege sainduaren uztarriari errendaturik, = manamendu=20 sainduen bidean ibiltzea.Iainkoak berak erraiten du, plazent dela haren uztarria eta karga ere = arin,=20 beraz hala da, plazent da eta arin. Zeren Iainkoak ezin derrake = gezurrik.
Ordea nola Iainkoak erraiten baitu, haren uztarria plazent dela, eta = karga=20 ere arin: hala erraiten du halaber Iainkoak berak, parabisura ioaiteko = bidea,=20 bide hertsia, meharra eta gaitza dela, eta gutik edireiten duela bide = hura.=20 Bai=F1a ifernuko bidea dela handi, zabal eta gaitza dela, eta gutik = edireiten=20 duela bide hura. Bai=F1a ifernuko bidea dela handi, zabal eta plazent, = eta eztela=20 bide hartan iende eskasik, badela konpai=F1ia franko. Batean emaiten du = aditzera,=20 erraz dela eta zabal parabisuko bidea, eta berriz bertzean gaitz dela = eta mehar.=20 Nolatan ahal dateke haur hunela, erraz, eta gaitz: zabal eta mehar?=20
=A7 1
313
Pontu huni ihardesteko, iakin behar = duzue ezen=20 baldin alde batetik Iainkoaren lege sainduari berari, hain osoki eta = konplituki,=20 konplitu eta begiratu behar denari: eta bertzetik geure haragiari ere = berari,=20 hain gauza flakoari, eta flakatzen erraxari, soilki eta bakharrik beha=20 badiazegu, latz eta gaitz dela Iainkoaren zerbitzatzea, eta haren lege=20 sainduaren begiratzea eta konplitzea. Bai=F1a baldin konsidera baditzagu = Iainkoaren laguntza, ethorkizuneko esperantza; pagamenduaren segurantza; = gogotik=20 eta borondatez dagoenaren indarra; eta guztien gainetik ontasunean = dabillanari=20 Spiritu Sainduak emaiten dioen indarra, berotasuna, konsolamendua, eta = donua,=20 edirenen dugu, ez gaitz, bai=F1a erraz; ez hertsi, bai=F1a zabal; ez = pisu bai=F1a arin=20 eta plazent dela Iainkoaren zerbitzatzea eta haren lege sainduaren=20 konplitzea.Gaitz da Iainkoaganako bidea, haren manamenduen konplitzea. Ordea = norentzat=20 da gaitz? Berrientzat, usatu gabeentzat; nagientzat; laxoentzat; = enseiatzen=20 eztirenentat, aitzinerat behatu gabe, ethorkizunaz konturik egin gabe,=20 haragiaren arauaz bizi nahi dutenentzat: eta guztien gai=F1etik gogotik = eta=20 amorioz eztaudezinentzat. Ez ordea ezta latz eta ez gaitz, haragiari = gibela=20 emanik, arrazoi=F1aren arauaz gobernatzen direnentzat: ethorkizunera = behatzen=20 dutenentzat, eta gogotik eta deliberatuki, zin zinez eta amorioz = enseiatzen=20 direnentzat. Hala emaiten du aditzera San Krisostomok: Quod si onus = audiendo=20 formidas nimium, atque perhorrescis, non natura rerum hujusmodi timorem, = sed=20 ignaviae tuae totum tribue. Nam si accinctus et praeparatus eris, et = nulla=20 desidia effeminatus, cuncta facilia videbuntur (Chrys. hom. 3 in c. = 11 Mt.=20 Tom. 2).
Baldin Iainkoaren ebanjelioa eta uztarria, karga dela enzuteaz lazten = eta=20 larritzen bazara, zeure hotztasunari eta nagitasunari emozu hoben eta = falta, eta=20 ez bertzeri. Zeren baldin gogotik, zin zinez prestaturik eta = istalgaraturik,=20 abia bazindezi eta perma, etzindezke izi eta ez ikhara, bai=F1a iduri = lekidikezu=20 guztia erraz, plazent, eta arin.
314
Zeren orai=F1o San Krisostomok berak = dioen bezala:=20 Fieri potest, quod natura est intolerabile, sit leve, si cum = alacritate animi=20 suscipiamus (Chrys. in cap. 16 Luc. Tom. 2). Bere egitez, gaitz den = gauza=20 ere, erraxten da, gogotik eta alegeraki hartzen denean. Eta badio San = Agustinek=20 ere: Omne praeceptum leve est amanti (Aug. sent. 2. 22. Tom. 3).=20 Manamendu guztiak dira erraz, amorio duenarentzat. Den gauzarik errazena = egin=20 bedi gogo gaitzez, eta gaitz izanen da; den gaitzena, egin bedi gogo = onez eta=20 erraz izanen da.Halatan Iondone Ioannes Ebanjelistak, amorio dutenez eta eztutenez = mintzo=20 dela, emaiten du aditzera, amorio dutenei, manamendu guztiak iduritzen = zaiztela=20 manamendu bat. Si quis diliget me, sermonem meum servabit (Io. = 14). Bai=F1a=20 amoriorik eztutenei, manamendu bat bera iduritzen zaiela anhitz = manamendu.=20 Qui non diligit me, sermones meos non servat. Batean dio: = Sermonem,=20 eta bertzean: sermones. Halatan erraiten du San Agustinek = ere: Ita=20 corpus pondere, sicut animus amore fertur, quocumque fertur (August. = de=20 civitate Dei, cap. 28. Tom. 5). Amorioak erabiltzen du bat bedera nahi = duen=20 lekhura, pisuak balantza erabiltzen duen bezala. Guztia dago gogoan, = guztia dago=20 borondate eta amorioan.
Manamendu guztiak amoriotik eta karitatetik hasten dira, amorioaz eta = karitateaz konplitzen dira, eta amoriora eta karitatera bere finera eta = xedera=20 bezala, biltzen eta bihurtzen dira. Beraz ezin dateke gaitz, amorio=20 duenarentzat, manamenduen konplitzea. Zeren amorioak manamenduei, bere=20 garratztasuna eztitzen, mintasuna gozatzen, eta gaitztasuna errazten = baiteraue.=20 Errege Davitek nola ezpaitzuen amorio eskasik, halatan Iainkoaren = manamenduak=20 erraz iduriturik, erraiten zuen: In via testimoniorum tuorum = delectatus sum=20 sicut in omnibus divitiis. Zure manamenduen bidea, hain da bide = atsegina eta=20 plazenta, non hartan ibiltzeaz, munduko aberatstasun guztien eskuen = artean=20 erabiltzeaz bezanbat atsegin hartu baitut. Quam dulcia faucibus meis = eloquia=20 tua. Ezin derraket zein gozo eta ezti zaizkidan neure ahoan eta = eztarrian=20 zure manuak, solhasak eta perpausak, are eztia bai=F1o eztiago = edireiteintut.=20 Super mel ori meo.
Amorioak beroturik, egiten zuten lehenagoko sainduek Iainkoaren=20 zerbitzuan, hanbat balentia. Halatan pairatzen zuten hanbat pena eta = trabaillu,=20 heriotze eta martirio, dolore eta estira.
315
Nola Patriarka Iakobi iduritu = baitzeikan labur=20 eta deus guti, Rakel ederraren erdiesteagatik, zazpi urthez haren ondoan = eta=20 zerbitzuan ibiltzea zeren maite baitzuen, amorio baitziadukon. = Videbantur=20 illi pauci dies prae amoris magnitudine (Genes. 29); hala sainduei = ere=20 iduritzen zaie deus guti, Iainkoagatik egiten duten guztia, zeren = gogotik=20 baitaude, amorioa baitute handia. Halatan Apostoluek ere orduan = zedutzaten bere=20 buruak dohatsuenik, eta ziren alegerenik noiz eta Iainkoagatik desohore = eta=20 laido gehiago errezibitzen baitzuten. Ibant gaudentes a conspectu = concilii,=20 quoniam digni habiti sunt, pro nomine Iesu contumeliam pati (Act. = 5). Zeren=20 nola desohore eta laido hek guztiak, borondatez eta amorioz hartzen=20 baitzituzten, amorio harekin batean, etzituzten sentitzen, etzeizten = trabaillu=20 iduritzen. Hunen arauaz erraiten du San Agustinek: Nullo modo sunt = onerosi=20 labores amantium, sed etiam ipsi delectant, sicut venantium, = aucupantium,=20 piscantium. Nam in eo quod amatur, aut non laboratur, aut et labor = amatur=20 (August. de bono viduit. Tom. 4). Amorioz eta gogotik dabilzanen=20 trabailluak, eztira trabaillu, aitzitik, hetan altsegin hartzen da: = ihiztariak,=20 arranzaleak, pilotariak, dantzariak, nekhatzen dira, trabaillatzen dira; = eta=20 alabai=F1a trabaillu hura guztia bestatzat hartzen dute. Zeren maite den = gauzan,=20 edo ezta nekerik, edo maite da nekea ere: edo ezta trabaillurik, edo = baldin bada=20 ere, hartan atsegin hartzen da.316
Ikhusiko duzu zenbat pena iragaiten = duen ama=20 batek bere haur ttipiarekin; eta guztiz ere, haurra xarra, zakartsua eta = hazkari=20 gaitza denean. Eztio lorik egitera utzten, gau eta egun haren mainatzen = eta=20 errekaitatzen, bere burua deseginik, hari behar du. Eta guztiarekin ere = ama=20 erhoa, hartan loriatzen da: gauaren erdian iaikirik, eta bere loa = galdurik, haur=20 harekin, milla erhokeria erraiten duela, dostatzen da. Zeren maite = baitu,=20 amorio, baitiaduko. Eta amorioak trabaillu guztiak arintzen, gozatzen,=20 zaphoratzen eta ezeztatzen baiterautza. Hala bada giristino onari ere, = amorioak,=20 gogotik egoiteak, arintzen, errazten, gozatzen eta ahantz arazitzen = derautza.=20 Iainkoaren manamenduen konplitzean, iragan behar diren neke trabaillu = guztiak.=20 Hala erraiten du San Agustinek: Omnia saeva et immania, prorsus = facilia et=20 prope nulla efficit amor (August. de verbis Domini serm. 8 & = ser. 46 de=20 tempore. Tom. 10). Diren gauzarik gogorrenak, molde gaitzenak eta = hez-gaitzenak=20 ere, hezten, beratzen, moldatzen eta eskuetaratzeintu amoriok. Ezta = gauzarik,=20 amorioak, hez, hauts, balaka, eta errenda eztezakeienik. Amurus batek = anhitz=20 pena eta trabaillu pairatzen du bere amurusagatik: anhitz gau eta egun = gaixto=20 iragaiten du, haren erdiesteagatik. Bai=F1a, hek guztiak zeren amorioak = itsutua=20 baitago, deus guti sentitzeintu. Bada giristino onak, Spiritu Sainduaren = amorioaz eta garaziaz ukiturik dagoenak, zenbatenaz gutiago = sentitukoitu, eta=20 erraxkiago iraganeintu Iainkoaren zerbitzuan ahal dirateken trabailluak? = Zeren=20 amorio garbiak, Iainkoaganik heldu denak, indar gehiago behar luke, eta = du ere,=20 Deabruaganik heldu den amorio higuin, hats, lizunak baino. Eta halatan=20 arrazoinekin erraiten du gure Iainkoak haren ebanjelioaren uztarria, = plazent=20 dela, eta legearen karga ere arin. Zeren hala baita, arin eta plazent = baita,=20 gogotik dagoenarentzat, borondatez eta amorioz hartzen=20 duenarentzat.=A7 2
317
Are gehiago, plazent, = aisit, arin=20 eta erraz da Iainkoaren zerbitzatzea, haren manamenduen konplitzea; ez = hastean,=20 ez lehenbizian, zeren haragiak eta usantza gaixtoek kontra handia egiten = baitute. Bai=F1a behin usatuz gero, dastatuz gero, eta spiritua = haragiari iaunduz=20 gero, ezta munduan hain bianda aphetitosik eta gozorik, nola baita = Iainkoaren=20 zerbitzatzea. Zapatak iauntzi berrian hersten du, min egiten du, bai=F1a = aphur bat=20 erabiliz gero, moldatzen da, oi=F1aren neurrira eta orkhoiera ethortzen = da. Oi=F1ak=20 lohakartua dagoenean, eta gorputzak ere zurrundua, manaiu guti dute, = iaikitzera=20 eta ibiltzera herabe dute: bai=F1a behin iaikiz gero, eta aphur bat = higituz gero,=20 berehala zalhuitzen, manaiukortzen eta iratzartzen dira. Halaber presuna = ianzaharrak, mathela gogortuak edo horzkitua dagoenak, eztu atseginik = hartzen=20 iaten hastean, lehenbiziko poxinean eta ahamenean; bai=F1a behin hasiz = gero,=20 handik harat, iaten duena, on eta gozo edireiten du. Hala bada = Iainkoaren=20 zerbitzuan ibili nahi dena ere, lehenbizian hotzki da, zurrun da, hotz = eta nagi=20 da; bai=F1a enseia bedi, has bedi eta berehala berotuko eta zalhuituko = da, trebe,=20 bithore eta entregu izanen da, aise ibiliko da: eta gero eta gero = aiseago, zeren=20 ezta han asetzerik eta ez higuintzerik. Augent enim spirituales = delitiae=20 desiderium in mente, dum satiant: quia quanto magis earum sapor = percipitur, eo=20 amplius cognoscitur, quod avidius ametur (Gregor. Hom. 36). Bertze = ianhariek=20 hiltzen dute aphetitua (dio San Gregoriok). Bai=F1a Iainkoaren = zerbitzatzeko=20 ianhari hunek berretzenago eta piztenago du. Zeren barrenago hobeago, = eta=20 gozoago edireiten baita.Munduko plazentziek, diren handien=E8k ere, denborarekin, unhatzen = dute, bere=20 batez aitzinago, higuintza emaiten dute. Bai=F1a Iainkoarenak, gero eta = gero=20 aphetitua pitzten eta berretzen dute. Eta handik harat, hala berretuz = gero,=20 usatuz gero, atsegin da eta plazent Iainkoaren bidean eta zerbitzuan = ibiltzea,=20 haren manamenduen konplitzea, eta prestuki bizitzea.
=A7 3
318
Are gehiago atsegin da = eta plazent=20 Iainkoaganako bidea, haren manamenduen konplitzea, konplitze hartarik = heldu den=20 probetxuari eta irabaziari behatzen dioenarentzat, hartan gogoa eta = begiak=20 ibentzen dituenarentzat. Zeren San Krisostomok dioen bezala: Nulla = res est=20 tam difficilis quae non fiat facilis spe futurae vitae (Chrys. in = Psalm. 5).=20 Ezta hain gauza gaitzik, ethorkizuneko bizitzearen = esperantzarekin=20 erraxten eztenik. Hala erraiten du San Agustinek ere: Omne opus leve = fieri=20 solet, cum eius praemium cogitatur et spes praemii solatium est laboris=20 (August. ad Demetr. Virg. c. 28. Tom. 2). Den lanik handiena, = ttipitzen, eta=20 kargarik pisuena ere, arintzen du, hartarik heldu den irabazian = pensatzeak.=20 Pagamenduaren esperantza da trabailluaren konsolamendua. Si vis = sustinere=20 laborem attende mercedem (August. in Psalm. 38. Tom. 8), (dio San=20 Agustinek). Nahi baduzu iraun trabailluan, pensa ezazu pagamenduan eta=20 irabazian. Den egitekorik gaitzenari ere, gogotik lotzen zatzaitza, ongi = pagatua=20 izanen zarela segur zarenean.Condimentum cibi ieiunium est. Quanto avidior appetentia, tanto = esca=20 iucundior (Ambros. de Elia & ieiunio c. 4), (dio San Anbrosiok). = Ianhariaren iakia barura da eta gosea. Zenbatenaz gosea handiago, = hanbatenaz=20 ianharia gozoago. Nola gosea edo aphetitua baita ianhari guztien saltsa = eta=20 iakia: hala da nekearen eta trabailluaren konsolagarria, zaphoragarria = eta=20 arintkarria, pagamendua eta pagamenduaren esperantza. Hunen arauaz = erraiten du=20 Errege Davitek ere: Declinavi cor meum ad faciendas justificationes = tuas,=20 propter retributionem (Ps. 118). Deliberatu nuen zure manamenduen=20 konplitzea, konplitzetik heldu zeitan probetxuagatik. Nehork deus uste = eztuen=20 lekhuan, herabe du, oi=F1ak pisu du, bai=F1a irabaziak oi=F1ak=20 arin.
319
Laborariak fruituen esperantzan, = gogotik=20 iragaiten du bere lur-lanetako nekea. Merkatariak irabazi ustez, egiten = du=20 itsasoz eta leihorrez, hain arintki, hanbat bide, itzul inguru, eta ioan = ethorri. Finean irabaziaren esperantza hunek, deusen usteak ernatzen, = eta=20 iratzartzen du mundu guztia: Hain iratzartzen, non esperantza hunekin, = neguak=20 uda, gauak egun, uriak atheri, minak gozo, trabailluak aisia, eta = atsekabeak=20 ere, atsegintasun eta plazentzia iduritzen baitzaizkigu.Bada baldin mundu hunetako irabazi aphur baten esperantzak, = anhitzetan ere,=20 enganaturik utzten gaituenak, hain gogotik, hain arindurik eta guti = sentiturik,=20 trabailla arazitzen bagaitu; zer izanen da arrazoin eragin dezan zeruko = loriaren=20 esperantzak, usteak, eta orhoitzapenak? Eta zer izanen da halaber, loria = haren,=20 irabazi guztien gai=F1eko irabaziaren ondoan dabillanaz? Hain gauza = handiaren=20 esperantzan trabaillatzen denaz? Halakoari, barurtzea, orazinotan = egoitea,=20 etsaiari barkhatzea, haragiaren plazeren utztea, eta finean obra on = guztien=20 egitea, iduritzen zaika errax eta deus guti. Zeren trabaillu aphur heken = gatik,=20 sekulako loriaren, hain irabazi handiaren eta pagamendu abantaillatuaren = esperantzan iartzen baita.
Halatan erraiten du San Agustinek: Cum attenderis quid = accepturus=20 sis, omnia erunt tibi vilia, quae pateris, nec digna aestimabis, pro = quibus,=20 illud accipias. (Aug. in Ps. 36. Tom. 8). Konsidera dezazunean zein=20 pagamendu handia emanen zaitzun hemengo trabaillu aphurrakgatik, erranen = duzu,=20 eztuzula, hain deus gutigatik, hanbat merezi. Zeren trabaillua baita = ttipi,=20 labur eta tenporal, eta pagamendua handi, luze eta sekulako.
Konsidera dezagun beraz pagamendua eta edirenen dugu errax Iainkoaren = lege=20 saindua.
=A7 4
320
Are gehiago edirenen dugu errax eta = arin=20 Iainkoaren lege saindua. Zeren lege haur uztarri baita, eta uztarria, = biak=20 iasaiten eta eramaiten baitute. Halatan erran zerauen baratzean nabusiak = bere=20 diszipuluei: Sustinete hic et vigilate mecum (Mt. 26). Sostenga = ezazue=20 orai hemen hainbertze trabaillu, zaudete aphur bat iratzarririk; eta ez = zerok,=20 ez, bai=F1a, mecum, enekin, ni laguntzen natzaitzuela. Hala = erraiten du=20 Iondone Paulok ere: Abundantius illis omnibus laboravi; non ego = autem, sed=20 gratia Dei mecum (1 Cor. 15). Ni bertze guztiak bai=F1o = trabaillatuago naiz,=20 ez ordea neror, sed gratia Dei mecum: Iainkoaren garazia enekin. = Hala=20 erran zuen halaber Iondone Paulok berak: Omnia possum in eo, qui me=20 confortat. Ezta gauzarik, neure esportzatzaillearekin batean,=20 eztaidikedanik.Konsolamendu handia da, bere trabailluetan eta egitekoetan, lagun on = baten=20 izaitea. Beraz konsola ahal gaitezke gu ere, zeren geure egitekoetan = Iesu Kristo=20 lagun baitugu. Obra onetan zabiltzanean etzara behin ere bakharrik, = zurekin da=20 Iainkoa, laguntzen zaitzu, kidatzen zaitu. Eta halatan da Iainkoaren = lege=20 saindua errax, eta arin. Zeren Iainkoak berak gehien partea iasaiten, = eta=20 eramaiten baitu.
Iainkoaren manamenduak, idien orgak, xaluparen arrauak, untziaren = belak, eta=20 hegaztinaren hegalak bezala dira. Orga, karga da, pisu da. Ordea idiek = karga=20 harekin, karga gehiago eramaiten dute. Badirudi karga laguntzen zaiela, = karga=20 eramaiten. Arrauak eta belak ere, pisu dira, ordea hekin batean = arintkiago, eta=20 lasterrago dohazi untziak eta xalupak. Hegaztinaren hegalek ere badute = bere=20 karga, eta pisutasuna. Ordea karga hark, ez kargatzen, bai=F1a arintzen = du=20 hegaztina. Hala erraiten du San Agustinek: Haec sarcina non est = pondus=20 onerati, sed alae volaturi, habent enim et aves pennarum suarum = sarcinas. Et=20 quid dicimus? Portant illas et portantur. Portant illas in terra, et = portantur=20 ab illis in caelo (August. de Verbis Domini serm. 24. tom. 10). = Hegaztinak=20 iasaiteintu lurrean bere hegalak, eta airean hegalek iasaiten dute = hegaztina:=20 iasaiten du, eta iasaiten dute. Erran bazeneza: Hegaztina haur = trabatzen, eta=20 kargatzen dute bere hegalek, eta urrikaldurik, edeki baziniatzo, kalte = gehiago=20 egin ziniazaio, probetxu bai=F1o. Zeren airatzen, eta hegaldatzen zena, = lurrean=20 geldi bailliteke.
Beraz karga badira ere, on dira orgak, belak, arrauak, hegalak, eta = bai=20 Iainkoaren lege sainduaren uztarria ere. Zeren uztarri haur, karga = izanagatik=20 ere, hunekin batean hobekiago, eta aisekiago iragaiten baitira mundu = hunetako=20 trabailluak, eta atsekabeak. Zeren Iainkoa bere legearen emaillea, = legearen=20 begiratzen, eta konplitzen laguntzen baitzaiku: eta hartarakotzat, = uztartzen=20 bezala baita gurekin. Egia haur ezaguturik, erraiten zioen San Agustinek = Iainkoari, hitz gutiz, eta ederki: Da quod iubes, et iube quod vis=20 (August. lib. 10 confes. cap. 29 & 31). Iauna, emazu manatzen = duzuna,=20 eta gero mana ezazu nahi duzuna. Zeren indarra franko denean, eta laguna = ere=20 ona, ezta kargagatik antsia. Beraz Iainkoa bera iasaiten laguntzen = zaikunaz=20 geroztik, arrazoi=F1ekin erraiten da, haren uztarria plazent dela, eta = karga ere=20 arin.
=A7 5
321
Gure lege sainduaren, eta manamenduen = karga, arin=20 da, eta are arintkarri da. Zeren baldin alde batetarik kargatzen = bagaitu,=20 bertzetik arintzen, eta bertze anhitz kargaren, eta obligazinoren = azpitik,=20 atheratzen baikaitu.Galdegiten dute Teologoek, ea guk geure bekhatuakgatik, geure = Iainkoari,=20 satisfazionerik, eta pagamendurik egin ahal diazaiogunz. Eta badiru = ezetz. Zeren=20 erraiten du San Tomasek: Satisfactio est redditio voluntaria, = aequivalentis,=20 alias indebiti. (S.Thom. 4 disc. sent. q. 1. ar. 1). Satisfatzea da, = zor=20 eztitugun obrez, geure eskuko ditugunez, nahi badugu baizen egitera = obligatu=20 ezkarenez, zor dugun bezanbat pagatzea, eta bihurtzea. Beraz ezin egin = diazaiogu=20 guk geure Iainkoari pagamendurik. Zeren nola baita Iainkoa guztien = gai=F1eko ongi=20 egillea, eta dugun guztia harenganik baitugu: hala dugun guztia, eta = ahal=20 dagigun guztia hari diogu zor; beraz etzaiku deus gelditzen geure = eskuko, ezta=20 obra librerik, manamendu eztenik, zein deitzen baitituzte Teologoek: = Opera=20 supererogationis, obra emendailluzkoak, emanen gai=F1ekoak, gure = eskuko=20 direnak, libreak, nahi badugu baizen, egitera obligatu ezkarenak. = Badirudi=20 eztela hunelako obrarik: eta baldin ezpada, segur da, ezin paga = dezakegula geure=20 Iainkoa, eta ez satisfa.
Bai=F1a guztiarekin ere ihardesten dute Teologoek ber=E8k, eta = erraiten: Alde=20 guztiz zordun bagatzaitza ere geure Iaungoikoari, badela guztiarekin = ere, anhitz=20 obra on nahi badugu baizen, egitera obligatu ezkarenik, geure eskuko = dugunik:=20 nola baita orzirale guztietan barurtzea, egun oro meza enzutea, gau = erditarai=F1o=20 orazinotan egoitea, eta hunelako bertzerik anhitz. Hauken egitera ezkara = obligatu, nahi badugu baizen. Zeren Iainkoari alde guztiz, eta geure = ahal=20 guztiaz zordun bagatzaitza ere: ordea Iainkoaren miserikordia, eta = liberaltasuna=20 hain da handia, non baldin, haren manamenduak konplitzen baditugu, = kontentatzen=20 baita hainbertzez, eta gai=F1erako bertze obra on guztiak, geure eskuko = utzten=20 baiterauzkigu. Eta hala manamenduen emaiteaz, manamenduak gutitu = zerauzkigun,=20 karga arindu zerakun. Zeren bertzela, baldin manamenduak eman = ezpalerauzkigu,=20 guztiak manamendu izanen baitziren.
Beraz arrazoi=F1ekin erraiten du: Jugum meum suave est, et onus = meum leve.=20 Ene uztarria leun, plazent, eta aisit da, eta ene karga ere arin: = zeren hala=20 baita. Eta are karga delarik, karga arintgarri, eta gutigarri baita.
Eta hala segur da, parabisuko bidea, behar den bidean hartzen = duenarentzat,=20 plaun dela, plazent, eta atsegin.
NOLA PARABISUKO BIDEA DEN ERRAZAGO IFERNUKOA = BAI=D1O
KAP. L
322
Hunen aitzineko = kapituluan, eman=20 diren arrazoinen arauaz, ageri da, Iainkoaren lege sainduaren karga, = karga arina=20 dela, eta iasaiteko erraza. Ordea karga da, eta karga denaz geroz segur = da=20 zenbait neke, eta trabaillu baduela: nola halaber ifernuko bidea = dadukanak,=20 edireiten baitu zenbait atsegin, eta plazer. Orai da bada kontua, eta = pontua, ea=20 zeinek duen atsegin eta plazer, edo trabaillu gehiago, parabisuko = bidean, ala=20 ifernukoan dabillanak? Eta gauza segura da, ifernuko bidean dabillanak = trabaillu=20 gehiago duela, karga pisuagoa darabillala, halako moldez ezen karga hura = ezin=20 iasanez, erraiten baitzuen Profeta Davitek: Iniquitates meae = supergressae=20 sunt caput meum: sicut onus grave gravatae sunt super me (Ps. 37). = Ene=20 bekhatuek iragan, eta erdiratu dute ene burua, eta karga sortha pisu = batek=20 bezala, aurizki, eta zapatu naute naizen guztia.Eta halatan erraiten deraue Iainkoak halako kargarekin dabiltzanei: = Venite=20 ad me omnes qui laboratis, et oneratis, et ego reficiam vos (Mt. = 11).=20 Zatozte enegana trabaillatzen zareten guztiok, eta kargaturik zaudetenok = eta nik=20 arinduko zaituztet: nik karga pisu hori edekirik, karga arinago bat = emanen=20 deratzuet. Tollam quidem sarcinas, sed inanes a sarcinis non = dimittan. Tollam=20 sarcinas malas, et imponan bonas (August. de Verbis Domini, serm. = 24. Tom.=20 10). Edekiko deratzuet karga, bai=F1a karga gabe etzaituztet utziko. = Edekiko=20 deratzuet karga gaixtoa,eta emanen ona. Berthuteak, Iainkoaren = zerbitzatzeak=20 baditu bere nekeak, eta trabailluak, eta bai bekhatuak ere bere = atseginak, eta=20 plazerak.
Bada berthutearen neke, eta trabaillu hek, atseginago dira, = bekhatuaren=20 atseginak, eta plazerak bai=F1o. Hala erraiten du San Agustinek: = Dulciores sunt=20 lachrymae orantium quam gaudia theatrorum (August. in Ps. 127. Tom. = 8).=20 Eztiago, eta gozoago dira orazinotan, eta othoitzetan daudezinen = nigarrak,=20 komedietan, dantz=E9tan, eta munduko plazeretan dabiltzanen irriak = bai=F1o.=20
323
Ikhusiko duzu saindutto bat zokho = batean=20 nigarrez, eta hats-beherapenez, orazinotan dagoela: eta ikhusiko duzu = halaber=20 orazinoz, eta debozinoz konturik egiten eztuen bat, bethiere = iend=92artean,=20 iokoan, dantzan, eta atsegin hartzen dabillala. Bada orai zuri idurituko = zaitzu=20 ezetz, bai=F1a zokhoan orazinotan dagoen hark, beroago, eta alegerago du = bere=20 baithan barrena bere gogoa, munduko atseginetan dabillanak bai=F1o. = Zeren Iainkoak=20 bere garaziaz, eta faborez debozinotan dagoenaren nigarrak, gozatzen, = eta=20 zaphoratzen baititu: eta berak, ere nigar hetan ondone on bat edireiten = baitu.=20 Halakoagatik erraiten du San Agustinek: Semper doleat, et de dolore = gaudeat=20 (August. de vera & falsa poenitentia cap. 13 in fine. Tom. 4). = Beu bethi=20 dolore, eta doloreaz gozo, eta zaphore.Ikhusten duzunean presunba bat bere bekhatuen dolore hutsez, nigarrez = dagoela, uste duzu ezen presuna hura triste dela, bai=F1a enganatzen = zara: zeren=20 alegera da, eta alegeraz nigar hek egiteintu. Zeren San Anbrosiok dioen = bezala:=20 Non solum dolor lachrymas habet, habet et laetitia lachrymas = (Ambros. de=20 obitu fratris orat. 4 Tom. 5). Eztira ez nigar guztiak doloretik heldu, = badira=20 alegriantzatik heldu direnak ere. Presuna iustuen hats-beherapenak, = orazinotan,=20 eta penitenziatan daudenen nigarrak, alegriantzatik heldu dira. Nigar = hek,=20 arrosak dira elhorrien artean. Egur hezeak egiten du gar, eta egiten du = nigar:=20 sua datxeka, eta ura dario. Hala bada presuna iustuak ere berthutezko = obretan=20 egiten du nigar, eta egiten du irri: badu trabaillu, eta konsolamendu, = badu=20 tristura, eta alegriantza: kanpoan tristura, eta barrenean alegriantza. = Eta=20 barreneko alegriantza hark, garaitzen du kanpoko tristura. Zeren = tristura hura=20 bere nahiz, eta borondatez, eta bere probetxutan hartzen baita, eta = haren ondoan=20 alegriantza uste baitu.
324
Halakoagatik erraiten du Elizak ere: = In labore=20 requies, in aestu temperies: in fletu solatium.Trabailluan pausua: = beroan=20 freskura, nigarrean konsolamendua.Halaber halakoagatik erraiten du David sainduak: Labores manuum = tuarum=20 quia manducabis (Ps. 127). Bere eskuen trabailluak ianen dituela.=20 Trabaillatzen denak, bere trabailluaz izaiten duen irabazia, iaten ohi = du, eta=20 ez trabaillua bera. Eta alabai=F1a erraiten du trabaillua bera ere iaten = duela.=20 Eta arrazoinekin erraiten du hala (Vide August. super hunc ps.). Zeren = iustuak=20 trabaillu hartan ere, ianhari gozo baten iatean bezanbat atsegin hartzen = baitu.=20 Giristino onak iaten ditu mundu hunetan bere trabailluak, eta bertze = munduan,=20 trabailluaren irabaziak eta fruituak. Zeren trabaillu hetan, barurtzean, = orazinotan egoitean, eta nigar egitean ere, epherki iatean bai=F1o = atseginago=20 hartzen baitu.
Fuerunt mihi lachrymae meae, panes die ac nocte, dio Profetak = (Psalm.=20 41). Ene gauazko, eta egunazko ogia, nigarrak izan ziren. Ogiz asetzean=20 bezanbat, atsegin hartzen nuen, nigar egitean. Gaudet iniquus in = pompa,=20 gaudet martyr in catena (August. in Psalm. 137). Gaixtoak munduko=20 banalorietan, ponperietan, bonbazietan, eta handirasunetan hartzen du = atsegin=20 eta plazer: eta martirak, iustuak, gartzelean, trabailluetan, eta = gathean. Eta=20 martir hark atseginago hartzen du bere trabailluetan, eta Iainkoagatik = iragaiten=20 dituen penetan, gaixtoak munduko plazeretan bai=F1o. Zeren San Agustinek = dioen=20 bezala: Maior est suavitas mentis, quam ventris. (August. de = Verbis=20 Domini serm. 28). Handiagoa da arimaren konsolamendua, eta bere gogara,=20 gorputzarena bai=F1o, adimenduaren atsegina sabelarena bai=F1o, eta = barreneko=20 bozkarioa, kanpokoa bai=F1o.
=A7 1
325
Nola gaixtoek, munduko atseginetan, ian = edanean,=20 iokoan, eta bertze plazeretan dabiltzanek, ezpaitute barurtzearen, = orazinoaren,=20 eta bertze berthut=E9n barreneko mamia, kanpoko azala baizen ikhusten, = ezpaitute=20 penitenzian, eta penitenziazko obr=E9tan estalirik dagoen gozotasuna = frogatzen,=20 uste dute ezen penitenziak eztuela bat ere ontasunik, atseginik, etz ez=20 plazerik: eta izaitekotz ere, bertze munduan izanen duela, eta ez hemen. = Eta=20 nola bertze mundukoa baita geroko, erraiten dute, eztutela presenteko = plazera,=20 geroko esperantzagatik utzi nahi. Eta erraiten dute hunela, zeren = baitakusate=20 ezen berthuteak, Iainkoaren lege sainduak, kanpoko iduria, eta figura = duela=20 itsusi, latz, eta gaitz. Eta handik kanpoko gaitztasun hark iziturik, = utzten=20 dute barreneko mamia, eta hartzen dute kanpoko azala.Emazt=E9tara emana den batek, eztu uste, emazt=E9kin segitu gabe, = nehor bizi ahal=20 ditekeiela. Baldin erran badiazozu badela anhitz segitzen eztuenik, eztu = sinhesten. Zeren ezpaita bera egoiten.
Iokari bati, arnegari bati, edale bati, edo halako bertze iende = thailluei,=20 iduritzen zaie ezen bizio hetan dela plazer guztia: eta berthuteak, = Iainkoaren=20 zerbitzatzeak, manamenduen konplitzeak, eztuela bat ere atseginik, eta = ez=20 plazerik, penarik, eta atsekaberik baizen. Bai=F1a enganatzen dira, = eztakitenak=20 bezala mintzo dira. Eztute egundai=F1o frogatu, eztute egundai=F1o = Iainkoa=20 zerbitzatu, eta gero erraiten dute gaitz dela Iainkoaren zerbitzatzea: = dastatu=20 eztuten bianda arbuiatzen dute: eztakiten gauza kondenatzen dute. Gaitz = da,=20 itsuak kolor=E8n berri iakitea. Saindu guztiek erran dute, eskiribuz = ezarri dute.=20 Iainkoaren uztarria plazent dela, haren lege saindua erraz dela, beraz = hek, nola=20 berak frogatuak baitira, sinhetsiago behar dira, bat ere berririk iakin = gabe=20 bere plazerera mintzo direnak bai=F1o. Eztu egundaino nehork Iainkoaren = lege=20 saindua eskuztatu, eta frogatu, non ezpaitu milla ontasun, eta laudorio, = lege=20 hartzaz erran, eta kontatu.
Deabruak emaiten derauzte bere iendei bere atsegin, eta plazer = moldeak. Zer,=20 bada, Iainkoa izanen da hain idor, eta on-edeki, non utziko baititu bere = adiskideak, eta zerbitzariak, atsegindasun mokho bat ere gabe? Zein = parte=20 estimatzen duzu hobe, Iainkoarena ala Deabruarena? Baldin ba = Iainkoarena? Beraz=20 Iainkoaren atseginak eta plazerak ere hobeagoak eta handiagoak izanen = dira=20 Deabruarenak bai=F1o.
Eta ez naiz ez mintzo bertze mundukoaz, hangoaz ezta dudarik. Zeren = segur da,=20 han gaixtoak izanen direla sekulakotzat penatuak, eta onak golardoatuak, = eta=20 lorifikatuak. Bai=F1a mintzo naiz mundu hunetakoaz. Eta diot ezen, are = mundu=20 hunetan ere, giristino onek, Iainkoaren partea dadukatenek, atsegin eta = plazer=20 gehiago gozatzen dutela, giristino gaixto Deabruaren partea segitzen = dutenek=20 bai=F1o.
326
Egia haur eman zerauen aditzera = Iainkoak berak,=20 hartzaz arrenkuratzen ziren iende batzuei, erraiten zerauela. = Convertimini et=20 videbitis quid sit inter iustum et impium, et inter servientem Deo, et = non=20 servientem ei (Mal. 5). Konberti zaitezte, bide onean iar zaitezte, = eta=20 ikhusiko duzue zer diferentzia den onaren eta gaixtoaren, Iainkoa = zerbitzatzen=20 duenaren, eta zerbitzatzen eztuenaren artean. Erran bailleraue bezala: = Bertze=20 munduko begira egon gabe, anarterai=F1o iguriki gabe, konbertitzen = zareten=20 pontuan, ezagutuko duzue, onaren eta gaixtoaren arteko diferentzia: = bataren=20 alegriantza, eta bertzearen tristura: bataren bakea, eta bertzearen = gerla,=20 bataren atsegina, eta bertzearen atsekabea, bataren arraitasuna, eta = bertzearen=20 goibeltasuna. Finean ezagutuko duzue, eta esperientziaz frogatuko, zein = handia=20 den onek gaixtoen gai=F1etik duten abantailla, eta nola diren onak, are = mundu=20 hunetan ere, gaixtoek uste duten bai=F1o aiseago, eta bere gogarago.Egun batez galdegin zeraukaten Apostoluek bere Nabusiari: Ecce nos = reliquimus omnia, et secuti sumus te, quid ergo erit nobis? (Mc. = 10). Iauna,=20 guk utzi ditugu ditugun on guztiak, zure amoreakgatik, eta iarraiki=20 gatzaizkitzu, zer izanen da bada gutzaz, edo guretzat? Ihardetsi = zerauen:=20 Amen dico vobis nemo est, qui reliquerit domum aut fratres aut = sorores, aut=20 patrem aut matrem propter me, aut propter Evangelium, qui non accipiet = centies=20 tantum in tempore hoc, et in saeculo futuro vitam aeternam.
Egiaz erraiten deratzuet, seguratzen zaituztet, ezen nork ere = utziko=20 baitu enegatik, eta ene Ebanjelioagatik etxerik, anaiarik, arrebarik, = aitarik=20 edo amarik, errezibituko duela orai presenteko denbora hunetan, utziko = duenetik=20 ehun gehiago, eta gero bertze munduan bizitze eternala. Ikhusazu nola = mintzo den=20 mundu hunetako pagamenduaz, eta bertze mundukoaz: eta nola bataz eta = bertzeaz=20 diferentzia eginik, erraiten duen, Iainkoaren zerbitzatzeagatik deus = utzten=20 duenari, emanen zaikala, are mundu hunetan ere, utzten duenetik ehun = gehiago,=20 eta gero bertze munduan sekulako loria.
Beraz hunelatan, badu Iainkoaren zerbitzatzeak bertze mundukoaz = gai=F1era,=20 mundu hunetan ere zenbait golardoa, zenbait pagamendu, atsegin, eta=20 plazer.
=A7 2
327
Erranen du zenbaitek: = Nolatan ahal=20 dateke orai=F1okoan erran duguna hala? Zeren eztugu ikhusten ezen = Iainkoak bere=20 zerbitzariei, presuna iustuei, mundu hunetan horrela gauza handirik = emaiten=20 derauela, ez kargurik, ez ohorerik, ez aberatstasunik, eta ez munduko = bertze=20 gauzarik. Aitzitik anhitzetan ere, hek dakuskigu direla probe, eritoki, = eta=20 munduko arauaz on behar. Nola aditzen da beraz, emanen zaiela, are mundu = hunetan=20 ere, utzten dutenetik ehun gehiago? Ezta gaitz ihardesten. Aditzen da = Iainkoak=20 bere zerbitzariei, halako donuak, eta aberatstasun espiritualak emaiten=20 derauztela, bere baithan barrena, non hek baitira, ehunetan ere = handiago, eta=20 baliosago, mundu hunetako atsegin, plazer, eta onhasun korporal guztiak = elkharri=20 iratxekirik bai=F1o.Iainkoaren atseginak eta plazerak, gehienik ariman barrena dira. Eta=20 barreneko atsegin hek, garaitzen dituzte kanpoko atsekabeak, eta bai = gorputzaren=20 plazerak ere. Omnes sancti adiuvantur a Deo, sed intus, ubi nemo = videt,=20 dio San Agustinek (August. in Ps. 53). Saindu guztiak dira Iainkoz=20 lagunduak, eta faboratuak. Ordea non? Barrenean, nehork ikhusten eztuen=20 lekhuan.
Baldin utzten baditutzu kanpoko plazerak, gorputzarenak, emanen = zaizkitzu=20 barrenekoak, arimarenak, izanen baitira ehunetan, gorputzarenak bai=F1o=20 handiagoak, eztiagoak eta abantaillatuagoak. Eta baldin gorputzarenak = utzirik,=20 dasta bazinitza arimarenak, higuin lekidisketzu berehala gorputzarenak. = Handik=20 harat, lehen on eta gozo zeizkitzun atseginak, eta plazerak, etzinituzke = ikhusi=20 ere nahi, eta ez aiphatu. Zeren orduan halako moldez argi lekidikezu = zeure=20 adimendua, eta alda leheneko gogoa, non gauza guztiek, lehen ez bezalako = kolore=20 bat, iduri bat, eta zaphore bat har baillezakete.
328
Iainkoaren zerbitzariek badirudite = kanpotik=20 probe, eztheus, plazer gabe, hil hurranak. Ordea Iondone Paulok dioen = bezala,=20 barrenean darabillate gorderik bizitzea, zein baita Iesu Kristo. = Mortui enim=20 estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo (Col. 3). = Eta nola=20 Iesu Kristok berak, baitzedukan bere dibinitatea, eta Iainkotasuna = barrenean=20 estalia, eta kanpoan baitzirudien ttipi, eta probe: hala haren = zerbitzariek ere=20 bere iaunari iarraikitzen zaitzala, dirudite kanpoan deus guti, eta = triste,=20 bai=F1a barrenean dira alegera eta konsolamenduz betheak. Quam magna = multitudo=20 dulcedinis, quam abscondisti timentibus te (Ps. 30, 20). A zein = handia den=20 Iainkoak giristino beldur zaizkonentzat gorderik eta estalirik dadukan=20 eztitasunaren multzutasuna. Hain da handia ezen frogatu duenak baizen = ezin iakin=20 baitezake nolakoa den. Halatan erraiten du Errege Davitek: Gustate et = videte,=20 quoniam suavis est Dominus (Ps. 33). Dasta ezazue, froga ezazue, = zeren ezta=20 Iainkoa dirudien bezain latz eta gaitz. Orainokoan Deabruaren zerbitzuan = bezala,=20 enplega zaite hemendik aitzina, Iainkoarenean, eta orduan ikhusiko duzu, = eta=20 esperientziaz frogatuko, zein gozo , zein ezti, zein atsegin, eta = plazent den=20 Iainkoa. Nola berthuteak, prestutasunak eta giristino on izaiteak = baithakarke=20 berekin, bere baithan barrena, bozkario bat, alegriantza bat, eta = kontentamendu=20 handi bat: hala bekhatuak, eta bekhatutan ibiltzeak ere dakharke berekin = desplazer bat, atsekabe handi bat: hain handia non baldin ifernurik = ezpaliz ere,=20 zeren bekhatua bera bere baithan baita hain itsusi, eta bere = buruarentzat=20 penagarri, eta gaztigu, hargatik beragatik ere, behar baikenduke bekhatu = egitetik begiratu.Iokari batek nahiz hari dadilla dostetan eztuen bat ere irabazteaz=20 probetxurik, eta ez galtzeaz kalterik, guztiarekin ere atsegin hartzen = du=20 irabazteaz, eta damu galtzeaz zeren irabaztea, bere egitez baita plazer, = eta=20 galtzea desplazer; hala bada prestu izaiteak ere, parabisurik ezpaliz = ere, badu=20 bere baithan barrena, bere atsegina, eta plazera, eta bai gaixto = izaiteak ere,=20 halaber ifernurik ezpaliz ere, bere desplazera eta atsekabea.=20
=A7 3
329
Batzuei iduritzen zaie = ezen bekhatua=20 gozo dela,plazentziaz bethea dela: bai=F1a enganatzen dira. Zeren bataz = plazentzia=20 hura ezta plazentzia, bai=F1a enganamendu: eta enganamendu hura ere, = ezta ez=20 bekhatuarena, eta ez bekhatutik sortzen dena: bai=F1a bekhatorearena, = bekhatorea=20 beraganik, eta bekhatuaren eragille Deabruaganik heldu dena. Orak bidean = edireiten duen hezur idorra, gozoki erabiltzen du ahoan, ez zeren hezur = hark=20 duen berekin mamirik edo urinik: bai=F1a zeren, erabili hutsez, orari = berari,=20 ahotik odola iarieten baitzaika, eta gero odol harekin batean, hezur = idor hura,=20 on gozo, eta ezti iduritzen baitzaika. Hala bada bekhatoreari ere = iduritzen=20 zaika bere bekhatu idorra, on, gozo eta heze, ez zeren bekhatuak berak = bere=20 baithan duen ontasunik edo gozotasunik, bai=F1a, zeren bekhatoreak = baitaduka bere=20 gogoa, bere gutizia eta desira guztia bekhatu hartan ibenia; eta desira = hark=20 emaiten baitio bekhatuari gozo eta zaphore.Egun batez Israeleko iendeak hain zuen egartsu idorra eta edateko = desira=20 handia, non Iainkoak heken premia ikhusirik, eman baitzerauen, = harri-muger=20 batetarik atherarik, ithur-ur fresko bat. Eta gero hartarik edan = zutenean, erran=20 zuten ur hura etzela ez ura, bai=F1a ura bai=F1o hobeago, munduko arno = guztiak bai=F1o=20 gozoago, eztiaren pare zela. Ut suggeret mel de petra (Dt. = 32).=20 Eta zerk eman zioen ur hari eztitasun hura? Heken gutiziak, heken = desirak eta=20 egartsuak; zeren gai=F1erakoan, bertze ur bat bezala zen ur hura ere. = Hala bada=20 emaiten dio bekhatuari ere bere gozotasuna, gure gogoak, gure desirak = eta=20 Deabruak. Eztu bekhatuak berak bere baithan itxurapenezko eta = enganamenduzko=20 gozotasunik baizen.
330
Eta Deabruak bekhatuari emaiten dioen=20 enganamenduzko gozotasun hura ere, bortxaz emaiten dio eta ez = borondatez. Baldin=20 bertzela eragin albaleza bekhatua, ezlemake munduan den plazerik = ttipiena ere.=20 Arrantzaleak egotzten du amua urera beitarekin, zenbait iateko eeta = bazkarekin;=20 eta ez, ez arrai=F1aren urrikariz, ez hari iatera eman nahiz, bai=F1a = zeren bertzela=20 ezin engana baitezake eta ez atzeman. Hala bada Deabruak ere emaiten dio = bekhatuari zenbait atsegin eta plazer, zenbait bazka eta gozotazun, ez = eman=20 nahiz, ez atsegin sari, bai=F1a zeren bertzela ezin engana baitezake = bekhatorea=20 eta ez atrapa.Eta Deabruak bekhatuari emaiten dioen enganamenduzko gozotasun hark = ere,=20 denak ere, deus guti irauten du, bai=F1a ondoko penak eta atsekabeak = anhitz.=20 Bekhatuaren plazeraz mintzo dela, erraiten du Sophar Ioben adiskide = hark: Hoc=20 scio a principio, ex quo homo positus est super terram, quod laus = impiorum=20 brevis sit,gaudium hypocritae ad instar puncti (Iob. 10). Munduaren = hastetik=20 hunerai=F1o, iendeak iende direnaz geroztik, badakit pontu haur: = gaixtoen=20 laudorioa labur dela, eta hipokrit=E9n alegriantza are laburrago, pontu = bat=20 bezala. Bekhatorea deitzen da hipokrita. Zeren hipokritaren saindutasuna = bezala,=20 baita bekhatorearen atsegina eta plazera ere. Nola hipokritak kanpotik = baitirudi=20 saindu eta debot, ordea barrenean baita gaixto eta maliziati; hala = bekhatoreak=20 ere kanpotik dirudi alegera; kontent, atseginez eta plazerez bethea, = ordea=20 barrenean triste da, goibel eta ilhun.
=A7 4
331
Gaixtakerian dabillanak, guztiak ongi = kontatzera,=20 segur da, are mundu hunetan ere, atsegin bai=F1o atsekabe gehiago = iragaiten duela.=20 Ohoin batek zenbat trabaillu iragan behar du, bere ohoinkeriaren = egiteko?=20 Etsaigoan dabillanak zenbat ikhara, zenbat bihotz-ukhaldi errezibitu = behar du,=20 bere etsaiaz mendekatzeko? Enganatzaille batek, zenbat pensu eta = itzul-inguru=20 egin behar du, bere enganamenduaren baliatzeko? Gezurtiak zenbat gezur, = zenbat=20 hitz eder saldu behar du, bere gezurraren edertztatzeko, estalzeko eta = egiatzat=20 bulkhatzeko? Bethi ere bezala, hemen ere ederki erraiten du San = Krisostomok:=20 Quemadmodum enim deformia corpora multis artificiis et indumentis = indigent,=20 quae naturae deformitaten contegant, quae autem natura pulchra sunt, = ipsa per=20 se, etsi nihil extrinsecus deveniat, resplendeant: ita etiam in virtute = et=20 vitio, in veritate et mendacio, invenire possumus (Chrys. in Ps. 26. = Tom.=20 1). Presuna ederrak, gorputza bere eskuko eta ongi egina duenak, eztu = kanpoko=20 edergarriren beharrik, zeren bera baita bere baithan eder asko. Bai=F1a = itsusiak,=20 marketsak, behar du anhitz estalki, anhitz bernizadura eta aphaindura, = eta hekin=20 guztiekin ere, etxean legoke ederkienik.Hala da bada berthutearen eta bizioaren, egiaren eta gezurraren = artean ere.=20 Egiak, berthuteak, eztu edergarriren beharrik, bera da eder asko. = Gezurrak bai,=20 hark anhitz estalki behar du eta edergarri; eta halarik ere ezta behin = ere asko=20 edertzen eta ez estaltzen. Baldin gezurtiak bere gezurra egiatzat iragan = eta=20 salduko badu, penatu behar du; batari eta bertzeari zer ihardetsiko = dioen,=20 aitzinetik pensatua eduki behar du, gogonduri on behar du akhorduan eta=20 memorioan egon behar du. Mendacem opportet esse memorem. Zeren = erran=20 komuna da, gezurrak zai=F1ak labur dituela.
Zer erranen dugu bada, emazte aten ondoan dabillanaz? Harekin hartzen = den=20 atsegin hura, guztiak ongi kontatzera, atsegin othe da, ala atsekabe? = Ikhusiko=20 duzu gizon gazte bat; eta batzutan, are gaixtoago baita, zenbait zahar = ere bai,=20 gauak galdurik, onak gastaturik, gorputza deseginik, bere ohorea eta = eginbidea=20 gibelat utzirik, emazte bati darraikala. Eta berriz ikhusiko duzu = halaber bertze=20 bat, emazt=E8z kontu guti eginik, dabillan bat. Orai bada hetarik = bietarik, zein=20 othe da aiseago, eta bere gogarago? Zeinek iragaiten othe ditu gau = egunak=20 geldiago eta malenkonia gutirekinago? Ezta zer galdeginik. Zeurk = aithortuko=20 duzu, mundu hunetan izatu ditutzun inkontru gaitz guztiak, edo behintzat = gehienak, aldez edo moldez, emaztetako bekhatuakgatik izan ditutzula. = Eta baldin=20 egia erran nahi baduzu, bekhatu hetan, plazer bai=F1o desplazer gehiago = iragan=20 duzula. Eta hala da, bere arauaz, bertze bekhatu suerte guztietan=20 ere.
332
Ezta gaixtatasuna bai=F1o gauza = trabaillutsuagorik,=20 eta ez hartako trabaillua bai=F1o, trabaillu galduagorik. Zeren ezta = trabaillu=20 hartarik, kalterik eta desohorerik baizen, bertze fruiturik biltzen. = Halatan=20 galdegin zerauen Iondone Paulok bekhatutan ibili ziren iende batzuei: = Quem=20 fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis? (Rom. = 6). Zer=20 fruitu, zer irabazi izan zenduten orduan, orai aiphatzera ere, ahalke = zareten=20 bekhatu hetan?Bekhatuaren gaztigu handietarik bat da ahalkea. Hartzen duzu Deabrua = zeure=20 nabusi, eta ahalke zara, haren muthil zarela erraitera. Gaixto zara, = ordea=20 eztuzu nahi gaixto dei zaitzaten. Zeurk egin duzu bekhatua, eztuzu zeurk = aiphatu=20 nahi: desohore zaitzu hartzaz minzatzea.
Urrikalkizun dira, on behar dira gaixtoak. Zeren hetzaz, heken = adiskideak ere=20 agerriz ezpada ere, kapapetik bedere gaizki mintzo baitira. Bai=F1a onez = eta=20 prestuez, guztiek, are etsaiek ere, bere bihotzetan barrena bedere, ongi = erraiten dute.
Ordea guztiarekin ere, halarik ere, bere ahalke, desohore eta = trabaillu=20 guztiekin ere, nahiago dute gaixtoek kontrako bidean trabaillaturik = ibilli, bide=20 onean eta artezean trabaillatu gabe bai=F1o.
Anhitz gauza egin ahal diteke, Iainkoaren zerbitzuan, trabaillu = gutirekin.=20 Zeren zer trabaillu da, egiaz minzatzea? Falso testimoniorik ez = erauztea?=20 Iuramenturik ez egitea? Giristino lagunari barkhatzea? Bai=F1a bertzela = egitean,=20 bada pena eta trabaillu. Zeren gezurrak, falso testimonioak, iuramentuak = eta=20 etsaiez mendekatzeak ere, anhitz okhasino eta egiteko pitzten ohi dute. = Eta=20 alabai=F1a haur da egitekoa: nahiago dugu ifernutik ifernura ioan, ezen = ez=20 parabisutik parabisura. Manamenduen konplitzeko eta begiratzeko, eztugu = nekhatu=20 behar, ez behintzat hautsteko bezanbat, eta halarik ere, nekhaturik eta=20 trabaillaturik ere, nahiago dugu ifernura ioan, trabaillurik gabe = parabisura=20 bai=F1o.
Etzuen behin gaizki erran saindu batek: anhitzetan ere, ifernura = ioaiteko,=20 hartzen dugun trabailluaren erdiaz, erdiets genezakeiela parabisua. = Halaber=20 saindu hark berak ikhusirik, ezen neskato bat, kopetaren edertzeko, = xerloak=20 goiti thiraturik, penatzen zela: eta gerriaren ere lerdentzeko, = bortitzki=20 hersten zela, erran zuen: Bidegabe eginen dio Iainkoak neskato huni, = baldin=20 hunenbat pena eta trabaillugatik, emaiten ezpadio ifernua. (In vita = Thomae Mori,=20 cap. 21). Zeren nola iende batzuk penatzen eta trabaillatzen baitira, = parabisura=20 ioaiteko: hala bertze batzuk, are penatzenago eta trabaillatzenago dira=20 ifernuaren erdiesteko.
Eta ifernuko pena hura etzaie pena iduritzen, eztute hura sentitzen, = bai=F1a=20 bai parabisukoa, hura sentitzen dute, hura xoil zaie gaitzi, hartan fite = unhatzen dira. Amorantian, ohoinkerian, iokoan, gau egunak aise eta guti = sentiturik iragaiteintutzu, hartako etzara eri, hartako baduzu indar. = Bai=F1a=20 barurtzeko, orazinotan egoiteko, erien bisitatzera ioaiteko, flako zara, = eri=20 zara, buruan min duzu. Iainkoagatik den penarik ttipiena errezibitzen = duzunean,=20 berehala arrenkuratzen zara; bai=F1a Deabruagatik, gau-aireak, hotzak = eta beroak=20 ere, ixil pairatzeintuzu.
333
Ikhusiko duzu emazte gaixto bat, hasten = dela=20 oihuz, heiagoraz, deihadarrez eta atzapartaz, zeren bere senharrak, = soberaniak=20 gainez eginik, behar-ondoko bat eman dioen. Bai=F1a bere amoranteak, = bere=20 plazereko dadukan gizon gaixto batek, burua hauts badiazo ere ixil = pairatzen du;=20 eroririk edo bertzela hartu duela, ederztatzen du. Senharraren kolpe = ttipiaz=20 arrenkuratzen da, eta ez amorantearen handiaz, kontrara dabilla. Hala = gabiltza=20 bada gu ere kontrara, eta arrenkuratzen gara, Iainkoaren zerbitzuan = iragaiten=20 ditugun trabaillu aphurrez, barurtze batez, eta ez Deabruarenean = pairatzen=20 ditugun pena handiez, hek eztira deus, hek eztitugu sentitzen. Zeren San = Krisostomok dioen bezala, Deabrua iasaiten laguntzen baitzaiku: = Laborant=20 peccatores, quamvis adiutorio Diaboli laborem non sentiant (Chrys. = Hom. 29.=20 Tom. 2). Bai=F1a ethorriko da denbora Deabruak laguntzarik eginen = ezterakuna, eta=20 ifernuko bidean iragaiten diren trabailluak, eta iasaiten diren kargak = ere, zein=20 handiak eta pisuak diren frogatuko duguna. Zur bat, handiago eta pisuago = bada=20 ere, hosin handian erraxki manaiatzen da, arintki eta guti sentiturik, = alde=20 batera eta bertzera itzultzen eta erabiltzen da. Bai=F1a ur bazterrean,=20 leihorrean, ezin higi dezakezu; han da ageri, han iakiten eta frogatzen = da, zein=20 pisu den. Hala bada halaber bizitzearen bazterrean, akhabatzean, = heriotzean,=20 ageriko da, han iakinen eta frogatuko da, nolakoa den bekhatua eta = bekhatuaren=20 karga eta pisutasuna, eta zein handia Deabruaren zerbitzuan, ifernuko = bidean,=20 iragaiten den nekea eta trabaillua.=A7 5
334
Nola Iainkoaren zerbitzatzeko bidea, = gogotik=20 dagoenarentzat, baita plaun eta zabal, ezluke nahi Deabruak zabaltasun = hari beha=20 giniazon; aina zenbait mehartasun eta buruz gora ere baitu, hura nahi = luke ikhus=20 genezan. Eta berriz bertze aldera, nola Deabruaren zerbitzatzeak, baitu = anhitz=20 trabaillu, ez luke nahi Deabruak genegien trabaillu hetzaz konturik: = bai=F1a=20 atsegin ere zenbait baitu, hura nahi luke bethi geure gogoan eta begien=20 aitzinean eduki genezan. Hala Iuduak Ejiptoko gathibutasunetik iltkirik, = libre=20 eta bere gogara, zeruko ianhariz asetzen zirela zebiltzanean, zeren = ethorri=20 zeien haragi iateko gutizia bat, eta gutizia hura etzuten nahi bezain = fite=20 konplitzen, hasi ziren erraiten, bihurtu nahi zutela Ejiptora, bere = leheneko=20 gathibutasunera: Zeren han porruz, tipulaz eta baratxuriz asetzen = zirela.=20 Etzuten konsideratzen gathibutasun hartan iragaiten zuten bizitze = gaixtoa, baina=20 bai eskuen artean zuten eskasia aphurra, edo desira desordenatua: eta = halatan=20 bere leheneko tokira eta miseriara bihurtu nahi zuten. Zeren haur da = Deabruaren=20 malizia, ibentzen deraku geure begien aitzinean bekhatuaren plazera, = baina ez=20 desplazera. Pintatzen deraku berthutearen trabaillua, baina ez = irabazia.Baldin berthutea eta bizioa, eta berthutearen eta bizioaren ioan = ethorriak=20 onak eta gaitzak, iben baginitza bi balantzatan, eta konsidera behar = lizen=20 moldean, eztut uste ediren litekeiela munduan, bekhatu leidikeienik. =
Erranen duzu, baduela berthuteak, Iainkoaren zerbitzatzeak, zenbait = pena eta=20 trabaillu; eta bai bekhatuak eta bekhatutan ibiltzeak ere atsegin eta = plazer,=20 beraz hobe dela bekhatuaren plazera, berthutearen desplazera bai=F1o. Ez = horrelakorik. Zeren San Agustinek dioen bezala: Nec per latam viam = diu=20 gaudetur, nec per asperam et angustam longo tempore laboratur. Quia et = isti per=20 brevem tristitiam accipiunt vitam aeternam, et illi per parvum gaudium,=20 patiuntur, sine fine supplicium (August. serm. 55 de tempore, Tom. = 10).=20 Berthutearen nekeak eta trabailluak labur dira, eta bai bekhatuaren = atseginak=20 eta plazerak ere. Ordea berthutearen trabaillu laburrak ondotik du loria = luzea=20 eta sekulakoa, eta bai bekhatuaren atsegin aphurrak ere, gaztigu handia = eta fin=20 gabekoa. Beraz hobe da berthutearen desplazera, bekhatuaren plazera=20 bai=F1o.
335
Nola penatan eta trabaillutan denak, = baldin gero=20 ondoan irabazi handi bat edo kargu ohorezko bat uste badu, ez paititu = pena eta=20 trabaillu hek guztiak deus sentitzen; hala heken ondoan senti badu = gaztigu handi=20 bat harentzat prestatua dagoela, ezta posible, atsegin hetan, atsegin = osorik har=20 ahal dazakeien. Aitzitik orduan, atsegina, atsekabe bihurtzen zaika.Gizon batek, urkhabera daramatenean, ianhari onak eta edari hobeak=20 izanagatik, eta urkhabeko bidea ere, bide ederra, plauna, plazenta, = zuhaitz=20 berdez, itzalez eta plazerez bethea ikhusiagatik, zer plazer ahal duke = hetan=20 guztietan? Badirudi erraiten dioela halakoari San Agustinek: Noli = attendere=20 qua iturus es, sed quo iturus es (August. in Psalm. 36, Tom. 3). = Eztezazula=20 beha nondik iragan behar duzun, bai=F1a beha ezazu, nora behar duzun. = Eztiazozula=20 beha urkhabeko bide ederrari, bai=F1a beha iazozu urkhabeari, baratu = behar duzun=20 lekhuari.
Hala bada zuk ere bekhatu baten egitera zoazinean eztiazozula beha=20 bekhatuaren egitean hartzen duzun atseginari, bai=F1a beha iozozu haren = ondoko=20 ondoreari, atsegin hark eramaiten zaituen lekhuari eta emanen deratzun=20 atsekabeari.
Bekhatu baten egitera dohanak konsidera baleza, zenbat pena eta = atsekabe=20 iragan behar duen bekhatu haren egitean eta egin ondoan; zer gozo, zer = zaphore,=20 zer atsegin eta plazer har ahal liazaio bekhatuari?
336
Berthuteak, Iainkoaren zerbitzatzeak, = prestuki=20 bizitzeak, ondore ona du, eta zerbait trabaillu badu ere, du aphurra eta = laburra: eta labur hura ere arintzen, gutitzen eta gozatzen du, ondoreko = irabaziaren eta plazentziaren segurantzak; gogotik, amorioz eta = borondatez=20 egoiteak, eta guztien gai=F1etik Iainkoaren laguntzak eta faboreak. = Bai=F1a=20 bekhatuetan eta bekhatuzko plazeretan eta obretan gauza hauk guztiok = dira=20 kontrara: hetan plazera da ttipi eta labur, eta ondoko desplazera handi, = luze,=20 eterno eta sekulako.Eta hala arrazoin hauk guztiok ongi konsideraturik bat bedera bere = balanzan=20 ibenirik, segur da parabisuko bidea errazago dela, ifernukoa baino; eta=20 ifernuratzen denak, pena eta trabaillu gehiago iragan behar duela = ifernuratzeko,=20 ezen ez parabisuratzen denak, parabisuratzeko.
Beraz hunelatan parabisutik parabisura, bizitze on batetarik, = hobeagora=20 ioaiteagatik ere, behar genduke egun beretik, geroko begira egon gabe,=20 Iainkoaren lege saindua, hain uztarri emea eta karga arina, geure gogo = eta=20 bihotz guztiaz hautatu, besarkatu eta halatan gero urrikirik eztukegun = bezala=20 bizitzera enseiatu.
NOLA EZTEN KOFESATZEA GEROTIK GERORA LUZATU BEHAR
KAP. LI
337
Baldin skritura saindua = ongi irakur=20 eta konsidera badezagu, edirenen dugu, eztela egundai=F1o nehor salbatu, = eta ez=20 salbatuko ere, aldez edo moldez kofesatu gabe.Egundai=F1oz geroz, lege guztietan, eta mende guztietan usatu da eta = usatzen da=20 kofesatzea. Diferentki ordea, ez berdin. Lege naturaleko kofesatzea, = oraiko=20 kofesatzearen itzala bezala zen. Ordukoa zen oraikoaren seinale bat, = figura bat,=20 pintura bat, eta signifikantza bat. Lege naturalean asko zen bihotzezko=20 urrikimendu batekin, eta bat bederari bere gogoak, bere baithan barrena, = ziotsan=20 kanpoko zenbait sei=F1alerekin, kontu egizu begi ailtxatze batekin, edo=20 belhaurikatze batekin, Iainkoari berari kofesatzea eta barkhamendu = eskatzea.
Deitu zuen Iainko Iaunak Adan, eta galdegin zuen ea non zen: = Vocavit=20 Dominus Deus Adam, et dixit: Ubi es? Eta galdegite hura etzuen ez = egin,=20 iakin gabez, bai=F1a halatan bere bekhatua ezagun zezan, eta ezaguturik = kofesa=20 zezan amoreakgatik. Eta zeren ezpaitzuen behar zen bidean kofesatu, = bai=F1a=20 desenkusatu eta ederztatu nahi izatu baitzuen, erraiten zuela ezen bere = emazteak=20 eragin zeraukala, halatan parte bat bedere, hanbat kalte eta damu = errezibitu=20 zuen. Molde berean edireiten da, galdegin zioela Kaini ere, bere anaia = Abel hil=20 zuenean: Ubi est Abel frater tuus? Non da zure anaia Abel? Eta = zergatik=20 galdegin zeraukan hunela? Bere bekhatua gogora zezan eta gogorarik = kofesa=20 zezangatik. Eta zeren ezpaitzuen kofesatu, baina ukhatu baitzuen, = halatan hain=20 on behar eta urrikalkizun egin zen, eta mundutik desterratua ibilirik, = azkenean=20 kondenatu zen. Bada Adan eta Kain ere lege naturalean ziren, iendeak = bere=20 naturalezaren arauaz, eskiribuzko kidarik eta erakuslerik ere gabe, = bizitzen=20 ziren denboran.
Ordea zeren naturalezak berak ere, erakusten baitu, behar dela = arrazoinaren=20 arauaz bizi, gaizki egitea utzirik, Iainkoarekin eduki, eta hari bere = faltak=20 aithortu; halatan etzen lege naturalean ere, zerbait moldez, gogoz eta = bihotzez=20 bedere, zerbait seinalerekin, kofesatu gabe, nehor salbatzen. Egia da, = etzen=20 oraino orduan kofesatzeko zirimonia seinalaturik. Hala erraiten du San = Tomasek:=20 Sicut in statu legis naturae, homines nulla lege exterius data, sed = solo=20 interiori instinctu, movebantur ad Deum colendum, ita etiam ex interiori = instinctu, determinabatur eis, quibus rebus sensibilibus, ad Dei cultum=20 uterentur (S. Thom. 3. p. q. 60 art. 3. ad 3). Asko zen barreneko=20 urrikimendua, eta urrikimendu haren, bat bederari bere baithan iduritzen = zeikan=20 kanpoko zenbait seinalerekin agertzea eta signifikatzea. Ezten oraino = orduan=20 bertze kofesatze molderik eta ez erremedio eskiribuz ezarririk eta=20 ibenirik.
338
Bai=F1a gero, mundua aphur bat = aitzinago iragan=20 zenean, lege naturaletik ilkirik, lege eskiribatura, Moisenen denborara = heldu=20 zenean, hasi zen usatzen bertze kofesatze molde bat. Etzen ia orduan = asko bat=20 bederak, bere barreneko damuaren eta dolorearen, plazer zuen = seinalearekin=20 kanpoan agertzea. Baina behar zuen barreneko dolore hura eta = urrikimendua,=20 zenbait oferendaz eta sakrifizioz, eta ez ez, zeinetzaz nahi zen, baina = hartako=20 eskiribuz ordenaturik zeudezinez deklaratu eta eman aditzera. Baziren = lege zahar=20 eskiribatuan Sazerdoteak, eta tenploko kargudunak. Eta presuna batek = bekhatu bat=20 egiten zuenean, behar zuen bekhatu huragatik, urrikimendu batekin, eta = gehiago=20 ez egiteko borondatearekin, Sazerdote heken aitzinean, egin zenbait = oferenda eta=20 sakrifizio, eta hartan eman aditzera, bekhatore zela. Hala manatzen zen=20 lebitikoaren kapitulu batzuetan. Eta are hetan sei=F1alatzen ziren, = bekhatuei=20 zegozten oferendak eta sakrifizioak (Vide Ievit. cap. 3. 4. 5 & = 6).Etzen orai=F1o orduan, orai den bezala, nehori beregainki bere = bekhatuen=20 kofesatzeko manurik, eta ez nola, noiz eta zenbat egin zituen erraiteko=20 premiarik. Asko zen orduan urrikimendu batekin, legeak manatzen zituen = oferenden=20 eta sakrifizioen egitea. Hura zen orduko kofesatze moldea. Errege = Davitek=20 bertzeren emaztearekin bekhatu egin zuenean, eta bekhatu haren = estalzeagatik,=20 emazte haren senharra hil arazi zuenean, erraiten du Glosak, haren = gainean:=20 Ex verecundia enim non aperiebat peccata sua, faciendo pro eis = sacrificia in=20 lege praecepta, quae pro variis peccatis, varie imponuntur (Glos. = Lyrana in=20 Ps. 31). Errege Davitek ahalkez, eta bere buruaren ez nabarbentzeagatik, = utzten=20 zituen egin gabe, haren bekhatuentzat ordenaturik zeuden sakrifizioak. = Eta=20 etzituen behin ere egin, Natan profeta mehatxatzera eta eranzute = egitera, ethor=20 zekidikaion artei=F1o. Bai=F1a bai orduan, ahalkea benzuturik, egin = zituen behar=20 ziren oferendak eta sakrifizio guztiak, eta gero hekin batean erdietsi = zuen=20 barkamendu. Zeren orduan ere, lege zahar eskiribatuan ere, egin behar = ziren,=20 bekhatuen erremediatzeko, ordenaturik zeuden oferendak, eta = sakrifizioak; eta=20 hura zen, orduko kofesatze moldea.
=A7 1
339
Orai lege berrion, Ebanjelio saindua = deklaratuz=20 gero, usatzen da giristinoen artean, bertze kofesatze molde bat, = aphezaren=20 aitzinean egiten dena. Lege naturalekoa, eta eskiribatukoa bai=F1o = seguragoa,=20 indartsuagoa, eta baliosagoa. Zeren hitz batez erraitera, oraiko = kofesatzean,=20 obratzen baitu Iesu Kristo Iaunaren heriotzeak, eta pasioneak. Bekhatua=20 kofesatzen duzunean, eta aphezak absolbazinoa emaiten deratzunean han da = berehala Jesukristoren pasioneko meritua eta balioa, han da berehala = haren=20 garazia, eta faborea, eta harekin batean bekhatuaren barkhamendua.Bi arrazoin eman ahal ditezke prinzipalki, frogatzeko oraiko = kofesatzeak=20 indar gehiago duela, lege zaharrekoak bai=F1o. Lehenbizikoa: zeren = oraiko=20 kofesatzeak, lege zaharrekoak etzuena, badu bere baithan barrena indar, = garazia=20 emaiteko. Lege zaharreko kofesatzeak, eta orduko bertze sakramenduek = etzuten=20 ber=E9k bere indarrez, eta berthutez garaziarik emaiten: bai=F1a emaiten = zuten=20 garazia, emaiten zuten, errezibitzen zituenak zuen disposizionearen,=20 debozinoaren, eta aparailluaren arauaz. Sacramenta veteris legis = conferebant=20 gratiam ex opere operantis. Nola prestatzen baitziren errezibitzeko, = hala=20 errezibitzen zuten. Baina oraiko kofesatseak eta sakramentuek emaiten = dute gure=20 disposizioneari, eta prestatzeari dagokan garazia, eta faborea, eta are = gehiago,=20 sakramenduek ber=E8k bere baithan dutenetik ere errepartitzen dute; eta=20 errezibitzen dugu guk ere parte hura, baldin gerok geure aldetik, = traburik=20 ibentzen ezpadugu. Sacramenta novae legis conferunt gratiam ex opere=20 operato.
340
Bigarren arrazoina eman ahal diteke = frogatzeko,=20 oraiko kofesatzeak indar gehiago duela, lege zaharrekoak baino. Zeren = orduko=20 kofesatzean, baldin erdietsiko bazen barkhamendurik, behar zen dolore = fin bat,=20 bihotzezko urrikimendu bat, Iainkoa beragatik, eta harenganako = amorioakgatik=20 izana eta hartua, zein deitzen baita: Contritio, kontrizionea,=20 urrikimendu guztien gaineko urrikimendua. Baina oraiko kofesatzean asko = da,=20 aphezaren absolbazinoarekin batean, kontritioneaz bertze dolore molde = bat,=20 parabisuko loriaren galtzeko, edo ifernuko penetara ioaiteko = beldurtasunetik=20 heldu dena, zein deitzen baita: Atritio, Atrizionea. Ex = attrito per=20 sacramentum fit contritus. Asko da oraiko kofesatzean uste izaitea = baduela=20 kontrizionea. Zeren ezpadu ere atrizionea baizen, konplitzen du = sakramenduak=20 bitartean den falta, eta eskastasuna: Zein baita konsideratzeko pontua, = eta=20 salbatzeko fabore handia.Hain handia, ezen arrazoinekin galdegiten baitu Ieremias Profetak: = Numquid=20 resina non est in Galaad? aut medicus non est ibi? Quare igitur non est = obducta=20 cicatrix filiae populi mei? (Ier. 8). Zer da haur? Ez othe da = arroxinarik=20 edo atriakarik Galaadteko hirian, edo midikurik han berean? Nolatan bada = ene=20 herriko alabaren zauria ezta sendatu? Erran nahi du: Giristino herrian, = arimako=20 eritasunaren sendatzeko, hain erremedio handia, eta midizina eskuarra = den=20 lekhuan, zein baita kofesionea; eta halaber hanbat barber, eta midiku, = zein=20 baitira kofesorak, nolatan guztiarekin ere, edireiten da hanbat zauri, = eta=20 eritasun? Hanbat bekhatu, eta gaixtakeria? Eta nolatan eztira fitetzago=20 sendatzen? Urthe guztian, eta batzutan gehiago ere, bekhatuaren = eritasunean=20 ustelduak, eta khirastuak baitaude? ihardesten du Glosak: Populus = nolebat=20 audire medicum, nec recipere medicinam (Glosa Lyr. in cap. 8 = Jerem.). Eztira=20 sendatzen, zeren ezpaitira enseiatzen, ezpaitira midikuagana = konseillatzera, eta=20 midizinaren errezibitzera ioaiten. Erran nahi du, ezpaitira behar bezala = kofesatzen, eta ez kofesoragana hurbiltzen.
341
Arimako eritasunetik sendatzeko, = erremedioa da=20 kofesatzea. Untzia galduz gero, zer erremedio izanen du marinelak = salbatzeko?=20 Zur puska bati lotzea, thaula baten edo ohol baten atrapatzea, eta = harekin=20 batean, hari datxekala, ieri kostaren atrapatzea. Poenitentia est = secunda=20 post naufragium tabula. Untzia galdu ondoan atrapatzen den thaula = haren pare=20 da, bekhatutan erori, eta tormentatu denarentzat, kofesatzea. Si = poenitentiam=20 non egeritis omnes simul peribitis, dio San Lukas Ebanjelistak (Lc. = 13).=20 Baldin egiten ezpaduzue penitentzia, guztiok fin gaitz elkharrekin = eginen duzue.=20 Bada penitentziaren part=E9tarik bat da kofesatzea, beraz ez fin gaitz = egitekotz,=20 behar da kofesatu.Bekhatua da arimaren zauria, eta handitsua. Eta handitsua irazten = denean, eta=20 kanporat lehertzen, esperantza sendatuko dela. Bai=F1a barrenean = gelditzen denean=20 eta gogortzen, perilos da. Hala izanen da bada halaber perilos, kofesatu = gabe=20 barrenean gelditzen, eta gogortzen den bekhatua ere. Halatan galdegiten = du, eta=20 ihardesten ere bai, San Gregoriok: Quid est peccatorum confessio, = nisi=20 quaedan vulneris ruptio? Et confitendo peccata quid facimus, nisi malum = quod=20 intus latebat aperimus? (Greg. Hom. de divite et Lazar.). Zer da = bekhatuen=20 kofesatzea, zauriaren edo handitsuaren lehertzea baizen? Eta zer egiten = dugu=20 bekhatuaren kofesatzeaz, barrenean estalirik zegoen gaitzaren, eta = eritasunaren=20 agertzea baizen?
Bekhatutan eroriz gero, lehenbiziko erremedioa, kofesatzea da. Zeren = ezin=20 dateke kontritionerik, eta ez behar den bertze urrikimendurik, kofesatu = gabe:=20 edo, ezin kofesa ditekeienean, kofesatzeko borondatea gabe. Hala = erraiten du San=20 Agustinek: Initium operum bonorum, confessio est operum malorum = (Aug.=20 Tract. 32 in Io. Tom. 9). Obra onen hastea, obra gaixtoen kofesatzea=20 da.
=A7 2
342
Obra onen hastea baldin bada, obra = gaixtoen=20 kofesatzea, kofesatze haur nola edo zer moldez egin behar othe da? = Galdegiozu=20 Ieremias Profetari. Zeren hark Ierusalemeko hiriaren gai=F1ean egin = zituen=20 nigarren, auhenen, eta dolamenen bigarren kapituluan erakusten du, = erraiten=20 duela: Effunde cor tuum sicut aquam in conspectu Domini (Thren. = 2).=20 Isurezazu zeure bihotza, ura bezala, Iainkoaren aitzinean.Erran nahi du: Lehen eginen urrikimenduarekin, eta gehiago ez egiteko = borondatearekin, Iainkoak bere lekhuan ibenirik dadukan kofesoraren = aitzinean,=20 kofesa, egotz, afen, eta isur ditzatzula, egin, erran, eta pensatu = dituzun=20 bekhatu guztiak. Eztu erraiten, isur ditzatzula zeure bekhatuak, olioa = bezala;=20 eztia bezala, edo arnoa bezala. Nola bada? Sicut aquam. Ura = bezala. Zeren=20 ezta ianharirik, eta ez edaririk ura bezain garbiki, eta osoki hutsten,=20 isurtzen, eta xutkatzen denik. Eztia hutsten duzunean, edo olioa, = gelditzen=20 zaika bethiere untziari, zenbait hondar edo kutsu. Arnoa hutsten = duzunean ere,=20 ahal guztia xutkatuagatik, gelditzen da usaina bedere. Bai=F1a uretik = ezta=20 gelditzen kutsurik, eta ez usainik. Alde guztiz hutsten, xutkatzen, eta=20 garbitzen da. Hala bada guk ere geure bekhatuak kokesatzen ditugunean, = behar=20 dugu geure gogoa, eta bihotza, intenzione gaixto guztietarik, alde = guztiz=20 hutstu, xutkatu, garbitu; eta halatan, ura egotu den untzia bezala, bat = ere=20 hondarrik, kutsurik, eta bekhatuaren usainik, eta urrinik gabe = gelditu.
Ordea hunela kofesatze haur, zenbatetan egin behar othe da? Asko othe = da=20 geroko luzaturik, urthean behin kofesatzea?
Nola kofesatzeko manamendu haur, Iainkoak berak emana baita, konplitu = behar=20 da, noiz izanen baita ere, noizbait. Eta hala heriotzeko orenean, edo=20 dakusagunean, utzten badugu eskuen artean dugun okhasinoa iragaitera,=20 ezkaitezkeiela sekulan kofesa, orduan Iainkoaren manuaren = konplitzeagatik ere,=20 behar dugu kofesatu. Ordea zeren baitirudi, ezen kofesatzeko manamendu = haur gure=20 Iainkoak eman zuenean, izan zuela intenzione, eta borondate, kofesa = gindezin=20 zenbait aldiz, heriotzeko perilean ezkinenean ere, zeren kofesatzetik = anhitz=20 ontasun sortzen baita; halatan Elizak, eduki du bethiere pontu hunez = kontu: eta=20 ordenatu du diferentki, denboren diferentzien arauaz, noiz eta = zenbatetan behar=20 dugun, heriotzeko pontuan edo perilean ez egonagatik ere,=20 kofesatu.
343
Lehenago, Apostoluen denboran, eta = orai=F1o=20 Apostoluak hillez gero ere, lehenbizi berri hartan, hain zen debozinoa = handi,=20 eta bero, ezen egunoro gorputz saindua errezibitzen baitzuten, eta=20 hartarakotzat, bekhaturik zutenak, egunoro halaber, kofesatzen = baitziren. Ordea=20 nola gero ondoan, debozinoa hotzten hasi baitzen; manatu zuen Fabiano = Aita=20 sainduak, maizago izanen ezpazen ere, urthean hiruretan, bazkoz, = mendekostez eta=20 eguerriz kofesaturik, gorputz saindua errezebi genezala. Eta azkenean, = hain=20 hotztu edo iraungi zen debozinoa, non Inozenzio izen hunetako = hirurgarren Aita=20 sainduak, manatu behar izatu baitzuen, urthean behin bedere kofesa = gindezilla,=20 eta errezibi gorputz saindua, bazko garizumakoz. Eta hala orai, = heriotzeko=20 perilik ez izanagatik ere, obligatu gara urthean behin kofesatzera. Eta = urthean=20 behin kofesatze haur, egiten ohi da komunzki, bazko garizumakoz. Zeren = orduan=20 errezibitu behar baita gorputz saindua, eta gorputz saindua errezibituko = duenak,=20 baldin badu bekhaturik, lehenik behar baitu kofesatu.Ordea nor izanen da, urthean behin baizen kofesatuko eztena? Urthe = batez=20 osoki, bere konzientzia bisitatu gabe, eta nola dadukan auteman gabe, = pairatuko=20 duena?
Erranen duzu: Elizak eznau manatzen, urthean behin baizen kofesa = nadilla, eta=20 ni egiten naiz hainbertzetan; beraz eznaiz gaitz erraiteko, gehiagotan = ez=20 eginagatik ere. Bada ordea gaitz erraiteko zara. Zeren egia da, etzaitu = Elizak=20 manatzen gehiagotan, ordea etzaitu debekatzen ere. Aitzitik nahi luke = gehiagotan=20 egin bazindezi. Eta halatan erraiten du: Saltem semel in anno. = Urthean=20 behin bedere. Bedere erraiten du: aditzera emaiteagatik, nahi lukeiela,=20 gehiagotan ere egin bagindezi. Zeren anhitz, eta handiak baitira, maiz=20 kofesatzetik heldu diren probetxuak, eta irabaziak, eta bai halaber = gutitan=20 egitetik sortzen diren damuak eta kalteak ere. Hurreneko kapituluan = ageriko den=20 bezala.
MAIZ KOFESATZEAZ, ETA HANDIK HELDU
DEN PROBETXUAZ
KAP. LII
344
Nola anhitz presuna = baita,=20 kofesatzera herabe duenik: nagi, eta loti denik, halakoen iratzartzeko, = nahi=20 nuke kapitulu hunetan eman zenbait arrazoin, eta erakutsi, zenbat = probetxu=20 dakharkeien maiz kofesatzeak, eta kalte gutitan egiteak; hek = konsideraturik bat=20 bedera maiz kofesatzera, eta bere eginbidearen egitera, erna dadin=20 amoreakgatik.Lehenbiziko arrazoi=F1a. Maiz behar da kofesatu. Zeren kofesatzeak = emaiten dio=20 bekhatutan dagoenari, bere bekhatuen barkhamendua: garaziarik eztuenari, = garazia=20 eta garazia duenari, eta saindu denari berretzen dio, eta handitzen, = bere=20 leheneko garazia, eta saindutasuna.
Ordea erranen du hemen zenbaitek. Nolatan ahal dateke hori horrela? = Nolatan=20 kofesatzeak berret ahal dezake, eta handi, leheneko garazia, eta = saindutasuna?=20 Zeren kofesatzera heldu dena bekhatutan dago, zeren hala ezpalego, = ezluke zer=20 kofesaturik. Beraz etzuen lehen garaziarik, eta ez saindutasunik, eta = baldin=20 ezpazuen, erran ahal diteke, kofesatzeak emaiten duela. Bada ordea erran = diteke=20 berretzen duela, eta erran ere ongi, eta egiazki. Zeren anhitz ethortzen = da=20 kofesatzera, bekhatu mortalik gabe, eta bekhatu mortalik eztuena, = Iainkoaren=20 garazian dago. Anhitz presuna prestu, anhitz iende debot, eta saindu, = edireiten=20 da munduan, eta hek maiz kofesatzen dira. Zeren bekhatu mortalik ez = izanagatik=20 ere, badute zenbait benial, eta benialak asko dira kofesatzeko. Eta nola = benialak asko baitira, eta baitakusate ezen, kofesatzeak, traburik = eztenean,=20 iratxekitzen dioela bethiere zenbait gradu leheneko garaziari, halatan = berretura=20 hura, eta benialen ere barkhamendua erdietsi nahiz, kofesatzen dira hain = maiz.
345
Eta ongi egiten dute hala egiteaz, = zeren hain da=20 gauza handia, eta estimatzekoa, kofesatzeaz erdiesten den garazia edo = garaziaren=20 berretura, non hartarik den gradurik ttipienak ere, mundu guztiak = bai=F1o gehiago=20 balio baitu: eta bertze munduan ere, hemendik garazia gehiago eramaiten = duenari,=20 loria gehiago emanen baitzaika. Beraz maiz behar da kofesatu.Are gehiago maiz behar da kofesatu, bigarren arrazoi=F1a. Zeren maiz=20 kofesatzeak arintzen, gutitzen, eta laburtzen du purgatorietako pena, = eta pena=20 hetan egon behar den denbora. Kofesatzen denari, kofesatzen den guztiaz, = ongi=20 kofesatzen bada, barkhatzen zaika, eta gutitzen bere zor duen penatik = parte bat.=20 Eta hain maiz kofesa ahal diteke, eta hain ongi, non guztia pagaturik, = hartzeko=20 dun ere gertha baititeke, lehenagoko saindu handi, maiz kofesatzen ziren = hek,=20 gerthatu ziren bezala.
Eta purgatorietako penen bortitztasuna konsideratzen duenak, eta han=20 iragan
behar diren pena hek, maiz kofesatzeaz, arintzen direla dakienak, = segur da,=20 akhusatuko duela bere nagitasuna eta egiten den baino maizago, = kofesatuko dela.=20 Zeren mundu hunetako pena guztiak elkharri iratxekirik ere, ezpaitira = deus,=20 purgatorioetan den penarik ttipienarekin konparaturik. Beraz maiz behar = da=20 kofesatu, eta kofesatzeaz, pena heken iraungitzera, eta gutitzera = enseiatu.
Are gehiago hirurgarren arrazoi=F1a: maiz behar da kofesatu. Zeren = maiz=20 kofesatzeak haserretzen du Deabrua, eta are erhoturik, eta zoraturik = bezala, zer=20 hari den, eta zer egin eztakiela, ibentzen du.
Bekhatuak kofesatu gabe, denbora luzeaz bere baithan barrena = gorderik, eta=20 estalirik dadutzana baithan, esku handia du Deabruak, nabusi da = harentzat. Baina=20 egin, eta berehala agertzen, eta kofesatzen dituenari, beldur zaika, = gogan behar=20 zaika, etzaika sobera fida.
346
Ikhusten duzunean ezen presuna bat dela = erasle=20 handi, mintzatzaille, aha-zabal, hitz mitzti, elha berriti, eta salhati, = eztiozu=20 halakoari sekereturik fidatzen. Zeren Spiritu Sainduak dioen bezala: = Qui=20 denudat arcana amici, fidem perdit (Eccli. 27). Adiskidearen = sekeretuak=20 biluzten, agertzen, eta salhatzen dituenak, galtzen du nehork haren = baithan ahal=20 dukeien sinhestea, eztu merezi nehor fida dakion. Hala bada Deabruak = ere,=20 dakusanean ezen, eragiten derauzkitzun bekhatuak (ixil, eta sekeretu = eduki=20 bazinitza, nahi bailluke), zuk berehala kanporatzen ditutzula, = kofesorari=20 erraiten, eta agertzen derautzatzula, galtzen du zure baithan zuen = sihestea, eta=20 fidantzia. Ikhusirik ezen haren iduriz hitz mitzti, eta salhati zarela, = utzten=20 zaitu, etzaitu handik aitzina hanbatetan tentatzen, eta ez bekhatu = egitera=20 narritatzen. Zeren berdin baitakusa eztuela probetxurik; hark egiten = duen=20 guztia, zuk berehala kofesoraren aitzinean desegiten duzula.Gutitan kofesatzen direnak dira deabruaren gogarakoak, hek dira haren = zerbitzari finak, eta leialak: hek dira haren sekretariak, haren bekhatu = sekeretuak, sekeretu, denbora luzeaz edukitzen dituztenak.
Bada halako nabusi gaixtoaren sekretari, eta zerbitzari ez = izaiteagatik, hari=20 damu egiteagatik, eta gure baithan ahal dukeien fidantzia ere galdurik = utz=20 gaitzangatik, behar da lehen bai=F1o lehen, behar da maiz kofesatu.
Are gehiago, laugarren arrazoi=F1a, behar da maiz kofesatu. Zeren = maiz=20 kofesatzen dena baithan, eztira bekathuak hala gogortzen, eta ez = finkatzen,=20 eztira hala errotztatzen, eta ez hain barrena sartzen.
Erranen duzu. Iende batzuk kofesatzen dira maiz, eta bai halaber maiz = ere=20 leheneko bekhatuetara bihurtzen: eror, eta iaiki dabiltza; garbitu = bezain fite=20 likitsten dira. Zer probetxu da bada halako kofesatzeaz, iaikitzeaz, eta = garbitzeaz? Zer probetxu den? Bada bai probetxu. Zeren baldin maiz = erortzen=20 badira, halaber maiz iaikitzen dira: baldin maiz egiten badute bekhatu, = halaber=20 maiz erremediatzen dute. Eta erremediatu duten bitarte hartan, iaikiak, = eta=20 garbituak daudenean, dei ditzake Iainkoak, hil ditezke orduan, eta bai = halaber=20 halatan salba ere. Eta hala batean eror, eta bertzean iaiki dabillanak, = peril=20 badu ere galtzeko, ez ordea hanbat, nola bethiere eroririk=20 datzanak.
347
Egia da ordea, kofesatzen zarenean, = behar duzu ez=20 berriz bihurtzeko borondatearekin kofesatu. Bai=F1a hala kofesaturik = ere, zure=20 libertatea, eta flakotasuna dela kausa, bekhatu egitera berria bihurtzen = bazara=20 ere, behar duzu halaber, berriz kofesatzera bihurtu. Zeren halatan = etzara hala=20 bekhatutan gogortuko eta ez, ez ansiatuko.Maiz biluzten, eta erabiltzen den ezpata, prest da, manukor da. = Bai=F1a gutitan=20 dabillana, zokhoan datzana, herdoiltzen da, maginarekin iosten bezala = da,=20 gakhoaz dagoela erraiten da. Halako moldez non gero behartzen zarenean, = ezin=20 atheraz zabilzala, etsaiak zutzaz nahi duena egin baitezake. Hala = gerthatzen=20 zaika bada denbora luzeaz kofesatu gabe, bekhatutan herdoildua, eta = gogortua=20 dagoenari ere. Ethortzen zaika eritasuna, hurbiltzen zaika heriotzea, = batzen da=20 etsaiarekin, eta gero nola ezpaitago usatua eta ez prestatua, prestatzen = den=20 bitartean egiten du etsaiak hartzaz nahi duena.
Erraiten du Errege Profeta Davitek: Et meditatus sum nocte cum = corde meo,=20 et exercitabar, et scopebam spiritum meum (Ps. 76). Gauaz egiten = nituen=20 neure buruarekin, neure gogoetak, eta kontuak, eta gero isatsaz = iragaiten nuen=20 neure konzientzia. Bada nola isatsaz maiz iragaiten den etxea, erraz = baita=20 garbitzen, zeren hark fits-mits, eta likitskeria guti baitu: baina = urthean behin=20 baizen garbitzen eztena, neke baita, eta gaitz, zeren hark herrautsa, = eta=20 amaraua lodi baitu: hala molde berean maiz kofesatzen dena erraz bezala, = gutitan=20 egiten dena ere, da neke eta gaitz. Zeren hari denbora luzean, anhitz=20 likitskeria, eta bekhatu lotzen baitzaika. Beraz maiz behar da garbitu, = maiz=20 behar da kofesatu.
Are gehiago borzgarren arrazoi=F1a: maiz behar da kofesatu. Zeren = bekhaturik=20 gabe zeneundenean egin zinituen obra onak, zein baitziren obra biziak, = eta gero=20 bekhatu egiteaz hildu eta iraungi bezala zirenak, kofesatzeaz pitzten, = eta=20 koberatzen baitira.
348
Eta pontu hunen hobeki aditzeko, iakin = behar=20 duzue ezen, laur obra molde, laur obra suerte, edireiten direla, orai = gure=20 kontuko ongi heldu direnak.Lehenbizikoak dira: Opera viva. Obra biziak: bekhathurik gabe=20 zeneundenean egin zinituen obra onak. Bigarrenak dira: Opera = mortifera.=20 Obra hiltzailleak, arima hiltzen, eta erhaiten dutenak, zein baitira = bekhatu=20 mortalak.
Hirurgarrenak dira: Opera mortificata. Obra hilduak, = hildumatuak,=20 lohakartuak. Zeren bekhatu mortal bat egiten duzunean, gelditzen dira, = lehen=20 bekhaturik gabe zeneundenean egin zinituen obra on guztiak, hilduak, = hebainduak,=20 eta zeruko loriara zeramaten bidetik, eta abiaduratik gibelatuak, eta = trabatuak.=20 Bada obra hildu, hebaindu, lohakartu, eta trabatu hek, libratzen, = pitzten,=20 iratzartzen, eta erraberritzen dira kofesatzeaz. Zeren kofesatzeak = khentzen=20 baitu, hekin aitzinean zegoen trabua, zein baita bekhatua.
Laurgarren obrak dira: Opera mortua. Obra hillak. Eta hauk = dira=20 bekhatu mortalean zaudela, egiten ditutzun obra onak. Bekhatutan = zaudenean=20 barurtzen zara, orazinotan egoiten zara, erromerian ibiltzen zara, = beharren=20 alderakotzat miserikordios gerthatzen zara, eta anhitz bertze obra=20 miserikordiazkotan enplegatzen zara. Eta hauk guztiok, bere egitez, eta = izanez,=20 obra onak dira. Ordea nola presuna hillak ezin baitaidike obra bizirik, = eta zu=20 orduan zeure ariman hilla baitzaude, halatan zure orduko obra on hek ere = dira=20 hillak, eta deus guti balio dutenak. Eta hala urrikalkizun da = bekhatorea, bere=20 alfer trabailluagatik ere: zeren bekhatutan dagoenean, anhitz obra on = egiten=20 duelarik, zeren bekhatutan dagoela egiten dituen, ezpaitzaika kasi deus=20 baliatzen. Kofesa bedi beraz bat bedera bekhatua egin duen bezain fite. = Zeren=20 bertzela, bekhatutan dagoei=F1o egiten dituen obra on guztiak = galtzeintu, eta are,=20 lehenekoak ere, bekhaturik gabe zegoenean egiten zituenak ere, hilduak, = eta=20 trabatuak edukitzeintu.
349
Ordea benturaz, erranen du orai hemen=20 zenbaitek.Beraz halatan, bekhatutan nagoenean, eztut zer barurturik, = orazinotan=20 egonik, eta ez bertze obra onetan ere zer enplegaturik. Zeren berdin, = orduko=20 obra on hek, ez paitute orduan, deus balio. Bada ordea, orduan ere = zerbait balio=20 dute: eta on da bekhatutan zaudenean ere ongi egitea eta obra onetan=20 enplegatzea. Zeren egia da orduko obra on hek, eztute zeruko loriaren=20 erdiesteko, orduan deus balio, eztute hartarakotzat ber=E8k indarrik = asko. Eta=20 hala, hekengatik, baldin orduan hil bazindezi, ifernura zindoazke. Bai = ordea=20 balio dute, bertze anhitz gauzatako. Balio dute munduko on tenporalen=20 erdiesteko: garaziaren bidean eta dispositionean iartzeko: bekhatu = gutiago=20 egiteko, eta usantza onaren ere hartzeko: Eta haur da San Tomasek = erraiten=20 duena: Opera extra charitatem facta, ex condigno nullius boni = meritoria sunt,=20 ex congruo vero alicuius dici possunt. Quia decet divinam bonitatem, ut=20 ubicumque dispositionem invenit, perfectionem adjiciat. Et secundum hoc, = opera=20 ista, ad triplex bonum valent, scilicet ad consecutionem temporalium, ad = dispositionem ad gratiam, et assuefactionem bonorum operum (S. Th. = in=20 additionib. q. 14 ar. 4).Bekhatoreak bekhatutan dagoenean, egiten dituen obra onak, balio = ezpadute ere=20 deus zeruko loriaren erdiesteko; eta obra on hekengatik, bekhatore hark, = Iainkoaren alderakotzat buruperik ezin baduke ere: zeren obra on hek = bere=20 baithan hillak baitira, ezpaitira deusen merezient. Ordea badirudi ezen=20 Iainkoak, bere ontasunagatik, hetarik okhasino hartzeko duela, hala obra = onetan=20 dabillanari, bekhatore izanagatik ere, ongi egiteko, eskuaren emaiteko, = eta bide=20 onera heltzeko, eskas zaikanaren konplitzeko. Zeren bekhatorea bera ere = orduan,=20 hartara disposatzen eta enseiatzen baita.
Beraz nola nahi den dela, bekhatutan egonagatik ere, egizu ongi, = eztitzatzula=20 hargatik zeure oblazinoak eta debozinoak utz. Zeren utzten eztitutzun = denboran,=20 aldez edo moldez bethiere zerbait baliatuko zaizkitzu. Ez ordea, = kofesaturik=20 egiten baitzinitu bezanbat. Eta hala hobe da bethiere ahalik eta gutiena = bekhatutan egoitea eta maiz kofesatzea.
Are gehiago seigarren arrazoi=F1a: behar da maiz kofesatu. Zeren = urthean behin=20 baizen kofesatzen eztenak, badirudi bortxaz egiten dela, eta halakoaren=20 kofesatzeak, deus guti balio duela.
350
Komunzki bekhatorea, bekhatu egin = berrian=20 beldurrago, sentikorrago eta antsiatsuago da, handik urthe baten edo = biaren=20 buruan bai=F1o. Bekhatu bat egiten duzunean, albaliz oren berean behar = zenduke=20 kofesatu. Zeren baldin luzatzen baduzu, ahantzteko periletan iartzen = zara, eta=20 ahantztea, ahantzte delarik, bertzerik ere zenbait lothuko zaitzu. Hala = erraiten=20 du San Gregoriok: Peccatum quod mox per poenitentiam, non diluitur, = suo=20 pondere aliud trahit (Greg. de poenitentia non differenda).Galdegin baziniazo denbora luzea duela eri den presuna bati, ea = nolatan ezten=20 sendatzen? Eta ihardets baliazazu, midizina bat hartu nahi gabez, eta=20 midikuagana ioan nahi gabez eztela sendatzen: mirets zenezake, eta = arrazoi=F1ekin=20 erran ziniazaio, erhoa dela. Hala da bada erhoa, kofesoragana, arimako=20 midikuagana, ioan nahi gabez, urthe guztian, hain denbora luzean, = garizumarai=F1o,=20 arimako eritasunarekin dagoena ere. Buruko min batek, sukhar batek edo = bertze=20 eritasun batek hartzen zaituenean, berehala, lehen bai=F1o lehen = erremedio=20 bilhatzen duzu, midikurik hoberena deitzen duzu. Zergatik bada = gorputzeko=20 eritasunagatik egiten duzuna, eztuzu arimakoagatik eginen?
Zorrak dituenak, baldin prestu bada, atsegin hartzen du heken = pagatzeaz, eta=20 ahalik eta fitetzena pagatzeintu. Bada bekhatuak dira, zorrak: eta = halatan=20 egiten diogu egun guztiaz Iainkoari othoitz, barkha diatzagula. = Dimitte nobis=20 debita nostra. Bada nola bere nabusiari kontuak ongi eman nahi = derautzan=20 muthila, ezpaita urthearen bururai=F1o, kontuak ikhusi gabe, eta bere = nabusiarekin=20 mintzatu gabe egoiten; hala guk ere, baldin geure arimako kontuak eman = nahi=20 baditugu ongi, eta zorrak pagatu, eztugu urthe guztian, garizumarai=F1o, = kofesatu=20 gabe egon behar. Zeren kofesatzea da Iainkoarekin mintzatzea, kontuen = egitea eta=20 pagatzeko bidean iartzea. Eta zuk erranagatik garizuman kofesatuko = zarela,=20 orduan kontuak eginen eta zorrak pagatuko ditutzula, engana ahal = zindezke. Zeren=20 zer dakizu iraunen duzun garizumarai=F1o? Iainkoak prometatzen deratzu = zeure=20 bekhatuen barkhamendua ongi kofesatzen zarenean, noiz nahi den dela, = garizumaren=20 finean bada ere. Ez ordea ezteratzu prometatzen eta ez segurantzarik = emaiten,=20 igurikiko deratzula garizumarai=F1o.
351
Gauza izigarria da, eta erhokeria = guztien gai=F1eko=20 erhokeria, bekhatu mortalean dagoela, gauaren iragaitera benturatzea. = Zeren=20 anhitz ioaiten baita arratsean sendorik oherat, eta gero ezpaita goizean = bizirik=20 iaikitzen. Qui amat periculum, peribit in illo (Eccli. 3). = Perilean ibili=20 nahi dena, galduko da. Beraz segurean iokatzeko ez urthearen bururai=F1o = bekhatutan egon, ez hetan sosega, lehen bai=F1o lehen, fite eta maiz = kofesa.Finean zazpigarren arrazoi=F1a: maiz behar da kofesatu. Zeren maiz = kofesatzeaz,=20 bertzeak bertze direla, aisia handi bat emanen diozu zeure buruari. = Gutitan=20 kofesatzen denari, gaitzi zaika kofesatzea, ahalke da halakoa, beldur = da,=20 herstura handitan edireiten da. Halakoak egunetik egunera, garizumaren = hastetik=20 akhabatzera, akhabatzetik bazko zaharrera, azken ephera luzatzen du eta = batzutan=20 ephe hura ere iragaitera utzten du. Eta hala gerthatzen zaika halakoari = eritzen=20 denean ere: orduan ere luzatzen du: noiz beharko duen, Iainkoak = erakutsiko=20 dioela; orai=F1o bihotz on duela, aphur bat utz dezatela erraiten du. = Eta gero=20 hala dabillala, maiz gerthatzen dena, kofesatu gabe finatzen da.
Gutitan orraztatzen denak, lehenbiziko orratzta aldian, orrazea nekez = iragaiten du, min hartzen du. Zeren illeak nahasiak eta izurtuak = baitaude. Bai=F1a=20 maiz orraztatzen denak eztu traburik edireiten, eztu mi=F1ik hartzen, = hura aiseki=20 orraztatzen da buruan: hala orraztatzen da bada halaber aiseki bere = ariman,=20 urthean laur edo bortzetan kofesatzen dena ere: guztiez orhoitzen da, = guztiez=20 akhusatzen da, eztu traburik edireiten eta ez minik hartzen.
Enzutea bera presuna bat maiz kofesatzen dela, asko da, prestu dela=20 erraiteko; eta bai halaber gutitan kofesatzen dela iakitea, eztela = sobera debot=20 sinhesteko.
Bada nork ere bere arimaz kontu ona eman nahi baitu, eta bere bekhatu = iraganez barkhamendu erdietsirik, aitzinerat gehiago egin gabe egoiteko = indar=20 hartu, maiz kofesa bedi: gerotik gerora: egunetik biharrera luzatu gabe, = urtheko=20 besta buruetan bedere, Iainkoarekin mintza bedi: kontuan iar bedi: Zeren = halatan=20 emanen du orai presenteon kontu ona, eta gero azken finean erdietsiko = du, bere=20 arimaren salbamendua.
NOLA GEROTIK GERORA LUZAMENDUTAN DABILLANAK EGITEN = DIOEN=20 BIDEGABE IAINKOARI
KAP. LIII
352
Erraiten du San Tomas = Doktor handi=20 hark: Si homo non peccasset Deus incarnatus non fuisset (S. Thom. = 3 p. q.=20 1 art. 3). Baldin gizonak bekhaturik egin ezpalu, etzen Iainkoa gizon = eginen;=20 eta ageri da ezetz zeren gizon eginez gero, bethiere bekhatorekin = ibiltzen zen,=20 hekin solhastatzen, hekin iaten, eta edaten zuen, hekin zuen lakhet. = Hain lakhet=20 ezen soberania iduriturik, gaizki aiphatzen baitzuten skriba Fariseoek, = erraiten=20 zutela: Hic peccatores recipit et manducat cum illis (Luc. 15). = Zer da=20 haur? Soberaniak dira hauk, bekhatorekin, iende galdu, konzientzia = gabekoekin=20 dabilla, eztu nehorekin ere berzerekin onik. Eta hanbat minzo ziren ezen = azkenean konparazino batzuk ibeniz, ihardetsi behar izatu baitzerauen, = erraiten=20 zuela: Zuek diozue ezen bekhator=E9kin nabillala, hekin iaten eta edaten = dudala,=20 ene iendeak hek direla. Eta ongi diozue, aithortzen dut, zeren hala = baita. Bai=F1a=20 eztezazuela mirets. Zeren nola ehun ardi dituen arzai=F1a, ehun hetarik = bat=20 errebelatzen zaikanean, ioaiten baita laur hogoi eta hemeretziak = utzirik,=20 errebelatuaren bilha: eta haren edireiteaz atseginago hartzen baitu, = bertze=20 guztien ikhusteaz bai=F1o; hala iakizue ezen atseginago hartzen dela = zeruan ere,=20 penitenzia egiten duen bekhatore batez, lauretan hogoi eta hemeretzi = iustu=20 penitentziaren premiarik eztutenez bai=F1o. Zeren hura baita ardi = errebelatuaren=20 edireitea. Hala erraiten du San Lukas Ebanjelistak: Gaudium erit in = coelo=20 super uno peccatore poenitentiam agente, quam super nonaginta novem = justis, qui=20 non indigent poenitentia (Lc. 19). Halaber nola hamar erreal dituen = emazte=20 batek hetarik bat galtzen duenean, argia iratxekirik, iraultzen baitu = etxe=20 guztia: eta gero ediren duenean, alegeratzen baita, eta kontatzen = baiteraue bere=20 hauzokoei bere sendagailla, eta erraiten egin diatzotela bozkarioak; = hala=20 iakizue ezen zeruko Aingiruak ere alegeratzen direla, bekhatore baten=20 konbertitzeaz, erreal galduaren edireiteaz.Konparazino hautan emaiten da aditzera, handia dela gure Iaungoikoak = gure=20 salbatzeko duen desira, eta hartan hartzen duen atsegina eta plazera. = Zeren=20 erraiten baitu, kontentamendu gehiago duela bekhatore baten penitenziaz, = laur=20 eta hogoi eta hemeretzi iusturen iustutasunaz bai=F1o. =
=A7 1
353
Segur da, abantail eramaiten dioela = iustuak=20 bekhatoreari, garbiak likitsari: eta hobe dela arropa osoa, zahar = pedazatua=20 bai=F1o. Nolatan erraiten da bada guztiarekin ere atseginago duela = Iainkoak=20 bekhatorearen penitenziaz, iustuaren iustutasunaz bai=F1o? Ihardesten du = San=20 Tomasek: Coeteris paribus innocentia dignior est et magis dilecta: = Dicitur=20 tamen plus gaudere de poenitente quam de innocente quia plerumque = poenitentes=20 cautiores, humiliores et ferventiores resurgunt. (S. Thom. 1 p. q. = 20 art.=20 4). Hanbatik hanbatean, hobe da hoben gabetasuna, eta behin ere likitstu = gabe=20 egoitea, likitstu ondoko garbitasuna bai=F1o. Ordea guztiarekin ere = erraiten du=20 gure Iainkoak, atseginago duela bekhatore konbertituaz, penitenziaz = garbituaz=20 eta erori gero iaiki denaz, behin ere erori eztenaz bai=F1o. Zeren = komunzki=20 halakoa zinezago permatzen eta enplegatzen baita, bethiere iustu izatu = dena=20 bai=F1o. Bekhaturik egin eztuena, ezta deusen beldur, bai=F1a bai, = penitenzia egiten=20 eta bere bekhatuen erremediatzen hari dena, hura beldur da, zinez = permatzen da,=20 beroki manaiatzen da: eta hala manaiatuz, iragaiten da, anhitzetan ere, = behin=20 iustu izatu dena bai=F1o aitzinago. Hala iragan ziren Iondone Paulo bat, = Magdalena=20 bat eta bertzerik anhitz, eta egin ziren, bethi iustu eta saindu izan = ziren=20 batzuk bai=F1o iustuago eta sainduago.Hanbatik hanbatean: Caeteris parabisus: Hobe da arropa osoa, = pedazatua=20 bai=F1o.
Ordea halako pedazua, aphaindura eta = berretura eman=20 ahal dakidikaio, non gero berretura hark eta pedazuak, arropa oso = berriak bai=F1o=20 gehiago balio bailluke. Hunen arauaz erraiten du San Gregoriok: Dux = in=20 proelio, eum militem plus diligit, qui post fugam conversus fortiter = hosten=20 premit, quam qui nunquam fugit, nec unquam fortiter fecit. Et agricola = eam=20 terram plus amat, quae post spinas uberes fructus profert quam eam, quae = nunquam=20 spinas habuit et nunquam fertilem fructum producit. (Greg. Hom. 24 = in Ev.).=20 Kapitain batek estimatzenago du, gerlatik ihes egin ondoan, bihurturik, = balentia=20 handiak egiten dituen soldadua, behin ere ihesik egin eztuena, eta = balentiarik=20 ere egiten eztuena bai=F1o. Halaber laboriari batek ere nahiago eta = maiteago du=20 anhitz belhar gaixto izatu duen lurra, eta gero hetarik garbitu ondoan, = fruitu=20 anhitz ekhartzen duena, behin ere belhar gaixtorik izan eztuena eta = fruiturik=20 ere emaiten eztuena bai=F1o. Hala bada gure Iaungoikoak ere du maiteago, = bekhatu=20 egin ondoan beroki eta doblatuki obra onetan enplegatzen dena, = bekhaturik egin=20 eztuena, eta obra onak ere hotzki, ephelki eta laxoki egiten dituena = bai=F1o. Eta=20 erraiten du, maiteago duela halako bekhatorea, hala zintki eta fintki = penitenzia=20 egiten duena, bertze moldezko lauretan hogoi eta hemeretzi iustuz = bai=F1o. Zeren=20 lehen gaixto eta bekhatore zen hura, egiten baita azkenean, = penitenziarekin=20 batean, iustuago eta sainduago, bethi iustu eta saindu izatu diren hek = bai=F1o.=20=A7 2
354
Are gehiago maiteago eta estimatzenago = du=20 Iainkoak penitenzia egiten duen bekhatorea, penitenziaren premiarik = eztuen=20 iustua bai=F1o. Zeren perilean eta galdu gordean ibili diren gauzen = edireiteaz,=20 atseginago hartzen baitugu, bethiere segurean eta peril gabe egon = direnen=20 ikhusteaz bai=F1o.Gerlaren ondoan estimatzen da bakea: tormenta iragan denean, = prezatzen da=20 denbora ederra: eritasuna ioan denean, edukitzen da ezertan osasuna. Eta = zenbatenaz eta gerla, tormenta eta eritasuna izan baitira handiago eta=20 perilosago, hanbatenaz gero ondoko bakea, denbora ederra eta osasuna ere = dira=20 prezatzenago, estimatzenago. Zer nahizu gehiago, dio San Agustinek: = Edendi et=20 bibendi voluptas nulla est, nisi praecedat esuriendi et sitiendi = molestia. Et=20 ebriosi quaedam salsiuscula comedunt, quo fiat molestior ardor, quem cum = extinguit potatio, fiat delectatio. Et institutum est, ut iam pactae = sponsae non=20 tradatur statim, ne vilem habeat maritus quam non suspiraverit dilatam = (Aug.=20 lib. 8 conf. c. 3). Baldin plazera, plazer, eta atsegina atsegin izanen = bada,=20 behar da aitzinetik aphur bat bedere nekhatu eta unhatu. Iakinen bada = zer den=20 plazera, frogatu behar da lehenik zer den desplazera. Gaitzen berririk=20 eztakienak, eztu ontasuna estimatzen. Loan ezta gozorik, logale = eztenean: eta ez=20 ian edanean ere, asea dagoenean. Eta halatan edale on batzuek = bilhatzeintuzte=20 bianda gaziak egarriaren pizteko, eta pizturik edatean plazer gehiago = hartzeko.=20 Halatan ordenatu zen halaber, etzekiola espos berriari, berehala = lehenbiziko=20 gutiziamenduan edo aiphamenean bere esposa eman, nekez izana hobeki = estima=20 zezan, edo fite izana arbuia etzezan.
Artzaina alegeratzenago da ardi errebelatu baten edireiteaz, artalde = osoaren,=20 larre onean, alha dela, iakiteaz bai=F1o. Aita batek atseginago = hartzen du,=20 denbora luzeaz mututurik egotu den semearen ahotik hitz baten enzuteaz, = bertze=20 seme guztiak ederki minzatzen direla aditzeaz bai=F1o. Halatan bere = hazienda=20 partea, ian edanean eta emazt=E9tan gastaturik galdua eta desegina, = bihurtu zen=20 semeari, egin zioen bere aitak besta gehiago, bethiere etxean bere = manuko egon=20 zeikanari bai=F1o. Zeren etxekoa bethiere segurean ikhusten baitzuen, = baina=20 bertzea, galdutzat zedukana, koberatu baitzuen. Hala da bada, eta = halatan gure=20 Iaungoikoak ere hartzen du hanbat atsegin eta plazer bekhatorearen = penitenziaz.=20 Zeren galduz gero edireiten baita, eta bai peril handitik ere ilkitzen = eta=20 eskapatzen.
=A7 3
355
Bekhatorearen = penitenziaz atsegin=20 handia hartzen du gure Iaungoikoak: eta atsegin hartze haur guztior = eragiten=20 derauka bekhatoreagana dadukan amorioak. Eta nola Terenziok dioen = bezala:=20 Amantium ira, amoris redintegratio est: Zinez eta egiaz elkhar = maite=20 dutenen arteko haserredurak eta diferentziak, anhitzetan ere, amorio = berretgarri=20 eta fintkagarri ohi dira zeren elkharrekin minzatu gabe, eta elkhargana = gabe=20 egotu diren denbora hartan ere, elkharganatzeko amorioa eta desira = berretzen=20 baitzaie; hala bada gure Iainkoari ere, gure moldera minzatzera, = bekhatorea=20 apartaturik dagokan bitarte hartan, berretzen zaika, bekhatore haren=20 bereganatzeko duen desira eta borondatea. Eta badirudi eztuela onik, = beregana=20 dezakeien artei=F1o: zeren bitarte hartan, athera ethorririk bezala = bethi deiez=20 baitagoka: eta deiez ere luzaro eta behin ere etsitu gabe. Expectat = Dominus=20 ut misereatur vestri. (Is. 30). Urthe batez, biaz eta hamarrez, = athal ondoan=20 igurikitzen du. Eta alabai=F1a bekhatoreak bere burua gor eta sor egiten = du,=20 geroko bere eginbidea luzatzen du. Gauza gaizki egina da eta itsusia,=20 adiskideari deiez dagotzunean, ez ihardestea, athean iguriki arazitzea; = eta=20 berehala eman ahal diazaion errepuestaren, eta egin ahal diazaion = zerbitzuaren=20 geroko luzatzea.Beraz zinez izanen da gauza gaizki eta itsusia hain maite zaituen = Iainkoari=20 eta adiskideari, zure penitentzia egiteaz eta bide oneratzeaz, hanbat = atsegin=20 hartzen duenari: eta bethi ere deitzen zaituela eta zure bilha dabillala = dakizunari, hain kontu guti emaitea, hanbat iguriki arazitzea, geroko = luzatzea,=20 ez berehala ihardestea. Badirudi ezen baldin Iainkoak, deusez ere albalu = damurik, hunetzaz lukeiela.
Beraz hunelatan erran behar da handia dela luzamendutan dabillan = bekhatoreak,=20 hala ibiltze hartan eta bitarte hartan Iainkoari egiten dioen bidegabea. = Eta=20 halako bidegaberik ez egiteagatik ere utzteko lituzkeiela, eta = ginituzkeiela=20 luzamenduak, eta gerotik gerora ibiltzeak.
NOLA LUZAMENDUTAN GEROTIK GERORA DABILLANAK, EGITEN = DERAUEN=20 BIDEGABE AINGIRUEI
KAP. LIV
356
Erraiten du Spiritu Sainduak: Spes = quae=20 differtur affligit animam (Prov. 3). Luzatzen den esperantzak = nekhatzen du=20 gogoa, penatzen du arima. Beraz handia da halaber bere arauaz, Aingiruei = luzamendutan ibiltzeaz egiten derauegun bidegabea. Zeren desira handi = batekin,=20 gure penitentziaren eta konbertitzearen beha baitaude, eta berantzeaz = damu=20 hartzen baitute. Hala emaiten du aditzera San Agustinek: Quoties bene = agimus=20 gaudent Angeli, et tristantur Daemones: gaudium est enim Angelis super = uno=20 poenitentiam agente: sed Diabolo, super uno poenitentiam deserente = (Aug. in=20 Soliloq. anim. ad Deum c. 27 Tom. 9). Ongi egiten dugun guztiaz = alegeratzen dira=20 Aingiruak eta tristetzen deabruak. Eta erraiten denean Aingiruak = alegeratzen=20 direla, eta deabruak tristetzen: aditzen da ezen geure aldetik denaz = bezan=20 batean, guk alegeratzen ditugula, edo tristetzen: eta alegera edo triste = albalitezi, guk egiten ditugun obrek, alegera eta trista litzaketela. = Zeren=20 bertze gainerakoan, Aingiruak nola bethi lorian baitaude, ezin triste = ditezke,=20 eta ez deabruak ere alegera, zeren hek ere bethi penatan baitira.Erraiten du San Tomasek: Daemones propter invidiam, profectum = hominum=20 impedire nituntur; et propter superbiam divinae potestatis similitudinem = usurpant, deputando sibi ministros, ad hominum impugnationem: sicut et = Angeli=20 Deo ministrant, in determinatis officiis, ad hominum salutem ( S. = Thom. 1=20 part. q. 114 art. 1). Badakigu, baduela gutarik bat bederak, Iainkoak = emanik,=20 nork bere Aingiru begiraillea: eta Aingiru hark bertze guztien artetik, = eta=20 gainetik, edukitzen duela bere kargukoaz kontu, eta desiratzen duela = haren=20 salbamendua. Eta nola Iainkoak ontasunean egiten duena, nahi bailluke = Deabruak=20 ere gaixtatasunean egin; halatan Luziferrek Deabru buruzagiak eta = kapitainak,=20 emaiten du halaber zenbait Aingiru gaixto, eta Deabru tentatzeko, eta = bekhatu=20 eragiteko. Eta hala erran ahal dezakegu ezen Aingiru on bat begiratzeko = bezala,=20 badugula halaber gaixto bat ere, bere ahalaz gure tentatzeko; ona = Iainkoak=20 emanik, eta gaixtoa Luziferrek igorririk.
357
Eta ezin erran diteke zein gerla handia = duten=20 Aingiru hek biek, onak eta gaixtoak, gure arimaren gai=F1ean. Biak = permatzen dira,=20 biak enseiatzen dira. Eta zintkienik, heriotzeko orenean enplegatzen = dira. Zeren=20 orduan dira zinak eta minak: orduan da arimaren gorabehera guztia, eta=20 balantzaren alde batera edo bertzera erortzeko pontua eta puntada. = Orduan=20 biltzen dira Deabruak eta laguntzen zaitza elkharri, erraiten dutela: = Deus=20 dereliquit eum, persequimini et comprehendite, quia non est qui eripiat = (Ps.=20 70). Utzi du Iainkoak, har dezagun beraz guk, daramagun, zeren gurea da, = eta=20 nori berea, ezin nehork edeki diazaio. Inguratzen dute, tentatzen dute,=20 desesperatzeko pontura ekhartzen dute: eta peril da, zenbait desespera = arazitzen=20 ere baduten. Pontu hartan ethortzen zaitza arima tristeari gogora = egundai=F1o egin=20 dituen falta guztiak: eta hanbat eta hain handiak direla ikhusirik, = bihotza=20 hersten zaika, hiltzen zaika: eta iartzen da bere buruarekin gogoetan, = erraiten=20 duela: Zer izanen da orai nitzaz? Zer bide hartuko othe dut? Salbatuko = othe=20 naiz? Pontuaren latza. Pausuaren gaitza; egitekoaren handia: hersturaren = hertsia, eta izigarria. Zer eginen du orduan arima izi hark? Nor deituko = du bere=20 faboretan? Nork eskua emanen dio? Nor helduko? Nor lagunduko zaika? Nor = bada?=20 Bera Aingiru begiraillea: hark orduan, adiskide onak bezala, laster = egiten du,=20 hark eskuel eragiten deraue: eta inguruneko etsai guztiak, demonio=20 tentazailleak, alde batera eta bertzera bulkhatzeintu.Eta gero erraiten dio arimari: Ea arima izitua, bihotz har ezazu, = esportza=20 zaitezi, etzaitezila errenda, eztezazula gal esperantza. Zeren zure = bekhatuak=20 anhitz, eta handiak badira ere, iakizu ezen Iainkoaren miserikordia are = dela=20 handiago: eta Iainkoak nahi duela salba zaitezin; eta izaitekotz = faltarik, zure=20 aldetik izanen dela, eta ez Iainkoarenetik. Orduan Elizak ere egiten du = othoitz,=20 erraiten duela: Occurrite Angeli Domini, suscipientes animam = eius. Ea=20 zeruko Aingiruak, Iainkoaren aitzinean zaudetenak, orai da ordua, laster = egizue,=20 hersturatan dagoen arima huni eskua emozue, hel zakitzate. Orduan arima = hark=20 bere barren hartan, bere obrekin, berak iharduki behar du: Ezta ahaide=20 adiskiderik hara heltzen: bai=F1a bai Aingiru begiraillea, hark = edukitzen dio on,=20 hura dagoka aldakan, hark eztu utzten, gorputzean dagoen=20 bitartean.
=A7 1
358
Baldin arima hura, ontasunean, fedean, = eta=20 esperantzan firme egonik, eta bere faltak erremediaturik, partitzen bada = Iainkoaren garazian dagoela mundutik: nork erranen du, zein handia den = orduan=20 Aingiru begirailleak hartzen duen atsegina, eta plazera? Lehenbizikorik = arima=20 haren ondoan zebiltzan Deabruak musikatzeintu, eskarniatzeintu, irriz=20 iokatzeintu.Eta gero hartzen du arima hura, besarkatzen du, Iainkoaren aitzinera=20 eramaiten du, erraiten dioela Iainkoari: Iauna, huna non den zuk = gomendiotan=20 eman zenerautan arima: manatu nenduzun begira nezala: begiratu dut, = sendorik eta=20 salborik bihurtzen deratzut. Errezibi ezazu bada, eta emozu huni zure = loria, eta=20 niri ere, neure trabailluaren golardoa, eta pagamendua.
Ordea baldin arima hura ilkitzen bada, bekhatutan dagoela, = gorputzetik,=20 baldin kondenatzen bada: orduan utzten du bere Aingiru begirailleak, = apartatzen=20 zaika, eta apartatze hartan, erraiten dio: =ABha gaiztoa, ene = nekhagarria, ala nik=20 gaizki enplegatu baitut hirekiko denbora. Amaren sabeletik iltki intzen=20 pontutik, pontu hunetaraino, bethiere iarraiki natzain, eznatzain behin = ere=20 apartatu. Anhitz enseiu egin dinat, hire horretarik begiratzeko, eta = orai=20 daramanan bide gaixtoaren huts eragiteko. Baina alferrik guztiak. Zeren = nola=20 baituen libertatea, eta heure burua heure eskuko, hala egin dun heure = plazera=20 eta borondatea: garaitu naun, eztun nitzaz konturik egin: ez aiz nitzaz=20 gobernatu. Galdu dinat nik neure trabaillua, eta bai hik ere, sekula=20 fingabekotzat heure burua.=BB
359
Baldin Aniguru hura triste albaledi, = edo ahalke,=20 uste dut ezen arima haren galtzeaz, eta etsai gaixtoak daramakola = ikhusteaz,=20 triste litekeiela, eta alhalke. Eta badirudi ahalketurik bezala erraiten = derauela bere lagun Aingiruei, Ieremias Profetak Babiloniako hiriaz = erran zuena:=20 Curavimus Babilonem. Nik egin dut neure aldetik egiteko zen = guztia. Galdu=20 da arima haur, eta eztu nehork ere nik baino damuago. Berak du ordea = falta. Ni=20 sinhetsi banendu, ezkinen egiteko hunetan izanen: ez nik izanen nuen = hunenbat=20 damu, eta ez hunek ere hunenbat kalte, eta atsekabe.Ordea zer da haur? Nolatan galdu da arima haur? Etzuen Iainkoak hunen = salbatzeagatik odol isuri, eta heriotze errezibitu? Eta etzituen halaber = eritzen=20 zeneko medizinak, eta erremedioak, Sakramendu sainduak ordenatu? Eta = etzeratzun=20 zuri ere, Aingiru saindua, begiratzeko kargua eman? Nolatan bada galdu = da?=20 Nolatan kondenatu da? Ihardesten du Aingiruak:
Egiak dira horiok guztiok: ene kargutan zen, eta etzen erremedio = eskasik ere:=20 Ordea etzaitza deus probetxatu: zeren bataz eritasuna baitzuen handia, = eta=20 sendatzeko desira ttipia: eta berriz bertzea zeren bere fantasiaz, eta=20 borondatez gobernatu baita, eta ez ene konseilluz. Damu hartzeko = okhasino handia=20 emaiten zaika Aingiru begirailleari, bere kargutan duena, bekhatutik = ilkitzeko=20 luzamendutan dabilkonean, eta are handiagoa kondenatzen zaikala = dakusanean.=20 Handia da hunetan Aingiru begirailleari, eta bertze Aingiru guztiei ere = egiten=20 zaien damua, eta bidegabea. Zeren guztiek gure salbamendua, eta lehen = bai=F1o=20 lehen bekhatutarik iltkirik ikhustea, desiratzen baitute, eta ilkitzen = garela=20 dakusatenean, atsegin hartzen baitute.
Beraz hunelatan, hargatik beragatik ere, Aingiruei bai atsegin, = bai=F1a=20 damurik, eta atsekaberik ez egiteagatik ere, behar genduke egun beretik, = geroko=20 luzatu gabe, trabu guztiak khendurik, salbamenduko bidea hartu, eta = hartan,=20 gelditzen zaikun geure mende aphurra, enplegatu.
NOLA GEROTIK GERORA LUZAMENDUTAN DABILLANAK EGITEN = DERAUEN=20 BIDEGABE, BERE BURUARI, BERE GIRISTINO LAGUNARI, ETA BAI MUNDUKO BERTZE = GAUZA=20 GUZTIEI ERE
KAP. LV
360
Baldin luzaro bekhatutan egoiteaz, eta = gerotik=20 gerora ibiltzeaz,egiten baderauegu bidegabe Iainkoari, eta Aingiruei: = segur da=20 hala hala egiten diogula geure buruari ere bidegabe, damu, eta kalte. = Zeren=20 baldin orduan hala bekhatutan gabiltzanean, eta gaudenean hiltzen = bagara,=20 sekulakotzat galdu, eta penatu behar baikara.Guk dugun etsairik handiena geure burua dugu. Ezteraku nehork ere = hanbat=20 kalte, eta bidegabe egiten, nola gerok egiten baitiogu geure buruari. = Gerok=20 geure buruak galtzeintugu, ifernura egotzteintugu. Eztugu nehortzaz ere = hanbat=20 okhasino, eta arrazoin arrenkuratzeko, nola geure buruoz: eztugu = bertzeri zer=20 atxakia emanik, eta ez, zer hoben egotzirik, geureak ditugu faltak.
Eztakit non dugun adimendua, eta ez zertan pensatzen dugun; ezen = munduan=20 ditugun bertze gauza guztiak nahi dugularik diren onak; gure bizitzea = bera, gure=20 konzientzia, gure arima nahi baitugu den gaixto. Quid enim est quod = vis=20 habere malum? Nihil omnino, non uxorem, non filiam, non servum, non = ancillam,=20 non villam, non tunicam, postremo non caligam, et tamen vellis habere = malam=20 vitam? Rogo te praepone vitam tuam caligae tuae. Si possent respondere = bona tua=20 quibus est plena domus tua quae habere optasti et perdere timuisti, = nonne et=20 tibi clarament? Sicut tu nos bona vis habere sic et nos volumus bonum = habere=20 dominum (August. serm. 12 de verbis Domini, Tom.10). Erradazu othoi = (dio San=20 Agustinek) nahi othe zenduke deus ere gauza gaixtorik? Ez segur. Eztuzu = nahi=20 emazte gaixtoa, ez seme gaixtoa, ez zerbitzari gaixtoa, ez athorra = gaixtoa, eta=20 ez azkenez goiti zapata gaixtoa ere. Nolatan badi nahi duzu guztien = gai=F1etik=20 konzientzia gaixtoa? Bertze gauza guztiak onak, bai=F1a zeure burua, = zeure=20 bizitzea, zeure konzientzia, zeure arima, gaixto. Baldin zure zapatak, = eta=20 etxean zeure zerbitzuko dituzun bertze gauzak mintza albalitezi, erran=20 liazaizute: Zuk nahi duzu gu garen onak: hala nahi dugu bada guk ere zu = zaren=20 ona. Zuk nahi ditutzu zerbitzari onak, hala nahi dugu bada guk ere = nabusi=20 ona.
361
Baldin galdegin baliazazute, zer den = zuk duzun=20 gauzarik mait=E9na, ihardets zenezake, zure bizia dela: zeren = biziagatik, munduko=20 gauza guztiak utz baititzaketzu. Nolatan bada bertze gauza guztiak nahi=20 ditutzularik onak, nahi duzu zuk duzun gauzarik mait=E9na, den gaixto? = Ezin ediren=20 dezaket bertze arraizoinik, Deabruak itsutu, eta liluratu zaituela = baizen: eta=20 zu zarela iende hetarik, zeinengatik erraiten baitu Sofonias Profetak:=20 Ambulaverunt caeci, quia peccaverunt Domino (Soph. 1). Itsutuak = ibili=20 ziren, zeren bekhatutan erori baitziren.Egunetik egunera bekhatutarik ilkitzeko luzamendutan zabiltzan = bitarte=20 hartan, zeure buruaren etsai zara. Zeren ongi ahal zinatekeiena, zeure = faltaz=20 gaizki behar baitzara. Beraz orduan hala ibiltzeaz, zeure buruari = bidegabe=20 egiten diozu. Zeren zerorrek zeure burua galtzen = baituzu.
=A7 1
362
Bada halaber gerotik gerora bekhatutan = egoiteaz,=20 bidegabe egiten diozu zeure giristino lagunari ere.Batzuek erraiten dute: Baldin gaixto banaiz, neuretzat naiz gaixto, = eztute=20 ene bekhatuek nehor ifernurako, nork bereak iasaneintu. Egia da nork = bereak=20 iasaneintu.
Ordea eztiozu ongi etzarela zeuretzat baizen gaixto. Zeren = lehenbizikorik,=20 nola ona anhitzentzat baita on: hala gaixtoa ere, anhitzentzat da = gaixto.=20 Bigarrena, zeren zeure bizitze gaixtoaz, exenplo gaixtoa emanez, = bertzeri ere=20 bekhatu eragiteko okhasino emaiten baitiozu. Hala erraiten du San = Agustinek:=20 Qui in conspectu populi male vivit, eum a quo attenditur, quantum in = illo es=20 occidit (Aug. lib. de Past. cap. 4. Tom. 9). Bertzeren agerrian = iend=E8k=20 ikhusten dutela, gaizki bizitzen denak, bere aldetik denaz bezanbatean, = agerrian=20 diren hek, beha daudenak, hiltzeintu, kaltiar errendatzeintu. Beraz = zeure=20 bekhatuaz egiten diozu, zeure buruaz bertzeri ere, kalte, eta bidegabe. = Zeren=20 anhitzetan ere zure bekhatuagatik, bertzeak ere gaztigatzen baititu = Iainkoak: ez=20 gaztigu eternalaz, bai=F1a bai tenporalaz. (Vide Nicol. Lyra, Deut. 4 = super illud:=20 Non occidentur patres pro filiis).
Finean ez giristino lagunari berari, bai=F1a are munduko bertze = kreatura=20 arrazoi=F1az usatzen eztuten guztiei ere, bidegabe egiten derauezu = bekhatutan=20 zauden bitartean. Zeren lehenbizikorik, etxeko iaunari bidegabe egiteaz, = eta=20 desohore emaiteaz, etxeko guztiak ukitzen dira, familia guztia = desohoratzen da.=20 Bada nola bekhatutan egoiteaz, Iainkoari, mundu guztiko etxeko jaunari, = eta=20 buruzagiari, egiten baitiozu bidegabe, eta emaiten desohore: eta munduko = kreatura guztiak, are harriak ere, etxeko iaun hunen familia, eta = etxatiarrak=20 baitira: hala zure bekhatutan ibiltzeaz guztiak ukitzen dira, guztiek = bidegabe=20 errezibitzen dute.
363
Halaber bekhatutan egoiteaz, bidegabe = egiten=20 derauezu sentimendurik eztuten kreatura guztiek. Zeren guztiak baitira, = Errege=20 Davitek dioen bezala, zure zerbitzuko ordenatuak, eta zure oi=F1en = azpiko egi=F1ak:=20 Omnia subiecisti sub pedibus eius (Ps. 8). Ordea eztuzu merezi=20 zerbitzurik, bekhatutan zauden bitartean: orduan etzara iaten duzun = ogiaren ere=20 merezient: zeren orduan bekhatuaren zerbitzari eta azpiko baitzara: eta = munduan=20 den kreaturarik eztheusena, eta ttipiena bai=F1o eztheusago, eta = ttipiago.=20 Omnis qui facit peccatum servus est peccati. Eta ezta arrazoin,=20 deusagoak, eztheusagoa zerbitza dezan; eta ttipiagoak , handiagoa bere = azpiko=20 erabil dezan.Halaber bidegabe egiten derauezu munduko kreatura guztiei bekhatutan=20 egoiteaz. Zeren guztiak, zure bekhatuakgatik, gaztigatu baititu, eta = gaztigatzen=20 baititu Iainkoak: hain gaztigatzen ezen erraiten baitu Doktor batek: = Sol et=20 omnes creaturae propter peccatum hominis, perdiderunt septem = partes=20 suarum virtutum (Petrus Lomb. 4 sent. dist. 48). Iguzkiak, = illargiak, eta=20 munduko bertze kreatura guztiek, galdu zuten gizonaren bekhatuagatik, = bere=20 berthutearen, eta balioaren zazpigarren zathia eta partea. Eta hala = arrazoinekin=20 arrenkura ahal diteke, eta gereilla iguzkia bekhatoreaz, erraiten = dioela: Ni=20 hiregatik goibeldu ninduan, eta ilhundu. Zeren orai argi banaiz ere, eta = klar,=20 are lehen ninduan argiago, eta klarago. Halaber abre adimendugab=E8k = ere,=20 arrazoinekin erran ahal diazaiote: Hiregatik gu dilubio handi hartan, = Noeren=20 denborako uholdean, hondatu, eta itho ginituan. Bada lurrak ere egin = ahaldiazaio=20 eranzute. Zeren lehen garbi zena, harengatik elhorriz, arantz=E9z eta = belhar=20 gaixtoz bethe baitzen, eta bai flakatu, eta mehatu ere. =
364
Finean, Lapis de pariete clamabit et = lignum=20 quod inter juncturas aedificiorum est respondebit (Habac 2). Munduko = kreatura guztiek, per=E9tetan iosirik dauden harriek ere zuzen dute, eta = arrazoin,=20 bekhatorearen kontra iaikiteko. Eta hala erraiten ere du Spiritu = Sainduak=20 iaikiko direla azken egunean: Pugnabit pro eo orbis terrarum contra=20 insensatos (Sap. 1).Eta nola orai bekhatoreak guztiei egiten baiteraue gerla: hala orduan = bekhatoreari ere, guztiek, pagamendu ordaina, moneda berean, bihurtuko = diote:=20 eta orai errezibitzen dituzten bidegabe handiez, mendeku hartuko = dute.
Beraz hunelatan halako egitekotan ez erortzeagatik: eta hanbat = bidegabe,=20 hanbati, Iainkoari, geure buruari, Aingiruei, giristino lagunari, eta = munduko=20 bertze kreatura guztiei ere, ez egiteagatik, behar dugu ernatu, abiatu: = eta=20 luzamenduak utzirik, gero egin behar denaren, lehen bai=F1o lehen = egitera, bide=20 onean iartzera, eta hartan egoitera deliberatu.
NOLA IFERNUKO PENEN KONSIDERATZEAK, BEHAR DITUEN, = GEROTIK GERORA=20 IBILTZEKO LUZAMENDUAK LABURTU
KAP. LVI
365
Nola Iainkoak erakutsi baitzuen bere = botherea,=20 munduaren kreatzean: iakindasuna gobernatzean: eta miserikordia = erremediatzean:=20 hala erakutsi du, erakusten du, eta erakutsiko du bere iustizia ere,=20 gaztigatzean. Zeren baldin ezpada arrazoin, geldi dadin berthutea = pagamendu=20 gabe; ezta arrazoin iragan dadin bekhatua ere, gaztigu gabe. Hain ongi = dagoka=20 gaixtoari ifernua, nola onari parabisua.Anitz, eta handiak dira (orainokoan ere aditzera eman den bezala) = gure gero=20 hunek, luzamendutan ibiltzeak, egiten dituen damuak, eta kalteak. = Bai=F1a damu=20 guztien gaineko damua, kalterik handiena, galgarriena, eta bertze = guztiak=20 xitzen, iragaiten, eta ahantz arazitzen dituena da, egotzten baitu = fingabeko=20 gerora, hondar gabeko lezera, sekulako penetara.
Etsaigoan zaude; amorantearekin zaude; bertzeren ona goraturik zaude. = Zein=20 baitira hirur bekhatu suerte perilosak. Eta benturaz baduzu, bekhatu = horietarik=20 ilkitzeke gogo, eta borondate. Ordea noiz? Ez orai, ez egun, bihar, = gero. Eta=20 bethi gero, bethi bihar: horrela zaudela, eritasunak har, heriotzea = ethor, eta=20 ifernura ioan.
Bada nik ezin ediren dezaket erremedio hobeagorik, atriaka finagorik, = eta ez=20 medizina seguragorik gero hunen orai, orai-ratzeko, sendatzeko, eta=20 erremediatzeko: gero hunek beronek egiten dituen kalt=E9n konsideratzea = bai=F1o.=20 Oraren autsikia, oraren beraren illeak behar du sendatu: ifernuko sua, = ifernuko=20 suak behar du iraungi. Ezta halako erremediorik, ez gero ifernuratzeko, = nola=20 orai ifernuratzea. Gero ifernura ioan nahi eztuenak, orai behar du ioan=20 ifernura. Orai behar ditu hango penak hemen, hara gabe konsideratu, = gogoan=20 erabili, eta halatan handik ihes egin, itzuri, eta eskapatu. =
366
Erran komuna da, ezpatak ezpata sar = arazitzen=20 duela maginan. Amorioz, eta onez onetara, ongirik egin nahi eztuenari, = bortxaz,=20 eta gaztiguaren beldurrez eragin behar zaika. Ohoi=F1a zerk gibelatzen = du,=20 gibelatzen denean, ebastetik? Ez ahalkeak, ez nehorengana dadukan = amorioak. Zerk=20 bada? Beldurrak. Hala Iainkoaganako amorioak, bekhatu egitetik, = gibelatzenba=20 eztuena ere, ifernuko penen beldurrak gibelatu behar du.Eta haur da egundai=F1oz gero, gure Iainkoak, bekhatore bihotz = gogorrari, bere=20 gogortasunaren hautsteko, eta beratzeko, ediren duen erremedio = handietarik bat:=20 mahatxatzea, erraitea, eta gogora ekhartzea, begira duela, gaztigu = paregabe bat,=20 pena handi izigarri bat harentzat prestatua, eta ordenatua dagoela. =
Halatan Iondone Ioannes Baptistak, ziakienak bezala, = egin zuen=20 pontu hunetzaz, ifernuko penez, bere lehenbiziko predikua, erraiten = zuela:=20 Facite fructus dignos poenitentiae. Iam enim securis ad radicem = arboris=20 posita est. Omnis arbor quae non facit fructum bonum, excidetur, et in = ignem=20 mittetur. Begirautzue, egizue penitenzia, eta egizue, egin ditutzuen = bekhatuen arauaz. Fructus dignos poenitentiae. (Lc. 3). Bekhatu=20 handiakgatik penitenzia handia. Zeren iakin behar duzue ezen haizkora,=20 zuhaitzaren erroari kheinatua dagokala, eta fruiturik iasaiten eztuena, = ebakia=20 izanen dela, eta sura egotzia. Haur da Iondone Ioannes Baptistaren = lehenbiziko=20 predikua. Haur da ethorri zenean, berekin ekharri zuen berria. Eta berri = hunekin, hunelako gaztigua, ifernuko sua, gaixtoentzat ordenatua zegoela = enzutearekin, hain izitu, eta ikharatu ziren, ezen presenteko guztiak, = are ziren=20 gaixtoenak ere, ethorri baitzeitzan galdegitera: Quad faciemus? = Zer=20 eginen dugu bada? Zer izanen da gutzaz? Nola edo zer moldez eskapatuko = gara, zuk=20 diozun pena handi hetarik, ifernuko sutik? Bada Iondone Ioannes = Baptistak,=20 predikari handi hark, orduan iende hei erraiten zerauena, erraiten = deratzuegu=20 guk ere orai zuei. Egia da, ez hark bezalako saindutasunarekin, eta ez=20 fintasunarekin, bai ordea hark erraiten zerauen egia bera. =
367
Zeren hark predikatzen zuen legea, = fedea, eta=20 Iainkoa predikatzen, eta eskiribatzen dugu guk ere: ezta hunetan = diferentziarik.=20 Erraiten deratzuegu guk ere hark bezala; begira duzuela, haizkora = zuhaitzaren=20 ondoari kheinatua dagokala; heriotzearen sega, onen, eta gaixtoen = arrontatzeko,=20 haiotza zorrotztua, eta prestatua dagoela. Eta bihia, onak, zeruko = bihitegian=20 ailtxatuko direla: eta lastoa, gaixtoak, ifernuko labean. Sekula = fingabekotzat,=20 sua datxetela egonen direla.Haur da egia: eta hauk dira, geure Iaungoikoak aitzinetik, egiten = derauzkigun=20 mehatxuak, kheinadurak, eta bere predikariez emaiten derauzkigun = abisuak, haukin=20 batean, izi gaitezin, ikhara gaitezin, eta ikharaturik, gero eginen = dugula=20 diogun ontasuna, presenteon dagigun amoreakgatik.
=A7 2
368
Egia da zeruko loriaren esperantzak, = hango plazer=20 handi heken konsideratzeak, alegeratzen du giristinoa, eta bai prestuki=20 bizitzeko desira batekin ere ibentzen. Bai=F1a komunzki, hobeki ukitzen = du bat=20 bedera, ifernuko pen=E9n beldurtasunak, zeruko loriaren esperantzak = bai=F1o.Ezkaitu pagamenduak, eta pagamenduaren esperantzak, hala aitzinatzen, = eta=20 alegeratzen, nola gibelatzen, eta tristetzen baikaitu, gaztiguak, eta=20 gaztiguaren beldurtasunak. Hunen arauaz erraiten du San Krisostomok: = Regni=20 non ita recordemur ut Gehennae. Timor enim promissione potentior est = (Chrys.=20 Hom. 2 in epist. Paul. ad Thes. 2 cap. 1 Tom. 4). Orhoitu behar dugu = parabisuaz,=20 eta hango plazer handiez: bai=F1a areago, ifernuaz eta hango pena = izigarriez.=20 Zeren nola osasunak bai=F1o, eritasunak hobeki gogoeta eragiten = baiteraku, eta bai=20 ethorkizunean ere pensa arazitzen: hala ifernuko eritasunak ere, hango = doloren=20 konsideratzeak, hobeki ukitzen gaitu, eta aitzin-gibel beha araziten = deraku,=20 parabisuko plazeretan, plazerki, pensatzen egoiteak bai=F1o.
Eta haur ezta miretsteko. Zeren handiak, bortitzak, eta izigarriak = baitira=20 ifernuko pena hek. Hetzaz erran ahal diteke bere moldean, Iondone Paulok = zeruko=20 loriaz erran zuena: Eztu egundai=F1o nehork ikhusi, ez enzun, eta ez = gogoan=20 iragan, nolakoak izanen diren. Nola onei emanen zaien pagamendua izanen = baita=20 abantaillatua, guztien gai=F1ekoa: hala gaixtoek izanen duten gaztigua, = eta pena=20 ere, izanen da paregabea, alde guztiz handia: hain handia, ezen nola = ezpaita=20 izanen atseginik, eta ez plazerik, salbatzen den batek gozatuko = eztuenik; hala=20 ezta edirenen penarik, eta ez atsekaberik kondenatu batek pairatu = beharko=20 eztuenik. Onek, on guztiak, gaixtoek, gaitz guztiak. Onak bethi ongi, = gaixtoak=20 bethi gaizki.
Eta egiteko huni bere zimendutik, eta erroetarik lotzeko: eta halaber = iakiteko zer pena, eta nolakoak izanen diren ifernuko pena hek: eta = zergatik=20 erraiten den, hek direla pena guztien gaineko penak, har dezagun geure=20 aitzindari San Tomas, Doktor handi hura, zeren harekin batean izanen = gara ongi=20 kidatuak, eta mintzatuko gara behar den bezala.
=A7 2
369
Erraiten du San Tomasek: Poenae = damnatorum in=20 duo genera dividuntur, quae sunt poena damni et poena sensus. Poena = damni=20 respondet aversioni =E0 Deo, et poena sensus conversioni ad creaturam = (S.=20 Thom. 1. 2 q. 8. art. in corp. & 2-2 q. 79. art. 4 ad 4). Erran nahi = du:=20 Presuna batek egiten duenean bekhatu mortal bat, bi gauza egiteintu.=20 Lehenbizikoa, utzten du bere kreatzaillea: eta bigarrena, hartzen du = kreatura:=20 eta harturik , haren baithan ibentzen du bere gogoa. Gibelaz itzultzen = zaika=20 Iainkoari eta begitarteaz kreaturari. Eta nola bi gauza egiten baititu, = halatan=20 ditu merezi ere bi pena eta gaztigu. Lehenbizikoa, merezi du utz dezan = Iainkoak,=20 egotz dezan bere konpai=F1iatik, eztezan sekulan haren bekhokirik eta = bisaiarik=20 ikhus: utz dezan utz zaillea. Eta pena haur deitzen du San Tomasek: = Poena=20 damni, id est: Carentia divinae visionis, carentia divinae praesentiae.=20 Iainkoaren ez ikhustea, haren konpai=F1iatik eta loriatik = sekulakotzat kanpoan=20 eta etsaigoan, desterraturik egoitea.Eta haur da ifernuan dagoenak iragaiten duen penarik handiena, eta=20 malenkoniarik, malenkoniagarriena. Zeren nola parabisuan dagoenari, = Iainkoaren=20 ikhustetik eta haren konpai=F1ian egoitetik ethortzen baitzaitza ontasun = guztiak:=20 hala ifernuan dagoenari ere, Iainkoaz gabeturik, eta haren begi = bistatik, eta=20 konpai=F1iatik desteterratua egoitetik, heldu zaitza dituen kalte = guztiak.
Gauza bat galtzen duzunean, damu hartzen duzu. Eta zenbatenaz eta = galtzen=20 duzun gauza hura baita hobeago, handiago eta baliosago, hanbatenaz = hartzen duzu=20 damuago, hanbatenaz sentitzenago duzu. Beraz zinez eta arrazoi=F1ekin = sentituko=20 duzu, eta damu hartuko, Iainkoa bera, den gauzarik hoberena, handiena, = baliosena=20 eta zuk beharren zenduena, galtzen duzunean. Kalte handia da begietako = bistaz,=20 osasunaz eta azienda guztiaz gabetzea: beraz zinez izanen da kalte = handia,=20 Iainkoaz beraz gabeturik iartzea.
370
Erregeren lehenbiziko semeak, zuzenez = eta=20 ethorkiz Erresuma guztiko iaun eta Errege heldu denak, damu har lezake,=20 Erregetzat koroatu eta errezibitu behar duten egunean, egotz balezate=20 desterraturik Erresuma guztitik kanporat: zer damu, zer despit eta = atsekabe=20 errezibituko du beraz giristinoak ere, zeruko Erresumako heredero eta = partale=20 heldu zenak, Erresuma hartan sarthu uste zuen egunean, athea hersten = diotela eta=20 kanporat egotzten dutela dakusanean?Presuna bati zeure behar orduan, premia premiazkoan, gauza baten = eskatzen=20 zatzaitzanean, damu hartzen duzu, baldin duela dakizularik, hutsik = egotzten=20 bazaitu, ezetz erraiten baderatzu. Bada zeure azken finean, heriotzeko = orenean,=20 behar ordu guztien gai=F1eko behar orduan, zer damu, zer bihotz ukhaldi=20 errezibituko duzu! Zer pena eta atsekabe sentituko duzu, Iainkoak = hutsik, behar=20 duzuna gabe, kanporat egotz zaitzanean? Nescio vos. Etzaituela = ezagutzen,=20 berandu duzula, erremediorik erran diazazunean? Eta hunela erranik, = athea herts=20 diazazunean? Badirudi, hunetan pensatzeak berak ere, sekulakotzat = musut-huts=20 gelditu behar duela ikhusteak, nehori buruko illeak latzten derautzala.=20 Arrazoi=F1ekin erraiten du San Krisostomok: Multi hominum Gehennam = tantum=20 formidant, ego autem gloriae illius amissionem Gehenna multo amariorem = esse=20 dico (Chrys. Hom. 47 ad pop. Antioch.). Batzuk ifernuaren dira = beldur eta ez=20 bertzeren: bai=F1a niri guztien gai=F1etik, zeruko loriaren galtzea = iduritzen zait=20 dela garratz eta izigarri, gehienik ni harentzat naiz beldur.=20
371
Hunetarik aditzen da Profeta Daviten = erran bat:=20 Pluet, super eos ignis, et sulphur et spiritus procellarum pars = calicis eorum=20 (Ps. 10). Su, zufre, tormenta eta bertzerik anhitz pena emanen = deraue=20 Iainkoak kondenatuei.Bai=F1a hek guztiak: Pars calicis eorum. Eztira parte bat = baizen izanen,=20 eta parterik ttipiena. Zeren guztietako handiena izanen da, zeruko = loriatik,=20 Iainkoaren begi bistatik, eta konpai=F1iatik, sekulakotzat kanpoan = egoitea.
Hemen erranen du zenbaitek: Linboan dauden haurrek, bathaiatu gabe = hiltzen=20 direnek, eztute Iainkoaren begitartea ikhusten, eta ez ikhusiko ere: = bethi=20 daude, eta egonen dira, zeruko loriatik desterratuak. Eta guztiarekin = ere,=20 Doktoren errana da, eztutela hek penarik izaiten, eta ez tristurarik=20 errezibitzen, eta ez errezibituko ere. Nolatan diogu beraz ezen = Iainkoaren ez=20 ikhustea, haren konpai=F1iatik kanpoan egoitea, dela pena guztien = gai=F1eko pena?=20 Ezta gaitz ihardesten. Zeren nola linboko haurrak ezpaitaude han bere = faltaz eta=20 ez bere bekhatuakgatik, eztu nahi Iainkoak duten hek hargatik = tristuratik,=20 penarik, eta ez atsekaberik. Bai=F1a ifernuan daudenak, nola bere = faltaz, maliziaz=20 eta bere presunaz libreki egin zituzten bekhatuakgatik, baitaude = Iainkoaren=20 konpai=F1iatik kanpoan, hargatik, eta Iainkoak ere hala ordenaturik, = dute tristura=20 paregabe bat, eta atsekabe guztien gai=F1eko atsekabe bat.
Eta haur da bekhatuaren lehenbiziko pena eta gaztigua bekhatoreak = izanen=20 duena: Iainkoaren ez ikhustea, haren konpai=F1iatik eta = adiskidetasunetik=20 sekulakotzat kanpoan gelditzea.
BEKHATOREAK IFERNUAN IZANEN DUEN BIGARREN PENAZ ETA = GAZTIGUAZ,=20 ZEIN DEITZEN BAITA POENA SENSUS: SENSUAREN PENA
KAP. LVII
372
Egia da, handia da, = Iainkoaren=20 loriatik eta konpai=F1iatik kanpoan egoitetik, heldu den damua eta = kaltea. Ordea=20 zeren baitirudi ezen hala egonagatik ere, balukeiela bekhatoreak zerbait = konsolamendu: edo ezlizatekeiela alde guztiz on-behar eta ez osoki = urrikalkizun,=20 baldin nehon minik edo oi=F1hazerik ezpalu, hartarakotzat, bekhatorearen = bigarren=20 pena eta gaztigua, bekhatoreak merezi duena eta izanen duena da: = Poena=20 sensus: Sensuaren pena, su eternala, akhabatuko eztena . Eta pena = haur=20 emaiten zaika bekhatoreari zeren Iainkoa utzirik, itzuli zen = kreaturetara: eta=20 Iainkoaz, eta haren manamenduez baino, munduaz, eta munduko plazerez = kontu=20 gehiago egin zuen. Hala erraiten du San Tomasek: Poena sensus = respondet=20 inordinatae conversioni ad creaturam. Pena hunez erraiten du San = Mateok:=20 Ite in ignem aeternum (Mt. 25). Zoazte su eternalera, akhabatuko=20 eztenera. Halaber erraiten du San Mateok berak: Excidetur et in ignem = mitteur. Ebakiko da eta sura egotziko da.Eta eztezazula ez pensa, ifernuko su hura, hemengo su hauk bezala = izanen=20 dela. Bai=F1a hura, nola izanen baita Iainkoak berak pitztua eta egina, = hala=20 izanen da hemengo suak bai=F1o beroago eta goriago. Halako moldez ezen = hemengo=20 sua, hangoarekin konparaturik, pintatua bezala izanen baita. Eta haur = ezta=20 miretsteko, zeren are hemengo suetan ere diferentzia handia da. Sufrezko = sua,=20 eta are egurrezkoa ere, beroago eta indartsuago da, lastozkoa bai=F1o. = Hala izanen=20 da bada halaber ifernuko su hura ere, hemengo suak bai=F1o beroago eta=20 bortitzago.
=A7 1
373
Lurrean barrena, gure azpian, lurrak = duen=20 lekhurik beherenean, zentruaren aldean, lurraren hondarrean, edireiten = da leze=20 handi bat, labe gori bero bat, behinere hotzten eta iraungitzen eztena: = alde=20 guztietarik hertsia, atherik eta leihorik eztuena: kondenatu guztien = edukitzeko=20 asko handia, zein baita eta deitzen baita ifernua.Eta han, ifernu hartan egonen dira kondenatu guztiak, alde = guztietarik,=20 kanpotik eta barrenetik, suz inguratuak, sutuak, burdin goritua dagoen = bezala.=20 Eta guztiak elkharrekin eta su batetan.
Ordea benturaz dudatuko du zenbaitek eta erranen ere bai: Nolatan = ahal dateke=20 hori horrela? Nolatan ahal dauteke kondenatu guztiak, elkharrekin lekhu = batetan=20 eta su batetan? Zeren ifernuan daudenen artean, bada diferentzia, batak = bai=F1o=20 bertzeak bekhatu gehiago du; arrazoi=F1 da beraz halaber batak bai=F1o, = bertzeak=20 pena ere gehiago duen. Secundum mensuram delicti erit et plagarum = modus=20 (Dt. 25). Hobenaren arauaz, izanen da gaztigua ere. Quantum = glorificavit=20 se et in deliciis fuit, tantum date ei tormentur et luctum (Ap. 28). = Zenbat=20 atsegin eta plazer hartu baitzuen, hanbat eta hainbertze desplazer eta = atsekabe=20 eman bekio. Beraz hunelatan eztira kondenatu guztiak su batetan berdin = egonen.=20 Zeren hala baleude, guztiek berdin eta orobat lukete pena eta=20 gaztigu.
374
Bada ordea su batetan, guztiak berdin = eta=20 elkharrekin egonen dira. Ordea hargatik bekhatu gehiago duenak, pena = gehiago=20 izanen du. Eta zergatik eta nola izanen duen pena gehiago, eman ahal = ditezke bi=20 arrazoin. Lehenbizikoa da San Tomasena, eta haren hitzak berak dira = hauk: Ad=20 tertium dicendum, quod ignis ille est instrumentum divinae justitiae = punientis.=20 Instrumentum autem non solum agit in virtute propria, et per proprium = modum, sed=20 etiam in virtute principalis agentis et secundum quod est regulatum ab = eo. Unde=20 quamvis secundum propriam virtutem non habet quod aliquos cruciet = secundum magis=20 et minus, secundum modum praedictum, habet tamen hoc, secundum quod ejus = actio=20 modificatur ex ordine divinae justitiae. (S. Thom. 3 p. q. 97. art. = 5 ad 3).=20 Erran nahi du: Ifernuko su hura Iainkoaren iustiziaren borreroa, azotea, = eta=20 muthila da. Eta halatan su hark bere naturalezaren arauaz, bata bai=F1o = bertzea=20 erratzenago ezpadu ere, bai ordea erratzenago du, Iainkoaren iustiziaren = muthil=20 bezala. Zeren bere nabusiak manatzen duen bezala, bat bederaren = alderakotzat,=20 bere berotasuna eta indarra enplegatu behar baitu. Eta halatan du = erratzenago=20 eta penatzenago bekhatu gehiago duena. Zeren Iainkoak, su haren = nabusiak, hala=20 nahi baitu.Bigarren arrazoi=F1a. Bekhatu hanitz duena eta gutiago duena, biak = daude berdin=20 ifernuko suan. Ordea bekhatu gehiago duen hark, pena gehiago iragaiten = du. Zeren=20 hura minberago, sentikorrago, eta suari ihardesteko, eriago, flakoago = eta=20 erbalago baita. Bi presuna daude iguzkian: eta iguzki hark
eztio batari deus senti arazitzen, eztio minik egiten: bai=F1a = bertzeari,=20 berehala, burua minberatzen dio, iragaiten dio, izerditan ibentzen dio. = Zeren=20 hura baita bertzea bai=F1o flakoago eta sentikorrago. Hala da bada = bekhatu anhitz=20 duena ere, guti duena bai=F1o minberago, sentikorrago eta suari = ihardesteko=20 flakoago. Eta halatan biak berdin su batetan egonatik, eztira biak = berdin=20 erratzen eta ez penatzen; bai=F1a bat bedera penatzen da bere duen = faltaren eta=20 hobenaren arauaz.=A7 2
375
Orai hemen galdegin ahal diteke, ea = ifernuan=20 berorik baizen hotzik izanen denz? Eta bada erraiten duenik baietz: eta = nola=20 ifernuan izanen baita bero handi bat, hala izanen dela halaber hotz = handi bat,=20 izotz, horma, elhur: eta ifernuan daudenak aldatuko direla batetik = bertzera,=20 bero handitik hotz handira, eta hotz handitik bero handira. Bai=F1a = bitartean,=20 batetik bertzera aldatzean, ezaiela penarik arinduko. Eta hunela = erraiten=20 dutenek, hatzen dute okhasino, hunela erraiteko, Iob gizon saindu haren = erran=20 batetarik: Ad calorem nimium transeat, ab aquis nivium et usque ad = inferos=20 peccatum illius (Iob 24). Bero handira iragan bedi, elhur uretik, = eta ezta=20 ifernuraino baratuko haren bekhatua. Beraz badirudi ezen ifernuan izanen = dela=20 hotz eta bero, ur eta su.Bai=F1a egiteko huni ihardesteko, aita Domingo Soto, Doktor handi = hari iarraiki=20 nahi natzaika (Vide Dom. Soto in 4. Sent. dist. 5 q. unica art. 4). Eta = haren=20 erranaren eta iduriaren arauaz, diot ezen, eztela ifernuan izanen = elhurrik,=20 hormarik eta ez bertze hotz suerterik. Zeren gure salbatzailleak, = ifernuaz=20 mintzo denean, eztu behin ere aiphatzen elhurrik, eta ez egiten = orhoitzapenik=20 hormaz eta ez bertze hotz moldez. Aitzitik erraiten deraue gaixtoei: = Ite=20 maledicti in ignem aeternum. Zoazte maradikatuak su eternalera, = akhabatuko=20 eztenera. Zeren hotzetik berora, ero berotik hotzera aldatzekotz, aldatu = behar=20 lizateke gehiago penatzeagatik. Bai=F1a hartarakotzat ezta hotzen = premiarik. Zeren=20 bataz bortitzago baita beroa hotza bai=F1o, eta bertzea zeren, suaz = beraz emaiten=20 baitio Iainkoak bekhatoreari, bere dagokan gaztigua. Beraz badirudi ezen = alfer=20 lizatekeiela hotza, beroa bera asko den lekhuan.
Eta hala ifernuan zegoen aberats abariziosak ezin erdietsi zuen ur = xorta bat=20 bere mihiaren hezatzeko eta freskatzeko. Eta bertzela ere gaitz da = aditzen eta=20 erdiesten, nola ahal dirateien elkharrekin, edo bata bertzearen ondoan, = ifernuko=20 labe hartan, hotza eta beroa: behintzat batetik bertzera aldatzeko pontu = hartan=20 bedere, zerbait moldez pena arindu gabe.
376
Eta Iobek erraiten duenean, iragan bedi = elhur=20 uretik bero handira, ezta ez, han Iob mintzo, ifernuko penez eta ez han=20 daudezinez. Bai=F1a lekhu berean ikhus ahal ditekeien bezala, mintzo da=20 bekhatoreaz, eta ez, ez, edozein bekhatorez, bai=F1a adulterioan, = bertzeren=20 emaztearekin dagoenaz, amorantearekin bizi denaz. Eta hari egiten = derautza bere=20 mehatxuak: eta egotzten derautza maradizinoak, erraiten duela: = Maledicta est=20 pars eius in terra. Maradikatua da lurraren gai=F1ean duen partea. = Ad=20 calorem nimium transeat, ab aquis nivium. Egin bedi elhurra bezain = hotz=20 debozinoan eta sua bezain bero malizian: eta hotztasun hartarik, negutik = udara=20 bezala iragan bedi ifernuko berotasunera, eta ezta harerai=F1o, han hel = artei=F1o=20 baratuko. Usque ad infernum peccatum eius.Eta erraiten badu ere gure salbatzailleak ifernuaz = mintzo dela:=20 Ibi erit fletus et stridor dentium. Han izanen dela nigar, eta = hortz=20 karrask-hots; ezta ez aditzen hortz karrask-hots hura, hotzetik heldu = dela, eta=20 ez hotzak eragiten duela. Baina hura eragiten du, bataz, barreneko = damuak,=20 orhoitzeak, nola bere faltaz dituen egiteko hek guztiak: eta berriz = bertzea,=20 suak emaiten dioen dolore handiak. Hark gorputzeko parte guztiak = ikharatzeintu,=20 eta hortz-haginei karrask-hots handi hura eragiten deraue. Eta hala = ifernuan=20 ezta elhurrik eta ez bertze hotz suerterik, bethi da bero, eta su hura = ezta=20 behin ere ttipitzen eta iraungitzen. Eta eztu hark egurrik ere behar, = eta ez=20 aitzinatzaillerik. Kondenatuaren arima bethi dago suan, eta bai gorputza = ere=20 egonen, azken iudizioko eguna iraganez gero.
=A7 3
377
Arimak bere penak = bezala, arimaren=20 potenziek eta bother=E9k ere, zein baitira adimendua, borondatea, eta = memoria=20 izanen dituzte bere pena moldeak, bere bereak, eta = bereziak.=20 Adimendua egosiko da bere baithan barrena, hanbat pena eta hain handiak = pairatu=20 behar dituela konsideratzeaz: eta gogoaren bertzetara aldatzeko, astirik = ere=20 gabe, bethiere egonen da pena hetan pensatzen eta penatzen; borondatea = ere=20 ibiliko da haserretua herra errabiatu batekin Iainkoaren kontra, zeren = hanbat=20 gaitz, eta pena emaiten dioen. Bada memoria ere bere baithan nahasiko = eta=20 nekhatuko da, bere faltaz hartara dela, eta bethi hala egon behar duela=20 orhoitzeaz.Eta arimak eta arimaren potentziek bezala, izanen dituzte gorputzak, = eta=20 gorputzaren zensuek ere, zein baitira bista, enzutea, usna, gustua, eta = ukitzea,=20 nork bere gaztigu molde bere gai=F1ezkoak. Lehenbizikoarik: = Visus,=20 begietako bista izanen da penatua. Zeren ifernuko lupe hartan, ezpaitu = deus=20 ikhusiko, ilhun izanen baita. Eta suan egonen bada ere, eta suak bere = egitez=20 argitzen badu ere, ordea badateke argitu gabe: edo egurra dela kausa = izanen=20 baita sufrea, zei=F1ek ezpaitu argi klarik egiten, khe ilhunik eta = beltzik baizen.=20 Edo lekhua dela kausa, izanen baita lurrean barrena, alde guztietarik = hersia,=20 leihorik eta atherik gabea, hats hartzeko eta argiren edo haizeren = sartzeko=20 biderik ere izanen eztuena.
Egia da ordea, ezta ez xoil, eta alde guztiz ilhun ere izanen. Argi = asko=20 izanen da lanhope batean bezala, elkharren ikhusteko; eta ikhuste = hartzaz=20 gehiago penatzeko eta tristetzeko. Zeren tristura handia errezibituko = dute, noiz=20 eta bere lagunak, zei=F1ekin bekhatu egin baitzuten, eta zei=F1engatik = galdu=20 baitziren, ikhusten baitituzte bere begien aitzinean. Hala emaiten du = aditzera=20 San Gregoriok: Quamvis ignis ille non luceat ad consolationem, lucet = tamen ut=20 magis torqueat (Greg. lib. 9 Moral). Ifernuko su hark argitzen = ezpadu ere=20 konsolatzeko, bai ordea argitzen du eta argituko du, gehiago penatzeko = eta=20 malenkoniatzeko. Zeren argi lanbo harekin batean, ikhusiko dute hanbat=20 likitskeria, hanbat spiritu gaixto eta itsusi: hain konpai=F1ia = izigarria, hain su=20 handia, ilhuna eta khetsua, non begietako bista hemen gauza ederren eta=20 plazenten ikhustean, banoki loriatu zena, han gauza itsusien, = izigarrien,=20 nardagarrien eta atsekabe-korren, begi-esteaz dolorezki penatuko baita.=20
378
Halaber: Auditus, enzutea, = beharriak=20 izanen dira penatuak, eta iarriko dira harrituak. Zeren eztute enzunen, = oihurik,=20 nigarrik, marraskarik, deihadarrik, deithorarik, auhenik eta nigarrik = baizen.=20 Hango kantuak, leloak eta bozkarioak, izanen dira, ayak, = hatsbeherapenak,=20 inzirinak, nigar-xopinak eta arrenkurak: bethiere arnegatzen eta = maradikatzen=20 dutela bere buruez eta erori zaien zorthe gaixtoaz.Halaber, Odoratus, usna, sudurrak izanen dira penatuak, usain = gaixto=20 batez, khirats handiaz. Zeren bataz azken egunean, iautsiko baitira, = gaixtoekin=20 batean, munduko hatskeria guztiak ifernura: eta berriz bertzea, zeren = nola=20 zeruko lorian daudenek izanen baitute usain ona, hala ifernuan daudenek = izanen=20 dute gaixtoa: eta usain gaixto hartzaz, egonen dira bethiere sudurrak = betheak=20 eta khirastuak.
Halaber, Gustus, gustua, ahoko zaporea izanen da penatua: = bataz gosez=20 eta egarriz, eta bertzea, zenbait ianhari urdinduz, eta edari zurminduz. = Hemen=20 hemengoek bezala, han ere hangoek besta eginen diote. Ordea diferentki. = Hemengo=20 gozotasuna eta ian edaneko plazera, hango mintasunaz eta bianda = gaixtoez, ahantz=20 arazitzen deraukatela.
Halaber, Tactus, ukitzea, presuna guztia izanen da penatua. = Zeren eztu=20 nehork han surik, kharrik eta gauza likits nardagarririk baizen = utkituko.=20
379
Finean nola orai hemen sensu guztiek = eta=20 gorputzeko parte guztiek hartzen baitute atsegin eta plazer: hala han = halaber,=20 hartuko dute guztiek damu eta atsekabe, pena eta dolore, min eta = oi=F1haze. Han=20 izanen da dolore guztien eta gaitz guztien iunta, bilgura eta batzarrea. = Han=20 izanen du kondenatu on beharrak buruan min handia, hortz-haginetan = oi=F1haze=20 bortitza, bihotzean dolore errabiatua, gorputzean kota, harri, ikhara, = sukhar,=20 finean ahal diratekeien eritasun guztiak. Hanbat gaitz eta dolore izanen = du, non=20 dolore hutsez, dolore bihurtuko, konbertituko eta eginen baita.Hemengo eritasunek eta oi=F1haz=E8k, eztute komunzki, behin ere = gorputz guztia=20 osoki hartzen. Batean begietan duzu min, eta ez orduan beharrietan: = bertzean=20 eskuetan, eta ez oi=F1etan. Eta hunelatan parte batean min izanagatik, = eztuzu=20 bertzean min, eztuzu oinhaze osoa eta ez guztietakoa. Eta alabai=F1a = parte=20 batetako oi=F1hazeak berak, hagin batetako minak, hain penatzen eta = asaldatzen=20 zaitu, non gau guztian lorik egin gabe edukitzen baitzaitu. Zer lizateke = bada,=20 baldin gorputz guztian, eta gorputzeko endrezera, aurkientza. iuntura = eta parte=20 guztietan, osoki, berdinzki, eta batetan oinhaze bazendu, eta oinhaze = harekin=20 erreka batetan, guztiek utzia, bazeneuntza? Orduan zinez zinateke = on-behar,=20 ondikozko eta urrikalkizun. Hala da bada, eta are urrikalkizunago, = ifernuko=20 penetan dagoena. Zeren hura da osoki guztia eta guztietan eri: hura da = guztietan=20 minez eta oinhazez gainez egina: eztu bazterrik, eztu huts-gunerik, = guztia da=20 bethea. Eta ongi da hala den. Zeren nola gorputz guztiaz, eta gorputzeko = parte=20 guztiez, osoki, bekhatu egin baitzuen, arrazoin da halaber, gorputz = guztiaz eta=20 gorputzeko parte guztiez osoki paga dezan, eta guztietan den alde guztiz = penatua, gaztigatua eta oi=F1hazeztatua.
=A7 2
380
Oi=F1haze hek, dolorezko = dolore hek,=20 emaiten zaitza ifernuan dagoenari, diferentki, egin zituen bekhatuen=20 diferentzien arauaz. Han urguillua, handi nahia, desohorezki oi=F1en = azpian=20 erabiliko, eta ostikatuko da. Han abariziosa, diruz betherik zegoena, = nezesitate=20 handian, munduko beharrik beharrena bai=F1o beharreanago iarriko da. Han = sabeldarraio, golosa, lamitia, ian edanera emana, gulara eroria, gosez = eta=20 egarriz ur xorta bat ere ezin erdietsiz, amitua ibiliko da, flakatua, = eta=20 iragana iarriko da. Han arnegaria, mihitik urkhatua dilindaka egonen da. = Han=20 emakhoia, haragiaren lohian lizundua, eta hidoiztatua ibili dena, Deabru = izigarriek bere atzapar zorrotzez, ferekatuko, larrutuko, eta halakoari = dagotzan=20 bertze pena molde batzuez penatuko dute.Are gehiago, ifernuan, abariziosak abariziosekin: ohoi=F1ak = ohoi=F1ekin;=20 arnegariak arnegariekin, finean kideak kid=E9kin, eta suertekoekin = egonen dira=20 bereziak eta parzelatuak. Hala emaiten du aditzera San Mateo = Ebanjelistak:=20 Colligite primum zizania et alligate ea in fasciculos ad comburendum = (Mt.=20 13). Biltzatzue belhar gaixtoak eta biltzatzue multzuka, eta zamaka, = erratzeko=20 elkharrekin. Eta nahi baduzue iakin zer den hunela multzuka, eta zamaka = bildurik=20 erratzea, deklaratzen du San Gregoriok: Fasciculos ad comburendum = ligare, est=20 eos qui aeterno igni sunt traditi, pares cum paribus sociare, ut quos = similis=20 culpa inquinat par etiam poena constringat (Greg. lib. 2 Moral c. = 47).=20 Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin = erratzeko=20 biltzea, eta lotzea, ezta bertze gauzarik, ifernura behar dutenen, = ohoi=F1a=20 ohoi=F1arekin, arnegaria arnegariarekin, kidea, kidearekin = konpai=F1iatzea, eta=20 iuntatzea baitzen. Halatan bekhatu egitean, kulpan eta hobenean, berdin = izan=20 zirenak, penan, eta gaztiguan ere diren berdin, eta batean bezala = bertzean ere,=20 elkhar eduki dezaten.
381
Halakoez mintzo dela erraiten du Errege = Davitek:=20 Sicut oves in inferno positi sunt, mors depascet eos (Ps. 48). = Ardi=20 artaldeak bezala tropelaka, eta parzelaka ifernuan egonen dira, herioak=20 bazkatukoitu, herioa izanen da heken bazka, eta bai hek ere herioaren.=20 Kondenatuaren penatzea konparatzen da ardiaren belhar iatearekin. Hala = dio San=20 Gregoriok: Depascere dicitur. Quia sicut ovis depascens herbam, non = eam=20 radicitus evellit, sed ita pascit, ut manente radice iterum herba = crescat, ut=20 iterum depascatur: ita mors semper depascit miseros, quia semper illis=20 relinquitur vita ut tormenta valeant sustinere. Nola ardiak ezpaitu = behin=20 ere belharra osoki akhabatzen, eta ez erroetarik atheratzen, bai=F1a = gai=F1eko ostoa=20 ian, eta utzten baitu bethiere barreneko erroa, eta zai=F1a, berriz ere = ostoa=20 eginik, berriz hartarik ian dezakeien bezala: hala herioak, penak, = doloreak,=20 minak, eta oinhazeak iaten dute kondenatuetarik, behin ere erroa athera = gabe,=20 bizia akhabatu gabe. Halatan bethi ere bizitzen direla, bethi ere = penatzeko. Eta=20 hala heken bizitzea ezta bizitze, eta ez heriotzea heriotze Ezta = bizitze, zeren=20 ezpaitu ontasunik, eta ez konsolamendurik. Ezta heriotze, zeren ezpaitu=20 akhabatzerik. Arrazoinekin erraiten da halakoagatik: Bonum erat ei, = si natus=20 non fuisset homo ille (Mt. 26). On zukeien sorthu ezpaliz, edo = sorthu, eta=20 berehala hurtu, hondatu, eta ezdeus bihurtu baliz. Zeren San Tomasek = dioen=20 bezala: Melius est non esse, quam male esse (S. Thom. 39 q. 93 = ar. 3 in=20 corpore). Hobe da ez izaitea, gaizki izaitea bai=F1o. Hunen arauaz = erraiten du=20 Iondonne Ioannes Ebanjelistak ere: In diebus illis desiderabunt = homines mori=20 et mors fugiet ab eis (Ap. 9). Egun hetan, orduan penetan daudenek,=20 desiratuko dute bere egunen fina, eta akhabantza, hil nahiko dute: = herioaren=20 bilha ibiliko dira, bai=F1a alferrik, eztute edirenen. Zeren herioak = hetarik ihes=20 eginen du, halatan bethiere bizitzen direla, bethiere penatzeko. Zeren = penatzea=20 hiltzea baita.
=A7 5
382
Erran behar da handia dela ifernuan = daudenek=20 duten miseria, eta ondikoa, orai guk hemen gutien nahi dugun gauza, zein = baita=20 heriotzea, hek han hura gehienik bilhatzen, eta desiratzen dutenean.Eta ezta miretsteko, hek han hala desiratzea. Zeren bere baithan = erreak,=20 deseginak, ere alde guztiz deskonsolatuak baitaude. Kanpoan suak = erratzeintu,=20 eta barrenean harra alha zaie. Eta har hartzaz erraiten du Isaias = Profetak: (Is.=20 66) Vermis eorum non morietur. Heken harra ezta ez hemengo har = hauk=20 bezala, haragiz egina, eta bizirik dabillana. Bai=F1a hura da = konzientziaren=20 akhusamendua, autsikia alhadura, ximikoa, eranzutea: eta ifernuan = daudenek bere=20 baithan duten damua, urrikia, eta orhoitzea, nola izan zuten indar, = antze, ahal,=20 esku, eta bothere, pena hetarik guztietarik eskapatzeko: eta nola = guztiarekin=20 ere, bere faltaz etziren eskapatu, bere faltaz galdu ziren: eta utzi = zuten=20 eskuen artean izan zuten denbora, okhasinoa, eta aparaillua probetxatu = gabe=20 iragaitera, eta galtzera.
Eta hunela orhoitze hunek akhusatzeintu, larrutzeintu, desegiteintu, = erraiten=20 duela bat bederak bere baithan: Ha ene galdua, ene zoro adimendu gabea, = zertan=20 pensatzen othe nuen nik, bizi nintzen denboran, neure burua neure eskuko = nuenean? Anhitzetan erran zeitan, nori berea bihur niazola; etsaiarekin = adiskide=20 nendilla; iuramentu egiteko usantza utz nezala; behar etzen emazteari = aparta=20 nengiola; finean giristino bezala Iainkoaren manamendu sainduen arauaz, = eta=20 ereduz mantena nendilla, eta ezpere orai naizen egitekoan izanen = nintzela.=20 Bai=F1a, nik hunela erraiten zeitanean, irri egiten nuen, eznuen = sinhesten.=20
383
Bada orai paga dezadala: lekhu = dolorezko hunetan,=20 hunenbat dolorerekin, eta dolorezko lagunekin, mendez mende, = sekulakotzat geldi=20 nadilla. Zeren hala dut merezi. Eznuen erein, ezta arrazoin bil dezadan. = Eznuen=20 irabazi, ezta arrazoin goza dezadan. Eta neurk dut falta, eztu bertzek = parterik:=20 ezin demaiot bertzeri atxakiarik, neurk neure burua galdu dut.Hauk dira ifernuan daudenen solhasak: hauk dira heken arteko = dolorezko=20 perpausak. Orhoitzen dira, nola bere faltaz hain on-behar errendatu = diren: eta=20 orhoitze hunek bere baithan egosteintu, malenkoniatzeintu. Eta haur da = gau eta=20 egun, behin ere ase gabe, sosegatzera utzi gabe, alha zaien, eta alhako = zaien=20 harra: probetxu gabeko urrikia, denbora ioanez gerozko damua, dolua eta = nigarra:=20 Zein baita, ifernuan daudenek duten pena handietarik bat. Zeren zer ahal = dateke=20 pena penagarriagorik, eta bihotz erdiragarri erdiragarriagorik, bere = buruaren=20 sekula fingabekotzat, erremediorik gabe galdua, eta bere faltaz galdua = ikhustea,=20 eta orhoitzea bai=F1o? Ha orhoitze tristea, penagarria, eta penatarik = ilkitzeko=20 esperantzagabea.
NOLA IFERNUAN DAUDENEK EZTUTEN HANDIK ILKITZEKO=20 ESPERANTZARIK
KAP. LVIII
384
Handiak eta izigarriak = dira ifernuko=20 pena hek. Eta baldin orai=F1o, pena heken nehoiz akhabatzeko, arintzeko, = laburtzeko edo gutitzeko esperantzarik baliz ere: badirudi = balizatekeiela=20 zenbait konsolamendu. Bai=F1a hanbat pena, hain handiak, eta finik ez, = eta ez=20 finik izaiteko usterik ere, haur da gauza latza, haur da aitzin gibel = beha=20 arazitzeko, eta gogoeta eragiteko, pontu izigarria. Zeren esperantzarik = eztuena,=20 presenteko penak bezala, ethorkizunekoak ere penatzen du: hura ere = ikhusten du:=20 hura ere presentean bezala, eta bere gai=F1ean bezala daduka. Zeren = baitaki=20 harentzat dagoela, eta eztela akhabatuko.Orai hemen dolorez, eta oinhazez inguratua zaudenean ere, edireiten = da=20 zenbait bide hats hartzeko, eta konsolatzeko. Eri zarenean, ethortzen = zaizkitzu=20 adiskideak ikhustera, eta hek aphur bat gaitza arintzen deratzute. = Midikua=20 bisitatzera, hark ere esportzatzen zaitu. Eta guztien gai=F1etik = bethiere bizi=20 zara, gaitza arinduko zaitzulako esperantzan, eta esperantza hark = konsolamendu=20 handia emaiten deratzu. Bai=F1a ifernuko eritasunean, hango penetan, = halako moldez=20 daude esperantzaren atheak hertsiak, eta portuak hartuak, non hala = dauden=20 dolorezkoek eta han daudenek, ezpaitute nehondikan ere konsolamenduaren = sartzeko=20 argirik ikhusten. Clausa est ianua. Hertsi da halakoentzat=20 miserikordiaren athea, urrikalmenduarena, garaziarena, finean ontasun=20 guztiena.
Aberats abariziosa, ifernutik, erratzen zegoen lekhutik, hasi zeikan = oihuz,=20 eta othoitzez Abrahani, erraiten jzioela: Aita Abrahan, badakusazu nola = nagoen,=20 su hunetan errea, eta idor elkhortua, euzu bada nitzaz miserikordia: eta = egor=20 iazadazu Lazaro, hark bere erhi puntaz, urean bustirik, mihian utki = nazan, aphur=20 bat heza nazan. Eske haur egiten deratzut, haur de ene othoitza.
Zer eske eskasagorik, edo othoitz ttipiagorik egin ahal ziazaion? = Etzeikan=20 ausartu othoitztera egor ziazola pitxer bat ur, edo esku guztia urean = sar=20 zezala, eta ez are, erhi guztia ere. Bai=F1a haren desinkunde guztia = zen, erhi=20 punta urean sar zezan, eta hartzaz mihia utki ziazon, plazer hura egin = ziazon.=20 Gauza aphurra zen, desirkunde ttipia zen. Bai=F1a hura ere, ttipiago = bazen ere,=20 etzuen erdietsi, hainbertze plazer ere etzeikan egin. Iakin dezagun ezen = hartaraz gero, den plazerik ttipienari, eta konsolamendurik aphurrenari = ere,=20 atheak hertsi zaitztela.
385
Itsas zabalean erortzen denak, = badarabiltza=20 zerbaiti lothu nahiz eskuak, hersteintu: bai=F1a alferrik. Zeren eztu = linburtzen,=20 eta itzurtzen zaikan ur enganagarririk baizen edireiten. Hala gerthatzen = zaie=20 bada, ifernu zabal, hondar gabean, erortzen direnei ere. Eztute = edireiten, non=20 oi=F1a fintka: eztute edireiten, zeri lot: eztute edireiten = girthai=F1ik,=20 esku-tokirik, sostengurik, eta ez konsolatzeko biderik, eta ez = esperantzarik.=20Bada konsolamendu gabeko, fin gabeko, eta fin izaiteko esperantzarik = gabeko=20 pontu hunetan, nahi nuke iben
bazinitza begiak, = huni beha=20 baziniazo, haur konsidera bazeneza: eta animalia suerte batzuek, gauaz = hausnaur=20 egiten duten bezala, zuk ere gauza hunetzaz, zenbait aldiz bedere, = hausnaur, eta=20 gogoeta egin bazeneza.Eta hunetakotzat, konsidera ezazu, eriak gau luzean iragaiten duen=20 trabaillua, guztiz ere eritasuna zorrotza, eta bortitza denean: nola=20 irautkaltzen den: nola orenak kontatzen dituen: zein luze iduritzen = zaitzan, eta=20 nola argia desiratzen duen. Bada baldin hemengo eriari, hemengo gaua, = hain fite=20 iragaiten dena, hain luze iduritzen bazaika: Zer idurituko zaika = ifernuan=20 dagoenari, hango gau luze eterno, fin gabeko hura? Ha gau luzea, gau = beltz,=20 ilhun, izigarria, art-urratze gabea, oillariterik izanen eztuena, = sekulan=20 argituko eztena, eta ez akhabatuko! Zer pena, zer dolore, eta ondiko = izanen da,=20 argituko ezten gau hartan, ez hemengo eriak bezala, ohe bero onean, = bai=F1a labe=20 gori beroan, sugina gogorrean sekulakotzat, etzatea, eta egoitea? = Arrazoinekin=20 galdegiten du Isaias Profetak: Quis habitabit de vobis cum igne = devorante?=20 Quis habitabit de vobis cum ardoribus sempiternis? (Ia. 33). Halako = lekhuan,=20 hain su beroan, gar eternalean, nor egonen da? Nor biziko da? Nork = iraunen du?=20 Nork izanen du sorbaldarik sostengatzeko? indarrik iasaiteko? Eta = pairurik, eta=20 pazientziarik sofritzeko? Orai hemen, den penarik ttipiena, su ihar = batek,=20 kilikatzen zaitu, asaldatzen zaitu, zer izanen da bada, suz eta kharrez, = kanpoan=20 eta barrenean, ariman eta gorputzean hartua, inguratua, eta burdin = goritua=20 bezala, goritua, eta sutua zaudenean? eta sekulakotzat hala egon beharko = duzunean? Othe dugu zentzurik? Othe dugu zentzurik? Othe dugu = adimendurik? Ala=20 elheak, ametsak, edo gezurrak, othe dira hauk? Edo gurekin mintzo othe = dira?=20 Guri othe dagozkigu, ala bertzeri? Fedeak erraiten deraku guri = dagozkigula,=20 gurekin mintzo direla, gureak, eta guretzat direla. Eta eztirela ez = elheak, ez=20 ametsak, eta ez gezurrak: bai=F1a egiak, eta egiazki (baldin hobeki = gobernatzen=20 ezpagara) iragan beharko ditugunak direla. Edo hobeki minzatzera: behin = ere=20 iragan gabe, bethiere egoitzaz, gurekin egonen direnak direla.=20
386
Zeren orai=F1o, pena hek, bertze = pen=E9n artean,=20 izanen dute pena haur ere gehiago, egonen baitira bethiere estatu = batetan,=20 egoitza batetan, molde berean, bethi berde. Ezta ihartzerik, ezta = ttipitzerik,=20 ezta muthatzerik, eta ez aldatzerik. Mundu hunetako gauzak eztaude behin = ere=20 krozka batean, igaiten, eta iautsten dira: egiten, eta desegiten dira, = maiz=20 aldatzen dira. Baditu itsasoak bere gora beherak, bere mareak, eta = muthantzak.=20 Presunak, haziendak, etxeak, onak, eta eritasunak ere, eztaude behin ere = batetan. Ezta sukharrik hain handirik, non pontu batetara iganez gero, = ezpaita=20 beheititzen, eta ttipitzen: eta ez oi=F1hazerik ere hain zorrotzik, eta = bortitzik,=20 gorenera denean, ematzen, eta eztitzen eztenik. Finean, munduko = trabaillu=20 guztiak, eta egitekoak, denborarekin batean, hautsten dira, iraungitzen = dira,=20 ezeztatzen dira: bai=F1a ez ifernuko sua eta pena. Pena hura bera da, = eta ez=20 bertzerik bethi berde, estante batean dagoena, muthatzen eztena. Hango = sukharra,=20 eta berotasuna, ezta behin ere iabaltzen, eta ez beheititzen, bethi dago = goren=20 pontuan, eta leheneko kontuan. Zer ahal dateke bada tormenta = handiagorik, eta=20 nekhagarriagorik, bethiere lekhu batetan, eta molde berean higitu gabe, = aldatu=20 gabe, eta muthatu gabe, harritua bezala, penatan, geldi egoitea bai=F1o? = Munduko=20 ianharirik preziatuena ere, bethiere hartarik, bertzetara aldatu gabe, = ianen=20 denean, gaitzesten da, higuintzen da.Ezin zatekeien gure artean ianhari hobeagorik, eta ez bianda = gozoagorik,=20 Iainkoak berak Israeleko semei zerutik eman zerauena bai=F1o. Ordea = zeren hartarik=20 beretik, bertzetara aldatu gabe, bethiere iaten baitzuten, hain higuindu = zeien,=20 non iaterakoan gora-gale bat ethortzen baitzeien. Eta hala ohe on batean = ere,=20 behin ere higitu gabe, alde batera edo bertzera itzuli gabe, bethi geldi = egoitea, eta etzatea ere zer pena lizate? Nork paira lezake? Bada baldin = denbora=20 luzeaz lekhu batean dagoena, ongi badago ere, penatzen eta nekhatzen = bada, zer=20 izanen da pena eternalean, su fin gabekoan dagoenaz?
=A7 1
387
Nahi baduzu iakin zer den su = fingabekoa,=20 akhabatuko eztena, frogatzen duten ondikozkoek dakite, eta ez bertzek. = Baldin=20 galdegin baliazote orai Iudasi: Errazu, diszipulu gaixtoa, zeure = nabusiaren=20 saltzaillea, zenbat denbora du, barren horretan, ifernuko pena horietan = zaudela?=20 Ihardets lezake: Badu milla, eta seietan ehun urthe, eta gehiago. =97Eta = orduan=20 lehenbizi pena horietara zinenean, zer zor zenduen? =97Pena eternala, = akhabatuko=20 eztena. =97Eta hemendik bertze milla, eta seietan ehun urtheren buruan, = zer zor=20 izanen duzu? =97Orobat orduan ere, hastean bezala, pena eternala, = akhabatuko=20 eztena. Ezta aitzinatzen, eta ez gibelatzen, bethi dago egoitza batean. = Krozka=20 batean. Ezta behin ere ifernuko obligantzaren zensua eta interesa = iraungitzen,=20 eta ez pagatzen; bethi da zor prinzipala interesarekin.Eta nola ifernuan daudenek hanbat pena iragaiten baitute, eta pena = hetzaz=20 zerbait pagatzen dutela, edo pagatu behar luketela badirudi ere: eztute = ordea=20 pagatzen, bethiere dute orobat zor. Zeren nola borondate gaixtoan eta = malizian=20 ostinatuak, gogortuak, eta itsutuak baitaude, eta iragaiten duten pena = ere, ez=20 borondatez bai=F1a bortxaz iragaiten baitute: eta pagatzeko, eta meritu = erdiesteko=20 denbora ere iragan baitzaie, ezteraue Iainkoak deus ere hartzen = kontutan.=20 Bethiere, lehen deus iragan ezpailliz bezala, hasten zaie bere pena. = Ehun milla,=20 milla urtheren buruan, hain urrun egonen dira pagatzetik nola = lehenbiziko sarthu=20 ziren egunean, eta orenean.
Orai hemen pena aphur batez, bihotzezko urrikimendu batez, egiazko = konfesione=20 batekin erremedia ditzakezu zeure bekhatu guztiak. Zeren orai Iainkoaren = miserikordiaren atheak idekiak baitaude: eta zuk ere orai zeure = borondatea libre=20 baituzu, eta libreki bertze aldera, gaixtotik onera itzul baitezakezu. = Bai=F1a=20 ifernuraz gero, galdu du libertateak bere indarra: itsutu da adimendua, = gogortu=20 da borondatea, akhabatu dira arimako feriak, hertsi dira miserikordiaren = atheak.
388
Aingiru gaixtoak bekhatutan erori = zirenean,=20 gelditu ziren malizian gogortuak, eta erremediorik gabe sekulakotzat = galduak:=20 hala gelditzen dira bada bekhatutan hiltzen direnak ere, hil ondoan = sekulakotzat=20 erremediotik kanpoan. Si ceciderit lignum ad Austrum, aut ad = Aquilonem, in=20 quocumque loco ceciderit ibi erit (Eccl. 11, 3). Zuhaitza norat ere = erortzen=20 baita, nahiz iguzki haizerat edo mendebalerat; eskui=F1erat edo = ezkerrerat,=20 erortzen den lekhuan gelditzen da, ezta handik higitzen: ez eta, behin = ifernura=20 erortzen den bekhatorea ere, ezta gehiago iaikitzen, eta ez iaikitzeko=20 esperantzarekin gelditzen.Baldin Aingiru batek erran baliaze Iainkoaren partez ifernuan = daudenei: Ea,=20 iende penatuak, indazue albiriste, berri on bat eman nahi deratzuet. Ha, = iauna,=20 errazu zer? Zeren beharrean gaude. Iakin behar duzue ezen lurretik hasi, = eta=20 zerurai=F1o, mundu guztiak eduki ahal dezakeien artho bihi kontu = bezenbat urthez,=20 pena horietan egon zaretenean, iltkiko zaretela hortik, orduan zuen = penak=20 akhabatuko direla. Edo erran balekie halaber, Iainkoaren partez: Iakizue = ezen=20 itsasoko ur guztia, eta munduko bertze ur guztiak xinhaurri batek, = urthean=20 behin, bere asea edanez, xutka, agor, hondar, eta akhaba ditzanean, = akhabatuko=20 direla zuen horko penak ere. Hunela erran balekie, alegera litezke, = esportza=20 litezke, ezlukete handik aitzina, leheneko penaren erdia. Zeren = noizbaiteko=20 esperantzarekin konsola bai litezke. Eta arrazoinekin konsola litezke. = Zeren=20 lurrak, ehun milla millaren ere, eduki ahal dezakeien artho bihi kontu = baino,=20 urthe gehiago egonen baitira, eta egon beharko baitute pena hetan. Eta = xinhaurri=20 batek ere, milla urthetarik milla urthetara behin edanez, lehen agor, = xuka, eta=20 akhaba baillitzake munduko ur guztiak, itsasoa bera barrenean dela, = heken penak=20 akhabatuko diren bai=F1o. Zeren den gutienaz ere, bethi gutitzen dena, = eta ez=20 behin ere berretzen, noizbait akhabatuko da: bai=F1a ez ifernuko pena, = ezta=20 sekulan akhabatuko. Zeren irautez, eta iraupez baita fin gabe, eta = infinitu.=20
=A7 2
389
Gogoetan iartzen naizenean, zer izanen = den=20 ifernuko pena hartzaz, noiz akhabatuko den; eta finik ezin ikhus, = akhabatzerik=20 ezin ediren, hondarrik ezin erdiets, gelditzen naiz benzutua, = errendatua, non=20 nagoen eztakidala. Zeren nola Iainkoak ezpaitu izanen finik, eta ez=20 akhabatzerik: hala ifernuko pen=E9k ere eztute izanen finik, eta ez = akhabatzerik.=20 Zeren iraunen baitute Iainkoak dirauen bitartean.Ha mundu zoroa, giristino itsu, adimendu gabea: hemengo pena aphur = batez,=20 oren batetako minaz, eta oinhazeaz, hanbat kasu, eta kontu egiten = duzuna, egizu=20 halaber zerbait kontu, eta gogoeta fin gabeko mende hartzaz ere; orhoit = zaitezi=20 sekula, sekula gabeko, sekula hartzaz: esperantza gabeko, bethiere = hartzaz: eta=20 orhoiturik, utzkitzu luzamenduak, gerotik gerora ibiltzeak, pensu = gaixtoak, eta=20 maliziak.
Ifernuan daudenek anhitz milla urthez, pena hetan egonez gero, = ikhusirik bere=20 pena iraganez eztutela bat ere probetxurik: konsidera ahal diteke, ezen = bere=20 gogoetan tristerik, eta ilhunik, minzatuko zaitzala Iainkoari, eta = erranen=20 diotela: Zer da haur, Iainko handia, non da zure miserikordia, = urrikalmendua,=20 eta pietatea? Nolatan duzu horrein bihotz gogorra eta alzairuzkoa? Noiz = artei=F1o=20 egonen gara hunein penatuki, lekhu penatu hunetan? Noiz asko etsiko duzu = gure=20 hunela edukitzea? Anhitz milla urthe, anhitz mende du, hemen gaudezilla. = Zer=20 izanen da bada gutzaz? Noiz iltkiko gara hemendik? Ihardetsiko zaie: Ha = galduak,=20 ontasunik merezi eztuzuenak, eta izanen ere eztuzuenak, erremediotik = kanpoan=20 zaretenak. Galdez zaudete zer izanen den zuetzaz: noiz iltkiko zareten = hortik.=20 Igurikazue orai=F1o aphur bat, goiz urgoitu zarete. Iakin behar duzue = ezen, zuen=20 penak, eta doloreak, orai=F1o orai hasten direla: eta hemendik bertze=20 horreinbertze urtheren buruan ere, orobat, orduan hasiko direla. Gal = ezazue gal,=20 hortik ilkitzeko esperantza. Zeren sekula fin gabekotzat hor egon = beharko duzue.=20
390
Errepuesta haur, hunein hotza, motza = eta gogorra=20 enzun dezatenean, nork pensatuko du, zer eginen eta erranen duten? Zer=20 sentimendu erakutsiko duten? Hasiko dira oihuz, hasiko dira deihadarrez, = nigarrez eta marraskaz: hasiko dira bere ondiko handiaren deithoratzen = eta=20 auhentzen: hasiko dira bere buruen maradikatzen, begitart=E9n larrutzen = eta=20 atzaparkatzen. Eta geldituko dira alde guztiz dolutuak, etsituak, = deskonsolatuak=20 eta desesperatuak, nehondikan ere erremediorik, konsolamendurik eta=20 esperantzarik eztuen bat, gelditzen den bezala.Eta zergatik haur hunela? Zergatik hunenbat gaitz eta pena? Eta = zergatik fin=20 gabe, akhabantzarik gabe, eta akhabantzaren izaiteko esperantzarik ere = gabe?=20 Zergatik? Bekhatu mortal batengatik. Zeren asko da bat. Bekhatu mortal = hain=20 erraxki, laburzki eta denbora gutitan egiten den batengatik. Hain = gutitan, non=20 baitirudi ezen bidegabe egiten dioela Iainkoak bekhatoreari, = buru-itzultze batez=20 egiten den bekhatuagatik, sekulako gaztiguaren emaiteaz. Bai=F1a eztio = bidegaberik=20 egiten, hunen hurreneko kapituluan ageriko den = bezala.
EA ZERGATIK HAIN DENBORA APHURRREAN ETA LABURREAN = EGITEN DEN=20 BEKHATUARI, EMAITEN ZAIKAN HAIN GAZTIGU HANDIA,
LUZEA ETA SEKULAKOA
KAP. LIX
391
Egia da, badirudi = bidegabe egiten=20 zaikala bekhatoreari, hain denbora gutitan egiten den bekhatuagatik = hanbat=20 denboratako gaztiguaren emaiteaz. Bai=F1a arrazoin guztiak ongi = pensaturik eta=20 konsideraturik, edirenen dugu, eztela hartan bidegaberik egiten. = Aitzitik=20 iustuki eta zuzentki, den bekhatu mortalik ttipienari ere, emaiten = zaikala=20 sekulako pena, eta pena infinitua. Ez infinitua intensive,=20 bortitztasunez. Zeren halako pena ezin iasan dezake kreaturak. = Bai=F1a=20 infinitua extensive, irautez eta iraupez, zein baita sekulan = akhabatuko=20 eztena.Eta emaitentu arrazoi=F1ak San Tomasek bere hirurgarren partean. Eta = emaiten du=20 lehenbizikoa.
Denbora gutiz eta laburzki egiten den bekhatuari, emaiten zaika = sekulako=20 gaztigua. Quia peccatum est, contra Deum summum bonum, quod est = infinitum=20 (S. Thom. 3 part. q. 99 art. 1). Zeren bekhatua baita Iainkoaren = kontra,=20 zein baita infinitu. Beraz gaztigua ere eman behar zaika infinitua eta=20 akhabatuko eztena.
Baldin lurreko Errege bati behar-ondoko bat emaiten dioenak gaztigu = handiagoa=20 merezi badu, edozein bertzeri emaiten dioenak bai=F1o; zinez mereziko du = gaztigu=20 handia, Iainkoari berari, mundu guztiko Erregeari, emaiten dioenak. Nola = bekhatoreak, bere aldetik denaz bezanbatean, emaiten baitio, bekhatu = mortal bat=20 egiten duenean.
Eta hunetakotzat, hemen ere munduko leg=E9n arauaz ere, emaiten ohi = zaika,=20 anhitzetan ere, denbora gutiz egiten den faltari, ohoinkeriari, = heriotzeari, edo=20 bertze gaixtakeria bati, gaztigu handia eta luzea; desterrua, galerak = eta=20 batzutan heriotze penatua ere.
392
Orai=F1o, egia hunen frogatzeko, beha = diazogun=20 ongi, gizonaren bekhatuagatik egin zen pagamenduari eta satisfazioneari, = eta=20 edirenen dugu, arrazoi=F1ekin emaiten zaikala, denbora gutiz egiten den = bekhatuari=20 sekulako gaztigua. Zeren bekhatuaren bere bidean eta osoki Ad = aequalitatem=20 iustitiae, berdinzki iustiziaren arauaz pagatzeko, behar izatu zen = presuna=20 infinituak, Iainko eta gizon zenak paga zezan, eta hartarakotzat, = heriotze=20 errezibitu zuen. Halatan zorra bezala, pagamendua ere izaiteko = infinitu.Eta hala, orai pagamendu hartzaz, Iainkoaren pasione sainduaz = probetxatzen=20 denak, erremediatzen eta pagatzeintu bere bekhatuak. Zeren baldin = bekhatuak=20 merezi badu gaztigu infinitua, halaber egiten duen pagamendua ere, zein = baita=20 pasione sainduaren meritua eta balioa, infinitu baita. Baina Iainkoaren=20 pagamendu hartzaz, haren pasione sainduaz eta infinituaz probetxatzen = eztenak,=20 eta probetxatu gabe hemendik ilkitzen denak, nola zor infinituarekin = ilkitzen=20 baita, iustuki eta arrazoinekin pairatzen du eta pairatuko du pena = infinitua,=20 finik eta akhabatzerik izanen eztuena.
=A7 1
393
Denbora gutiz egiten den = bekhatuari,=20 emaiten zaika gaztigu luzea eta sekulakoa. Zeren bekhatuaren = gaztigatzeko, ezta=20 ez hain konsideratzen, bekhatuaren egitean iragaiten den denbora eta = bitartea,=20 nola konsideratzen baita, eta kontutan hartzen, bekhatoreak bekhatu = egiteko izan=20 zuen gogoa, borondatea eta deliberamendua. Zeren bekhatua berekin duela, = eta=20 bekhatu egiteko gogoarekin dagoela hiltzen denak, gehiago bizi izan = baliz,=20 bekhatu gehiago eginen zuen. Nahi zukeien gehiago bizi, bekhatu gehiago = egiteko.=20 Akhabatzen zaika bizia, ez ordea bekhatu egiteko gogoa eta nahia. = Halakoari eta=20 halakoei gerthatzen zaie, gauaz kandela argitan, iokan hari direnei = gertatzen=20 zaiena. Gelditzen dira iokotik, zeren akhabatzen baitzaie kandela. Iraun = balu=20 kandelak, bazirauen iokatzeko gogoak. Hala dira bada bekhatutan hiltzen = direnak=20 ere. Iraun arazi albaleraukate gehiago biziari, bekhatu gehiago eginen = zuten.=20 Voluissent sine fine vivere, ut sine fine possent in peccatis = permanere=20 (Greg. 4 Dialog.) (Dio San Gregoriok). Nahi zuketen fingabe bizi, = fingabe=20 bekhatutan egoiteko: eta halatan fingabeko gaztigua ere emaiten zaie. = Zeren=20 oraino San Gregoriok berak dioen bezala: Ad magnam iustitiam = iudicantis=20 pertinet, ut numquam careant supplicio, qui numquam voluerunt carere = peccato.=20 Arrazoin da, iustiziaren arauaz da, eztitezin behin ere, penarik eta = gaztigurik gabe egon, behin ere bekhaturik gabe egotu nahi etzirenak. = Eta hala=20 arrazoin hunengatik, denbora gutiz eta laburrez egiten den bekhatuari = emaiten=20 zaika sekulako pena eta gaztigua. Zeren bekhatuaren egitean iragiaten = den=20 denbora, labur bada ere, ordea bekhatu egiteko borondatea baita luze eta = bizi=20 direino.Eta batzutan halakoek erraiten badute ere hitzez, nahi luketela bere=20 bekhatuetarik iltki, eztutela aitzinerat hetan egoiteko gogorik: ordea = obraz=20 kontrara erakusten dute. Zeren hetan daudela akhabatzen dira, eta = halatan=20 akhabatuko ezten gaztigua ere iustuki emaiten zaie.
=A7 2
394
Denbora gutiz egiten den bekhatuari, = emaiten=20 zaika sekulako gaztigua. Zeren San Tomasek dioen bezala: Culpa manet = in=20 aeternum, cum culpa non possit remitti sine gratia, quam homo non = potest, post=20 mortem acquirere: nec debet poena cessare, quamdiu culpa manet (S. = Thom. ubi=20 supra). Bekhatua eta bekhatuaren kulpa, hobena eta notha gelditzen da=20 sekulakotz. Zeren ezin barkha diteke eta ez garbi bekhatua, Iainkoaren = garazia=20 gabe, eta penitenzia egin gabe: eta hillez gero ezta garazia erdiesterik = eta ez=20 penitentzia egiterik. Beraz bekhatuaren penak eta gaztiguak ere iraun = behar du=20 sekulakotz. Zeren ezta arrazoin, dagoen bekhatua, eta dagoen gaztigu = gabe.Merkatalgoa, sal-erosia fite da egin. Ordea handik harat, salduz = gero,=20 gelditzen da sekulakotz, saldua, saldu: eta bai erosia ere sekulakotz = erosia,=20 erosi. Buruan ere kolpe bat emaiten deratzutenean, kolpea fite da egin: = ordea=20 sendatzea nekez eta luzaro. Eta gero ere, sendatuz gero ere, gelditzen = da=20 komunzki seinalea, gelditzen da marka. Hala bada bekhatuaren sal-erosia = eta=20 kolpea ere fite da egin. Ordea gelditzen den seinalea, marka, notha, = kulpa,=20 zorra eta obligazinoa, sekulakotz gelditzen da. Transit actus et = remanet=20 reatus. Iragaiten da kolpea, eta gelditzen da ondoko ondorea.
Beraz arrazoinekin, gelditzen den ondoko ondoreagatik, laburzki = egiten den=20 bekhatuari, emaiten zaika gaztigu luzea eta sekulakoa.
Eta hala emaiten zaika halaber laburzki egiten den obra onari ere, = sekulako=20 loria eta pagamendua.
ZERGATIK IAINKO MISERIKORDIOSAK, DENBORAREN BURUAN = BEDERE,=20 EZTERAUEN IFERNUAN DAUDENEI BARKHATZEN?
KAP. LX
395
Gogoak emaiten deraut, = benturaz=20 erranen duela zenbaitek: Ez lizateke hobe, Iainko miserikordiosak, hain=20 miserikordios denaz geroz, usa lezan bere miserikordiaz, osoki eta = konplituki;=20 eta azkenean barkha liazen guztiei, guztiz ere, plazer duen bezanbat = denboraz=20 ifernuan edukiz gero, eta han bere faltak ezagut arazirik, penitenzia = eraginez=20 gero? Eta izatu da zenbait bere nahiarekin batean, hala erran duenik. = Eta=20 gaixtoek hala nahi lukete. Ordea ezta hala izanen, eta ezta arrazoin ere = hala=20 den. Zeren bataz, baldin ezpaliz sekulako ifernuren beldurtasunik, = eztakit=20 lizatekeienz bat ere munduan onik eta presturik. Dakigularik badela = ifernu bat,=20 guztiarekin ere gara, garen bezalako, zer lizateke bada, baldin = baginiaki eztela=20 halakorik, izaitekotz ere, zenbait denboratako izanen dela eta ez = sekulako?=20 Purgatorioetakoaz konsolatzen gara, handik noizbait iltkiko garelako=20 esperantzarekin, hala konsola gindezke bada ifernukoaz ere.Eta berriz bertzea, ezta arrazoin dagoen Iudas nehoiz ere zeruko = lorian,=20 Iondone Pauloren eta bertze Apostoluen konpai=F1ian. Ezta arrazoin diren = gaixtoak,=20 hain ongi zortheatuak, nola onak. Ezta arrazoin Iainkoaren kontra ibili = direnak,=20 eta haren zerbitzuan enplegatu direnak, hemen baino gehiago, bertze = munduan ere,=20 diren berdin. Hura ezlizateke miserikordia, baina lizateke iustizia = falta; eta=20 Iainkoa baithan ezin dateke halako faltarik.
396
Eta ezterauka ez Iainkoak bidegaberik = egiten,=20 ifernuan dagoen kondenatuari, ez nehoiz barkhatzeaz; hargatik, ez=20 barkhatuagatik, miserikordios da Iainkoa. Zeren San Tomasek dioen = bezala:=20 Deus quantum in ipso est miseretur omnibus. Sed quia misericordia = sapientiae=20 ordine regulatur, inde est, quod ad quosdam non se extendit, qui se = misericordia=20 fecerunt indignos, sicut Daemones et damnati qui sunt in malitia=20 obstinati (S. Thom. 3 p. q. 99 art. 2. ad 1). = Iainkoak=20 bere aldetik denaz bezanbatean guztiei barkhatzen deraue, guztiez = edukitzen du=20 miserikordia. Ordea behar den moldean, iustiziaren arauaz, eta nehor = hartako gai=20 eta merezient denean, eta ez bertzela. Eta nola Deabruak eta presuna = kondenatuak=20 ezpaitira miserikordia erdiesteko gai eta ez merezient: zeren malizian = eta=20 borondate gaixtoan ostinatuak eta gogortuak baitaude: halatan ezta = Iainkoaren=20 miserikordia hetara heltzen. Eta heken ber=E9n faltaz ezta hetara = heltzen.=20 Perditio tua ex te Isra=EBl (Os. 13). Baldin ifernuan daudenek = balute bere=20 bekhatuez, behar den urrikimendurik, balegite penitenziarik: itzul = balezate bere=20 borondatea bertze aldera, gaixtotik onera, usa lezake bai Iainkoak heken = alderakotzat bere miserikordiaz, eta barkha liatzaie bere bekhatu = guztiak, orai=20 guri penitenzia egiten dugunean, barkhatzen derauzkigun bezala.Orai gu bideazkoak gara, badaidikegu penitentzia. Baina ifernuan = daudenek=20 eztute halako eskurik eta ez bothererik, ezin daidikete hek = penitenziarik:=20 iragan zaie hei bere denbora, akhabatu dira heken feriak.
Hek han bere bekhatuez damu eta urriki badute ere; eztute ez damu eta = urriki=20 hura, behar bezalakoa; eztute Iainkoagatik, eta ez Iainkoari zor dioten=20 amorioagatik, bai=F1a dute iragaiten dituzten penakgatik. Abre batek ere = min=20 hartzen duenean, egiten du sentimendu: hala bada ifernuan daudenek ere=20 minagatik, iragaiten dituzten penakgatik, dute sentimendu, damu eta = urriki.=20 Baina bertze gainerakoan, itsutuak, ostinatuak, eta bere faltarik behar = bezala=20 ezagutzen eztutela, eta ezin konberti ditezkeien bezala, malizian eta = borondate=20 gaixtoan gogortuak, harrituak eta finkatuak daude. Eta hala mundu = hunetako aldia=20 eginez gero, ezta erremediorik. In inferno nulla est redemptio. = Ifernuan=20 ezta reskatik, ezta libramendurik. Eta halatan hanbatetan abisatzen = gaitu geure=20 Iaungoikoak, eta bai mehatxatzen ere, begira dugula, orai bizi gareino, = geure=20 bekhatuak erremedia ditzagula, zeren hillez gero, eztela erremediatzeko = lekhurik=20 izanen.
=A7 1
397
Bai=F1a orai=F1o ezin etsituz, eta hala = baliz nahiz,=20 erranen du agian zenbaitek: Egia da, Iainkoak hala abisatzen gaitu, eta = bai=20 mehatxatzen ere. Ordea benturaz mehatxu hek, eztira mehatxu baizen = izanen,=20 hitzetan iraganen dira. Zeren hala Ionas Profetaren denboran ere, = mehatxatu zuen=20 Iainkoak Ninibeko hiria, eta erran hondatuko zuela berrogoi egunen = buruan: ordea=20 etzuen hondatu: etzuen mehatxuaren arauaz obratu, kheinatzea egin zuen, = baina ez=20 kolperik eman. Beraz hala izanen da, ifernuko pen=E9tara sekulakotzat = egotzteko=20 egiten dituen mehatxuetan ere. Egia da, hala izanen da, baldin Ninibeko = hiri=20 hark orduan bezala, guk ere orai penitenzia egiten badugu (Vide S. Th. 3 = p. q.=20 99, art. 3, ad 3).Gure Iaungoikoak mehatxatu zuen Noeren denboran mundu guztia, eta = erran=20 hondatuko zuela uholde handi batez. Eta hala hondatu zuen, bere mehatxua = bere=20 mugan konplitu zuen. Etzerauen Ninibekoei bezala barkhatu, zeren = ezpaitzuten=20 Nibekoek bezala, penitenziarik egin. Egiten denean penitenzia, eztira = Iainkoaren=20 mehatxuak, mehatxu baizen. Hala emaiten du aditzera Ieremias Profetak = Iainkoaren=20 partez: Si poenitentiam egerit gens illa a malo suo agam et ego = poenitentiam=20 super malo, quod cogitavi ut facerem ei (Ier. 18). Baldin nik = mehatxatu nuen=20 iendeak, egiten badu penitenzia bere bekhatuaz, eginen dut nik ere egin = gogo=20 nioen gaztiguaz. Erran nahi du, baldin iende hura, edo nor nahi den = bertzerik=20 ere, gelditzen eta gibelatzen bada bekhatu egitetik, geldituko eta = gibelatuko=20 naiz ni ere, mehatxatu bezala, gaztigatzetik. Eta nola ifernuan daudenek = ez=20 paitzuten egin hemen penitenziarik, eta han bertze munduan ezin = baitaidikete,=20 halatan konplitzen dira orai han, hemen egin zeizten=20 mehatxuak.
398
Mehatxatzeko pontu hunen gai=F1ean, = ederki erraiten=20 du San Krisostomok:Vis id esse minas? Ipse Dominus es facti: melior efficere et ad minas = tantum=20 progredietur, si vero quod absit, minas contempseris, venies ad = experientiam.=20 Qui diluvii tempore fuerunt, si minas timuissent, periculum non = sustinuissent,=20 et si nos minas timuerimus, periculum non subibimus (Chrys. Hom. 50 = ad=20 popul. Anthioch. Tom. 5). Zuk nahi zenduke Iainkoaren mehatxuak ezliren = mehatxu=20 baizen, bada hori zure eskuan dago, dio San Krisostomok. On zaitezi, = hobe=20 zaitezi, eta eztira mehatxu baizen izanen. Baina baldin hobetzen = ezpazara,=20 baldin mehatxuez konturik egiten ezpaduzu: ethorriko zara zeure ordu = gaitza,=20 forogura, penaren esperientziaz frogatzera, eta kaltearen pairatzera. = Noeren=20 denborako iende hek probetxatu balira egin zeitzen mehatxuez, Ninibekoak = probetxatu ziren bezala, etziren galduko, etzeien gerthatu zeiena = gerthatuko. Ez=20 eta guri ere etzaiku kalterik ethorriko, baldin mehatxuek iziturik, orai = penitenzia egiten badugu, orai onera konbertitzen bagara.
Eta hala baldin orai gerok nor bagara, eztira guretzat Iainkoaren = mehatxuak,=20 mehatxu baizen izanen. Ezta guretzat ifernurik gerthaturen. Baina = bertzela,=20 baldin bekhatutan gaudela, begia hersten bazaiku, egin da, arima galdu = da, ezta=20 gero gehiago onera konbertitzerik eta ez penitenzia = egiterik.
399
Haur da egia garbia, eta elizak = errezibitua.=20 Gainerako guztia, Iainkoak bertze munduan, denboraren buruan, bere=20 miserikordiaz, gaixtoen alderakotzat usatuko duela erraitea, gogoratzea = eta uste=20 izaitea, da erhokeria, enganamendua eta iende galduen desirkundea, = kontua eta=20 pensua.Beraz hunelatan, Dum tempus habemus, operemur bonum (Gal. 6). = Denbora=20 dugui=F1o, dagigun ongi. Eta badio Isaias Profetak ere: Quaerite = Dominum dum=20 inveniri potest (Is. 55). Bilha ezazue iauna ediren ahal ditekeien = denboran.=20 Bada orai ediren ahal diteke, eta ez gero. Hala erraiten du Iainkoak = berak:=20 Quaeretis me et non invenietis (Io. 7). Bilhatuko nauzue eta = eznauzue=20 edirenen. Gauza galdua galdu den lekhuan bilhatu behar da, eta bai = ediren ere.=20 Beraz Iainkoa erte galtzen den lekhuan, hemen bilhatu behar da, eta ez = bertze=20 munduan. Zeren hemen galtzen baita, eta ez han.
Erran komuna da, eta ongi errana da (lehen ere erran dugun bezala)=20 eztiazaiola nehork ere nehori, hanbat kalte eta bidegabe egin, nola = berak bere=20 buruari. Mundu herri guztiak ere, baldin zerorrek, biderik emaiten = ezpadiozu,=20 ezin egotz zaitzake ifernura. Bai=F1a zerorrek, bat baizen etzarelarik, = zerorrek=20 egotzten duzu zeure burua.
400
Etzarela bada zerori zeuretzat horrein = etsai=20 handia, urrikal bekizu zeure burua. Non tardes converti ad Dominum et = ne=20 differas de die in diem. Eztezazula berant, eztezazula luzat: bihur = zaitezi=20 lehen bai=F1o lehen zeure Iainkoagana: etzabiltzala gerotik gerora, = egunetik=20 biharrera. Eta ez hala ibiltzeko, konsidera itzatzu ifernuko pena handi = izigarri=20 hek. Eta guztien gai=F1etik sekula fingabe hura, behin ere ez akhabatze = hura: eta=20 akhabatzeko esperantzarik gabe, etsitua eta desesperatua egoite hura. = Hartan=20 pensa ezazu hartzaz egizu pensamendu, hasnaur eta gogoeta. Eta gogoeta = harekin=20 lohatkar zaitezi arratsean, eta bai iratzar ere goizean.Eta hala egiten duzula, eta hunen aitzineko kapituluetan eman = zaizkitzun=20 arrazoinak ere konsideratzen ditutzula, esperantza dut Iainkoa baithan, = ongi=20 edirenen zarela; egun beretik bide onean iarriko, edo iartzera = enseiatuko=20 zarela.
Eta halatan mundu hunetako itsaso hunen tormenta guztiak iraganik, = azken=20 finean salbamenduko portura, salborik helduko zarela.
IAINKOAK HALA NAHI DUELA
LIBURU HUNETAKO
Kapituluen kontua
Kap. I. =97 Nola bertzeak bertze direla, alferkeriatik ihes = egiteagatik ere=20 behar den trabaillatu.
Kap. II. =97 Zenbat kalte egiten duen alferkeriak; eta nola handik = sortzen den,=20 gerotik gerora ibiltzea.
Kap. III. =97 Nola nahikunde hutsetan, eta desirkunde xoilletan, = iragaiten=20 zaikun denbora.
Kap. IV. =97 Nola eztugun geroko segurantzarik.
Kap. V. =97 Nola geroko benturaren benturan benturaturik galtzen = garen.
Kap. VI. =97 Nola den geroago gaitzago bekhatutik ilkitzea.
Kap. VII. =97 Nola gerotik gerora ibiltzeaz koberatzen den usantza = gaixtoa.
Kap. VIII. =97 Nola usantza gaixtoak gogortzen eta ezansiatzen duen=20 bekhatorea.
Kap. IX. =97 Nola gerotik gerora gabiltzala betha ditekeien bekhatuen = neurria,=20 eta osa kontua.
Kap. X. =97 Anhitz balio duela Iainkoaren miserikordiak, eta nola = behar den=20 hartan fidatu.
Kap. XI. =97 Iainkoaren miserikordian fidaturik eztela penitenzia = egitea geroko=20 utzi behar.
Kap. XII. =97 Nola gerotik gerora ibiltzeaz galtzen dugun = denbora.
Kap. XIII. =97 Gaztetik zahartzera penitenzia luzatzen duenaz.
Kap. XIV. =97 Zahartzean ere penitenziarik egiten eztuenaz.
Kap. XV. =97 Heriotzeko orenerai=F1o bekhatutan egon gogo duenaz.
Kap. XVI. =97 Erremusina egiteaz eta handik sortzen den = probetxuaz.
Kap. XVII. =97 Nola erremusinak, eta bertze obra on, borondatezkoak = ere,=20 zerorrek zeure eskuz edo bertzerenez, zerori bizi zarela, ondokoetara = utzi gabe=20 egin behar ditutzun.
Kap. XVIII. =97 Nola obra obligazinozkoak, konzientziaz zor = ditutzunak,=20 ondokoetara utzi gabe, zerorrek egin behar ditutzun.
Kap. XIX. =97 Zenbat kalte egiten duen iuramentuak eta iuramentu = egiteko=20 usantzak, eta nola behar den lehen bai=F1o lehen usantza hura utzi.
Kap. XX. =97 Zenbat kalte egiten duten kolerak eta etsaigoak, eta = nola behar=20 den lehen bai=F1o lehen etsaigoatik kanpora.
Kap. XXI. =97 Koleraren iraungitzeko lehenbiziko erremedioa da bat = bederak bere=20 kondizino haserrekorra ezaguturik, hari begiaren edukitzea.
Kap. XXII. =97 Koleraren iraungitzeko bigarren erremedioa: dirakien = eltzeari=20 egiten zaikana, kolerari ere egitea.
Kap. XXIII. =97 Koleraren iraungitzeko hirurgarren erremedioa: ez = orduan=20 lehiatzea, kolera iragan artei=F1o pausatzea.
Kap. XXIV. =97 Koleraren iraungitzeko laurgarren erremedioa da, = konsideratzea=20 etsaiek egiten derauzkiguten bidegabeak Iainkoaren gaztiguak direla.
Kap. XXV. =97 Koleraren iraungitzeko borzgarren erremedioa da = konsideratzea zer=20 moldez dagoen zure etsaia, haserre denean.
Kap. XXVI. =97 Koleraren iraungitzeko seigarren erremedioa: ez = bilhatzea zer=20 dioten gutzaz iendek.
Kap. XXVII. =97 Koleraren iraungitzeko gai=F1erako bertze erremedioak = kapitulu=20 hunetan laburzki ezarriak.
Kap. XXVIII. =97 Zergatik behar diogun geure etsaiari barkhatu eta = amorio=20 eduki; lehenbiziko arrazoi=F1a: zeren Iainkoak manatzen baitu.
Kap. XXIX. =97 Bigarren arrazoi=F1a, zergatik behar diogun geure = etsaiari=20 barkhatu, da zeren mendekatzea beretzat begiratzen baitu Iainkoak.
Kap. XXX. =97 Hirurgarren arrazoi=F1a, eta oraikotz azkena: barkhatu = behar=20 diogula geure etsaiari, Iainkoak guri barkha diazagun amoreakgatik.
Kap. XXXI. =97 Zenbat kalte egiten duen haragiaren bekhatuak; = lehenbizikorik=20 itsutzen duela adimendua, eta nola behar den hartan sartzetik begiratu, = eta=20 sarthuz gero ere, lehen bai=F1o lehen ilkitzera enseiatu.
Kap. XXXII. =97 Haragiaren amorio desordenatuak egiten duen bigarren = eta=20 hirurgarren kalteaz: eztuela den ahaikoarik hurkoenaz ere konturik = egiten eta ez=20 hartako iuramenturik konplitzen.
Kap. XXXIII. =97 Haragiaren amorio desordenatuak egiten duen = laurgarren=20 kalteaz: amoltsu eta bakezko zirenak, egiten baititu kruel eta = gerlati.
Kap. XXXIV. =97 Haragiaren amorio desordenatuak egiten duen = borzgarren kalteaz:=20 sosegurik eta pausurik gabe ibentea.
Kap. XXXV. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko eta handik heldu = diren kalten=20 erremediatzeko, lehenbiziko erremedioa: orazinoa.
Kap. XXXVI. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko, bigarren = erremedioa: hartako=20 gogoetei lekhurik ez emaitea.
Kap. XXXVII. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko, hirurgarren = erremedioa:=20 borondatearen deliberamendua.
Kap. XXXVIII. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko laurgarren = erremedioa: ez=20 alfer egoitea.
Kap. XXXIX. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko borzgarren = erremedioa:=20 konsideratzea zein ttipia eta laburra den hartako plazera.
Kap. XL. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko seigarren erremedioa: = hartako=20 plazerak zein ondore gaixtoak bere ondotik utzten duen = konsideratzea.
Kap. XLI. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko, zazpigarren = erremedioa: borz=20 zensuez, eta lehenbizikorik begiez, kontu edukitzea.
Kap. XLII. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko zortzigarren = erremedioa:=20 mihiaz kontu edukitzea.
Kap. XLIII. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko bederatzigarren = erremedioa:=20 sabelari ez sobera emaitea.
Kap. XLIV. =97 Haragiaren bekhatutik begiratzeko lehenen gai=F1erako=20 erremedioak.
Kap. XLV. =97 Nola gerotik gerora gabiltzan bitartean, alha zaikun = konzientzia=20 gaixtoa.
Kap. XLVI. =97 Nola gerotik gerora gabiltzan bitartean galtzen dugun=20 konzientzia onaren bakea eta sosegua.
Kap. XLVII. =97 Nola oraidanik behar dugun, geroko begira egon gabe, = ontasunean=20 irautera eta perseberatzera enseiatu.
Kap. XLVIII. =97 Nola ikhusirik ifernuko bidea den gaitzago = parabisukoa bai=F1o=20 behar den gerotik gerora ibiltzea utzi.
Kap. XLIX. =97 Nola parabisuko bidea den erraz.
Kap. L. =97 Nola parabisuko bidea den errazago ifernukoa bai=F1o.
Kap. LI. =97 Nola ezten kofesatzea gerotik gerora luzatu behar.
Kap. LII=97 Maiz kofesatzeaz, eta handik heldu den probetxuaz.
Kap. LIII. =97 Nola gerotik gerora luzamendutan dabillanak egiten = dioen=20 bidegabe Iainkoari.
Kap. LIV. =97 Nola luzamendutan gerotik gerora dabillanak, egiten = derauen=20 bidegabe aingiruei.
Kap. LV. =97 Nola gerotik gerora luzamendutan dabillanak egiten = derauen=20 bidegabe, bere buruari, bere giristino lagunari, eta bai munduko bertze = gauza=20 guztiei ere.
Kap. LVI. =97 Nola ifernuko penen konsideratzeak, behar dituen, = gerotik gerora=20 ibiltzeko luzamenduak laburtu.
Kap. LVII. =97 Bekhatoreak ifernuan izanen duen bigarren,,penaz eta = gaztiguaz,=20 zein deitzen baita =ABpoena sensus=BB: sensuaren pena.
Kap. LVIII. =97 Nola ifernuan daudenek eztuten handik ilkitzeko=20 esperantzarik.
Kap. LIX. =97 Ea zergatik hain denbora aphurrean eta laburrean egiten = den=20 bekhatuari, emaiten zaikan hain gaztigu handia, luzea eta sekulakoa.
Kap. LX. =97 Zergatik Iainko miserikordiosak denboraren buruan bedere = ezterauen=20 ifernuan daudenei barkhatzen?
FINIS
Bertsio informatiko honen egilea: Josu Lavin; Urkiola, 1-1C 48990 - = Getxo=20 (Bizkaia)
------=_NextPart_000_0000_01C4E130.84C85DA0--